Presentatie vorming 'Aan de slag met de maatschappelijke bewegingsfunctie' - Bart Van Bouchaute (2 mei en 10 mei 2019) - Socius (www.socius.be)

1. Aan de slag met de maatschappelijke bewegingsfunctie
Bart Van Bouchaute, docent opleiding sociaal werk Arteveldehogeschool
m.m.v. Gie Van den Eeckhaut & Emilie Van Daele, stafmedewerkers Socius

2. ‘Politisering’
“Dat publieke meningsverschil draait rond de vraag hoe we
het samen leven organiseren. Dit is geen technische
kwestie, maar een zaak van fundamentele, ideologisch
geïnspireerde keuzes. Democratie is in dat opzicht geen
systeem, geen geheel van besluitvormingsprocedures, van
regels en instellingen, maar wel de mobiliserende kracht
van de belofte dat in een democratie iedere burger er
fundamenteel andere visies op de samenleving op kan
nahouden en daarover als gelijke publiek in debat kan en
mag treden met anderen. Het onderscheid tussen de
politieke rol en politisering is belangrijk. Je kan
maatschappelijke verandering op verschillende manieren
nastreven en niet al die manieren zijn politiserend. “
Oosterlynck, S., Hertogen, E. & Swerts, T. (2017). De politieke opdracht van het middenveld ter
discussie: nieuwe vormen van politisering. Spotlightpaper onderzoek CSI Flanders.
Politisering is specifieker dan
‘de politieke rol’
Politisering draait immers
rond het publiek maken van
het meningsverschil dat de
kern van de democratie
uitmaakt.
.

3. ‘Politisering
door het middenveld’
“Toch mag je een sociale beweging niet
reduceren tot dienstverlening, wederzijdse
ondersteuning en gezelligheid. Zeker in de
huidige dramademocratie – waar politiek niet
langer via sociale organisaties, maar wel via
de media met kiezers communiceert –
hebben sociale bewegingen meer dan ooit
de plicht om zelf aan politiek te doen door in
het publieke debat een kritische stem te laten
horen, door maatschappelijk problemen op
de politieke agenda te plaatsen en door
gelijkgezinden te mobiliseren. Kortom, het
middenveld is politiek, of zal niet zijn.”
Prof. Dr. Jaak Billiet , 9 maart 2013 in De Standaard
De specifieke politiserende
opdracht van organisaties
in het middenveld werd in
dit opiniestuk krachtig
bepleit.

4. Programma
§ Inleiding: ‘politisering’ terug van weggeweest?
§ in middenveld
§ in decreet: civiel perspectief
§ De maatschappelijke bewegingsfunctie in het decreet
§ Keuze voor functies/functiemix
§ Maatschappelijke bewegingsfunctie
§ Werken aan een visie vanuit je missie
§ Een eerste oefening op basis van twee typepraktijken
§ Bouwstenen voor een handelingslogica
§ Werken aan verandering
§ Perspectieven op politisering
§ En verder oefenen
§ Ruimte voor politisering? Uitzoomen naar analysekader
15/05/19 www.socius.be 4

5. Politisering:
terug van weggeweest?
De laatste jaren zien we een opmerkelijke aandacht voor ‘politisering’ in het
Vlaamse middenveld. Die aandacht wordt aangewakkerd door externe
dynamieken (zowel ‘van boven’ als ‘van beneden’) en interne dynamieken
in de organisaties, sectoren…
Ook de keuze voor het civiel perspectief in het nieuwe decreet sluit hier bij
aan.

6. Onbehagen en reflectie
in het middenveld…

7. Dynamiek ‘van boven’
§Economische/politieke druk op werk en doelgroepen
§Context: crisis/herstructurering welvaartsstaat
§ Neoliberalisering
>> individuele verantwoordelijkheid?
§ Vermaatschappelijking
>> verantwoordelijkheid van omgeving?
§Risico in beide benaderingen: verlies sociale grondrechten?

