1. Աստղիկ աստվածուհի
Վահագնի տարփածուն էր Աստղիկ
դիցուհին՝ հայոց սիրո և ջրի աստվածուհին,
որի պաշտամունքը կապված էր Արուսյակ
(Վեներա) մոլորակի հետֈ Աշտիշատում
գտնվող նրա տաճարը կոչվում էր
«Վահագնի սենյակ», ուր Աստղիկը
հանդիպում էր իր սիրած Վահագնինֈ
Աստղիկի և Վահագնի ամուսնությունը
համարվում էր սրբազան. այդ
ամուսնության հետևանքով անձրև էր
տեղում երկրի վրա, ծաղկեցնում երկիրը,
բերք ու բարիք տալիս մարդկանց:

2. Բացի Աշտիշատից, Աստղիկին նվիրված
տաճարներ կային Վանա լճի մոտակայքում գտնվող
Արտամետ , Արտաշատում և այլ
տեղերումֈԱնձևացիք կոչված գավառում նվիրում
էին վարդեր և աղավնիներ, որոնք սուրբ էին
համարվումֈ Վարդեր նվիրելու սովորությունից էլ
ըստ երևույթին առաջացել է Աստղիկի
«Վարդամատն» (վարդե մատներ ունեցող)
մականունը։

3. Ըստ արիական ավանդույթների՝
ստորգետնյա աստվածը արարչական
ընտանիքից գողանում է Աստղիկին, որի
հետևանքով արիների միջից վերանում են
Սերն ու Գեղեցկությունը, նրանց
հոգիներում բուն է դնում ատելությունը և
նրանք դառնում են տգեղ ու դժնակֈ Բայց
Վահագնը, հաղթելով Վիշապին, ազատում
է Աստղիկին և, շրջելով Արարատով,
արիներին օծում է վարդաջրով, վարդավառ
է սարքում և նրանց վերստին օժտում
աստղիկյան սիրառատությամբֈ
Վարդավառը Հայոց աշխարհում անցնում է
մեծ շուքովֈ Դա հայերի ամենասիրված
տոներից էֈ Այդ օրը մեծ թե փոքր
խանդավառությամբ իրար օծում են ջրով,
միմյանց Սեր ու Գեղեցկության են տալիս:

4. Աստղիկը համապատասխանում է հունական
Աֆրոդիտե, հռոմեական Վեներա աստվածուհիներին:
Աստղիկի տոնը նշել են հուլիսի կեսին՝
համաժողովրդական մեծ հանդիսություններով և
արարողություններով: Վարդավառը Հայ եկեղեցու
տաղավար տոներից է և նշվում է որպես Հիսուս
Քրիստոսի պայծառակերպության տոն:
Հելլենական մշակույթի տարածումից հետո հայ հեթանոս
աստվածները նույնացվել են հունական
համապատասխան աստվածների հետ՝ Արամազդը՝ Զևսի,
Անահիտը՝ Արտեմիսի, Միհրը՝ Հելիոսի, Վահագնը՝
Հերակլեսի, Տիրը՝ Ապոլլոնի (նաև Հերմեսի), Աստղիկը՝
Աֆրոդիտեի, Նանեն՝ Աթենասի

5. Վահագն աստված
Վահագնն եղել է հայոց ամենասիրված և
ընդհանրական աստվածըֈ Որոշ աղբյուրներում
ու առասպելազրույցներում նաև վկայվում է
որպես արեգակնային աստված: Ըստ Անանիա
Շիրակացու, ավանդաբար Վահագնի անունը
կապվող Հարդագողի ճանապարհը կամ Ծիր
կաթինը հայերնանվանել են նաև «Արեգական
հին ճանապարհ»։
Ըստ առասպելաբանության,
կենսատու լույս անձնավորող
Վահագնը, որպես քաջ որսորդ,
մարտնչում է խավարը, չար ու
վնասակար ուժերը մարմնավորող
վիշապների դեմֈ Այդ պատճառով էլ
նրան տրվել
է Վիշապաքաղ մականունըֈ Հայոց
բարձր լեռները դիտվել են իբրև
Վահագնի երկրային սրբազան
կայաններ:

6. Վահագնի պաշտամունքը կատարվել է
ծիսական մեծ հանդիսություններով:
Հայոց տոմարում նրա անունով է
կոչվել ամսվա 27-րդ օրը: Վահագնը
նույնացվել է պատերազմը
խորհրդանշող Հրատ (Մարս)
մոլորակին, որին հին հայերն
«Ատրահեր» («Հուրհեր») մականունն
են տվել:
Վահագնի գլխավոր
պաշտամունքատեղին և սրբավայրը
Տարոն գավառի Աշտիշատ ավանում էր՝
Քարքե լեռան լանջին: Մեհյանում դրվել
են Վահագնի մեծ, կից սրահներում՝
Աստղիկ դիցուհու և Անահիտ դիցամոր
կիսանդրիները: Աստղիկը համարվել է
Վահագնի հարսնացուն :

7. ՄԻՀՐ
Երկնային լույսի և արեգակի աստվածն
էր լուսաճաճանչ Միհրը՝ Արամազդի
որդին, Անահիտի և Նանեի եղբայրըֈ
Նրա գլխավոր տաճարը գտնվում էր
Դերջան գավառի Բագահառիճ գյուղումֈ
Միհրին էր նվիրված նաև Գառնիի
հեթանոսական տաճարըֈ
Միհրի պաշտամունքը լայն տարածում
ուներ հին Հայաստանումֈ Հին
հայկական օրացույցի յուրաքանչյուր
ամսի 8-րդ օրը կոչվում էր նրա
անունով՝ Միհր, իսկ յոթերորդ ամիսը,
որ համապատասխանում է այժմյան
փետրվար ամսին, դարձյալ կոչվում էր
նրա անունով՝ Մեհեկանֈ Միհրի
անունից են ծագում նաև հին հայոց
հեթանոսական սրբավայրերի
ընդհանուր կոչումը՝ մեհյանֈ

8. Հին արիական տոնացույցով Միհր աստծո
տոնը նշվում է Արևագալի օրը:
ԱՐԵՎԱԳԱԼԸ: Այդ պահը կոչվում է
Արևագալ և տիեզերական օրացույցով
ավետվում է Ձմեռնամուտը կամ Նոր
տարին:
Նրա գլխավոր մեհյանը գտնվում էր
Արևմտյան Հայաստանում, Դերջան
գավառի Բագայառիճ գյուղում:
Հնում ՙՄիհրը՚ նույնանուն
էր ՙուխտ՚, ՙդաշինք՚ բառերին և այդ
բովանդակությամբ էլ միավորում էր
արիական ժողովուրդներին՝
տարածվելով Հայաստանից Իրան,
Հնդկաստան, իսկ Հռոմեական
կայսրության միջոցով՝ նաև Եվրոպա: