สไลด์ประกอบการพูดเรื่อง "หนี้ครัวเรือนกับโควิด-19: สถานการณ์และทางออก" โดย สฤณี อาชวานันทกุล, นำเสนอในงาน "คนไทยไร้จน ฝันเฟื่อง หรือเรื่องจริง" จัดโดยกลุ่ม CARE @ LIDO Connect, 14 กุมภาพันธ์ 2564

1. หนี้ครัวเรือนกับโควิด-19
สถานการณ์และทางออก
สฤณี อาชวานันทกุล
14 กุมภาพันธ์ 2564
 งานนี้เผยแพร่ภายใต้ลิขสิทธิ์ Creative Commons แบบ Attribution Non-commercial
Share Alike (by-nc-sa) โดยผู้สร้างอนุญาตให้ท้าซ้้า แจกจ่าย แสดง และสร้างงานดัดแปลงจาก
ส่วนใดส่วนหนึ่งของงานนี้ได้โดยเสรี แต่เฉพาะในกรณีที่ให้เครดิตผู้สร้าง ไม่น้าไปใช้ในทางการค้า
และเผยแพร่งานดัดแปลงภายใต้ลิขสิทธิ์เดียวกันนี้เท่านั้น

2. ไม่มีใครอยากให้เกิดวิกฤติโควิด-19
รายได้หาย ไม่ใช่ความผิดของประชาชน
หนี้ท่วม ไม่ใช่ความผิดของประชาชน
วิกฤติโควิด-19 ไม่ใช่เศรษฐกิจถดถอยธรรมดา
การช่วยเหลือประชาชนควรเน้น “เยียวยา”
“สร้างอาชีพ” “รักษางาน” และ “แบ่งเบา
ภาระ” มากกว่า “กระตุ้นเศรษฐกิจ”
2

3. สถานการณ์หนี้ครัวเรือน (ไตรมาสสาม 2563)
• สัดส่วนหนี้ครัวเรือนในไตรมาส 3/2563 ทาสถิติสูงสุดในรอบ 18 ปีครั้งใหม่ที่
86.6% ต่อจีดีพี มีแนวโน้มแตะ 90% ในช่วงต้นปี 2564 ตามสภาวะ
เศรษฐกิจที่ซบเซาต่อเนื่อง
• การก่อหนี้เพื่อการประกอบอาชีพ เช่าซื้อรถยนต์ บัตรเครดิตและสินเชื่อส่วน
บุคคล กลับมาเร่งสูงขึ้น หลังจากที่ชะลอลงในไตรมาสสอง
• DSR (Debt Service Ratio) โดยเฉลี่ยของครัวเรือนทั้งประเทศอยู่ที่ประมาณ
27.0% (จากรายได้ทุก 100 บาทในแต่ละเดือน ต้องนาไปชาระเงินต้นและ
ดอกเบี้ย 27 บาท)
• ครัวเรือนยิ่งจนยิ่งมี DSR สูง
• ครัวเรือนรายได้ระหว่าง 5,000-10,000 บาทต่อเดือน มี DSR ราว 40%
• ครัวเรือนรายได้ต่ากว่า 5,000 บาทต่อเดือน มี DSR สูงถึง 84% 3

4. รายได้ลดลงมากกว่ารายจ่าย กู้หลายทางมากขึ้น
• ในภาพรวม รายได้เฉลี่ยของครัวเรือนลดลงมากกว่าค่าใช้จ่ายเฉลี่ยต่อเดือน
(ไม่ว่าจะพยายามลดรายจ่ายลงเท่าไร ก็ไม่เท่ารายได้ที่หายไป)
• 1 ใน 6 ของลูกหนี้เป็นหนี้เสีย และมีมูลหนี้เสียสูงขึ้น (ค่ากลาง 64,551
บาทต่อคน)
• 80% ของบัญชีกระจุกตัวในบัตรเครดิตและสินเชื่อส่วนบุคคล เกือบครึ่งมี
บัญชีมากกว่า 5 บัญชี
4