8. Voorbeeld
SWAN
“De laatste decennia zijn beleidsmakers een andere,
hardere taal gaan hanteren: 'New Public Management', van
verzorgingsstaat naar activeringsstaat en naar ‘de
participatiesamenleving'. ‘Vermaatschappelijking van de
zorg' met een groot appèl op het eigen netwerk. Harde
marktwerking, ook in de sociale sector. Harde meritocratie
ook: jij alleen bent verantwoordelijk voor je eigen leven, voor
je eigen successen maar ook voor je eigen ‘falen’, waarbij
abstractie gemaakt wordt van al die contexten die ook in
belangrijke mate een mensenleven bepalen… […]
De politieke beleidskeuzes die hieruit volgen maken dat vele
sociaal werkers en de mensen waarmee ze werken, zich
niet langer herkennen in het ‘sociaal’ werk, dat ze zich niet
langer erkend voelen, dat ze de ziel van de stiel voelen
verdwijnen en dat de kloof tussen beleidsmakers en
praktijkwerkers almaar groeit. Het maakt ook dat sociaal
werkers ongerust én verontwaardigd worden over de
gevolgen van deze evoluties. […]”
Dit pamflet bij de oprichting van een
Vlaamse afdeling van het Sociaal
Actie Netwerk (SWAN) brengt
sociaal werkers, academici,
studenten, vrijwilligers, cliënten en
hun netwerk samen.
Het roept op om een engagement op
te nemen om het Sociaal Werk
ActieNetwerk in de praktijk mee uit
te denken en vorm te geven.

9. Dynamiek ‘van beneden’
§Druk van acties/initiatieven ‘van onderuit’
§Burgers en hun grass-root organisaties
§organiseren mensen
§ontwikkelen claims in het publieke debat
§ jagen daarbij ook ‘gevestigde organisaties’ aan

10. Voorbeeld
‘Geen kind op straat’
In verschillende steden werden
acties ondernomen tegen de
toenemende woonnood. Zo
organiseerden geëngageerde
burgers samen met enkele
organisaties zoals Jong Gent in Actie
in september 2017 de actie ‘Geen
Kind op straat’ om de miserabele
situatie van dakloze gezinnen in de
Gentse parken aan te klagen en
beleidsoplossingen op korte en
lange termijn te eisen

11. Interne dynamiek
§ Externe druk… maar ook groeiend zelfinzicht
§ Interne discussies …
§ zijn we te braaf geworden, te veel technische oplossers van sociale problemen?
§ zijn we door een ‘klantbenadering’ onze doelgroepen actief aan het depolitiseren?
§ waarom mijden we publieke standpunten?
§ …
§ … en nieuwe initiatieven
§ door interne discussies en initiatieven
§ door druk van acties/initiatieven ‘van onderuit’

12. Voorbeeld
Leeggoed Brussel
‘‘We brachten onze mensen samen en startten de zoektocht naar
een leegstaand pand… Na een klein jaar hadden we nog niets
gevonden en toen de winter aanbrak besloten we om zonder
akkoord van de eigenaar in twee panden van de Elsense Haard in
te trekken. Op die manier wilden we de sociale
huisvestingsmaatschappij onder druk zetten om een
bezettingsovereenkomst met ons te sluiten”Gefrustreerd door het vruchteloos
blijven aanklagen van de woonnood
terwijl de wooncrisis in Brussel
dramatische proporties aanneemt,
besloten opbouwwerkers om hun
klassieke beroepsrol en aanpak te
verlaten.
Tijdelijke bezetting leidde tot
onderhandelingen en een akkoord
met de Sociale
Huisvestingsmaatschappij

13. Debat over ‘repolitisering van het
middenveld’
§ Door de externe en interne dynamieken
§ Middenveld heeft ‘politieke’ of ‘politiserende’ opdracht…
§ Twee misverstanden in dit debat
§ (enkel) een zaak van gestolen autonomie?
§ (enkel) een zaak van methodiek?
§ Bredere discussie nodig met inhoudelijke focus:
wat betekent ‘politisering’ voor organisaties in het middenveld?

14. Maatschappelijk middenveld:
Civiele maatschappij
Burger-
initiatieven
Jeugdwerk
Sociaal-cultureel
volwassenenwerk
Werkgevers-
vereniging
Vakbonden
ZiekenfondsenLobby-groepen
Politieke denk-
tanks
Private
leefwereld
Markt
Staat
Moderne democratie
Politisering in het nieuwe decreet:
keuze voor het civiel perspectief

