RİSK İLETİŞİMİ’NDE BİR YÖNTEM OLARAK MEDYADA SAVUNUCULUK :Risk İletişiminin DNA’sı üzerine bir araştırma: GDO
•Als DOCX, PDF herunterladen•
0 gefällt mir•2,180 views
Uygarlığın evriminde toplumsal yapı günümüze dek çeşitli isimler altında incelenmiştir. Geleneksel toplumdan, sanayi toplumuna geçilmiş; bu toplumsal yapılanma değişikliğe ve gelişime uğrayan teknoloji, çevre, sağlık da berberinde yeni riskler doğurmuş ve bugünkü risk toplumu kavramını doğurmuştur. Küreselleşme ile ortaya doğal riskler ve imal edilmiş riskler devletlerin kendi iç ve dış politikalarında bazı önlemler almayı gerektirse de bazen temel çıkarlar doğrultusunda böyle işlemez… Bu çalışmada özellikle son yıllarda dünyada çeşitli tartışmaların odağı olana GDO’ ların (Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar) küresel bir risk olarak doğurduğu tartışmalar ve Türkiye’de riskin farkındalığı (risk iletişimi) açısından yapılan çalışmalar incelenmektedir. Sağlığın geliştirilmesinde ve teşviki dahilinde davranış değiştirmeye yönelik çabalarda kullanılan risk iletişiminde bir yöntem olarak medyada savunuculuk bireylerin riskli davranışlarını da değiştirmeye çalışmak yerine sorunun bir kamu sağlığı olarak ele alınmasına çalışmaktadır.. Bu amaçla Türkiye’den örneklerle ele alacağımız çalışmada, risk iletişiminde medyada savunuculuk yönteminden nasıl yararlanılabileceğini ve nelere dikkat edilmesi gerektiği tartışılmıştır..
Empfohlen
Weitere ähnliche Inhalte
Ähnlich wie RİSK İLETİŞİMİ’NDE BİR YÖNTEM OLARAK MEDYADA SAVUNUCULUK :Risk İletişiminin DNA’sı üzerine bir araştırma: GDO
Ähnlich wie RİSK İLETİŞİMİ’NDE BİR YÖNTEM OLARAK MEDYADA SAVUNUCULUK :Risk İletişiminin DNA’sı üzerine bir araştırma: GDO (20)
Mehr von Galatasaray Üniversitesi
Mehr von Galatasaray Üniversitesi (7)
RİSK İLETİŞİMİ’NDE BİR YÖNTEM OLARAK MEDYADA SAVUNUCULUK :Risk İletişiminin DNA’sı üzerine bir araştırma: GDO
- 1. Seray Öney Doğanyiğit Galatasaray üniversitesi Stratejik İletişimi Yönetimi Risk İletişimi Öğr.Üyesi : Doç Dr. İnci Çınarlı Risk İletişimi’n de Bir Yöntem Olarak Medyada Savunuculuk Risk İletişiminin DNA’sı üzerine bir araştırma: GDO ÖZET Uygarlığın evriminde toplumsal yapı günümüze dek çeşitli isimler altında incelenmiştir. Geleneksel toplumdan, sanayi toplumuna geçilmiş; bu toplumsal yapılanma değişikliğe ve gelişime uğrayan teknoloji, çevre, sağlık da berberinde yeni riskler doğurmuş ve bugünkü risk toplumu kavramını doğurmuştur. Küreselleşme ile ortaya doğal riskler ve imal edilmiş riskler devletlerin kendi iç ve dış politikalarında bazı önlemler almayı gerektirse de bazen temel çıkarlar doğrultusunda böyle işlemez… Bu çalışmada özellikle son yıllarda dünyada çeşitli tartışmaların odağı olana GDO’ ların (Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar) küresel bir risk olarak doğurduğu tartışmalar ve Türkiye’de riskin farkındalığı (risk iletişimi) açısından yapılan çalışmalar incelenmektedir. Sağlığın geliştirilmesinde ve teşviki dahilinde davranış değiştirmeye yönelik çabalarda kullanılan risk iletişiminde bir yöntem olarak medyada savunuculuk bireylerin riskli davranışlarını da değiştirmeye çalışmak yerine sorunun bir kamu sağlığı olarak ele alınmasına çalışmaktadır.. Bu amaçla Türkiye’den örneklerle ele alacağımız çalışmada, risk iletişiminde medyada savunuculuk yönteminden nasıl yararlanılabileceğini ve nelere dikkat edilmesi gerektiği tartışılmıştır.. GİRİŞ Luhmann’a göre geleneksel ya da feodol toplumda artan risk farkındalığı, gelecekteki olası başarının veya kaybın dışsal bir kaynağa, Tanrıça Fortuna’ ya atfedilmesi sonucu sahip olduğu etkiyi yitirmiştir1 . Günümüze yaklaşıldıkça ‘’risk’’ kavramı; belirsizlikle ilgili olarak yalnızca ekonomik anlamda değil, çok çeşitli durumlara atıfta bulunmak için kullanılır olmuştur2 . Giddens riskleri imal edilmiş riskler ve dışsal riskler olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu ayrıma göre dışsal riskler dışarıdan gelen doğanın genel değişim süresine bağlı olarak değişen risklerdir. İmal edilmiş riskler ise insanın kendi değişmez gelişim ve dönüşüm sürecinin de beraberinde getirdiği bilginin mutlak etkisinden3 yaratılmıştır. Bu riskler artık hakkında bilgi alamadığımız ve karşı koyabilecek önlem geliştiremediğimizde gerçekleşen risklerdir. Bu nedenle küreselleşme dahilinde gelişen, küresel ısınma, çevre kirliliği, nükleer savaş kalıntıları, GDO gibi insan sağlığını tehdit eden riskler buna örnektir. 1 Çınarlı,İnci. Risk Toplumu’nda Sorumluluk Kavramı. Belirsizlik Toplumun Krizi. Beta Yayıncılık. İstanbul. 2009 2 Çınarlı,İnci. Risk Toplumu’nda Sorumluluk Kavramı. Belirsizlik Toplumun Krizi. Beta Yayıncılık. İstanbul. 2009 3 Çınarlı,İnci. Risk Toplumu’nda Sorumluluk Kavramı. Belirsizlik Toplumun Krizi. Beta Yayıncılık. İstanbul. 2009
