Оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыруда ата-аналар ықпалын бағалау

1. «Ақпараттық-талдау орталығы» АҚ
АО «Информационно-аналитический центр»
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ
САУАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА АТА-АНАЛАР
ЫҚПАЛЫН БАҒАЛАУ
АСТАНА 2015

2. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
«АҚПАРАТТЫҚ-ТАЛДАУ ОРТАЛЫҒЫ» АҚ
Талдау қорытындысы
Оқушылардың функционалдық
сауаттылығын қалыптастыруда ата-аналар
ықпалын бағалау
АСТАНА – 2015

3. 2
Мазмұны
КІРІСПЕ .....................................................................................................3
Зерттеудің маңыздылығы.........................................................................4
Мақсаты ................................................................................................ 4
Міндеттері............................................................................................ 4
Зерттеу нысаны................................................................................... 5
Зерттеу мәні ........................................................................................ 5
Далада зерттеу жүргізу мерзімдері.................................................... 5
Зерттеу гипотезалары.......................................................................5
Іріктеу ........................................................................................................6
Зерттеу әдістемесі.................................................................................... 7
Социологиялық зерттеудің жалпы іріктеме жиынтығы .................. 8
Зерттеу географиясы.........................................................................8
Сауалнама құралы................................................................................. 8
Зерттеу нәтижелері: ата-аналармен сауалнама жүргізу...................... 11
Зерттеу нәтижелері: мұғалімдермен сұхбат ......................................... 33
Халықаралық тәжірибе: білім беру бағдарламаларына және
стратегияларға шолу .............................................................................. 39
Зерттеу қорытындылары........................................................................ 44
Ұсыныстар............................................................................................... 47
1 Қосымша............................................................................................... 49
2 Қосымша............................................................................................... 50
3 Қосымша............................................................................................... 53
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.......................................................... 57

4. 3
КІРІСПЕ
Қазіргі әлемде табысты тұлғаға айналу үшін, жай сауатты болу
ғана емес, функционалды сауатты болу қажет, яғни шынайы өмір
жағдайларында түбегейлі білімді қолдана білу керек.
«Функционалдық сауаттылық» термині 1956 жылы Уильям
Грейдің ЮНЕСКО үшін «Оқу мен жазуға үйрету» зерттеуінде енгізілген
болатын. Дегенмен функционалдық сауаттылықты дамыту жөніндегі
мәселесі тек 1980 жылдары ақпараттық технологиялардың екпіндей
дамуы кезеңінде маңыздылыққа ие болды. Ал бүгінде функционалды
сауатты болу – өмірлік қажеттілік, оған елдің амандығы, әлеуметтік
мәдени және экономикалық дамуы көп жағынан тәуелді.
Қазіргі адам қызметтердің барлық салаларында табысты жұмыс
істеуге және жедел өзгеретін ақпараттық ортамен бірігуге мүмкіндік
беретін білімділіктің деңгейін меншіктенуі тиіс. Ол үшін функционалдық
сауаттылықтың маңызды құрамдас бөліктері болуы тиіс: үздіксіз оқу
және даму, белсенді шығармашылық ойлауды дамыту, қойылған
міндеттерді шешудің стандартты емес жолдарын табу, өзінің кәсіби
жолы мен өмірлік бағдарларын таңдай білу.
Жоғарыда аталған қасиеттер мен дағдыларды қалыптастыру
көптеген факторларға, бірінші кезекте отбасына тәуелді болады.
Қазіргі қоғамдағы отбасы баланың алғашқы әлеуметтену институты
ретінде қарастырылады. Ата-аналық мүдде мен олардың баланың
функционалдық сауаттылығын дамытуға ықпалы балалардың
академиялық жетістіктерін болжайтын барынша мәнді факторлар
болып табылады.
Осыған байланысты балалардың функционалдық
сауаттылықтарын қалыптастыруда ата-аналар ықпалын
социологиялық зерттеу түрінде бағалау жүргізілді. Осы зерттеу бұл
мәселенің неғұрлым жете зерттелуіне, сондай-ақ отбасы мен мектептің
өзара әрекеттерін күшейту бойынша ұсыныстарды әзірлеуге
бағытталған.
Зерттеу нәтижелері қолданушылардың кең тобына: заңнамалық
және атқарушы билік органдарына, мектепте білім беру жүйесінің
қызметкерлеріне, оқушылардың ата-анасына, халықтың басқа
әлеуметтік топтарына және бұқаралық ақпарат құралдарына пайдалы
болады.
Алынған нәтижелерді талдау мен түсіндіру, сондай-ақ ұсыныстар
мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылық деңгейін
жоғарылату бойынша тиімді басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін
пайдаланылуы мүмкін.