15. Definitie in het decreet van 2003:
Maatschappelijke activeringsfunctie: de functie die gericht is op het organiseren, stimuleren en
begeleiden van vormen van maatschappelijk engagement en sociale actie;
Definitie in het nieuwe decreet:
In relatie tot samenlevingsvraagstukken doelgericht ruimte creëren voor engagement en
politisering met het oog op veranderingen in denken en handelen en in de inrichting van de
maatschappij.
Memorie van Toelichting:
Samenlevingsvraagstukken zijn maatschappelijke kwesties die voorwerp worden van
publiek debat en politieke discussie en besluitvorming. Politisering gaat over het politiek
bewust worden of betrokken raken bij kwesties die als politiek (en dus niet langer als een
louter persoonlijke kwestie) beschouwd worden
De terugkeer van politisering…
MAATSCHAPPELIJKE BEWEGINGSFUNCTIE

16. De maatschappelijke
bewegingsfunctie
in het decreet
Functies en functiemix
Kiezen voor de maatschappelijke bewegingsfunctie
Visie
15/05/19 www.socius.be 16

17. Sociaal-culturele
organisatie
Praktijken vier
functies/
functiemix
Volwassenen in
hun vrije Tijd
Schaal: Vlaanderen
Regionaal
Bovenlokaal
Missie en
visie
Analyse maat-
schappelijke
context
Verbindende rol
Laboratorium-rol
Kritische rol
Drie sociaal-
culturele rollen
Normatief kader:
realiseren doel
decreet
‘Doel-
groep’
Vrijwil-
ligers
SD
OD
De inhoudelijke beoordelingselementen in hun samenhang

18. Decreet 2017
§ Het decreet stapt af van de opdeling van organisaties in
werksoorten en legt niet langer een welbepaalde combinatie van
functies op.
§ Dit betekent dat organisaties – behalve de organisaties met een
werking binnen specifieke regio’s – nu zelf vrij kunnen kiezen op
welke functies zij willen inzetten om hun visie en missie te
realiseren.
§ Organisaties kiezen een eigen mix van minimaal twee functies die
zij als hun kernfuncties beschouwen.
§ Dit impliceert dat organisaties een goed onderbouwde visie hebben
op de gekozen functiemix en de onderscheiden functies, alsook
op de werkwijze(n) die ze willen hanteren om die functies te
realiseren.

19. Wat zijn de sociaal-culturele functies in
2017?
In de Memorie van Toelichting lezen we:
§ De sociaal-culturele functies zijn én blijven de pijlers van het
SCVW
§ Een sociaal-culturele functie is: een weloverwogen keuze over
de aard van de beoogde sociaal-culturele interventies
§ Het gaat over de aard, vorm en structurering van de
praktijken die je opzet en de processen die je daarmee
beoogt.

20. Gemeenschapsvormende
functie
Cultuurfunctie
Maatschappelijke
bewegingsfunctie
Leerfunctie
Voortdurende
‘cross-over’

21. Wat staat je te doen?
Voor de beoordelingscommissie:
1. Je geeft aan wat de visie op engagement en politisering en op relevante
samenlevingsvraagstukken is in relatie tot de missie van de organisatie.
2. Een verantwoorde toekomstige werkwijze van de organisatie om praktijken op te
zetten waarin ruimte voor engagement en politisering wordt gecreëerd in relatie tot
samenlevingsvraagstukken.
Voor de visitatiecommissie:
1. Je geeft met werkingsgegevens aan welke praktijken zijn opgezet waarin ruimte voor
engagement en politisering wordt gecreëerd in relatie tot samenlevingsvraagstukken.
2. Je brengt veranderingsprocessen en gerealiseerde veranderingen in relatie tot
maatschappelijk denken en handelen en tot de inrichting van de maatschappij in beeld.
MAATSCHAPPELIJKE BEWEGINGSFUNCTIE

22. Werken aan een visie?
Werkwijze zichtbaar maken?
Een eerste oefening
15/05/19 www.socius.be 22

23. Wat is een visie/visietekst in relatie tot
functies?
§ De visietekst is ‘descriptief’ en expliciteert en onderbouwt de achtergrond en de keuzes
die door de organisatie worden gemaakt.
§ De visietekst is ‘normatief’ en geeft aan welke kijk op mens en samenleving, op waarden
en normen schragend zijn voor de manier waarop praktijken worden aangepakt
§ De visietekst is ook handelingsgericht: maakt zichtbaar welke handelingslogica wordt
gehanteerd bij het opzetten van praktijken en verantwoordt deze handelingslogica
15/05/19 www.socius.be 23