- 2. Bugün GDO (Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar)’lar ‘’çiftleşme ve/veya doğal re kombinasyon yoluyla doğal olarak meydana gelmeyen bir şekilde genetik materyali değiştirilmiş olan, insan haricindeki organizmalar’’ olarak tanımlanmaktadır4 . Bugün GDOlar dünyada ve ülkemizde modern biyoteknoloji kullanılarak doğal olmayan gıdalarla hayatımıza giren insan sağlığına karşı tehtid oluşturan en önemli risk unsurudur. Daha önceleri hali hazırda ilaç sektöründe kullanılan insülin, tiroid ve büyüme hormonları genleri, hepatit B aşısı gibi insan tedavisinde kullanılan ilaçların etken maddesi olana GDO bugün insan hayatını etkileyen bir risk olarak karşımıza çıkmaktadır. Bugün Dünyada ve ülkemizde zararları ve faydaları üzerine tartışılan GDO konusunun insan sağlığını etkilemeye yönelik ne tür riskler oluşturabileceği hala net olarak belirlenmemekle birlikte ; bu riski göze almayan ülkelerin oluşturduğu önlemler risk yönetimi sonucunda alınan başarılı kararladır. Bu tür risklerin "yönetimi" (risk management), risk iletişiminin konusunu oluşturmaktadır. 1989’daki National Research Council’ın (Ulusal Araştırma Konseyi) tanımı nda risk iletişimi daha geniş bir kapsamla "insan sağlığı veya çevresine dair bir riskle ilgili olarak kişiler, gruplar ve kurumlar arasında enformasyon ve fikir alışverişinin etkileşimli süreci" olarak ele alınmaktadır5 . Etkin bir risk iletişiminde kaynak- kanal-aracı arasında çift yönlü bir enfermasyon akışı olması gerekmektedir. Özellikle bu doğru iletişim akışı sağlık ve risk konusunda alınan önlemlerde bu tür risklerin anlam ve önemi, alınan kararların- eylemlerin bu riskleri düzenleme ve kontrolünü sağlamak açısından önem arz etmektedir. Etkin Risk İletişiminin Yapısı A. Kaynaklar B. Kanallar C. Alıcılar Bilim İnsanları Medya Genel Kamu Sağlık Kuruluşları Kurumlar Olaydan Etk. Kişiler Olayla ilgili Gruplar Olayla ilgili Gruplar Grup Üyeleri Tanıklar Kanaat Önderleri Sosyal Açıdan Maruzlar Geri besleme Şekil 1: Risk İletişiminin Örgütsel Yapısı Kaynak: Pidgeon, Henwood ve Maguire, s.67.6 Bu bağlamda şekil 1, riskli olayların ve onların özelliklerinin iletişim sürecinin önemli bir parçası olduğunu ortaya koymaktadır. Bu riskli olaylar ve onların özellikleri, risk algılamalarının yoğunlaşmasında ya da azalmasında geniş psikolojik, sosyal, kurumsal ve kültürel süreçle etkileşirler (Pidgeon vd., 1999: 67-68).7 Burada kastedilen kamunun risk iletişimi karşısındaki tepkisinin yalnızca olgulara ve teknik enformasyona dayanmadığı aynı zamanda sahip olunan bilgi, değerler, inançlar, duygular ve riski yönetenlerin sözünün güvenilir olup olmadığına bağlı olmasıdır8 . (Thesenvitz, 2000: 2). 4 Er Burcu,Sezer. Küresel Risk Unsuru Olarak GDO’lar. Belirsizlik Toplumun Krizi. Beta Yayıncılık. İstanbul. 2009 5Çınarlı,İnci. Risk iletişimi Açısından SARS Salgını. 6 Yakut İnci. Risk iletişim Bilimi Perspektifinden Risk İletişimi Stratejileri. Nisan.2009 7 Çınarlı,İnci. Risk iletişimi Açısından SARS Salgını. 8 Çınarlı,İnci. Risk iletişimi Açısından SARS Salgını.
- 3. Toplumda risklerin belirlenerek değerlendirilmesi aşamaları, Yapılacak uygulamalarda ve alınacak kararlardaki iletişim tekniklerinin belirlenmesi, İletişim tekniklerinin toplumsal kurumlar, örgütler ve bireyler düzeyinde oluşma biçimleri ve Kurum-örgüt-birey düzeyinde iletişimi etkileyen sosyo-kültürel faktörler risk iletişiminin sürecinde yapılması gereken planlamalardır9 . Risk iletişimi, karar vericiler ya da uzmanlar ile kamu arasında riskin varlığı çeşidi, biçimi, ciddiyeti veya risk olarak kabul edilebilirliği hakkında iki yönlü bir iletişim sürecidir (WHO d, 2004: 3).10 Sonuç olarak risk iletişimi yoluyla farklı paydaşların bilgilendirilmesi, paniğin korkunun, söylentilerin ve mezenformasyonun (hatalı enformasyon) en aza indirilmesi, bireylerin uygun tedbirleri almaları sağlanmaktadır. (Tinker ve Vaughan, 2002: 190).11 GDO Tartışmalarının Risk İletişimi ve Küresel Etkisi GDO, yani Genetiği değiştirilmiş organizma, bir canlı türünün doğal hayatta sahip olmadığı bir özelliğin bir başka canlıdan gen aracılığıyla insan eliyle laboratuvar ortamında değiştirilmesiyle elde edilir. Gen yunanca bir kelimedir ve doğum başlangıç anlamına gelen ‘’genos’ tan gelmektedir. Yaşamı belirleyen DNA sarmalı içinde yer almaktadır ve hücre çekirdeğinde kimyasal dille yazılmış yaşamın şifre kodudurlar. Genler, DNA’ dan aldıkları genetik mesajları hücre içinde protein üreten birimlere taşımaktadırlar. Gen transferi, bir canlının genlerini taşıyan DNA’sının bir başka canlının hücresine nakledilmesidir. Genetik biliminin ilk olarak XIX yy.da Avusturyalı bilim adamı Gregor Mendel tarafında başlatıldığı kabul edilir. İlk gen transferi çalışmaları ise 1900’lü yılların başlarında yapılmıştır. Yulaf ve meyve sineği hücreleri üzerindeki çalışmalarda bazı bakteriler kullanılmış, bakteri hücresi içerisine yerleştirilen DNA genlerinin bu hücre içerisinde fonksiyonlarını ve çoğalmalarını sürdürdükleri tespit edilmiştir.12 İngiliz bilim adamları James Watson ve Francis Crick’in 1953’ te DNA’ nın çifte sarmal yapısını çözmeleriyle de genetik bilimi büyük bir ivme kazanmıştır. 