Weitere ähnliche Inhalte
Ähnlich wie Legts 11 (20)
Legts 11
- 4. “Ñýòãýë” ãýäýã áîë õ¿íýýñ ººðòºº
áîëîí ãàäààä åðòºíöºä õàíäàõ
õàíäëàãûã èëýðõèéëñýí åðºíõèéëºí
ä¿ãíýãäñýí òîãòâîðòîé õàðüöàà áóþó
ñýòãýëèéí õºäºë㺺íèé íàðèéí øèíæ
þì.
- 5. Ñýòãýë íü õ¿íèé àìüäðàëûí òîäîðõîé
íºõöºë, ñóðãàëò, õ¿ì¿¿æëèéí àæëûí
íºëººãººð ¿¿ñýæ õºãæäºã.
- 6. Ìýäðýìæ íü ñýòãýëèéí õºäºë㺺íèé íýã
á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã þì.
Ñýòãýë-ìýäðýìæ õî¸ð õîîðîíäîî íÿãò
õàðèëöàí õàìààðàëòàé áºãººä ýíý 2-
ûí íýãäëèéí ¿ð ä¿íä ñýòãýëèéí
õºäºë㺺í áèé áîëäîã.
- 7. Ìýäðýìæ íü õîîë óíä, îðîí ñóóö, õóâöàñ,
áýëãèéí õýðýãöýý áîëîí óíòàæ àìðàõ
õýðýãöýýã õàíãàõ, ýñ õàíãàõ
ÿâäëààñ ¿¿ñýæ ÿâàãääàã.
̺í øóóä íºëººëäºã. /ñýðýë, õ¿ðòýõ¿éí
ïðîöåññ/
- 9. Ìýäðýìæ ¿¿ñýõ ¿åä õ¿íèé í¿¿ð öàðàé
óëàéæ, öàéõ, ç¿ðõ ñóäàñíû áîëîí
àìüñãàëûí ðèòì ººð÷ëºãäºõ, áàÿð
áàÿñãàëàí, óéòãàð ãóíèãèéã í¿¿ð,
ãàð áèåèéí õºäºëãººíººð
èëýðõèéëäýã.
- 11. Сэтгэлийн мэдрэмж –
хүний хийж үйлдэж,
танин мэдэж байгаа ба
түүнийг хүрээлэн буй
бүх зүйлд хандах
хандлагад илрэх
сэтгэл догдлол юм.
- 13. Джеймс-Лангегийн онол: Сэтгэл хөдлөл
ба сэтгэл хөдлөлийн хариу үйлдэл
хоёр ижилхэн үү? Уильям Джеймс, Карл
Ланге нарын үзсэнээр уур бухимдал,
айдас, сэтгэл догдлол зэрэг олон янзын
сэтгэл хөдлөл нь бие махбодийн тодорхой
нэг өөрчлөлттэй холбоотой байдаг. Тэд
бие махбодид явагдаж байгаа
өөрчлөлтийг сэтгэл хөдлөлийн органик
илрэл хэмээн нэрлэсэн.
- 14. Джеймс-Лангенарын үзэж байгаагаар
сэтгэл хөдлөлийн анхдагч шалтгаан нь бие
махбодын органик өөрчлөлт юм. Эхлээд
гадаад цочролын нөлөөгөөр тухайн сэтгэл
хөдлөлийн өөрчлөлт үүсэх бөгөөд дараа нь
сэтгэл хөдлөл үүсдэг.
Тийм ч учраас Джеймс: “Бид уйлж байгаа
учраас гэмшлийг мэдэрч байдаг, бид
зөрчилдөж байгаа учраас уурлаж байдаг,
бид чичрэн дагжиж байгаа учраас айж
байдаг”.
James, 1890
- 15. Канон - Бардын онол: Сэтгэл хөдлөлийн
үр дүн нь физиологийн хариу
үйлчлэл. Уолтер Каннон сэтгэл хөдлөл
ба бие махбодид гарч байгаа өөрчлөлт нь
хоорондоо төстэй явагддаг гэсэн санааг
гаргасан бол түүний дараа Филип Бард
бие махбодийн өөрчлөлт ба сэтгэл
хөдлөл нь бараг нэгэн зэрэг үүсдэг гэж
үзсэн.