24. Missie
&
visie
context
Maatschappelijke
oMgevingsanalyse
verbindende
rol
Kritische
rol
laboratorium-
rol
strategische
doelstellingen
gewenste
verandering
vanuit het bestaandevanuit het toekoMstbeeld
operationele
doelstellingen
praktijken
ontwerpen
cultuur-
functie
leer-
functie
Maatschappelijke
bewegingsfunctie
Gemeenschaps-
vormende
functie

25. Aan de slag: oefeningen
Verschillende oefeningen doorheen de dag
die op elkaar verder bouwen
• missie –> globale handelingslogica
• praktijken –> expliciteren en concretiseren
handelingslogica
Aanpak
• eerst individueel
• per drie uitwisselen
• per groep (van drie) één of twee
interessante gedachten in plenum delen.

26. De eerste weg: vertrek van je missie
§ Vertrek van de kern van je missie
§ Gewenste verandering
§ Op het niveau van de samenleving:
§ Welke ambitie streeft je organisatie na?
§ Wat is de gewenste verandering die je wil bevorderen door je praktijken?
§ Op het niveau van de participanten:
§ Op wie mik je?
§ Welke veranderingen of resultaten beoog je te realiseren bij de deelnemers?
§ Aard, vorm en structurering van praktijken
§ Op welke manier kan de bewegingsfunctie bijdragen om dat waar te maken?
§ Zou je de bewegingsfunctie dan als je DNA formuleren? Of eerder als
‘collateral benefit’?
§ Denk daarbij echt in termen van gewenste verandering en interventies om die
te bereiken
15/05/19 www.socius.be 26

27. De tweede weg: vertrek van praktijken
Vertrek van DNA-praktijken: praktijken die naar jouw aanvoelen de
kern van jullie werking representeren – nu en /of in de toekomst:
§ Wat is het beoogde resultaat?
§ Welke interventie kan daartoe leiden?
§ Beschrijf de aard, vorm en structurering (het ‘concept’): beschrijf in
mensentaal kort wat de praktijk precies inhoudt.
§ Geef aan wat sociaal-cultureel werkers doen om die praktijk te laten slagen.
§ Leg uit waarom juist dit ‘middel’ een goede manier is om het beoogde te
realiseren. Verklaar dus de handelingslogica die in de praktijk verscholen zit.
§ Welke visie op de maatschappelijke bewegingsfunctie wordt daarin
dan zichtbaar?

28. Bouwstenen voor
handelingslogica
Welke veranderingen heb je voor ogen?
Welke bril op politisering zet je op?
15/05/19 www.socius.be 28

29. Welke veranderingen heb je voor ogen?
§ In relatie tot samenlevingsvraagstukken doelgericht ruimte creëren voor engagement en
politisering met het oog op veranderingen in denken en handelen en in de inrichting van
de maatschappij.
§ Met het oog op:
§ Verandering in denken
§ Verandering in handelen
§ Verandering in de inrichting van de maatschappij
§ Kernvragen zijn dus:
§ Wat willen wij gezien de huidige maatschappelijke context veranderd zien?
§ Over wat voor veranderingsprocessen hebben we het dan? Wt voor processen willen
wij in gang zetten?
§ Wat voor interventiestratetie vraagt die verandering?

30. Welke veranderingen heb je voor ogen?

31. Veranderen van het bewustzijn
§ Het linkervak bovenaan handelt over het individuele BEWUSTZIJN: de
binnenkant van mensen, over hun innerlijke beleving, hun ervaringen,
gedachten, emoties, waarden en overtuigingen, hun identiteit. Het gaat hier
om subjectieve en immateriële zaken.
§ Verandering op dit niveau realiseren, betekent strategieën ontwikkelen die
het bewustzijn of de gevoelswereld van mensen raken.
§ Een voorbeeld van deze strategie zijn de leerhuizen van Motief vzw. Een
leerhuis is een plek waar je met hoofd en hart wordt uitgedaagd om nieuwe
perspectieven uit te proberen én een ruimte waarin je thuis mag komen
met je eigen zoeken en vragen. Het gaat om een langlopend leerproces
waar deelnemers met elkaar in dialoog gaan, maar ook met de
samenleving én levensbeschouwelijke bronnen. Deze religieuze bronnen
worden contextueel gelezen en geconfronteerd met de maatschappelijke
context van vandaag. Ze bieden materiaal om zichzelf en anderen in de
groep te bevragen.