1985-2000 yılları arasında yaklaşık 3 milyar dolarlık İnsan Genomu Projesi geliştirilmiştir13 80’lerden sonra ivme kazanan bu projeler gıdada ilk olarak genetiği değiştirilmiş mısır projeleri olarak karşımıza çıkmıştır14 . Gen aktarımıyla oluşan GDO’ lu ürün; GDO içeren veya GDO dan üretilen bileşen içeren tohum ile veya yem ile ya da onu yiyen hayvandan üretilen gıda ile yine doğrudan GDO içeren veya GDO dan üretilen bileşen içeren gıdalar olarak sofralarımıza gelebilmektedir. Günümüzde Amerika başta bulunmak üzere Japonya, Arjantin, Brezilya, Kanada, Uruguay Filipinler, İspanya, Meksika, Kolombiya, Şili, Portekiz, Honduras, Slovakya, Romanya, Polonya, Avustralya, Çek Cumh.,Fransa, Almanya, Güney Afrika, Çin, Paraguay, Hindistan gibi ülkelerde Gdo’lu ürün ekimine resmen izin vermişlerdir. Bu 25 ülkeden 10’u gelişmiş, 15’si ise gelişmekte olan ülkelerdir. Toplamda 55 ülkede ekim ve kullanıma izin verilmektedir. (sf 89 deccal) Kimi Avrupa’da ise sıkı denetim altında tutulmakta bazı ülkelerde daha önce 9 Yakut İnci. Risk iletişim Bilimi Perspektifinden Risk İletişimi Stratejileri. Nisan.2009 10 Çınarlı,İnci. Risk iletişimi Açısından SARS Salgını. 11 Çınarlı,İnci. Risk iletişimi Açısından SARS Salgını. 12 Er Burcu,Sezer. Küresel Risk Unsuru Olarak GDO’lar. Belirsizlik Toplumun Krizi. Beta Yayıncılık. İstanbul. 2009 13Er Burcu,Sezer. Küresel Risk Unsuru Olarak GDO’lar. Belirsizlik Toplumun Krizi. Beta Yayıncılık. İstanbul. 2009 14Er Burcu,Sezer. Küresel Risk Unsuru Olarak GDO’lar. Belirsizlik Toplumun Krizi. Beta Yayıncılık. İstanbul. 2009
- 4. örneği verdiğimiz etkin risk iletişimi önlemleri sonucunda yasaklanmıştır. Danimarka, İsveç, Norveç, Avusturya başta olmak üzere Avrupa topraklarında GDO ekimine izin verilmemektedir. Dünya sağlık örgütünün aracılığıyla ile kurulan baskının sonucu olarak da AB ’de bazı ülkelere katı kontroller altında birkaç çeşit Gdo’lu yemin işlenmesi ve ekimine izin verilmektedir.15 Dünyada genetiği ile oynanmış mısır, patates, domates, pirinç, soya, buğday, kabak balkabağı, ayçiçeği, yer fıstığı, bazı balık türleri gibi pek çok ürün bulunmaktadır. Ayrıca muz, çilek, ahududu, ananas, karpuz, kiraz, biber gibi ürünler üzerinde de çalışma devam etmektedir.16 GDO’ların küresel bir risk unsuru olarak ele alınmasının nedeni öncelikle gen teknolojisinin oldukça yeni bir teknoloji olmasıdır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, GDO’ların bütünüyle kötü olarak yargılanması değil, ürünlerin nasıl ve hangi amaçla üretildiği ve doğuracağı sonuçların ne olduğudur.17 Bu noktadan hareketle GDO’ların yaratcağı sonuçları şimdiden hesaplamamız mümkün olamamaktadır. Beck’in belirttiği gibi modernleşmenin en geniş aşamasında risklerin önceden görünemezliği ve tahmin edilmezliği ortaya belirlenmezlik ve denetlenemezlik sorunlarını ortaya çıkarmaktadır. Özellikle GDO gibi riskler hangi zaman diliminde gerçekleşeceği kestirilemeyen ve sonuçlarının zamanının/sınırının belirlenmesinin olanaksız olduğu risklerdir. GDO’lar konusundaki zararların sonuçlarının yakın zamanda net olmaması küresel bir hareket oluşturamamakta her ülkenin kendi ekonomi-politik süreçleri içerisinde alınan kararlara göre belirlenmektedir. Bu konuda Avrupa Birliği, modern biyoteknolojinin, özelliklede GDO’ ların gelişiminin tamamıyla güvenli bir ortamda ilerlemesini temin edebilmek maksadıyla, 24 Mayıs 2000 tarihinde imzalamıştır.Genetiği değiştirilmiş gıda ve yemler hakkındaki bu yönetmelik, küresel hedef olarak insan hayatını, sağlığını ve refahını, çevreyi ve tüketici haklarını en üst seviyede korumayı belirlemiş, bunu yaparken de iç pazarın da etkin çalışmasını sağlamayı ilke edinmiştir. Sonrasında bu yönetmelik, GDO’ların izlenebilirliğini ve etiketlenmesini de kapsayan 1830/2003 sayılı yönetmelikle desteklenmiştir18 . GDO’larla ilgili 2001/18/EC sayılı direktifin 23. Maddesi ise bir ‘’korunma hükmün’’den bahsetmektedir. Bu hükme göre AB üyesi ülkeler meşru nedenler sunmaları nedeniyle geçici olarak kendi topraklarında GDO’lu ürünlerin satışını ve kullanımını sınırlama ya da yasaklama hakkına sahiptir. Bu madde bir anlamda Cartegen protokolünün ana amaç ilkesidir. Bu ilke ‘’halk sağlığı ve çevre konusunda geri dönülmez tehlikeler içeren konularda o konunun riskli olup olmadığı konusunda bilimsel bir konsensüs yoksa bu o konuya dair risk olmadığı konusunda bir yargıya varılmasına sebep olamaz’’ demektedir. Bugün bilim insanlarını üzerinde kamuoyunun müthiş tahakkümü olduğu için ve uzman görüşleri kamu kaynaklarının ihtiyacına göre şekillendiği için kamuoyu ve tüketicilerin mağdur olmaması bu ilke geliştirilmiştir. Bu ilke daha önce küresel bir tehlike olan Çernobil olayı üzerinden gelişmiştir’’19 . Türkiye dahil bu protokolü imzalayan ülkeler biyolojik türlülüğün sürdürülebilir kullanımı ve korunmasını olumsuz etkileyebilecek ve insan sağlığı açısından riskler yaratabilecek GDO 15 Demirkol,Kenan. GDO: Çağdaş Esaret. Kaynak Yayınları. Ankara. 2010 16 Özer,Kemal. Deccal Tabakta. Hayy Kitap. Mart.2010. 17 Er Burcu,Sezer. Küresel Risk Unsuru Olarak GDO’lar. Belirsizlik Toplumun Krizi. Beta Yayıncılık. İstanbul. 2009 18 http://www.tagem.gov.tr/HABERLER/cartegena/CBP-rehber.pdf 19 Dinç Nejat. GDO Hareketi Üzerine röportaj.Nisan 2012.İstanbul
