อนาคต "เศรษฐกิจดิจิทัล" กับเงื่อนไขการพัฒนา โดย สฤณี อาชวานันทกุล, มกราคม 2564

1. อนาคต “เศรษฐกิจดิจิทัล”
กับเงื่อนไขการพัฒนา
สฤณี อาชวานันทกุล
มกราคม 2564

2. ที่มา: http://www.digitalthailand.in.th/ (ปัจจุบันเว็บไม่มีแล้ว)
2

3. ที่มา: World Economic Foru (WEF), Delivering Digital Infrastructure, 2014
ปัจจัยที่จำเป็นในกำรพัฒนำดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจ & สังคม
3

4. ที่มา: WEF, Delivering Digital Infrastructure, 2014
ข้อแนะนำของ WEF ในกำรพัฒนำโครงสร้ำงพื้นฐำนดิจิทัล
4

5. ที่มา: Chakravorti & Chaturvedi et. al., Digital Planet, 2020
Digital Evolution Index & Digital Trust 2020
5

6. องค์ประกอบของ Digital Evolution Index (Tufts University)
6
ที่มา: Chakravorti & Chaturvedi et. al., Digital Planet, 2020

7. 7
Digital Evolution Index 2020: ภำพรวม
ที่มา: Chakravorti & Chaturvedi et. al., Digital Planet, 2020

8. 8
Digital Evolution Index 2020: Supply
ที่มา: Chakravorti & Chaturvedi et. al., Digital Planet, 2020

9. 9
Digital Evolution Index 2020: Demand
ที่มา: Chakravorti & Chaturvedi et. al., Digital Planet, 2020

10. 10
Digital Evolution Index 2020: Institutions
ที่มา: Chakravorti & Chaturvedi et. al., Digital Planet, 2020

11. 11
Digital Evolution Index 2020: Innovation
ที่มา: Chakravorti & Chaturvedi et. al., Digital Planet, 2020

12. 12
Digital Evolution Index 2020 vs. สัดส่วนของกำลังแรงงำนที่
สำมำรถทำงำนจำกบ้ำน
ที่มา: Chakravorti & Chaturvedi et. al., Digital Planet, 2020

13. 13
Digital Trust: Environment 2020
ที่มา: Chakravorti & Chaturvedi et. al., Digital Planet, 2020
ไทยอยู่อันดับที่ 34 จาก 42
ประเทศ (34.00 จาก 100
คะแนน) ในตัวชี้วัด Digital Trust:
Environment (กลไกคุ้มครอง
ความเป็นส่วนตัว(privacy), ความ
ปลอดภัย(security) และความรับ
ผิด ( accountability))

14. 14
Digital Trust: Behavior 2020
ที่มา: Chakravorti & Chaturvedi et. al., Digital Planet, 2020
ไทยอยู่อันดับที่ 7 จาก 42
ประเทศ (63.59 จาก 100
คะแนน) ในตัวชี้วัด Digital Trust:
Behavior (ผู้ใช้เน็ตใช้โซเชียล
มีเดีย อีคอมเมิร์ซ มากน้อย
เพียงใด เปิดกว้างกับประสบการณ์
ออนไลน์ที่ไม่ดีเพียงใด)

15. 15
ที่มา: รายงานผลสารวจพฤติกรรมผู้ใช้อินเทอร์เน็ต ปี 2562, ETDA

16. 16
ที่มา: รายงานผลสารวจพฤติกรรมผู้ใช้อินเทอร์เน็ต ปี 2562, ETDA

17. ข้อสังเกตของทีมวิจัย Digital Evolution Index 2020
• ในห้วงยามที่เกิดโรคระบาดรุนแรง วิวัฒนาการดิจิทัลมีส่วนช่วยอย่างมากให้เศรษฐกิจของประเทศยืดหยุ่น
ฟื้นตัวได้ดี (resilience) ต่อให้มันไม่สามารถเป็น “ก้าวสารพัดนึก” ที่จะลบล้างผลกระทบเชิงลบทาง
เศรษฐกิจที่เกิดจากการรักษาระยะห่างทางสังคมได้ ระดับของวิวัฒนาการดิจิทัลช่วยเศรษฐกิจได้มาก แต่จะ
รองรับแรงกระแทกได้มากน้อยเพียงใดก็ขึ้นอยู่กับองค์ประกอบของเศรษฐกิจแต่ละประเทศ
• “คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลมากขึ้น หวงข้อมูลน้อยลง” (More data privacy protections and less
data protectionism) คือคาถาสาหรับเศรษฐกิจที่มีวิวัฒนาการดิจิทัลสูงมาก นโยบายส่งเสริมการ
ไหลเวียนของข้อมูลอย่างเสรี (open data flow) ช่วยลดกาแพงสาหรับกิจกรรมทางธุรกิจที่ทาผ่าน
เครือข่าย นโยบายแนวนี้บวกกับการคุ้มครองความเป็นส่วนตัวที่เข้มแข็งและสภาพแวดล้อมที่ปลอดภัย จะ
สนับสนุนให้คนทากิจกรรมดิจิทัลมากขึ้นและสร้างข้อมูลมากขึ้น ขาดไม่ได้ในการสร้างเศรษฐกิจดิจิทัลที่
แข่งขันได้และมีนวัตกรรม
• การเข้าถึงอินเทอร์เน็ตผ่านมือถือเป็นสิ่งจาเป็น แต่ไม่เพียงพอต่อวิวัฒนาการดิจิทัล ประเทศ “กาลังพัฒนา
ทางดิจิทัล” ควรเน้นการเพิ่มขีดการเข้าถึงอินเทอร์เน็ตผ่านมือถือ ทาให้ราคาอยู่ในระดับที่คนมีกาลังจ่าย
และมีคุณภาพดีพอ นอกจากนี้ยังต้องลงทุนในการเข้าถึงอินเทอร์เน็ตความเร็วสูงอย่างต่อเนื่อง
17