5. 4
Зерттеудің маңыздылығы
Қазіргі кезде Қазақстанда оқушылардың негізгі құзіреттерін
қалыптастыру үшін қажетті жағдайларды жасауға ерекше көңіл
бөлінеді. Бұл мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылық
деңгейінің елдің адамдық капиталының бәсекелесу қабілеті үшін
жеткіліксіздігімен байланысты. Оны қазақстандық мектеп
оқушыларының халықаралық салыстырмалы зерттеулеріне қатысу
нәтижелері де растайды. Мысалы, PISA-2012 нәтижелеріне сәйкес
Қазақстан әлемде 65 елдің ішінде математика бойынша 49-шы ,
табиғи ғылымдар пәні бойынша 52-ші және оқу сауаттылығы бойынша
63-ші позицияны алды.
Зерттеу көрсеткендей, PISA орташа балынан 5 балл жоғары
жинаған ел еңбек өнімділігі деңгейін 2,5%-ға және халықтың жан
басына шаққандағы ЖІӨ 1,5%-ға арттырады (ЭЫДҰ, 2006). Ал PISA
көрсеткішін 50 балға жақсарту елдің жылдық ЖІӨ 1%-ға арттырады
(Hanushek, 2010).
Оқушылардың функционалдық сауаттылық деңгейін жоғарылату
туралы мәселе Қазақстанда жүргізілетін реформалар тізбесінде ерекше
орынға ие. Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылық
деңгейін дамытуды мазмұндық, оқу-әдістемелік, материалдық-
техникалық қамтамасыз ету жөніндегі шаралар кешені 2012-2016
жылдарда мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылық деңгейін
дамыту әрекеттерінің Ұлттық жоспарында анықталған (бұдан әрі-Ұлттық
жоспар ).
Ұлттық жоспарда белгіленген қызметтер бағыттарының бірі ата-
аналардың баларына білім беруде және тәрбиелеуде белсенді
қатысуын қамтамасыз ету болып табылады. Ата-аналардың
балалармен бірігіп уақыт өткізуі және оқытуға қатысуына балалардың
академиялық қабілеті тікелей тәуелді болады (ЭЫДҰ, 2012).
Бұл үй жағдайы және әртүрлі отбасылық факторлардың
балалардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыруға тигізетін
ықпалының рөлі туралы зерттеулер жүргізудің өзектілігін растайды.
Мақсаты
Ата-аналардың бала тұлғасының сәтті әлеуметтенуіне қатысу
деңгейін анықтау және отбасы мен мектептің өзара әрекеттерін күшейту
бойынша тәжірибелік ұсыныстарды жасау.
Міндеттері
1. Балалардың функционалдық сауаттылығын дамытудағы ата-
аналар ықпалының деңгейін анықтау.
2. Мектеп пен отбасының өзара әрекеттестігінің деңгейін анықтау.

6. 5
3. «Мектеп-отбасы», «отбасы-мектеп» тиімді өзара әрекеттестігін
бұдан әрі дамыту бағдарламасын әзірлеу үшін ақпараттық
материалдарды алу.
Зерттеу нысаны
5-ші сынып оқушыларының ата-аналары, мектеп мұғалімдері
мен әкімшілігі.
Зерттеу мәні
Ата-аналардың мектеп оқушыларының функционалдық
сауаттылығын қалыптастырудағы ықпалы.
Далада зерттеу жүргізу мерзімдері
2015 ж. қыркүйектің 7-нен 30-на дейінгі кезең.
Зерттеу гипотезалары
1. Ата-аналарының білім деңгейі жоғары оқушылар ата-аналарының
білім деңгейі төмен құрбыларына қарағанда жақсы нәтижелерді
көрсетеді.
2. Егер үйде оқу үшін қолайлы жағдайлар жасалса, оқушылардың
үлгерімі жоғары болады (өз бөлмесінің, тыныш жұмыс орнының болуы
және б.).
3. Интернетті академиялық емес мақсаттар үшін қолданатын
оқушылардың Интернетті академиялық мақсаттар үшін қолданатын
құрбыларына қарағанда нәтижелері төмен болады.
4. Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарына барған және ерте жастан оқи
бастаған балалар мектепке дейінгі дайындықтан өтпеген және
неғұрлым үлкендеу жаста оқи бастаған құрбыларына қарағанда
мектепте жақсы оқу үлгерімін көрсетеді.
5. Ата-аналары үй тапсырмасын орындауда көмектесетін мектеп
оқушылары ата-аналары үй тапсырмаларын орындауға қатыспайтын не
аз көмектесетін құрбыларына қарағанда жақсы нәтижелерді көрсетеді.
6. Қосымша сабақтарға қатысатын оқушылар мұндай мүмкіндігі жоқ
құрбыларына қарағанда жақсы нәтижелерді көрсетеді.
7. Ата-аналары мектепті таңдауға неғұрлым жауаптылықпен қарайтын
оқушылардың, ата-аналары бұл мәселеге немқұрайлы қарайтын
құрбыларына қарағанда оқу нәтижелері жоғары болады.
8. Ата-аналары мектеп өміріне белсенді қатысатын оқушылар ата-
аналары белсенділік көрсетпейтін оқушыларға қарағанда жақсы
нәтижелерді көрсетеді.
9. Ата-аналары олармен әлеуметтік немесе саяси мәселелерге жиі
әңгімелесетін оқушылар, ата-аналары бұл тақырыптарға сөз
қозғамайтын балаларға қарағанда жақсы нәтижелерді көрсетеді.

7. 6
10. Ата-аналары оқу мен математикаға оң көзқарасты оқушылар, ата-
аналары бұл сабақтарға селқостау қарайтын не теріс көзқарасты
балаларға қарағанда жақсы нәтижелерді көрсетеді.
Іріктеу
Бұл зерттеу үшін халықарылық ынтымақтастық жөніндегі
Германиялық қоғамның (бұдан әрі - GIZ) 2014-2015 оқу жылдары 167
жалпы білім беретін мектептердің 4-ші сыныптың 3 551 оқушысының
арасында жүргізілген «Оқушылардың математикалық және оқу
сауаттылығы деңгейін бағалау бойынша зерттеулер» жобасының
іріктеуінен мектептердің 49%-ы алынды. Респонденттердің ең көп
пайызы мектептердің саны көп аймақтарға келеді (Оңтүстік Қазақстан
облысы – 11,7% және Алматы қаласы – 10,9%).
Осы зерттеуге қатысушылардың көпшілігі 4 сыныпта GIZ
жобасына қатысқан 5 сынып оқушыларының ата-аналары болып
табалады (92%). Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын
қалыптастыруда ата-аналар ықпалын бағалау бойынша зерттеудің
қалған қатысушылары – келген оқушылардың ата-аналары.
Төменде респонденттерді аймақтар бойынша іріктеу берілген.
№ Аймақ
Мектептер саны Оқушылар саны
GIZ Осы зерттеу GIZ Осы зерттеу
1 Ақмола 6 4 111 69
2 Алматы 20 7 443 116
3 Ақтөбе 8 5 187 122
4 Атырау 6 4 136 96
5 Батыс Қазақстан 6 5 96 91
6 Маңғыстау 8 4 191 93
7 Шығыс Қазақстан 11 6 190 103
8 Жамбыл 13 4 270 90
9 Қарағанды 11 5 186 72
10 Қызылорда 9 4 205 95
11 Оңтүстік Қазақстан 31 10 665 190
12 Қостанай 7 4 127 77
13 Павлодар 6 5 126 91
14 Солтүстік
Қазақстан
5 4 80 73
15 Астана қ. 7 4 203 93
16 Алматы қ. 13 7 335 177
Барлығы 167 82 3 551 1 648
Респонденттерді аймақтар бойынша іріктеудің қателігі
(1648 респондент) 95% сенімгерлік аралық және анықталмаған
белгінің ең жоғары көрсеткіші 50% кезінде 2,4%-ды құрады. Зерттеу
іріктеулерінің қателігі (1648 респондент) репрезентативтік деректерді
ұсынуға мүмкіндік береді (+-5% шегінде).

8. 7
Зерттеу әдістемесі
Зерттеу аясында нақты деректерді алу үшін ақпаратты жинаудың
аралас әдісі пайдаланылған, оған 5 сынып оқушыларының ата-
аналарына топтық сауалнама жүргізу және мектеп басқарушылары,
мұғалімдері, психологтар және әлеуметтік педагогтармен сұхбат жүргізу
жатады .
Сауалнама деректері ата-аналар қоғамына сауалнама жүргізу
арқылы жиналған. Сауалнама формасы – көзбе-көз, яғни
сауалнамадағы жауаптарды зерттеушінің қатысуымен
респонденттердің өздері толтырған. Зерттеуге қатысушылар бастауыш
сыныптар оқушыларының ата-аналары болды, өйткені бұл балалардың
үлгерімдерін ерте түзету және мектеп пен отбасының тиімді өзара
әрекеттері бойынша бұдан кейінгі жұмыстарын жүргізу үшін оңтайлы
жас болып табылады.
Зерттеу аясында статистикалық мәліметтерді және олардың
сипаттамасын баяндауға бағытталған дискриптивті талдау әдісі
қолданылды.
Бұдан басқа, ата-аналардың балалардың функционалдық
сауаттылығын қалыптастырудағы ықпалының деңгейін анықтау
мақсатында, ата-аналар толтырған сауалнама нәтижелерінің деректері
оқушылардың GIZ жобасының математикалық және оқу сауаттылғы
бойынша нәтижелерімен бірге корреляциялық және регрессиялық
талдаудан өтті. Талдау SPSS қолданбалы статистикалық
бағдарламасының пакеті арқылы жүргізілді.
Зерттеуге қатысушы-мектептердің басқарушылары мен
қызметкерлері арасында жартылай құрылымды сұхбат жүргізілді
(сынып жетекшілері, психологтар, әлеуметтік педагогтар,
директорлардың орынбасарлары).
Зерттеудің аралас
әдісі
Ата-аналар
сауалнамасы бойынша
деректер
Сандық
Оқушылардың
математикалық және
оқу сауаттылығы
бойынша көрсеткіштері
Сапалық
Мұғалімдер мен
мектеп әкімшілігімен
өткізілген сұхбат
бойынша деректер

9. 8
Социологиялық зерттеудің жалпы іріктеме жиынтығы
1 648 сауалнама респонденттері және 313 сұхбатқа
қатысушылар.
Зерттеу географиясы
14 облыс және республикалық мәні бар Астана және Алматы
қалалары.
Сауалнама құралы
Ата-аналар үшін сауалнама 8 тақырыптық блок бойынша 30
сұрақтан құрастырылды.
Блок тақырыбы Сұрақтар саны
1 Социалдық - демографиялық блок
(жас, жыныс, жанұя құрамы, білім және т.б.)
6
2 Социалдық-экономикалық блок (табыс, жекеменшік
тұрғын үйдің болуы және т.б.)
3
3 Балаға оқу үшін қолайлы жағдайдың жасалуы (меншік
бөлменің, Интернеттің бар болуы)
4
4 Ата-ананың баланы сәби шақтан дамытуға қатынасуы
(мектепке дейінгі білім беру, сәби шақтан оқуға баулу)
3
5 Ата-ананың баланың мектеп өміріне қатынасуы
(жиналыстарға қатысу, мұғалімдермен қарым-қатынас
орнату, ата-аналар комитетінің мүшесі болу және т.б.)
4
6 Ата-ананың оқуда балаға қолдау көрсетуі (үй
тапсырмасын орындауда көмек көрсету, қосымша
сабақтарға қатысу, репетитор көмегіне жүгіну және т.б.)
4
7 Мектеп қабырғасынан тыс бірге уақыт өткізу (үй
шаруашылығы бойынша көмек көрсету, бірге кітапханаға,
театрға бару және т.б.)
3
8 Ата-ананың оқу мен математикаға деген көз-қарасы
(әуестік, оқу жүйелілігі және т.б.)
3
Барлығы 30
Құрылымы бойынша сауалнама 14 жабық (ұсынылған нұсқалар
арасынан жауап таңдау), 6 жартылай жабық (ұсынылған нұсқалар
арасынан жауап таңдау немесе өз нұсқасын жазу) және 10 шкалалық
сұрақтардан тұрады (қандай да бір сұрақ бойынша келісу/келіспеу
деңгейі немесе көрсетілген әрекеттердің орындалу жиілігін таңдау).
Сауалнаманың 27 сұрағы баламалы сипатта (тек бір жауап нұсқасын
таңдау), 3 сұрақ көп нұсқалы болды.
Бұдан басқа, зерттеуге қатысушы мектептердің басқарушылары
мен қызметкерлері арасында жартылай құрылымды сұхбат жүргізілді.
Сұхбатқа баланың жеке тұлғасы мүддесіндегі мектеп пен отбасының
өзара әрекеттестігінің деңгейі туралы, сондай-ақ оқушыларының
функционалдық сауаттылығын дамытуға ықпал ететін факторлар
жөнінде 15 алдын-ала дайындалған сұрақтар енгізілген.