- 5. organizmaların sınırlar ötesi taşınımını, alıp satımını ve kullanımını denetlemeyi kabul etmişlerdir. Buna göre her ülke kendi iç hukukunda kanun yapacak ve bu ürünlerin salınımını denetleyebilecektir.20 Fakat ileride değineceğimiz ve çalışmamızın ana konusu olan GDO riskinin ülkemizde paydaşlar arasında tartışma yaratması bu konuda bugüne kadar etkili risk iletişiminin yapılamamasına neden olmuştur. Bu anlamda başarılı sivil toplum kuruluşlarının daha yeni proaktif olabildiği ve paydaşlara yönelik ‘’kamu sağlığı lobiciliği’’olarakta bilinen ‘’medyada savunuculuk’’ ile ülkemizde risk farkındalığı oluşturulmaya başlanılsa da daha risk iletişim sürecinin başında olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Günümüzde medyanın etkisi, sosyal kurumlara olana inancın yerini almıştır. Risk söz konusu olduğunda toplumun bilimsel ve rasyonel argümanlardan ziyade kendi inanmak istediği bilgileri seçme ve bunlara inanma eğiliminde olduğu gözlemlenmektedir21 . Medyada savunuculuk buradan hareketle bilim ile politikanın, sosyal adalet değerinin bir araya getirilmesi yönünde faaliyetlerde bulunan bir aktivizm biçimidir.22 Medyada savunuculuk; gruplara medyada görünürlük, meşruluk aynı zamanda da hikayelerini kendi ağızlarından anlatılması olanağı tanıması sayesinde güç sağlayabilir. Özellikle risklerden fayda sağlamaya çalışan ve halkı kandırmaya yönelik argümanlar karşısında kıt kaynaklara sahip olanlar için farkındalık yaratmak ve bilinç oluşturmak açısından da önemli yer teşkil etmektedir. Karar vericilerin GDO’nun sağlığa ve çevreye zararlı olmadığını ve verimde artış sağladığını, daha az kimyasal gübre ve tarım ilacı gerektiren ve kurak-tuzlu arazilerde tarım olanağı sağlayacak modern tarım teknolojisinin ürünleri olma özelliğine sahip olduğunu, tarımdaki üretim artacağı için dünyadaki açlığın azalacağını öne sürmeleri gibi argümanlarla riskin üstünden atlamaları; özel şirketlerin lobici faaliyetleri etkisi altında kaldıkları tartışmalarını da gündeme getirmektedir. Dünyada GDO pazarı Monsanto, Cargill, Novartis, Zeneca, Du Pont, Syngenta, Dow Chemical, Bayer, BASF gibi Amerikalı firmaların elinde bulunmaktadır. Bu ülkelerin çoğu Amerikan olmakla birlikte GDO’lu ürünleri hammadde olarak kullandıkları ve pazarladıkları bilinmektedir.23 Bu şirketlerin dünyada gıda sektörünü ele geçirmeye yönelik bir strateji belrledkleri ve bu teknoloji ile gıdaların üretiminde tekel oluşturmayı hedefledikleri tartışmaları gündeme yerleşmektedir. Üstelik bu teknolojinin dünyadaki açlığın son bulunacağına yönelik bir argümanla ürünlerini pazarladıkları ve bu doprultuda pazarlama enstrümanalrını kullanmaları yaşamı patentlenebilir kılabilmeleri açısından ayrı bir etk tartışma konusudur. Fakat GDO konusunda başarılı risk iletişimi yapan ve bunu yasaklayan ülkelerde görümüştür ki; GDO’ların açlığı önleyici faydaları gerçeklikten çok uzaktır. ‘’BM Tarım ve Gıda sistemine göre yapmış olduğu raporda gıda sistemi ile söylediği şeyin yanında Gdo ile ilgili 2 şey söylemektedir. Açlık meselesi bir paylaşım sorunudur üretim sorunu değildir. Açlık Sosyal adalet sorunu ve çözümü sosyal ve siyasi bir çözüm olmalıdır.24 ’’ 20http://www.tagem.gov.tr/HABERLER/cartegena/CBP-rehber.pdf 21Çınarlı,İnci. Medyada Savunuculuk ve Risk İletişimi. Uluslararası Sağlığın Geliştirilmesi ve İletişimi Sempozyumu. Nisan. 2011 22Çınarlı,İnci. Medyada Savunuculuk ve Risk İletişimi. Uluslararası Sağlığın Geliştirilmesi ve İletişimi Sempozyumu. Nisan. 2011 23 Er Burcu,Sezer. Küresel Risk Unsuru Olarak GDO’lar. Belirsizlik Toplumun Krizi. Beta Yayıncılık. İstanbul. 2009 24 Dinç Nejat. GDO Hareketi Üzerine röportaj.Nisan 2012.İstanbul
- 6. Dolayısıyla GDO’ların faydalarının geçerliliği olmadığı bir alanda yaratacağı riskler üzerinde konuşmak ve olası zararlar konusunda önlemler almak risk iletişiminin gerekliliğine vurgu yapmaktadır. Bilim adamları ve uzman kuruluşların yayınladıkları raporlar risk ihtimallerini istatistiklerle belirlemektedir. GDO’nun zararlarının çevreye ve insan-hayvan sağlığına karşı bilgilendirme yapan raporlarda bir çok zararlar tespit edilmiştir. İnsan Sağlığı açısından25 ; Kısırlık, organ yetmezliği, bağışıklık sisteminin zayıflaması ve kanser gibi hastalıklara neden olabilir. GDO’lar öldürücü alerjilere neden olabilir. GDO’lu yemler, hayvanlarda antibiyotik direncini artırır, antibiyotiklerin etkisini azaltır. Çoğu GDO’nun içerdiği böcek öldüren toksinlere hamile kadınların kanında ve fetüsünde rastlanmıştır. İtalya'da yapılan bir bilimsel araştırmada marketlerden alınan her 4 sütten 1'inde GDO geni parçalarına rastlanmıştır. GDO’ların salgıladığı böcek zehrinin tamamının insan