- 16. Каннон–Бард нар сэтгэл хөдлөлд
таламус маш чухал үүрэгтэй гэж үзэж
байсан бол саяхнаас сэтгэл хөдлөл нь
гипоталамус ба лимбийн тогтолцоотой
салшгүй холбоотой гэдэг нь тогтоогдсон.
Хожим нь сэтгэл хөдлөл ба бие
махбодийн өөрчлөлт нь зэрэг үүсдэг гэж
үзсэн энэ үзэл шүүмжлэлд өртөх болсон ба
Шахтер–Сингерийн онол гарахад хүргэсэн.
- 17. Шахтер – Сингерийн онол. Шахтер сэтгэл
хөдлөлийн үйл явцыг хүний сэдэл, ой
тогтоолттой салшгүй холбоотой гэж үзсэн.
Шахтерийн сэтгэл хөдлөлийн онол нь танин
мэдэхүй – физиологийн гэдэг нэрээр
алдаршсан. Шахтерийн үзсэнээр, сэтгэл
хөдлөл нь хүн өөрийн хэрэгцээ, сонирхолын
үүднээс тухайн нөхцөл байдлыг үнэлж,
өнгөрсөн туршлагатайгаа харьцуулан тухайн
цочролыг хүлээн авдаг. Ингэснээр бие
махбодийн өөрчлөлт явагдах ба сэтгэл
хөдлөл үүсдэг.
- 18. Сэтгэл хөдлөлийн танин мэдэхүйн онолын хамгийн
тодорхой жишээ бол үгэн заавар, тодорхой
нөхцөл байдалд үүссэн өөрчлөлтийг илэрхийлсэн
мэдээлэл сэтгэл хөдлөлд яаж нөлөөлдөг вэ
гэдгээс харж болно. Сэтгэл хөдлөлийн танин
мэдэхүйн үзэл баримтлалыг батлах зорилгоор
туршилтанд орсон хүмүүсийн нэг хэсэг нь ямар
нэгэн нөлөө үзүүлэхгүй эмийг “эйфори” байдал
үүсгэх эм гэж танилцуулаад, нөгөө бүлэг хүмүүст
нь уур бухимдал үүсгэдэг эм гэж хэлсэн.
Туршилтанд оролцогчдоос эм уусны дараа ямар
мэдрэмж төрж байна гэж асуухад эхний бүлэг
хүмүүс гөлгөр байдал, дараагын бүлэг хүмүүст
бухимдал үүсч байна гэж хариулсан. Р.С.Немов,
2001
- 19. Хүний бие махбодын ажиллах процесс,
түүний ерөнхий үйл ажиллагаанд
сэтгэлийн хөдөлгөөний нөлөөж байгаа
чанараар нь эерэг ба сөрөг гэж 2
хуваана.
эерэг хэлбэр нь бие махбодын амьдрал,
үйл ажиллагааг дээшлүүлж өрнүүн байдалд
оруулна. /Баяр баясагалан /
Сөрөг хэлбэр нь бие махбодын ажиллагааг
бууруулж сулруулна. /Уйтгар гуниг /
- 20. Субъектив шинжтэй;
Ханамж эсвэл үл ханамжийг
үүсгэдэг;
Бие организмийг орчинтойгоо
харилцах үйлдлийг тусгадаг;
Маш олон төрөлтэй;
Тайвшрал эсвэл цочирдлыг үүсгэдэг.
- 21. Сэтгэлийн хөдөлгөөн нь бусад
сэтгэцийн процессуудтай адил
рефлектор шинжтэй бөгөөд
ямар нэгэн цочроолийн
нөлөөгөөр үүсдэг байна.
- 23. Тухайлбал, гэнэтийн цочроогчоос үүдэн
зүрхний рефлектор агшилт түргэсэх
амьсгалын рефлектор саатал илрэх
айснаас нүүр цайрах
ичсэнээс улайх зэрэг үзэгдэл
явагддаг.