10. 9
Респонденттерге сондай-ақ нақтылаушы сипаттағы сұрақтар да
қойылды.
Негізгі дала зерттеуінің алдында Астана қ. 3 мектебі негізінде
сауалнаманың респонденттер толтыру үшін түсініктілігі мен қол
жетімділігін тұжырымдаудың айқындығы мен бір мағыналылығын,
толтыруға қажетті уақыт мөлшері тәрізді сипаттарын және басқаларын
тексеру мақсатында аспаптардың апробациясы жүргізілген болатын.
Бастапқы деректерді жинау және талдаудың негізгі
процедуралары
1 Зерттеудің дайындық және ұйымдастырушылық кезеңдері
1.1 Іс-әрекеттердің жалпы жоспарын құрастыру
1.2
Зерттеудің бағдарламасын әзірлеу. Мақсаттар мен зерттеу міндеттерін,
болжамдарды бекіту.
1.3 Зерттеуге қатысушылардың іріктемесін есептеу. Зертеу нүктесін таңдау
1.4 Зерттеу құралын әзірлеу
1.5 Жолдама құжаттарды әзірлеу
Сауалнама жүргізу бойынша нұсқау
Ілеспе хаттар
Сауалнама жүргізуші маманның құжаттары
1.6 Астана қаласының 3 мектебінде зерттеу құралының апробациясын жүргізу
1.7 Сауалнама жүргізуді ұйымдастыру
Сауалнама жүргізуші мамандардың нұсқамалығын өткізу
Мектептерде зерттеу жүргізуге рұқсат алу үшін аймақтық білім басқару
мекемелеріне ілеспе хаттарды тарату
2 Далалық зерттеу кезеңі
2.1 Сынамалы сауалнама жүргізу
Сыналамалы сауалнама нәтижелері бойынша зерттеу құралына
өзгерістер енгізу
Сынамалы сауалнама нәтижелері бойынша есеп дайындау
2.2 Сауалнама жүргізуді ұйымдастыру және іске асыру
Сауалнама толтыру бойынша зерттеуге қатысушаларға нұсқамалық өткізу
2.3 Сауалнама нәтижелерін өңдеу
Толтырылған сауалнама бланкілерін қабылдау және тексеру
Сауалнамаларды кодпен жазу
Нөмірлеу
Сауалнама мәліметтерінің электрондық үлгісін жазу
Сауалнама деректер ауқымын іріктеу
Мәліметтер бойынша кесте құрастыру
2.4 Мәліметтерді талдау
3. Зерттеудің қорытындылаушы кезеңі
3.1 Мәлімет талдау қорытындысының жүйесін әзірлеу
3.2 Зерттеу нәтижелері бойынша талдау қорытындысын дайындау
3.3 Презентация әзірлеу
3.4
«Оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыруда ата-
аналар ықпалын бағалау» дөңгелек үстелін өткізу