5. ลักษณะลูกหนี้ที่เข้ามาตรการ ธปท.
• 24% ของลูกหนี้เข้าร่วมมาตรการหลายบัญชี (median 4 บัญชี)
• 41% มีภาระหนี้สูง (median 4.9 แสนบาท)
5
ที่มา: สถาบันวิจัยเศรษฐกิจป๋วย อึ๊งภากรณ์, “เหลียวหลัง แลหน้า อนาคต หนี้ครัวเรือนไทย” ก.ย. 2563

6. โรงรับจานา: ภาพสะท้อนส่วนเสี้ยวเศรษฐกิจคนจน
• ความเดือดร้อนของคนจนช่วงโควิด-19 ส่วนหนึ่งสะท้อนผ่านการนาสิ่งของ
เครื่องใช้ไปจานากับโรงรับจานาทั่วประเทศ มีทั้งเครื่องมือทามาหากิน อย่าง
ซึ้งนึ่งขนม ถาดใส่กับข้าว ครกหิน กระทะทองเหลือง
• ส่วนทองคา อัญมณี นามาจานาน้อยลง เพราะส่วนใหญ่ได้ไถ่ถอนออกไป
ขายในช่วงที่ราคาทองคาปรับตัวขึ้นสูง โดยการนาทองคามาจานาได้บาทละ
20,000 บาท ยังต้องเสียดอกเบี้ย หากขายจะได้บาทละ 24,800 บาท
• ในภาพรวม จานวนคนนาสิ่งของมาจานาเพิ่มขึ้น แต่วงเงินจานาลดลง
• โรงรับจานา กทม.ทั้ง 21 แห่ง มีสต๊อกทรัพย์ที่ประชาชนมาจานาถึงเดือน
มิ.ย. 2563 จานวน 334,808 ราย คิดเป็นเงิน 5,012 ล้านบาท เพิ่มขึ้นจาก
ปี 2562 ประมาณ 19,253 ราย คิดเป็นเงิน 178 ล้านบาท
6

7. สถาบันป๋วยฯ ประเมินว่าผู้กู้ 2.1 ล้านคน อาจมีปัญหา
• ผลพยากรณ์กรณีที่เศรษฐกิจปลายปี 63 ไม่ฟื้นตัว รัฐไม่มีมาตรการ
ช่วยเหลือ (baseline scenario)
• นับเฉพาะผู้กู้ที่มีข้อมูลในเครดิตบูโร (กู้ในระบบได้) เท่านั้น
7
ที่มา: สถาบันวิจัยเศรษฐกิจป๋วย อึ๊งภากรณ์, “เหลียวหลัง แลหน้า อนาคต หนี้ครัวเรือนไทย” ก.ย. 2563

8. ลักษณะสินเชื่อที่ต้องการ
ในทัศนะของลูกหนี้
(เรียงจากสาคัญมากไปหาน้อย)
หนี้นอกระบบ
(นายทุน)
หนี้ในระบบ
กู้ง่าย
(ขั้นตอน/กติกาน้อย ไม่ต้องวาง
หลักประกัน ไม่มีเอกสาร)
✓
ผ่อนง่าย (ผ่อนช้าระคราวละน้อยๆ) ✓
ระยะเวลาผ่อนช้าระนาน ✓
ดอกเบี้ยต่้า ✓
มีความยืดหยุ่นในการช้าระหนี้สูง
(ต่อรองผ่อนผันได้)
✓
ทาไมคนเราถึงเป็นหนี้นอกระบบ?
8

9. “หนี้” ต้องดูแลตั้งแต่ต้นน้าถึงปลายน้า
ก่อนเป็นหนี้ หลังเป็นหนี้ ชาระหนี้ไม่ได้
• การขยาย
บริการทาง
การเงิน
• การให้ความรู้
ทางการเงิน
• การปล่อย
สินเชื่อที่เป็น
ธรรม
• การทวงหนี้ที่
เป็นธรรม
• การปล่อย
สินเชื่อที่เป็น
ธรรม
• กลไกปรับ
โครงสร้างหนี้
• กลไกการไกล่
เกลี่ย
• กลไกการยื่น
ล้มละลายโดย
สมัครใจ
9