- 26. Ертөнцийн аливаа үзэгдлүүдэд
чиглэсэн хандлагыг илэрхийлсэн хүний
дотоод сэтгэцийн процессыг сэтгэлийн
хөдөлгөөн гэнэ.
Сэтгэлийн хөдөлгөөний сэтгэцийн бусад
процессуудын явагдах гол онцлог нь
дор дурдсан гурван чанаруудаар
тодорхойлогдоно.
- 27. 1. Сэтгэлийн хөдөлгөөнөөр илэрч байгаа
хүний харьцаа нь ямагт хувийн субъектив
шинжтэй байдаг бөгөөд юмсын объектив
харилцаа холбоог тусгасан ухамсраас
үндсээрээ ялгаатай. Ж нь: хүн гадаа цас
орсныг хараад өвөл болж байна гэж
бодно.
2. Сэтгэлийн хөдөлгөөн нь өлсөж цангах ая
тухтай, тааламжтай байдал,баясах,цэнгэх,
дургүйцэх, үзэн ядах өвчилөх, эзэмдэх
зэрэг сэтгэлийн хөдөлгөөн олон
шинжүүдээр илэрхийлэгдэнэ.
- 28. 3. Сэтгэлийн хөдөлгөөн нь дотоод эрхтэний
ажиллагаатай холбоотой явагдана.Энэхүү
холбоо нь 2 талын шинж чанартай байдаг.
Үүнд:
А. Дотоод эрхтний процесс нь ихэнх сэтгэлийн
хөдөлгөөнийг хүчтэй цочроож түүний эрчим
хүчийг өрнүүлнэ.
Б.Аливаа сэтгэлийн хөдөлгөөн нь бие махбодын
үйл ажиллагаанд ямар нэгэн хэмжээгээр
нөлөөлдөг. Сэтгэлийн хөдөлгөөн нь цусны
эргэлтийг сайжруулах, бууруулах буюу мөн уураг
тархины ажиллагаанд хүртэл нөлөөлдөг.
- 29. Тааламж ба дургүйцэл гэдэг 2 чанараас болж хүний
сэтгэлийн хөдөлгөөний шинж байдал шууд
тодорхойлогдоно гэсэн үзэл сэтгэл судлалд удаан
хугацааны турш ноёрхож ирсэн . 19-р зууны үед
Немцийн нэрт сэтгэл судлаач В.Вундт нь энэхүү
тодорхойлолтыг буруу болохыг өөрийн
хөдөлмөрөөр баталж, хүний сэтгэлийн хөдөлгөөн
нь таалагдал ба дургүйцэл, хөөрөл ба тайван
байдал, хүчдэл ба тайлагдал зэрэг үндсэн 3-н
чанараар тодорхойлогдоно гэдэг онолыг
дэвшүүлэн тавьсан нь сэтгэлийн хөдөлгөөний
сэтгэл зүйн нарийн бүтэцийг тусгасан байна.
- 30. Энэ нь хүний сэтгэлийн хөдөлгөөний
процессын сэтгэл зүйн үндэсийг
бүрдүүлэх хүний субъектив тал болно.
Таалагдал ба дүргүйцэлгүйгээр хүн
бодит байдлын аль нэг үзэгдэлд сэтгэл
хөдлөн хандаж чадахгүй билээ.
- 31. Ихэнхи сэтгэлийн хөдөлгөөний
хэлбэр нь нервийн хөөрөлийн ямар
нэгэн хүчээр тодорхойлогдоно.Ж нь:
уур хилэнгийн үед нервийн хөөрөл
нь үлэмж эрчимтэй. Харин нам
тайван байдалд нервийн хөөрөл нь
сул явагдана. Хөөрөл ба тайван
байдал нь хүний үйл ажилгааны
эрчмийг дээшлүүлнэ.