32. Gedragsverandering
§ Het vak bovenaan rechts handelt over HET GEDRAG: het gaat hier om wat een
individu effectief toont. Datgene wat zichtbaar is en vast te stellen is.
§ Werken aan gedragsverandering is daarom net iets eenvoudiger omdat deze
veranderingen zichtbaar zijn. Ook kunnen we putten uit de
‘gedragswetenschappen’ die ons heel wat tools en strategieën bieden om
hiermee aan de slag te gaan.
§ Een voorbeeld van die tools vinden we bij het 7E-model. Hier worden
verschillende hefbomen (7 E’s) omschreven om ‘gewenst’ gedrag te
beïnvloeden.
§ EVA vzw zet bijvoorbeeld in tal van praktijken in op ‘Enable’: maak het gewenste
gedrag mogelijk en verlaag de drempels. Meer nog: verhoog de drempels voor
het ongewenste gedrag. EVA vzw zorgde ervoor dat in de Gentse stadsscholen
op donderdag het warm middagmaal nu standaard vegetarisch is. Wie vlees wil
moet dat op voorhand met een schriftelijk formulier aangeven.

33. 7E model: hoe worden mensen gemotiveerd
om gewenst gedrag te stellen
Mensen zitten in verschillende posities en worden door
verschillende zaken gemotiveerd. Ze gaan een gedrag sneller
overnemen naarmate:
1. Ze zich ermee kunnen vereenzelvigen en ervaren dat het
gedrag aansluit bij hun persoonlijke waarden en zelfbeeld
(enthuse)
2. Er weinig of geen beperkingen zijn in de omgeving die het
onmogelijk maken het gedrag te stellen (enable)
3. Ze over vaardigheden en kennis beschikken die nodig zijn
om het gedrag te stellen (enable & enlighten)
4. Ze erop vertrouwen dat de baten van het gewenste gedrag
zullen opwegen tegen de lasten ervan (encourage).
5. Ze merken dat een relevant deel van hun omgeving dat
gedrag ondersteunt (engage)
6. Ze ons vertrouwen (exemplify)
7. Het gewenste gedrag meevalt (experience)

34. Veranderen van de cultuur
§ Het linkervak onderaan handelt over de CULTUUR: over gedeelde
waarden, overtuigingen, taal en relaties. Het ‘ik’ verbindt zich met andere
mensen en ontwikkelt zich in samenhang met het ‘wij’. Ook hier gaat het
om (inter)subjectieve en ontastbare of onzichtbare aspecten.
§ Hoe werk je aan cultuurverandering? Kan je cultuur rechtstreeks
beïnvloeden? Ook dat is niet eenvoudig, aangezien het een werk van lange
adem is en cultuur tegelijkertijd ook iets zeer ongrijpbaars is. Het gaat om
een gedeeld repertoire van tekens, van zin en betekenis. Wat vinden we
waardevol in het leven?
§ Een voorbeeld is de stiltebeweging Waerbeke. Te midden van een vooral
op productie, consumptie en versnelling gerichte maatschappij wil
Waerbeke praktijkgemeenschappen die met stilte, rust en ruimte aan de
slag zijn (of willen gaan), ondersteunen. Stilte en rust bieden de nodige
ruimte om in contact te treden met waarden die verdieping en ontmoeting
mogelijk maken. Als beweging tracht Waerbeke de vele initiatieven, tradities
en praktijken rond stilte, rust en ruimte met elkaar te verbinden, te
ondersteunen en zichtbaar te maken.

35. Veranderen van structuren
§ Het vak onderaan rechts handelt over STRUCTUREN: de
meer objectieve buitenkant zoals systemen, procedures,
instituten en netwerken. Bijvoorbeeld het politieke systeem,
het economische systeem, het beleid etc.
§ Ook hier zijn tal van strategieën om verandering te
realiseren. Je kan acties ondernemen die het beleid
beïnvloeden, druk uitoefenen op cruciale momenten,
dossierkennis opbouwen etc. Maar je zou ook zelf praktijken
kunnen opzetten die een alternatief verhaal vertellen en op
lange termijn structureel het verschil zullen maken.
§ Het dossier van Femma over de combinatie tussen Arbeid
en Zorg kan hier als voorbeeld dienen.