10. มาตรการ ธปท. ที่ผ่านมา: ดี แต่ยังไม่ถึงปลายน้า
10

11. มาตรการไกล่เกลี่ยของ ธปท. : ดี แต่แค่นี้ไม่พอ
• ลูกหนี้มีอ้านาจต่อรองน้อยกว่ามาก
เพราะสุดท้ายเจ้าหนี้ยื่นล้มละลายได้
ฝ่ายเดียว ลูกหนี้ไม่มีสิทธิยื่นเอง
• ถ้ามีเจ้าหนี้หลายราย เจ้าหนี้ที่ไม่ได้เข้า
กระบวนการไกล่เกลี่ยจะเสียเปรียบ
• ลูกหนี้จ้านวนมากเข้า
ไม่ถึงออนไลน์
11

12. วิธีแก้ปลายน้า (NPL) อย่างตรงจุดและยั่งยืน
• เลื่อนการบังคับคดีสาหรับหนี้ที่เริ่มเป็นหนี้เสีย (NPL) ในช่วงโควิด-19
• ออกกฎหมายล้มละลายโดยสมัครใจ (กระบวนการฟื้นฟู) สาหรับบุคคลธรรมดา
✓ มอบ “ชีวิตใหม่” หลังโควิด-19 ให้กับลูกหนี้รายย่อย เช่นเดียวกับที่ลูกหนี้ธุรกิจเริ่ม
ได้โอกาสนี้ไปแล้วตอนเกิดวิกฤติต้มย้ากุ้ง 2540 (พ.ร.บ. ล้มละลาย ฉบับที่ 5 ออก
ปี พ.ศ. 2542)
✓ ลดความเสี่ยงที่จะเกิดปรากฏการณ์ล้มละลายขนานใหญ่ ลดผลกระทบต่อระบบ
การเงินและเศรษฐกิจในอนาคต
✓ สร้างแรงจูงใจให้เปิดเผยภาระหนี้ทั้งหมด (ก้าหนดบทลงโทษถ้าให้ข้อมูลเท็จ) + นิร
โทษกรรมหนี้นอกระบบ เพื่อให้แก้ปัญหาหนี้ทุกรูปแบบ ทุกบัญชีได้พร้อมกัน ทั้ง
หนี้สถาบันการเงิน หนี้ กยศ. หนี้ ธกส. หนี้กองทุนหมู่บ้าน หนี้นอกระบบ ฯลฯ
✓ เพิ่มสิทธิของลูกหนี้อย่างเป็นธรรม ตามมาตรฐานกฎหมายล้มละลายสากล
UNCITRAL
12

13. วิธีแก้ปลายน้า (NPL) อย่างตรงจุดและยั่งยืน (ต่อ)
• สร้างกลไกเสริมสร้างวินัยทางการเงิน เป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการฟื้นฟู (ยื่น
ล้มละลายโดยสมัครใจ) เช่น ก้าหนดว่าลูกหนี้รายย่อยที่ประสงค์จะเข้าสู่กระบวนการ
ฟื้นฟูจะต้องได้ผ่านการอบรมความรู้ทางการเงินไม่น้อยกว่า 20 ชั่วโมง
• จ้างบัณฑิตจบใหม่ทั่วประเทศ (คาดการณ์ว่าจะตกงาน 500,000 คน) เป็น
“อาสาสมัครการเงิน” (องม.) ประจาหมู่บ้าน
✓ ช่วยวางแผนการใช้เงิน ปรับโครงสร้างหนี้กับลูกหนี้รายย่อย เน้นกลุ่มผู้มีรายได้
น้อยในชนบท
✓ เก็บข้อมูลหนี้รายย่อย ท้าฐานข้อมูล big data ระดับประเทศ เติมเต็มช่องว่าง
ข้อมูลของประเทศ (ปัจจุบันรัฐไม่มีข้อมูลหนี้กึ่งในระบบ และหนี้นอกระบบที่เป็น
ปัจจุบัน)
✓ แบ่งเบาภาระบัณฑิตและครอบครัว แก้ปัญหาการว่างงาน
✓ เป็นโอกาสสร้างวินัยทางการเงิน ให้ความรู้ทางการเงินกับบัณฑิตจบใหม่
13