sindirim sisteminde parçalanmadığı ortaya çıkmıştır. GDO ekim tarlalarında kullanılan yabani ot ilaçları, memeliler için toksik etki ve insanlarda hormonel dengeyi bozma riski taşımaktadır. Çevreye zararı açısından26 GDO üretimi, süper dayanıklı böcek ve yabani bitki türleri yaratır. Bu türlerin varlığı ekosisteme ve tarıma büyük tehdit oluşturur. GDO' lar tozlaşma yoluyla doğal türlere bulaşarak biyo çeşitliliğe zara verir. Zehir salgılayan GDO' lar, kelebekler gibi zararsız canlıların ölümüne neden olur. Zehir salgılayan GDO'lar zehirlerini köklerinden toprağa geçirirler. zaman içerisinde bu zehirlerin birikimi çevre için tehlike içerir Ayrıca esas hedefin dünyadaki gıda, tıbbi ürün, tohum vb. sektörleri, kontrol altına almak, tekel oluşturmak ve küresel hakimiyet kurmak olduğu vurgulanmaktadır. Türkiye’de GDO Tartışmaları ve Bir yöntem olarak Medyada Savunuculuk Doğru bir risk iletişiminin oluşmasında tüm paydaşların riskin ciddiyetini algılamaları ve bu konuda önlem almaları bu paydaşlar arasında yapılacak olan çift yönlü iletişim sayesinde olabilmektedir. Fakat risk iletişimi konusunda riske bahis olan konu hakkında ayrı görüşler olduğu takdirde iletişim paydaşlar arasında doğru akamamakta ve kamuya yanlış enfermasyon verilebilmektedir. Bunun yanında riskten çıkar sağlayan ve medya gücünü elinde tutanlar dezenfermasyon ve manipülasyon tekniklerini kullanarak riskin olası tehlikelerini hafife almakta ve gerçekliği örtbas edebilmekteler. Türkiye’de Biyogüvenlik kurulu-Tarım Bakanlığı-Sağlık Bakanlığı-Tübitak gibi hükümet önderleri ile bazı uzman ve akademisyenler GDO’nun faydalarından bahsederken, GDO’ya Hayır platformu, Greenpeace, Fikir Sahibi Damaklar Hareketi gibi sivil toplum örgütleri ile bazı uzman ve akademisyenler GDO’ nun zararları üzerinde durmaktadırlar. Ülkemizde ne yazık ki GDO konusunda karşıt görüşler olmakta ve bu anlamda görüş ayrılıkları farklı stratejiler kullanarak bu görüşlerini kamuoyuna sunmaktadırlar. Bu anlamda 25 www.yemezler.org 26 www.yemezler.org
- 7. risk konusunda gerçek bir iletişim yapabilmek hem kamuoyunu hem de karar vericileri etkilemek amacıyla çift taraflı bir iletişim stratejisi kurgulanmıştır ki bu da sivil toplum savunucularının önderliğinde gerçekleşmektedir. Savunuculuk, bireylerin hakları olduğunu ve bu hakların uygulanabilir olduğunu varsayar. Birincil olarak yetkili olan kişi ve grupların hakları ve çıkarları ile ilgilidir. Siyasa savunuculuğu, kurumların çalışması gerektiği gibi çalışmaları ile ilgilidir. Kamusal savunuculuk, şayet ağırlıklı olarak medyanın stratejik kullanımını içeriyorsa ‘’medyada savunuculuk’’ adını almaktadır ki biz bu çalışmamızda risk iletişiminde bir yöntem olarak ele almakta ve uyguladıkları taktikler ile medya ve kamuyounda bu konunun risklerine karşı nasıl önlemler aldıklarını incelemeye çalışmaktayız. Türkiye’de Cartegena protokolünün 2004 yılında TBMM’de onaylanmasıyla birlikte GDO’nun sebep olacağı riskleri ve insan sağlığını dikkate alarak bu risklerin kontrol edilmesini sağlayacak olan kendi iç hukukumuzda oluşturduğumuz Biyogüvenlik mevzuatını Gıda ve Yem Amaçlı Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerinin İthalatı, İşlenmesi, İhracatı, Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelik adıyla 2009 yılında yürürlüğe sunmuştur. Bu yönetmelik yürürlüğe girdikten sonra ZMO,Tabipler Birliği, Çiftçi-SENgibi sivil toplum kuruluşları tarafından çok büyük tartışmalara neden olmuş ve bu yönetmeliğin GDO’nun olabilecek risklerinin korumaya değil aksine serbest bırakılmasına izin verildiği belirtilmiştir. Bu yönetmelikle geçen 3 madde tartışmanın ana konusunu belirlemektedir. 1. Eğer girişine izin verilen gıda ve yem, GDO’ lar dan %0,9 altında ise GDO’ lu olarak kabul edilir ama etikette belirtme zorunluluğu yoktur. Eğer %0,9 üzerinde ise etikette belirtmek zorunludur. İthalatına izin verilmeyen GDO’ lar için bu oranlar %0’ dı. 2. GDO’ lu ürünlerin, bebek mamaları ve bebek formülleri, devam mamaları ve devam formülleri ile bebek ve küçük çocuk ek besinlerinde kullanılması yasaktır. 3. İnsan ve hayvan tedavisinde kullanılan antibiyotiklere karşı direnç genleri içeren GDO ve ürünlerinin ithalatı ve piyasaya sunulması yasaktır. Maddede belirtilen ve girişine izin verilen GDO’lu ürün limitinin %9 olması sınırlılığı ve bunun altında olan GDO’lu ürünün ülkeye girişine izin verilmesi konusu GDO’nun bu limitin altında risk taşıyıp taşımamasının gerekliliğinin neye göre yapılmış olmasına ilişkin olduğu ve etiketlenme yapılmadığıdır. Zaten ithalatına izin verilmeyen GDO ürününe ‘’ki eğer kaçak girilmiyorsa’’ etiket zorunluluğu yoktur. Diğer bir konu riskleri belirlenme doğrultusunda belli bir oranda etketlenme yapılan ürünün bebek mamalarında ve çocuk gıdalarında kullanılmaması gereklilğidir. Bu madde zararlı görülen GDO’lu ürünün anneye girişinin kabul edilmesi ve bebeğe girişinin kabul edilmemesi konusunda bir çelişki yaratmaktadır. Eğer GDO nun riskleri bu kadar