- 32. Хүн ямар нэгэн үйл явдөлыг хүлээх
буюу үйлдэх явдалтай холбогдсон
хүний үйл ажиллагааны нарын
хэлбэрээр илэрэх сэтгэлийн
хөдөлгөөний шинжээр энэхүү чанар
тодорхойлогдоно. Ялангуяа энэхүү
чанар нь спорт биеийн тамирын
уралдаан тэмцээний үед их хэмжээгээр
илэрдэг.
- 33. Хүний сэтгэл хөдөл
нь хүний судас,
амьсгал, цусны
эргэлт, нүүр
царайны хувирал, үг
ярианы аялгад
илрэх өөрчлөлтийг
тусгасан дотоод
сэтгэцийн субъектив
чанар юм.
- 34. Сэтгэлийн ихэнхи хөдөлгөөн нь булчингын
ажиллагааны эрчим хүч ба хүний дуу
хоолойн өөрчлөлтүүдээр илэрнэ. Ийм
учираас хүний сэтгэлийн хөдөлгөөнд
амьсгалын хөдөлгөөн 2 зүйлийн үүрэг
гүйцэтгэнэ. Үүнд :
А. Тэр нь амьсгалын хийн солилцоогоог
эрчимжүүлж булчингын ажиллагааг
сайжруулдаг.
Агаарын урсгалыг дотгош нь дамжуулж дууны
хөвчийг бууруулдаг.
- 35. Сэтгэлийн хөдөлгөөний үед цусны
эргэлтийн өөрчлөлт нь судасны
цохилтын хурд ба хүч , цусны даралтын
хэмжээ, цусны агших, тэлэх явдалаар
тодорхойлогдоно. Энэ өөрчлөлтүүдийн
дүнд цусны гүйдэл нь хурдасах буюу
удаашрана.
Тайван байдалд : 60-70
Айж сандарсан үед: 80-90
- 37. Хүн төрөлхтний амьдралд
үг яриа хичнээн үүрэгтэй
байдагын адилаар
хүмүүсийн хоорондоо бие
биетэйгээ харилцан
ойлгоцох, санаа сэтгэлээ
хартлцан солилцох нь
дууны өхгө өндөр нам үг
ярианы чанга сул нь мөн
их учир холбогдолтой
байдаг.
- 38. Сэтгэлийн хөдөлгөөнийг урам зоиг
хүсэл эрэмзэл, уур хорсол гэж үндсэн
хэсэгт ангилна.Үүнээс гадна сэтгэлийн
хөдөлгөөнийг хүний бие махбодиын
эрхтний ажиллагаанд үзүүлж байгаа
нөлөө, үүсэж явагдах эрчимээр нь
эерэг /стеник/ ба сөрөг /астеник/ гэж
ерөнхий хүёр хэсэгт хуваана.
- 39. Урам зориг нь хүний сэтэлийн
хөдөлгөөний үлэмж тогтвортой хэлбэр
юм.Хүний амьдарлын үйл ажиллагаанд
ач холбогдол бүхий хувийн ба нийгэм
улс төрийн үйл явдал урам зоригийг
үүсгэх шалтгаан болдог билээ.Бас нэг
шалтгаан бол хүний мэдрэлийн
тогтолцоо болон эрүүл мэндийн байдал
юм.Ялангуяа урам зориг нь хүний бодол
санаа, дүрслэл, төсөөлөлийн хурдыг
сайжруулна.
- 40. Хүн ямар нэгэн зүйл д санаа сэтгэлийн
хувь эрс хүчтэй татагдаж түүнрүү
байнга тэмүүлэх сэтгэцийн процессийг
хүсэл эрмэлзэл гэнэ.
- 41. Энэ нь хүний үйл ажилгааны явцад
илрэх санаа сэтгэлийн байдал юм .
Зоригжилт нь хүн ямар нэгэн тодорхой
үйл явдал,тодорхой зорилгод
өөрийгөөн захилуулан түүнд их хүч
эрмэлзлээр хандах хандлага
тодорхойлно. Зоригжилт нь сэтгэлийн
сайн талын процесс бөгөөд хүнийг ямар
нэг үйл ажилгаанд татан оруулж түүний
санаа сэтгэлийг өрнүүлнэ.