36. Welke kijk op politisering?
§ ‘De politiek’ versus ‘het politieke’
§ Benaderingen van politisering
“Dat publieke meningsverschil draait rond de vraag hoe we het samen leven organiseren. Dit is
geen technische kwestie, maar een zaak van fundamentele, ideologisch geïnspireerde keuzes.
Democratie is in dat opzicht geen systeem, geen geheel van besluitvormingsprocedures, van regels
en instellingen, maar wel de mobiliserende kracht van de belofte dat in een democratie iedere
burger er fundamenteel andere visies op de samenleving op kan nahouden en daarover als gelijke
publiek in debat kan en mag treden met anderen. Het onderscheid tussen de politieke rol en
politisering is belangrijk. Je kan maatschappelijke verandering op verschillende manieren nastreven
en niet al die manieren zijn politiserend. “
Oosterlynck, S., Hertogen, E. & Swerts, T. (2017). De politieke opdracht van het middenveld ter discussie: nieuwe vormen van politisering. Spotlightpaper
onderzoek CSI Flanders.

37. Politisering verwijst naar ‘het politieke’
De politiek
§ Verwijst naar het bestaande systeem
van politieke partijen, het parlement
en de regering.
§ De taak van de politiek is het land
besturen. Politiek wordt dan
teruggebracht tot ‘goed bestuur’
§ Politiek = onderhandelen binnen de
constellatie, hoe gaan we de boel
beheren.
§ Politieke actie is hier
beleidsbeïnvloeding, bewust worden
of betrokken raken bij de politiek.
Het politieke
§ Overstijgt de concrete politiek en
de gekende democratische
instellingen.
§ Het politieke gaat over het publieke
debat over onze meningsverschillen
in de vormgeving van onze
samenleving.
§ Politiek is niet enkel de zaak van
bestuurders. Iedereen kan in die zin
‘aan politiek doen’.
§ Een politieke actie is dus niet enkel
gericht op het bestaande politieke
kader maar gaat er buiten, en kan dit
kader ook in vraag stellen en wijzigen.

38. Middenveld en ‘het politieke’
«Laten we eens op een rijtje zetten wat honderd jaar geleden onhaalbaar werd geacht.
Telt u even mee: het algemeen kiesrecht, de achturige werkdag, het stakingsrecht, de
algemene ziektekostenverzekering, het pensioen, de oudedagsvoorziening, gratis
algemeen onderwijs, afschaffing van de kinderarbeid en het recht van vrouwen op
betaalde arbeid. En er zijn er vast een paar die ik vergeet. Allemaal zogenaamd
utopische eisen, maar ze zijn allemaal werkelijkheid geworden.»
Riccardo Petrella op de vraag of zijn ideaal van een mondiale welzijnsstaat niet ‘utopisch’ was (De Groene
Amsterdammer, 1998)
Middenveld en ‘het politieke’
15/05/19 38

39. Benaderingen van
politisering
Verschillende benaderingen
van politisering hebben een
specifieke visie op
samenleving en
democratie, een eigen
invulling van de kern van
politisering, met gevolgen
voor de methodische
aanpak en rol van de
professional…
Politisering als dialoog (Habermas)
Politisering als belangenstrijd (Marx)
Politisering als bewustwording (Freire)
Politisering als tegenspraak (Mouffe)
Politisering als subpolitiek (Beck)
Politiek als subjectivering (Rancière)

40. POLITISERING ALS DIALOOG
De deliberatieve democratie (Habermas)
§Machtsvrije dialoog in publieke sfeer
§Communicatieve rationaliteit
(Habermas)
§Deliberatiemodel
§ als kritiek op aggregatie (som van individuele
voorkeuren)
§ Actieve rol van burgers als reactie op het
uitbesteden van politiek aan politici
§Publieke deliberatie:
§ Verschillende meningen worden met elkaar
geconfronteerd
§ Informatie wordt verzameld
§ Machtsvrije dialoog met argumenten.
§ Streven naar rationele consensus

41. POLITISERING ALS BELANGENSTRIJD
De Marxistische traditie
§Economische democratie
§Strijd
§ Objectieve tegenstellingen (klassen)
§ Nood aan collectieve organisatie vanuit
gedeelde belangen
§ Strijd van ‘wij’ tegen ‘zij’
§Evolutie
§ Materiële hulpbronnen/verdeling, later ook
erkenning (recognition – Fraser)
§ Economische onderbouw, later ook belang
van ideologisch aspect (Gramsci):
heersende common sense opvattingen
beïnvloeden door cultuurwerk

