Gambiadag 2011 workshop water, SamSamWater

1. Gambiadag 2011
Workshop Water
16 april 2011
Cedrick Gijsbertsen
Maarten Kuiper

2. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Introductie
Cedrick Gijsbertsen en Maarten Kuiper, (geo)hydrologen
werkzaam bij Wareco Ingenieurs.
Cedrick Gijsbertsen mede-oprichter van de SamSamWater
Foundation. Maarten Kuiper specialist bij SamSamWater.
http://www.samsamwater.com
Doel van de SamSamWater Foundation:
- Samen met lokale partners en andere stichtingen/NGO’s
ondersteunen van waterprojecten
- Delen van kennis en informatie
Als vrijwilligers betrokken bij diverse water projecten in
ontwikkelingslanden (Burkina Faso, Kenia, Tanzania, Oeganda,
Somalië, Suriname).

3. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Introductie
Deze presentatie en een overzicht van alle links ( ) zijn terug
te vinden op
http://www.samsamwater.com/gambiadag
Vragen? Interactie wordt gewaardeerd!

4. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Doel van deze workshop
Geeft geen overzicht van alle mogelijke methoden
Biedt een bredere blik voor oplossingen watervoorziening
Onderscheid tussen verschillende waterbehoeftes:
• Huishoudelijk gebruik
• Drinkwater
• Koken
• Wassen
• Etc.
• Drinkwater voor vee
• Irrigatie
• Stenen maken
• Etc.
Niet alle methodes zijn geschikt voor drinkwater.

5. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Indeling
• Intro: Water in Gambia
• Technieken:
• Regenwater
• Oppervlaktewater
• Grondwater
• Kunstmatige infiltratie
• Welke is het beste?
• Beheer
• Conclusies

6. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Water in Gambia
1. de rivier
2. regen en verdamping
3. grondwater en gebruik

7. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
De rivier
8 km3 per jaar
Vergelijkbaar met de Maas

8. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Tot zo’n 240 km periodiek brak
tot zout (FAO 2003)
In droge periode beperkt
bruikbaar
Bron: Gambia National Adaptation Programme of Action (NAPA)
on Climate Change

9. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Neerslag en verdamping
http://www.samsamwater.com/climate

10. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Jaarlijkse neerslag: vergelijkbaar met NL, maar sterk seizoenaal
Jaarlijkse verdamping: veel groter!

11. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Onze tool wordt al veel gebruikt!

12. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Grondwater en gebruik
Overal aanwezig, vaak van goede kwaliteit
(Ceesay and Son et al., 1987).
Relatief ondiep grondwater
Klein gedeelte van de rivier ten goede aan
grondwater (1/16e)
Als veel onttrekkingen -> dalende grondwaterstand
Dan nog meer onttrekken?
“The level of the ground water is constantly
sinking and there have been water shortages for
a number of years…
… The situation will only be improved by drilling
new bore holes and constructing more overhead
water tanks at Kotu South.”
http://www.accessgambia.com/information/water.html

13. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Gebruik:
23,5 m3 /persoon/jaar
Senegal: 163 m3
VS: 1.690 m3
(FAO/AQUASTATS 2003).
Grondwater levert grootste deel vraag huishoudelijk
water (Njie, M 2002b)
Afwisseling grote puttenvelden en kleinschalige
pompjes

14. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Grondwater overal aanwezig, nu nog wel …

15. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Hoe kom je aan water?
De technieken.
• Regenwater
• Oppervlaktewater
• Grondwater
• Kunstmatige infiltratie

16. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Regenwater
Potentieel dus een grote bron van water, alleen vaker niet dan
wel beschikbaar (seizoenaal).
Noodzaak tot het opslaan van water in de natte tijd voor
gebruik in de droge tijd. Veel (en vaak goedkope) methoden
van opslag beschikbaar. Voorbeelden:
http://www.agromisa.org/displayblob.php?ForeignKey=331&Id=134
http://www.worldagroforestrycentre.org/water/downloads/Watershed%20Publications/200
2%20nega%20and%20kimeu.pdf

17. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Regenwater van daken
Belangrijk:
Zorg ervoor dat eerste (vuile) water (“first flush”) niet in de
opslagtank terecht komt. Denk aan grote overbrugging droge
periode
Als het water op de juiste manier wordt opgeslagen is
zuivering vaak niet eens nodig.

18. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Regenwater
Maar niet alleen regenwater opvang
vanaf daken. Allerlei oppervlaktes
zijn geschikt.
Bijvoorbeeld:
Zeker in combinatie met andere
Rotsen methoden.
http://www.samsamwater.com/library/Book1%20Wa
ter%20from%20Rock%20Outcrops.pdf
Wegen
http://www.samsamwater.com/library/Book6%20Wa
ter%20from%20roads.pdf
Landoppervlakte
http://www.samsamwater.com/library/Book8_Water
_supply_by_Rural_Builders.pdf?SESSID=dcc2c5befe35
ef2a5b41f1a6350c61e2

19. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Conclusie regenwater
Regenwater opvang van daken kan voorzien in een aanzienlijk
deel van het benodigde water voor huishoudelijk gebruik.
Andere bronnen van regenwater opvang (rotsen, wegen, etc.)
kunnen een goede aanvulling zijn voor andere
waterbehoeftes (vee, irrigatie, etc.)

20. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Oppervlaktewater
“Makkelijke” bron van water. Toegankelijk!
Nadelen en risico’s oppervlaktewater:
• Vervuiling van bovenstrooms (steden, industrie, fecaliën)
• Besmetting door mensen & dieren
• Veel verlies en slechtere waterkwaliteit door verdamping
• Ziektes (muskieten)

21. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Oppervlaktewater
Bij voorkeur geen rechtstreekse inname rivierwater, maar
gebruik maken van oeverfiltratie (zuivering door de bodem,
schoner water door filtering en afbraak bacteriën en virussen)
10 m afstand zorgt al voor een aanzienlijke afname van het
risico op ziekmakers. Let op: zout blijft aanwezig.

22. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Oppervlaktewater
Ondanks nadelen is oppervlaktewater vaak toch een
belangrijke bron voor water. Zeker in combinatie met andere
methoden.
Gezien de kleine schaal vaak bijna geen invloed op
benedenstroomse gebruikers.
Maar vaak niet geschikt als drinkwater.

23. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Oppervlaktewater
Waterpyramide: Zuivering van brak grondwater in
combinatie met opvang regenwater.
Relatief duur, maar downscaling wellicht mogelijk.
http://www.waterpyramid.nl/

24. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Grondwater
Overal aanwezig!
Verschillende dieptes:
• van heel ondiep (bijv. in rivierbedding)
• tot heel diep (boreholes van meer dan 100 m)

25. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Grondwater
Voordelen grondwater:
• Vaak niet verontreinigd, natuurlijk gefilterd
• Goed beschermd in de bodem
• Geen verdamping
Nadelen grondwater:
• Niet overal bereikbaar of genoeg water
• Soms is de kwaliteit niet goed (brak/fluoride/arseen)

26. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Grondwater
Diepe putten of
Boreholes.
(soms > 100 m)
Risico’s
• Mogelijk slechte kwaliteit (zout/ijzer)
• Leegpompen van de voorraad (is wel genoeg beschikbaar?)
• Veel geld uitgeven, nog steeds geen water!
Onderzoek naar hoeveelheid en kwaliteit water, omgevings-
beinvloeding is daarom belangrijk! Bronnen in de omgeving
geven veel info!!

27. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Conclusie grondwater
Grondwater is een belangrijke bron voor
schoon drinkwater. Het is alleen geen
onuitputtelijke bron.
• Heeft het onttrekken van grondwater
invloed op de put van de buren of
nabijgelegen dorp?
• Schoon drinkwater is schaars.
Gebruik schoon grondwater niet voor
doeleinden die ook met “grijs” water
kunnen worden voorzien.

28. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Kunstmatige infiltratie
Zorgen dat (tijdens en na de regentijd) extra water de bodem
in zakt, zodat dit tijdens de droge tijd gebruikt kan worden.
Voordelen:
• Beschermd tegen verdamping
• Opslag in de bodem heeft vaak een zuiverende werking
• Geen muskieten
Nadelen:
• Hoeveel kun je terugwinnen?
• Soms (afhankelijk van geologie) verontreiniging bijv. door
zout
• Minder oppervlaktewater beschikbaar

29. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Kunstmatige infiltratie
Voorbeeld 1: Sand Storage Dams
Wateropslag in zand van rivierbeddingen
accumulated
riverbank sand
groundwater
dam
old riverbed hardrock
http://www.sanddam.org

30. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Kunstmatige infiltratie
Voorbeeld 2: Micro-dammen
Kleine dammen in seizoenale rivieren

31. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Kunstmatige infiltratie
Het geïnfiltreerde water kan in de droge tijd gebruikt worden.
Water kan onttrokken worden met (handgegraven) ondiepe
putten.
Vaak zijn er al ondiepe putten aanwezig (met name bij
seizoenale rivieren). Let op: Vaak open putten met groot risico
op besmetting.