- 42. Уур буюу бухимдалыг үед хүний хөдөлгөөн
хурдсаж үг яриа эмх цэгцгүй болж түүний
үйл ажиллагаа, дүрслийн гарч ирнэ .Ийм
үед саатлын процессийг үүсгэж бие махбод
түүний үйл ажилгааг хөдөлгөөнгүй байдалд
оруулна. Уур хилэн нь 3н үндсэн шатад
явагдана. Үүнд:
а. Эхний шат :Уур хэлэн нь тэсрэлтийн
хэлбэрээр гэнэт үүсэж түгэн зуур зохих хязгаарт
хүрнэ:
- 43. Б.Дунд шат: энэ үед хүний бие махбодийн
хэвийн үйл ажиллагаа алдагдаж ,түүнд эрс
өөрчлөлт орно. Ийм үед хүний ухамсар нь
их тархиний үйл ажилгааны хяналтаас гарч
хүн хийж үйлдэж байгаа зүйлэ мэдэрхээ
бальдог байна.
в. 3-р шат:Энэ шатанд дээрх гадаад дороод
илрэл ямар нэг хэмжээгээр замхарч үгүй
болдог.Ийм учраас уур хилэн нь хүний
сэтгэлийн хөдөлгөөн нь бүдүүлэг бөгөөд
сөрөг хэлбэр болж байна.
- 44. Харин таагүй байдал, уур
бухимдал, уйтгар,
мухардалт зэрэг
сэтгэлийн хөдөлгөөний
сөрөг талыг бүрдүүлдэг.
- 45. 1. Оюун ухааны мэдрэмж
2. Ёс суртахууны мэдрэмж
3. Гоо сайхны мэдрэмж
- 47. 2. Ёс суртахууны мэдрэмж –
нийгмийн ёс журмын шаардлагад
хандах хүний хандлагад илрэх
мэдрэмж. Энэ нь хүний ертөнцийг
үзэх үзэл, бодол санаа, эрмэлзэл,
зарчим, уламжлалтай холбоотой.
- 48. 3. Гоо сайхны мэдрэмж –
хүний гоо сайхны
хэрэгцээтэй уялдаатай
үүсэх сэтгэл ханах ба үл
ханах мэдрэмж юм.
- 49. Õ¿÷òýé ñýòãýëèéí õºäºë㺺í íü
õ¿íèéã á¿õ òàëààð íü á¿ðýí
õàìàð÷, ò¿¿íèéã èäýâõèòýé
¿éë àæèëëàãààíä ìàø áîãèíî
õóãàöààíä òàòàí îðóóëäàã.
- 52. Эерэг мэдрэмж – хүний үйл
ажиллагааг иэдвхжүүлэх мэдрэмж.
Сөрөг мэдрэмж – идэвхгүй байдал
үүсгэх мэдрэмж.
- 53. Áàÿð áàõäàл, óðàì çîðèã, õ¿ñýë
òýì¿¿ëýë íü èäýâõèòýé ñýòãýëèéí
õºäºë㺺íä õàìààðíà.
Àéæ ýìýýõ, óóðëàæ, óöààðëàõ,
ãóíüæ ãóòðàõ, ñàíäàð÷ ìýãäýõ íü
èäýâõèã¿é ñýòãýëèéí õºäºë㺺íä
õàìààðíà.
- 54. Ñýòãýëèéí ýåðýã, èäýâõèòýé õºäºë㺺í
íü õ¿íèéã óÿí õàòàí, ýåëäýã 纺ëºí,
àëèâàà ç¿éëä áàÿð áàõäàëòàé,
ñýðãýëýí öîâîî õàíääàã áîëãîí
õ¿ì¿¿æ¿¿ëäýã àÿ õîëáîãäîëòîé.
- 55. 1. Í¿¿ð öàðàéíû õóâèðëààð äîòîîä
ñýòãýëèéí õºäºë㺺í
2. Áèåèéí áîëîí áóë÷èíãèéí õºäºë㺺í
3. Äóó õîîëîéíû õóâèðëààð ñýòãýëèéí
õºäºë㺺íèéã òóñ òóñ èëýðõèéëíý.