11. 10
Зерттеулер жөнінде жалпы мәліметтер
Зерттеуге елдің 16 өңірінен 82 мектептің 5 сынып оқушыларының
1 648 ата-аналары қатысты. Олардың ішінде 80,5% – аналары, әкелері
- 9,2% және басқа тұлғалар – 10,3% (1 сурет).
1 Сурет.Зерттеуге қатысушылар
Респонденттерге сауалнама жүргізу оқушылардың
функционалдық сауаттылығына ықпал ететін факторлар жөнінде
мәнмәтіндік ақпарат алуға ммүкіндік берді. Сауалнама нәтижелері
CAPSA «4-ші сынып оқушыларының білім жетістіктерін бағалау»
зерттеу қорытындыларымен салыстырылып, «Орта Азия елдерінде
саясат және білім беруді реформалау саласындағы аймақтық диалог»
халықаралық ынтымақтастық бойынша Германиялық қоғам (GIZ)
жобасының аясында талданды.
CAPSA аспабы халықаралық мамандар тобымен әзірленген және
тексерілген, оқушылардың елде
қолданылатын білім стандарттарына сәйкес
не білетіні және не істей алатыны туралы
шынайы және ғылыми-негізделген түсінік
алуды көздейді. Тест сұрақтары төртінші
сынып оқушыларының математикалық және
оқу сауаттылығы деңгейін анықтауға
бағытталған: жоғары, негізгіден жоғары, негізгі, негізгіден төмен, төмен
(қосымшаның 1 кестесі).
Математика бойынша тестке бірнеше мәтіндік блоктардың 3
деңгейлі күрделіліктегі тапсырмалары енгізілген: арифметика, логика,
геометриялық пішіндер, мәтіндік есептерді шешу және басқалары.
«Оқу және түсіну» бағыты бойынша оқушыларға көркем және
публицистикалық мәтіндермен жұмыс істеу ұсынылған. Тапсырма
оқылғанның мәнін түсуге, басты ойын бөліп көрсетуге, мәтіндегі
әрекеттердің реттілігін белгілеуге, кейіпкер әрекетінің себебін анықтауға
және басқаларына бағытталған. Тестілеу қорытындылары бойынша
жоба қатысушыларының тапсырмаларды орындаудағы табыстары оқу

12. 11
бойынша математикаға қарағанда 10,6% төмен болды (сәйкесінше
67,7% және 78,3%).
Зерттеу аясында педагогикалық қызметкерлермен жартылай
құрылымды сұхбат жүргізілді. Сұхбаттың 313 қатысушысы ішінде 115
адам – мектеп әкімшілігі өкілдері, 86 – сынып жетекшілері, 75 –
психологтар және 37 әлеуметтік педагогтар бар.
Сұхбаттың мақсаты – баланың мектеп өміріндегі ата-аналар
рөліне қатысты респонденттердің пікірлері, көзқарастары және
ұсыныстары туралы қосымша ақпараттар алу.
Сұхбат келесі сұрақтар блоктарынан тұрды: балалардың
функционалдық сауаттылығын қалыптастыруға ықпал ететін
отбасылық факторлар; баланың мектеп өміріне ата-аналарды тартуға
бөгет жасайтын факторлар; оқушылардың үлгерімін жоғарылату үшін
ата-аналарға берілетін ұсыныстар.
Зерттеу нәтижелері: ата-аналармен сауалнама жүргізу
Оқушылардың білім жетістіктері мен олардың отбасыларын
сипаттайтын көрсеткіштер арасындағы байланыстың мектеп
оқушыларының функционалдық сауаттылығына ықпал ететін
факторларды талдауда айтарлықтай мәні бар.
Отбасылық дәстүрлер, отбасындағы білімдік орта, ата-
аналардың әлеуметтік жағдайы және басқалары ықпал ету факторлары
ретінде қарастырылады. Француз cоциологы П. Бурдье (1986)
капиталды үш түрге бөледі: экономикалық, мәдени және әлеуметтік.
Мәдени капиталға білім беру, уақыт өткізу, кітаптар, өнер бұйымдар
және басқалары жатқызылады. Әлеуметтік капитал арнайы таныстар
тобынан, қоғамдағы маңыздылықтан және басқаларынан тұрады.
Материалдық заттар, мүліктер экономикалық
капиталға жатқызылады. Осы зерттеуді
талдау әрбір ықпал ету факторын жеке
қарастырады.
Көптеген зерттеулердің мәліметтері
бойынша толық отбасынан шыққан балалар
әдеттегідей неғұрлым жоғары нәтижелерді
иеленеді. Мысалы, ЭЫДҰ елдерінің PISA-
2012 отбасында бір ата-анамен тұратын қатысушыларының нәтижелері
толық отбасынан шыққан құрбыларының көрсеткіштерінен 15 балға
төмен. Бұл айырма оқу жылының жартысына қарай теңестіріледі.
Осымен бірге қазақстандық толық отбасынан шыққан PISA-2012

13. 12
қатысушыларының 91%-ы, орташа алғанда, толық емес отбасынан
шыққан балаларға қарағанда 2 балл төмен жинады (НЦОСО, 2013).
Осындай жағдай GIZ жобасы аясындағы
тестілеу қорытындылары бойынша да
анықталған. Тек бір ата-ана тәрбиесіндегі
балалар толық отбасынан шыққан құрдастарына
қарағанда жақсы нәтижелер көрсеткен. Толық
емес отбасынан шыққан мектеп оқушыларының
тапсырмаларды табысты орындаулары
математика бойынша 79,5%, оқу бойынша -
70,5%-ды құрады. Толық отбасынан шыққан
оқушылардың көрсеткіштері: математика - 77%
және оқу - 65%.
Осы «Ата-аналардың мектеп оқушыларының функционалдық
сауаттылығын қалыптастырудағы ықпалын бағалау» зерттеуінің
деректері бойынша респонденттердің 14%-ы толық емес отбасы
мүшелері (2 сурет).
2 сурет. Зерттеуге қатысушылар отбасыларының құрамы
Толық емес отбасынан шыққан балалардың табысты оқуларының
ықтимал себептері – жалғыз басты ата-ананың жоғары білімділігі,
беделді жұмысы (көп жағдайда анасының), олардың өз баласына
өмірдегі ауқаттылық пен дербестіктің кепілі ретінде толық бағалы
тәрбие мен білім беруге талпынуы.
Отбасының
толықтығы және
оқушылардың
білім
жетістіктері

14. 13
Сауалға қатысушылардың 32%-ының
отбасыларында 10-11 жастағы оқушы (5 сынып)
үлкен бала болып табылады, 30%-ында - орташа,
26%-ында - кіші және отбасылардың 12%-ында -
жалғыз .
Отбасындағы баланың үлкендігі (үлкен,
орташа, кіші,жалғыз) мен оның оқу дағдыларының
арасында корреляция бар (r=0,061; p=0,013). Оқу
бойынша ең жоғары табысты нәтижені отбасында
үлкен (72,3%) және жалғыз (71,8%) болып
табылатын қатысушылар көрсетті. Отбасында
орташа (65%) және кіші (68,5%) балалардың нәтижелері төменірек
болды.
Мұндай көрсеткіштердің алшақтығын үлкен немесе жалғыз
балалардың оқуына ата-аналарының көп көңіл аударуымен түсіндіруге
болады. Кіші балаларының жетістіктеріне, олар үлкен балаларының
көмегіне сүйеніп, көбінесе аз талап қояды.
Аналардың көпшілігінің жас шамасы - 31-ден
35 жасқа дейін (30,2%), әкелердікі - 36-дан 40
жасқа дейін (25,1%). Зерттеуге қатысқандар
арасында әкелердің 15,3%-ы мен аналардың
10%-ының жасы– 45 жастан жоғары.
Аналары 36- 45- жас аралығында, ал әкелері
– 41-ден 45-ке дейін және одан жоғары жастағы
балалар математика бойынша жоғары (82%) және
оқу сауаттылығы бойынша орташадан жоғары
білім деңгейін көрсетті (тапсырмалардың 72,5%-н
орындады). Сонымен бірге, ата-аналардың жас
шамасы математикаға қарағанда, оқу
сауаттылығына көбірек ықпал жасайды (r=0,102; p=0,000/ r=0,093; p=0,000).
Респонденттердің 58,9%-ының балалары
қазақ тілінде оқиды, олардың ішінде үйінде 53,5%-
ы қазақ тілінде сөйлеседі. Сұралғандардың 41,1%-
ының балалары орыс тілінде оқытатын
мектептерге барады, осы мезетте үйлерінде осы
тілде тек 38,5%-ы сөйлеседі. Осылайша, бұл
балалардың отбасындағы сөйлесу тілі
мектептегіден ерекшеленеді.
Бұдан басқа, респонденттердің 3%-ы үйлерінде этникалық
азшылық тілінде (ұйғыр, өзбек, қырғыз, курд, әзірбайжан және
басқалары) және 5%-ы екі тілде сөйлесетіндерін көрсеткен.
Демек, респонденттердің 16%-ының отбасында үйдегі сөйлесу тілі
баланың мектептегі оқу тілімен сәйкес келмейді. Мұғалімдерді
мектептерде орын алатын тілдік кедергілер мазалайды: «Егер үйдегі
Оқушылардың
сөйлесу тілдері
мен үлгерімдері
Баланың
отбасындағы
сиблингті
позициясы
және оның
үлгерімі
успеваемость
Ата-аналардың
жас шамасы
және
оқушылардың
білім деңгейлері