42. POLITISERING ALS BEWUSTWORDING
De emancipatorische benadering van Freire
§ Nood aan bewustwording: onderdrukten
zijn zich niet bewust van onderdrukking
§ Politisering = emancipatie
§ mensen in een situatie van onderdrukking of
achterstelling
§ Krijgen inzicht en worden versterkt als actor
§ om hun situatie (vooral politiek) aan te vechten
>> link met sociale actie
§ Specifieke rol voor begeleiders
§ Kennen systemen van
uitbuiting/onderdrukking…
§ Begeleiden deelnemers via ervaringsleren ….
Forumtheater is wellicht de bekendste
werkvorm van Augusto Boal’s Theater van
de Onderdrukten. Toe-schouwers worden
geactiveerd tot doe-schouwers waarbij ze
inspringen om de protagonisten te helpen.
(Labo vzw)

43. POLITISERING ALS TEGENSPRAAK
Agonisme in een vitale democratie (Mouffe)
§ Meningsverschil = bron van
democratische vernieuwing
§ Consensusdenken = depolitiserend
§ Belang van discussie en contestatie
tegen bestaande beleid
§ Situering in strijdmodellen
§ Herwaardering waarde conflict
§ Strijd tussen tegenstanders (geen
vijanden) in een gedeelde
democratische ruimte.
§ Tijdelijk compromis is mogelijk
§ Waarbij de verschillende meningen
blijven bestaan
§ En waarbij iedereen blijvend als
gelijke mag en kan spreken

44. POLITISERING ALS SUBPOLITIEK
Politisering buiten de instituties (Beck)
§ Uitgangspunt : vaststelling dat
actoren/bewegingen ‘aan politiek doen’ buiten
de klassieke instellingen en procedures.
§ Wat voorheen niet politiek was, is dat vandaag
wel
§ Heel wat thema’s/kwesties (milieu, voedsel,
seksualiteit, …) die voorheen niet politiek zijn, zijn
dat vandaag wel;
§ Ze zoeken zich een weg naar buiten los van sociale
klasse, politieke partij of ideologie
§ Grass-root initiatieven en burgerinitiatieven

45. POLITISERING ALS SUBJECTIVERING
De bestaande orde verstoren (Rancière)
§ Radicaal ander uitgangspunt
§ Niet gericht op democratisch DOEL (gelijkheid, rechtvaardigheid…)
§ Wel vanuit democratie als UITGANGSPUNT: het principe dat we in
een democratie gelijke burgers zijn…
§ Het ‘schandaal van de democratie’
§ Democratisch principe van gelijkheid
§ Vloekt met machtsverhoudingen/ongelijkheden
§ Gelijkheid is nooit realiteit in de ‘bestaande orde’
§ Elke bestaande orde zorgt voor ongelijkheid
§ We delen in wat zichtbaar/onzichtbaar is, wat mag gehoord worden
en wat enkel ruis is…
§ We vinden die orde vanzelfsprekend
§ Politiek is het verstoren van die bestaande orde
vanuit dat democratisch uitgangspunt van gelijkheid

46. Betekenis van Rancière
voor het denken over politisering
§ Iedereen kan aan politiek doen (‘politiek
subject worden’)
§ Tegen de idee van ‘bewustmaking’
§ Geen voorhoede die waarheid in pacht heeft
§ Wel respectvol ondersteunen van mensen
die gehoord/gezien willen worden
§ Tegen politisering vanuit ‘identiteit’
§ Niet het versterken van (collectieve)
identiteiten
§ maar net uit het in vraag stellen en
verwerpen van toegekende identiteiten…
Mensen die normaal enkel als
voorwerp van politiek gezien
worden, beginnen zelf na te
denken, stellen zich vragen en
gaan zich moeien met de
gang van zaken. Ze voelen
zich gelijk als om het even wie
om mee te denken en mee te
bepalen hoe we de
samenleving vorm geven.