- 57. Ñýòãýë õ¿÷òýé õºäºëñºí ¿åä
õ¿íèé áèåèéí öóñíû õÿëãàñàí
ñóäñóóä òýëæ, ò¿¿ãýýð èõ
õýìæýýíèé öóñ ò¿ðýõýä í¿¿ð
óëàéõ, áàðàéõ
- 58. Ýñâýë öóñíû ñóäàñíû õàíà
íàðèéñàõàä öóñíû ò¿ðýëò
áàãàñàæ í¿¿ð öàéæ öîíõèéõ
çýðãýýð í¿¿ð öàðàéíû
áàéäàëä ÿìàð íýãýí õóâüñàëò
ãàðäàã.
- 59. Õ¿íèé ñýòãýëèéí õºäºë㺺í
íü í¿ä, çîâõè, ø¿ä, óðóóëûí
õàìòàðñàí õºäºëãººíººð
èëýðäýã.
- 62. Юìûã ãàéõàõ, ýðãýëçýõ ¿åä í¿äíèé
õºäºë㺺í òîãòîíãè áàéäàëä îðæ, àì
õàãàñ àíãàéõ, óðóóë öîðâîéõ çýðýã
õºäºë㺺í èëýðäýã.
- 64. Ñýòãýëèéí õ¿÷òýé õºäºë㺺íä îðñîí
õ¿íèé áèåèéí õºäºë㺺í ò¿ðãýñýõ,
áîñ÷ ñóóõ, èéø òèéø ÿâàõ, àëõàõ
ãèøãýõ íü õóðäñàæ, ãàðààð äîõèõ,
çàíãàõ áàéäàëä èëýðäýã áàéíà.
- 65. Ñýòãýë õºäºëñºí ¿åä àìüñãàëûí
ñîëèëöîî ýð÷èìæèæ, õ¿÷èëòºðºã÷èéã
èäýâõèòýé ÿëãàðóóëæ, áóë÷èíãèéí
¿éë àæèëëàãàà èäýâõèæèí îãöîì
ò¿ðãýí õºäºë㺺íä îðäîã áàéíà.
- 68. Õ¿íèé ¿ã ÿðèàíû àÿëãà, äóó
õîîëîéíû ºíãº, óäààí ò¿ðãýí,
ºíäºð íàìààð òóõàéí õ¿íèé
äîòîîä ñýòãýëèéí õºäºë㺺í
èëýðõèéëýãääýã.
- 69. Ñýòãýë èõ õºäºëñºí ¿åä äóó õîîëîé
÷àíãàð÷ äîãäîëñîí áàéäëààð ÿðüäàã.
̺í õýëæ áóé ¿ã ÿðèà íü òàñàëäàæ,
ÿðèàíû õýì àëäàãäàõ, ýñâýë õýò
õóðäàí ÿðèõ /õýò óäààí òåìïýýð ÿðèõ/
- 70. Óéòãàð, ãóíèãòàé ¿åä õîîëîéíû ºíãº
àÿëãà ººð÷ëºãäºæ ÿðèàíû ðèòì
óäààøèð÷, ¿ãýý 纺æ õýëýõ, äóòóó
îðõèõ, äóóãóé ñóóõ, ñàíàà óðòààð
àëäàõ, äîòðîî áîäëîãîøðîõ áàéäàëä
îðäîã.
- 71. Урам зориг – нийлээд хугацаанд үргэлжлэх
ба үүсгэж буй учир шалтгаан, хүчин зүйлийг
сулавтар ухаардгаараа ялгагдах сэтгэлийн
хөдөлгөөний сул илрэл юм.
Бачимдал /аффект/ - богино хугацаанд
илрэх, хүчтэй сэтгэлийн хөдөлгөөн.
Сэтгэлийн тэнхээний хяналт алдагдсанаас
ухамсарт ихээхэн. өөрчлөлт гардаг.
Тачаал – зорилгодоо хүрэхэд чиглэсэн
хүчтэй, гүнзгий, тогтвортой, тууштай
сэтгэлийн хөдөлгөөн юм.