18. ข้อสังเกตของทีมวิจัย Digital Evolution Index 2020 (ต่อ)
• ไม่ว่าวิวัฒนาการดิจิทัลจะอยู่ในระดับใด ทุกประเทศจะต้องลงทุนในการฝึกทักษะการรู้เท่าทันดิจิทัล และ
ทักษะการรักษาความปลอดภัย(ไซเบอร์) เพื่อต่อกรกับข้อมูลลวงและภัยคุกคามไซเบอร์ การจับมือเป็น
พันธมิตรระหว่างรัฐกับเอกชน เน้นทางออกทั้งฝั่งอุปทานและอุปสงค์ จะช่วยเพิ่มความไว้วางใจและความ
ยืดหยุ่นให้กับระบบนิเวศดิจิทัลในประเทศ
• เศรษฐกิจที่วิวัฒนาการดิจิทัลอยู่ในระดับสูงแล้วจะต้องคานึงถึงการแลกได้แลกเสีย ระหว่างการรักษาโมเม
นตัมของการเติบโต กับการลงทุนในสถาบันที่เข้มแข็งเพื่อสร้างเศรษฐกิจดิจิทัลที่ไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง ผู้
ดาเนินนโยบายจะต้องหาสมดุลที่เหมาะสมระหว่าง “โตเร็ว” กับ “สภาพแวดล้อมที่คนไว้วางใจ”
• ไต้หวัน สิงคโปร์ เอสโตเนีย นิวซีแลนด์ ฮ่องกง และสหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ เป็น “เมืองท่า” สาคัญของการ
พัฒนาดิจิทัลระดับภูมิภาคและระดับโลก ผ่านการสร้างระบบนิเวศที่เดินหน้าด้วยตัวเอง ดึงดูดการลงทุน
และมันสมองระดับโลก สาธิตให้ประเทศอื่นเห็นว่าอนาคตอาจเป็นอย่างไรได้บ้าง
18

19. หลักกำรเบื้องต้น (First Principles) ด้ำนเศรษฐกิจดิจิทัล:
บทบำทของรัฐ(ที่พึงเป็น)
• รัฐเปลี่ยนทัศนคติจาก “ผู้ควบคุม” (Controller) เป็น “ผู้อานวยความ
สะดวก” (Facilitator) เป็นหลัก
• ไม่มีผลประโยชน์ทับซ้อนกับเอกชน
• แยกบทบาท Policy Maker / Regulator / Operator จากกันอย่างชัดเจน
• หลีกเลี่ยงการชี้นาหรือ “ล็อกสเปค” เทคโนโลยี/บริษัท หรือเอื้อประโยชน์
รายใหญ่รายเดิม (ระบุเพียง “ผลลัพธ์” หรือ “คุณภาพ” ที่อยากเห็น)
• กระบวนการกาหนดนโยบายโปร่งใสและเชื้อเชิญการมีส่วนร่วม
• ดึงการมีส่วนร่วมจากผู้มีส่วนได้เสียที่หลากหลาย
• เปิดช่องทางการรับฟังความเห็นที่หลากหลาย
• ใช้งานวิจัยและความคิดเห็นของผู้มีส่วนได้เสียในการจัดทานโยบาย
19