büyükse bebeğe olduğu gibi onu besleyecek olan anneye dolayısıyla erişkine de yasak olmalıdır. Son maddede antibiyotiklere karşı direnç geni sağlaması bakımından sağlığın tedavisinde risk oluşturduğu için yasaklanmıştır. Bu tartışmalı ilk 2 madde konusunda kamuoyunda farkındalık oluşturmak sebebiyle 2004 yılında GDO’ya hayır platformu kurulmuştur. Buğday ve Ekolojik derneği, Greenpeace, Çiftçi- Sen gibi STK’ların oluşumun kurulmasında öncülük etmesiyle ‘’YAŞAM PATENTLENEMEZ’’27 adıyla bir deklerasyon yayınlanmış ve bütün meslek odaları ve sivil toplum kuruluşlarının bir araya gelmesi sağlanmıştır. Bugün yaklaşık 82 STK’dan< oluşan GDO’ya Hayır Platformu, 2004 yılında TBMM’de onaylanan Cartegena protokolünce ülkemizde bu konuda hemen bir mevzuat oluşturmasıyla ilgili farkındalık yaratmak amacıyla kurulmuştur. O güne kadar bir çok yazılı-sözlü iletişim ile kamuyounda farkındalık yaratmaya 27 http://gdohp.blogspot.com/e
- 8. çalışan platform sayesinde 2009 yılında bir yasa hazırlanmasa da bir mevzuat oluşturulmuş ama beklenenin aksine bu mevzuat GDO çıkarcılarına hizmet etmiştir. GDO’ya Hayır platformu bu mevzuatla ilgili sorunları maddeler konusunda kamuoyunun dikkatini çekmek için ana akım medyayı kullanmışlardır.’’Türkiye GDO ile resmen tanışıyor’’ ve ‘’Frankeştayn Ürünlere İzin verildi’’ gibi başlıklarla kamuoyunda yer alan haberler mevzuatın görünenin dışında içindeki anlamını kamuoyuna anlatma çabası olarak gözlemlenmiştir. Medyada ki bu yoğun baskıdan sonra 26 Eylül 2010’da BiyoGüvenlik Yasası ve Yönetmeliği aynı anda yürürlüğe girmiştir. Bu yasa ve yönetmeliğe göre; 2009’ da ki yönetmeliğin aksine önemli saydığımız 2 maddede değişiklik olmaktadır. Bu maddeye göreBebek mamalarında ve devam mamalarında kullanılması yasaktır ibaresi korunmuş, GDO ‘lu ürün etiketlenmelidir maddesi kaldırılmış ve antibiyotiklere karşı direnç geni içeren GDO ürünlerinin ithalatı ve piyasaya sürülmesi maddesi de bu kanunla uygulamadan kaldırılmıştır. Direnç geni içeren Gdo maddesinin kaldırılmasıyla Türk Tabipler birliği Danıştay’a kanunun bu ve diğer maddelerinin durdurulması ile ilgili olarak başvuruda bulunmuştur. Daha önceden mevzuatta bulunmayan ama 2010’da ki kanunla izin verilen madde GDO lobisinin yani bunları üreten patentine sahip olanların Monsanto, Bayer gibi firmaların lobisini uygulatmaya çalıştığı bir kural olarak Türkiye’de yapılmaya çalışılmış ve bu konuda başarılı olunmuştur28 . Bunun üzerine GDO Hayır Platformu bu konunun arka planını ortaya çıkaran söylemler ile ana akım medyada bilgi akışı sağlamışlardır. ‘’ABD; GDO ve ilaç şirketleri için Türkiye’den yardım istedi’’, ‘’Hükümet kimin yanında Şirketlerin mi? Köylüsünün mü?’’ gibi haberler ve kamuoyu anketleri, ‘’gündem belirleme ve çerçeveleme’’ gibi başarılı medyada savunuculuk stratejileri bu konuda Danıştay’ın antibiyotiklere direnç geni içeren maddenin düzenlenmesi gereği ile bu maddeyi 2011’de yürütmede durdurma kararı almasına neden olmuştur. 22 Şubat 2012 BiyoGüvenlik Kurulu Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerine dair yönetmeliğin değişikliğini yayımlamıştır Bu değişikliği içeren yönetmeliğe göre; GDO ve ürünlerinin, insan ve hayvanların tedavisinde kullanılan antibiyotiklere direnç genleri içermesi halinde, çevre ve biyolojik çeşitliliğe zararlı olmadığı Risk Değerlendirme Komitesi raporu ve Kurul kararı ile tespit edilmedikçe bu ürünlerin ithal edilmesi ve piyasaya sürülmesine izin verilecektir maddesi getirilmiştir. Yani bu madde gereğince Antibiyotik Direnç geninin yasak olması Biyo güvenlik kurulunun bu ürünleri zararlı olmadığına dair görüş bildirene kadar serbest bırakarak tanımlamaktadır. Dinç’e göre bakanlık hukukun arkasından dolaştığını ve bunun aslında serbest bırakmak yani izne tabi serbest bırakmak olduğunu belirtmektedir.29 Gdo’ ların Türkiye’de Biyogüvenlik kurulunun Tarım Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Üniversiteler ve STK’lardan atanan uzmanlarca oluşturulan bir komiteden oluşturulması ve içerisinde 9 kişilik bir oluşumdan 7sinin bürokrat olması GDO tartışmalarında hükümetin ve bakanlıkların GDO taraftarı duruşları bu komitenin kararlarını ne kadar bağımsız aldığı konusunda tartışmalıdır. GDO’lu yem ve gıdaların ithalatı için Biyogüvenlik kuruluna başvuran yem ve gıda üreticileri Biyogüvenlik kurulunun websitesinden belirli zaman aralıkları ile kamuoyuna açılıp yayınlanmakta ve görüş sunulmaktadır. Bu konuda biyogüvenlik kuruluna sunulan raporlara göre kurul ithalatın gerçekleşip gerçekleşmeyeceğine karar vermektedir. Özellikle 2012 Ocak ayıyla başlayan ve GREENPEACE’in bu konuda daha aktif olarak olarak yer aldığı kamuoyunu bu doğrultuda bilgilendirme çabaları büyük ölçüde başarılı olmuştur. 28 Dinç Nejat. GDO Hareketi Üzerine röportaj.Nisan 2012.İstanbul 29 Dinç Nejat. GDO Hareketi Üzerine röportaj.Nisan 2012.İstanbul