14. มาตรการ “สาเร็จรูป” ที่ใช้ได้กับลูกหนี้ทุกกลุ่มอาจไม่มี แต่
สามารถออกแบบรูปแบบเฉพาะกลุ่มได้
(สัดส่วนของผู้กู้ตามประเภท
สินเชื่อ)
Flower of debt
23%
17.2%
0.5%
5%
จานวนผู้กู้ ณ มิ.ย. 63 =22.85 ล้านคน
53% ของผู้กู้
47% ของผู้กู้
asset warehousing
ชั่วคราว 6-12 เดือน เปิด
โอกาสให้ลูกหนี้ซื้อคืนเมื่อ
เริ่มมีก้าลังจ่าย เพื่อป้องกัน
การสูญเสียบ้านที่ตัวเองอยู่
อาศัย
ปรับเป็นสัญญา
สินเชื่อ SMEs /
เปิดโอกาสให้
เข้าถึง soft
loan ของ
ธปท.
ถ้ามีทรัพย์สินติด
ตัวน้อยมาก ไม่มี
บ้าน และมียอด
หนี้รวมต่้า →
พิจารณาใช้
debt relief
order แบบ
อังกฤษ
14
ที่มา: สถาบันวิจัยเศรษฐกิจป๋วย อึ๊งภากรณ์, “เหลียวหลัง แลหน้า อนาคต
หนี้ครัวเรือนไทย” ก.ย. 2563

15. มาตรการอื่นๆ ที่ควรผลักดันสาหรับ SMEs
• แก้ไขปรับปรุง พ.ร.ก. ซอฟท์โลน ห้าแสนล้าน ให้ SMEs ขนาดย่อมเข้าถึงได้ง่ายขึ้น
เช่น แก้เงื่อนไขที่ว่าลูกหนี้รายนั้นต้องเป็นลูกค้าเดิมของธนาคารอยู่แล้ว และปรับปรุง
เงื่อนไขการจ่ายชดเชยความเสียหายกรณีเกิด NPL ซึ่งธนาคารอาจมองว่าไม่จูงใจพอ
• ผลักดันการจัดตั้งทะเบียนหลักประกันแห่งชาติ (national collateral registry:
NCR) ร่วมกับกระทรวงพาณิชย์ เพื่อช่วยให้ พ.ร.บ. หลักประกันทางธุรกิจ พ.ศ.
2558 บังคับใช้ได้จริง รวมถึงแก้ไขกฎหมายฉบับนี้รองรับด้วย
➢ ระบบซอฟต์แวร์ออนไลน์มาตรฐานสากล ใช้ลงทะเบียนเกี่ยวกับสังหาริมทรัพย์
(อาทิ วัว ควาย คอมพิวเตอร์ รถไถ ฯลฯ) ที่ใช้เป็นหลักประกันเงินกู้ โดยไม่ต้องส่ง
มอบทรัพย์สินให้กับเจ้าหนี้ รักษาความปลอดภัยด้วย blockchain
➢ ทุกฝ่ายประหยัดเวลาและทรัพยากร ลดความเสี่ยงของเจ้าหนี้ ในเมื่อสินทรัพย์แทบ
ทุกชนิดสามารถน้ามาจดทะเบียนได้ จึงจะช่วยให้ผู้ประกอบการเดี่ยวและ SMEs
เข้าถึงสินเชื่อง่ายขึ้น