47. Neem terug de beide voorgaande
oefeningen als uitgangspunt:
§ Benoem zo scherp mogelijk de visie op
de maatschappelijke bewegingsfunctie
die spreekt uit
§ de oefening vanuit de missie
§ de oefening vanuit praktijkanalyse
§ Bekijk telkens
§ De visie op ‘wat willen we veranderen’
§ De benadering van ‘politisering’
§ Vergelijk of beide oefeningen in elkaars
verlengde liggen. Zo niet, zoek uit wat je
kan ondernemen om de
handelingslogica beter te doen kloppen.
15/05/19 www.socius.be 47
Aan de slag: oefeningen

48. Ruimte voor politisering
Een vruchtbare voedingsbodem voor
de maatschappelijke bewegingsfunctie
15/05/19 www.socius.be 48

49. Als we dynamieken van (de)politisering willen bespreken, dan kijken
we niet enkel naar de praktijk zelf. We zijn dus op zoek naar een
breder kader om te kunnen analyseren hoe praktijken van politisering
worden gestimuleerd of net afgeremd. Politisering is niet evident
want er is heel wat druk naar depolitisering…

50. Maatschappelijke context
(De)politisering
een analysekader
• in de interne organisatie
• in relatie met
• overheden
• marktspelers
• burgers en hun
organisaties
• in maatschappelijke context
Interne
dynamieken in de
organisatie
Overheid
Markt
Burgers & hun
grassroot
organisaties

51. Relatie met overheid
§ Minder autonomie...
§ Nieuw Publiek Management opvattingen
§ Sociaal werk als louter uitvoerder
§ Inschakeling in politieke consensus
§ ‘sociale cohesie’
§ ‘activering’
§ ‘deradicalisering’…
§ Depolitisering
§ Meer nuttige partner
§ Minder luis in de pels

52. Relatie met markt
§ Verschuiving naar markt
§ Verschuiving taken naar profit
§ Of evolutie naar dienstverlenend bedrijf
§ Injectie van marktdenken
§ Direct in organisaties zelf naar ‘klanten’
§ Indirect via overheden (vermarkting)
§ Managementtechnologie
§ Depolitisering
§ Meer ‘marktspelers’
§ Geen ‘politieke opdracht’

53. Relatie met burgers
§ Indirect effect van hedendaagse evoluties naar
§ vermarkting > ‘zakelijk bedrijf’
§ instrumentalisering overheid > ‘nuttige uitvoerder’
§ … op de relatie met cliënten/gebruikers
§ Instrument van overheid naar ‘doelgroepen’
§ en/of ‘klant’ koopt ‘product’
§ … bovenop het ‘klassieke’ denken over cliënten, doelgroepen
§ Professional spreekt voor/namens/in plaats van…
§ Cliënt/doelgroep krijgt weinig stem
§ Resultaat: actieve depolitisering van de ‘doelgroepen’
§ In het beste geval: spreken voor, lobbyen achter de schermen
§ In het slechtste geval: individueel aanpakken, beheersen, afleiden…

54. Politisering door/in/van het
middenveld
Als uitsmijter:
een oproep om niet altijd vanuit de eigen organisatie als kern van
processen van politisering te kijken…

55. Politisering door het middenveld
§ Vanzelfsprekende opvatting
§ In organisaties
§ In dit decreet
§ Organisaties versterken de stem van hun deelnemers/cliënten…
en nemen actief deel aan publieke debat
§ Met verschillende benaderingen
§ Maar steeds binnen de publieke sfeer
bv. Hart boven Hard of J100 Top in Antwerpen

56. Politisering DOOR het middenveld:
KAJ-interimactie

57. Politisering in het middenveld
§interne aandacht voor meningsverschillen over het
samenleven en de eigen rol van de organisatie
§vanuit een meer gelijke positie van bestuurders, professionals,
‘doelgroep’: iedereen heeft een zeg
Bv. JongGentinActie ontwikkelt samen met de jongeren de campagne
‘Geen kind op straat’
“Dat is wat de professional ook moet doen voor kinderen, voor jongeren, voor mensen
die kwetsbaar zijn, voor mensen die nog nooit hun stem konden laten horen of iets
ondernamen. Die denken ook vaak van zichzelf dat ze niets te zeggen hebben.”

58. Politisering IN het sociaal werk
JongGent in Actie

59. Politisering van het middenveld
§externe actoren zoals overheden, instellingen, private
marktspelers creëren ruimte om rol te spelen in publieke
meningsverschil door logistieke, financiële, intellectuele…
steun
bv. subsidies voor Climaxi of studiedagen vanuit hogescholen
§Maar ook: initiatieven van burgers en organisaties zetten druk
§Opgelet: ook politieke, economische, ideologische… evoluties
in de samenleving spelen hierin een belangrijke rol…
§Dit decreet is een zeer duidelijk voorbeeld door de keuze voor
middenveld in de publieke sfeer!!

60. Politisering VAN het middenveld
CollectActif