- 9. Ekim 2011tarihinde Biyogüvenlik kurulunun 10 mısır çeşidinin ithalatına izin verilmesinin engellenmesi için GDO’ya Hayır platformu tarafından zararlarına karşı teknik bir rapor hazırlanmış ve kamuoyuna kendi web sitelerinden ‘’Son 48 saat’’imza kampanyası ile duyurulmuştur. Bu aşamada Greenpeace bu platformun içerisinde bağımsız bir aktivist karar almış ve kendi web sitesinde ve sosyal medyadaki paydaşlarına kendi kanalları üzerinden çağrı yapmıştır. Bu imza kampanyasında 2 gün içerisinde 108.000 imza toplayarak Türkiye’de önemli bir kitleye ulaşabildiği gücünü fark eden Greenpeace gıda hareketinin global bir sorun olduğuna kanaat getirmiş ve bundan sonra Türkiye’de bu konuda farkındalık yaratmada önemli bir savunucu olarak yerini almıştır.30 Çınarlı ‘’Medyada savunuculuğun üç temel basamağına vurgu yapmaktadır gündem belirleme (insanlara hangi risk hakkında daha fazla düşünmeleri gerektiğinin kitle iletişim araçları ile aktarımı, bu amaçla yaratıcı epidemiyoloji gibi yöntemlerin kullanımı), çerçeveleme ve önceleme (priming) (risk tartışmalarının arzu edilen sınırlarının çizilmesi) ilegeliştirilmesi (risk ile ilgili karar alma sürecini etkileme) basamakları’’. Johns Hopkins Center for Communication Programs; "A" Frame for Advocacy başlığı ile altı aşamalı bir savunuculuk planı geliştirmiştir. Tıpkı bir kampanya süreci gibi işleyen bu programın aşamaları şöyledir: 31 Analiz: Sorunun analizi, siyasa ihtiyacı, paydaşlar ve özellikle de destekleyenler, karşı çıkanlar, karar alıcılar, siyasa yapma biçimleri ve süreçleri ile karar alıcıları etkilemekte kullanılacak araçlar. Strateji: Bağlama uygun açık hedeflere dayalı. Harekete geçme: Kolektif kaynakların ve gücün maksimize edilmesi için potansiyel partnerlerin harekete geçirilmesi ve koalisyon oluşturma. Eylem: Güvenilir mesajlar ve uygun kanallarla (medya) soruna yönelik maksimum görünürlük sağlama. Değerlendirme: Başarılanları ve daha nelerin yapılması gerektiğini belirlemek. Süreklilik: Daha uzun dönem için planlama, koalisyonları bir arada tutma, argümanları taze tutma ve bunları güncel şartlara uyumunu sağlamak. Eylem aşamasında yani medyada görünürlük sağlama aşamasında, kitle iletişim kuramları devreye girer. Medyanın Gündem Belirleme ve Çerçeveleme/Önceleme İşlevlerinin Medyada Savunuculuk Amacıyla Kullanılması Medya, kamusal söylemi biçimlendirerek toplumsal önceliklerimizi belirler. Medyada savunuculuk görüşünde kamusal sorunlar sosyal yapılardır. Yani gruplar, kurumlar ve savunucular medya ortamını kullanarak sorunları tanımlamak, bunları kamu gündemine taşımak ve sorunları sembolik olarak tanımlamak için rekabet ederler. 32 Her ne kadar Greenpeace ve Gdo’ya Hayır platformu kamuoyunun bu farkındalığını kamuoyuna sunmuş olsalar da bu izin Biyogüvenlik Kurulundan geçmiş ve ürünlerin ithalatına izin verilmiştir. Bu aşamadan sonra Greenpeace’in GDO konusunda farkındalık yaratması ile ilgili çalışmalarında analiz ettiğimizde yukarıda belirttiğimiz plan aşamasında hareket ettiğini görebilmekteyiz. 10 mısırın biyogüvenlik kurulunun izninden geçmesinden sonra medyada büyük yankı uyandıran olay; Greenpeace’i harekete geçirmekte ve bu konuda bir analiz 30 Dinç Nejat. GDO Hareketi Üzerine röportaj.Nisan 2012.İstanbul 31 Çınarlı,İnci. Medyada Savunuculuk ve Risk İletişimi. Uluslararası Sağlığın Geliştirilmesi ve İletişimi Sempozyumu. Nisan. 2011 32 Çınarlı,İnci. Medyada Savunuculuk ve Risk İletişimi. Uluslararası Sağlığın Geliştirilmesi ve İletişimi Sempozyumu. Nisan. 2011
- 10. yapılmaktadır33 Medyada Savunuculuğun genel ilkesi olan karar vericilere ve politikacılara ulaşmayı ve onları hedef alan stratejiler geliştirilmiştir. Greenpeace kendisi genetikçilerden, moleküler biyolog ve halk sağlığı uzmanlarından oluşan bir bilim komitesi oluşturarak, biyogüvenlik kurulunun ithalatı izin vermek adına yayınladıkları raporlara karşı ayrı rapor ve teknik görüş hazırlamışlardır. Burada hedef kitle biyo güvenlik karar verici merci olduğu raporlar aynı ciddiyette ve bilimsel nitelikte hazırlanmaktadır34 .Bu konuya ayrıca değindikleri ve halkın anlayacağı bir dille görsel ve yazılı anlatımlar gerçekleştirdikleri ‘’Yemezler’’35 adında bir website kurulmuş ve buradan on line imza kampanyaları toplamaktadırlar. Her imza kampanyasına katılan katılımcıya Greenpeace rozet ve t-shirt hediye etmeleri başka bir hediye etmemeleri kullanıcının bir Greenpeace aktvitist ruhu oluşmasında ayrı bir strateji olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca sosyal medya (facebook ve twittter)’ da sürekli olarak biyogüvenlik kurulunun ürün ithalatına yönelik yayınlamış olduğu raporları takip ederek belirlenen süre içerisinde karşıt görüş ve kamuoyu oluşturmak için imza kampanyalarına devam etmişlerdir. Bu konuda başarılı bir kampanya örneği olarak 9 GDO’lu mısırın ithalatına izi verilmesi ile ilgili görüş biyogüvenlik kurulunun sitesinde yayınlandıktan sonra Greenpeae’in karşıt bir rapor hazırlayarak bunu sosyal medyada duyurmasıdır. ‘’9 başvuru için 9 saat’’36 kampanyası adıyla facebook ve twitterdan yayınlanan imzalar