20. • เพิ่มขีดความปลอดภัยของข้อมูลส่วนบุคคล, ทา e-Government จริงจัง
• ส่งเสริมนโยบาย open data (ที่คุ้มครองความเป็นส่วนตัว)
• ส่งเสริมให้เกิดสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อเศรษฐกิจ-สังคมดิจิทัล แทรกแซงก็
ต่อเมื่อศึกษาแล้วพบว่าตลาดไม่สามารถ deliver ผลลัพธ์นั้นได้
• ส่งเสริมการลงทุนเชิงสถาบัน เน้นสร้าง “ความเชื่อมั่น” ให้กับทุกฝ่าย
• กลไกตลาด โครงสร้างสิ่งจูงใจ (incentives) เน้นนวัตกรรม และปิดช่องว่างดิจิทัล
(digital divide)
• คุ้มครองความเป็นส่วนตัว ข้อมูลส่วนบุคคล ให้ได้มาตรฐานสากล
• นิยาม “ความปลอดภัยไซเบอร์” ให้ชัดเจน ไม่ลิดรอนสิทธิเสรีภาพการแสดงออก
• ส่งเสริมนวัตกรรม และการเติบโตทั้ง ICT value chain
หลักกำรเบื้องต้น (First Principles) ด้ำนเศรษฐกิจดิจิทัล:
บทบำทของรัฐ(ที่พึงเป็น) (ต่อ)
20

21. 21
ที่มา: “Mapping Hacking Team’s “Untraceable” Spyware,” Citizen Lab, 2014

22. 22
ที่มา: “Running in Circles,” Citizen Lab, 2020
Citizen Lab พบเบำะแสว่ำ กอ.รมน. และกองทัพใช้บริกำรของ
Circles บริษัทที่ดักฟังข้อควำมและข้อมูลที่ส่งผ่ำนโทรศัพท์มือถือ

23. 23
ที่มา: Freedom on the Net 2020, Freedom House

24. สภำพแวดล้อมปัจจุบัน: ยังยำกที่จะสร้ำง “ควำมไว้วำงใจ”
• พ.ร.บ. คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล ถูกเลื่อนกำรบังคับใช้ออกไป 1 ปี ยังไม่มี
ประกำศแต่งตั้งคณะกรรมกำรคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลในรำชกิจจำนุเบกษำ ทั้งที่
ผ่ำนขั้นตอนสรรหำ มีมติ ครม. ได้ชื่อกรรมกำรครบทุกคนแล้ว
• บทบำทของกระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม ดูจะเน้น “ปรำบปรำม” กำร
แสดงออก(ที่มองว่ำผิดกฎหมำย) มำกกว่ำ “ส่งเสริม” เศรษฐกิจดิจิทัล
• พ.ร.บ. คอมพิวเตอร์ ฉบับแก้ไข ดูผิวเผินเหมือนดีกว่ำเดิม แต่ยังถูกนำมำใช้
คุกคำมผู้ที่วิพำกษ์วิจำรณ์รัฐและเอกชนอยู่ดี
• ข้อสงสัยเกี่ยวกับกำรสอดส่องออนไลน์ของกองทัพ และ กอ.รมน.
• ผลประโยชน์และหน้ำที่ทับซ้อน (?) ของหน่วยงำนขับเคลื่อนเศรษฐกิจดิจิทัล
• แพล็ตฟอร์มต่ำงชำติไม่เสียภำษี, ไม่มี Startup Sandbox / Matching Fund
• ไม่มีนโยบำยสนับสนุน Open API (เช่น กฎหมำย Open Banking ในอังกฤษ) 24

25. ประเด็นอื่นๆ ที่ท้ำทำยเกี่ยวกับธุรกิจใน “เศรษฐกิจดิจิทัล”
• ผลกระทบด้ำนสิ่งแวดล้อมเชิงลบ: กำรใช้พลังงำนมหำศำลของศูนย์ข้อมูล, ขยะ
อิเล็กทรอนิกส์
• ผลกระทบด้ำนสิ่งแวดล้อมเชิงบวก: “กำรแปลงเป็นดิจิทัล” (digitization) เช่น ปริน
เตอร์สำมมิติ และกำรเปลี่ยนจำก “ขำยสินค้ำ” (เช่น รถยนต์) เป็น “ขำยบริกำร” (เช่น
แอพพลิเคชั่น Grab) สำมำรถช่วยลดกำรใช้พลังงำน ลดกำรใช้วัตถุดิบ และลดขยะได้
• มูลค่ำของ “ข้อมูล” และใครควรจ่ำย เช่น ในเมื่อ Facebook/Twitter/Instagram
สร้ำงรำยได้จำกข้อมูลส่วนบุคคลของเรำ บริษัทควรจ่ำยเงินเรำหรือไม่ ?
• จุดไหนเรำควรมอง “แพล็ตฟอร์ม” ว่ำเป็น “สินค้ำสำธำรณะ” (public goods) ?
• “อำนำจเหนือตลำด” ที่ต้องขยำยนิยำม เมื่อ “ส่วนแบ่งตลำดในแง่ข้อมูล” (market
share of data) สำคัญกว่ำ “ส่วนแบ่งตลำดในแง่รำยได้” (market share of sales)
25