33. introductie |regenwater | oppervlaktewater | grondwater | kunstmatige infiltratie
Conclusie kunstmatige infiltratie
Met eenvoudige middelen en voor weinig geld zijn open
putten tot een veilige bron van drinkwater te maken
http://www.akvo.org/wiki/index.php/Portal:Water
Water dat de grond in zakt hoeft geen verlies te zijn! Het kan
een bron van drinkwater vormen met een goede kwaliteit!
Ondiep grondwater kan een hele veilige bron zijn voor
drinkwater! (Ruim 1 miljoen mensen in Noord Holland
drinken het!)

34. Welke techniek is nu de beste?
accumulated
riverbank sand
groundwater
dam
old riverbed hardrock

35. Probleem

36. Hele community
Niet genoeg
heeft probleem
water Water is niet
lekker
Ver lopen, dus
geen school
Probleem Bron werkte
eerste wel,
maar nu niet
Zieke kinderen meer
Wij geen water,
buren wel
Genoeg voor Alleen in droge
huishoudelijk periode tekort
water, maar niet
voor golfterrein

37. Probleem
Waterkennis
gebied

38. Grondwaterstand
Regenwater
diep
stroomt snel Veel zout water
weg
Lokaal
donkerbruin
water Waterkennis Dalende
grondwaterstand
gebied
Veel
verdamping
Veel water naar
rijstvelden
Kort
neerslagseizoen
Op 5 km een
bestaand en Doorlatende
werkend bodemlagen
puttenveld

39. Probleem
Oorzaak
Waterkennis
gebied

40. Vrouw die bron Onvoldoende
onderhield is weg buffer voor
droge periode
IJzer in bodem
Veel verdamping
door
oppervlakkige
Oorzaak buffer
Kwaliteitsverlies
door te lange
Rijstveld
opslag in reservoir
onneemt al het
water
Te lange reistijd
naar bron Onvoldoende
kennis

41. Probleem
Oorzaak Oplossing
Waterkennis
gebied

42. verantwoor-
delijkheid
€€€ technieken
Probleem
Oorzaak Oplossing
Waterkennis
gebied
sociaal educatie
draagvlak
lokale
middelen

43. verantwoor-
delijkheid
€€€ technieken
Probleem
Oorzaak Oplossing Succes
Waterkennis
gebied
sociaal educatie
draagvlak
lokale
middelen

44. Welke techniek is nu de beste?
Er is geen “beste” techniek!
Ondermeer afhankelijk van:
• het waterprobleem dat komt vanuit de lokale bevolking
(bijv. drink- of irrigatiewater).
• het gebied waar de techniek wordt toegepast (hoeveelheid
regen, diepte grondwater, hoeveel mensen hebben voordeel
van de techniek etc.)
• budget en onderhoud

45. Beheer
Een paar tips:
• Betrek lokale mensen (NGO) bij ontwerp en aanleg van een
systeem
• Zorg dat iemand lokaal verantwoordelijk is en dat de
community meewerkt (bijv. gebruik kost geld)
• Documenteer onderhoudsmethode
• Rekening houden met lokale situatie
(gebruik van materialen en apparatuur die in het gebied
verkrijgbaar/standaard zijn)

46. Hoe onderhouden?
Wie beheert?

47. Conclusies
Bekijk alle opties voor de (drink)watervoorziening.
Kies afhankelijk van de lokale omstandigheden de meest
geschikte methode, of combinatie van methoden. Zorg dat
onderhoud en beheer gewaarborgd blijven
Hou daarbij rekening met de kwaliteit van het water:
• Gebruik de beste bron als drinkwater.
• Gebruik eventueel andere bronnen voor vee, irrigatie, etc.

48. Conclusies
Een combinatie van methoden kan voldoende water leveren
voor alle behoeftes.
Bijvoorbeeld:
• Oppervlaktewater achter een dam voor irrigatie en vee.
• Ondiep geïnfiltreerd water in de rivierbedding met een
ondiepe put voor drinkwater.
• Rooftop water harvesting bij een huis verder van de rivier.

49. Vragen en meer informatie
Deze presentatie en een overzicht van alle links:
http://www.samsamwater.com/gambiadag
Meer informatie of vragen:
cedrickgijsbertsen@samsamwater.com of 06 – 46 06 35 23