karşısında biyogüvenlik kurulunda 6 mısırın reddedilmesi büyük bir başarı örneği olarak medyada yankılanmıştır. Bu anlamda medyada gündem belirleme ve görünürlük stratejisinin uzantısı olarak hükümet binasının önünde canlı ve kostümlü eylemler gerçekleştirerek ana akım medyada geniş yer almaktadırlar. Bu anlamda hükümetin dikkatini çeken ve bu konuda tartışmalara yeni boyut kazandıran ve halkın farkındalığının daha derin oluşmasını sağlayan bu stratejiler gündem belirleme çabalarının sonuçları olarak ortaya çıkmakta bu konuları açık platformlarda tartışma ve interaktif ortamda kurgusal olmayan söylemler yer bulmasına etki etmektedir. Ayrıca 6 mısırın onayından sonra daha aktif bir şekilde eylemlerine devam eden ve gerek ana akım medyada gerekse sosyal medyada ‘’9 mısırın 6’sı reddedildi sırada GDO’lu gıdalar’’var söylemleri medyada savunuculuk planlamasında uzun süreli planlarda süreklilik ilkesini benimsediklerinin göstergesidir. Kaldı ki Mehdi Eker’in daha sonra ana akım medyada GDO’lu ürünlerde etiket kuralını getireceği açıklamalara rağmen asıl hedefi GDO’lu ürünlerin ve yemlerin girişini yasaklamak üzere bir hedef açıkladıkları bu hedefin uzun süreli bir plan içerisinde ortaya konulacağını ve basamak basamak bu planlama konusunda başarılı olduklarını göstermektedir. Şu anda Türkiye’ de Mısır, Soya ve Kanola, Pamuk yoğun olarak GDO ticareti yapılan ürünlerdir. Somut olarak doğrudan gıdamıza girecek hiçbir GDO’lu ürünün girişine izin verilmedi ama bu konuda başvurular var, değerlendirme aşamasında. Yemlerde ise 3 soya ve 19 mısırın yem amaçlı kullanılması üzere girişine izin verildi, 6sı reddedildi. 4 tane daha sıradan bekleyen var. 33 Dinç Nejat. GDO Hareketi Üzerine röportaj.Nisan 2012.İstanbul 34 Dinç Nejat. GDO Hareketi Üzerine röportaj.Nisan 2012.İstanbul 35 www.yemezler.org 36 www.yemzler.org
- 11. SONUÇ Sağlığın sosyal belirleyicilerinin gittikçe artması sürdürülebilir bir sosyal değişim/dönüşüm için stratejik iletişim çabalarının gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu çabalar; bireysel davranış ların değiştirilmesini de tamamen yadsımadan, ancak sosyal adalet değerini merkeze koyan ve bireyleri kendi sağlıklarını ilgilendiren kararların alınmasında daha fazla katılımcı yapan yöntemlerin kullanılmasına ihtiyaç göstermektedir.37 Medyada Savunuculuk özellikle riskin yönetilmesinde paydaşlar arasında konsensus sağlayamadığında halk sağlığı ile ilgili paydaşlara farkındalık yaratmada fayda sağlayan bir yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle kullandığı stratejilerde devlet önemli paydaşlardan biridir ve kimi zaman karar almada oluşturdukları güçle başı çeken taraf olabilmektedirler. Medyada savunuculuk yöntemini risk iletişimi bağlamında kullanacak olanlar, medyanın kamu sağlığı enfermasyonları açısından oluşturduğu paradoksu iyi analiz etmelidirler. Sosyal değişim çabalarının, status quo taraftarı bir medya ortamını kullanarak gerçekleştirmenin zorluğunu iyi hesap etmelidirler. Ne yazık ki biliminde bazen iktidarın izin verdiği ölçüde araştırma yapabildiği ve yayınlayabildiği günümüzde Cartegena’da yer alan ihtiyatlılık ilkesi ülkelerin küresel risklere karşı karar almalarında ana amaçları olmalıdır. Kaldı ki GDO konusunda yapılan bilimsel araştırmaların yapılması izninin ürünün hammadde üreticilerin iznine tabi tutulduğu38 dolayısıyla negatif sonuçlarda bilimin sansüre uğradığı günümüzde ne yazık ki modernliğin getirisi olan ve sonuçlarını bilemediğimiz risklere karşı ülkeler daha ihtiyatlı davranmak zorunda olmalılardır. byhyh9mxaosıcsaccmd 37 Çınarlı,İnci. Medyada Savunuculuk ve Risk İletişimi. Uluslararası Sağlığın Geliştirilmesi ve İletişimi Sempozyumu. Nisan. 2011 38 Çınarlı,İnci. Medyada Savunuculuk ve Risk İletişimi. Uluslararası Sağlığın Geliştirilmesi ve İletişimi Sempozyumu. Nisan. 2011
- 12. KAYNAKÇA Beck,Ulrich. Living in the world risk society. Routledge,Taylor. 2006 Çınarlı,İnci. Sağlık İletişimi ve Medya. Nobel Yayın Dağıtım. Haziran.2008 Çınarlı,İnci. Stratejik İletişim Yönetimi. Beta Yayıncılık. İstanbul. 2009 Çınarlı,İnci. Risk Toplumu’nda Sorumluluk Kavramı. Belirsizlik Toplumun Krizi. Beta Yayıncılık. İstanbul. 2009 Çınarlı,İnci. Medyada Savunuculuk ve Risk İletişimi. Uluslararası Sağlığın Geliştirilmesi ve İletişimi Sempozyumu. Nisan. 2011 Çınarlı,İnci. Risk iletişimi Açısından SARS Salgını. Er Burcu,Sezer. Küresel Risk Unsuru Olarak GDO’lar. Belirsizlik Toplumun Krizi. Beta Yayıncılık. İstanbul. 2009 Demirkol,Kenan. GDO: Çağdaş Esaret. Kaynak Yayınları. Ankara. 2010 Media Advocacy to Advance Public Health Policy.2002. Özer,Kemal. Deccal Tabakta. Hayy Kitap. Mart.2010. Yakut İnci. Risk iletişim Bilimi Perspektifinden Risk İletişimi Stratejileri. Nisan.2009 Dinç Nejat. GDO Hareketi Üzerine röportaj.Nisan 2012.İstanbul www.yemezler.org http://gdohp.blogspot.com/ed www.radikal.com.tr www.hürriyet.com.tr www.milliyet.com.tr http://www.tagem.gov.tr/HABERLER/cartegena/CBP-rehber.pdf