15. 14
қатынасу ортасы қазақша, ал бала орысша оқыса (және керісінше), онда
оқуда мәселелер туындайды».
Жүргізілген талдау мектептегі оқыту тілі мен отбасындағы
қатынасу тілдері арасындағы өзара оң байланысты көрсетті (r=0,628;
p=0,000). Бұл балалар негізінен бір тілде оқып, қарым-қатынас
жасайтынын білдіреді. Сондай-ақ, оқыту тілі мен балалардың оқу
нәтижелерінің арасындағы корреляция анықталды (r=0,096; p=0,000).
Айтып көрсететін жайт, оқушының оқу және математикалық
сауаттылығына әкесінен қарағанда, анасының сөйлеу тілі көбірек әсер
етеді (r=0,068; p=0,006).
Балалардың мектептегі үлгерім
нәтижелеріне ата-аналарының білімі, олардың
жалпы білімдарлық деңгейлері, ой-өрісі айрықша
әсер етеді.
Әкелерге қарағанда жоғары білімді
(сәйкесінше 37,8% және 25,2%), сондай-ақ тек
жалпы орта білім алған да аналардың (18,4%
және 17,5%) үлесі жоғары.
Негізгі орта (6,4%), сондай-ақ техникалық
және кәсіби білімі бар (25,4%) әкелер мен
аналардың үлесі бірдей.
Аналардың 2,1%-ы мен әкелердің 1,4%-ы
жоғарыдан кейінгі білімі бар (магистр, ғылым докторы).
Анықтама: ЭЫДҰ елдерінде PISA-2012 нәтижелері бойынша ата-
аналардың 12,2%-ында бастауыш және негізгі орта білімі, 51,9%-
ында техникалық және кәсіби, сондай-ақ жоғары білімі бар.
Зерттеу нәтижелерінің корреляциялық
талдауы1
, анасының білімінің болуы баланың
математика бойынша жетістіктеріне қарағанда
(r=0,076; p=0,000), оқу сауаттылығына көбірек
әсер ететіндігін (r=0,113; p=0,000) анықтады.
Бұл баланың оқу бойынша үлгерімі анасының
білім деңгейіне 1,3%-ға тәуелді екенін білдіреді (R2 =0,013; F(1,1646)
=21,12, p<0,000).
Отбасы әкесінің білімі баланың математикалық және оқу
сауаттылығына әсерін тигізбейді. Ал екі ата-ананың да жоғары және
жоғарыдан кейінгі білімінің болуы математикалық және оқу үлгерімімен
тек әлсіз оң байланыста (r(математика)=0,057, p=0,024/ r(оқу)=0,099,
p=0,000).
Бұл дерек ЭЫДҰ елдерінің статистикасынан айтарлықтай
ерекшеленеді, оған сәйкес PISA-2012 нәтижелері бойынша ата-
ананың жоғары білімінің болуы оқушының академиялық
1Ата-аналармен сауалнама жүргізу нәтижелері мен GIZ халықаралық зерттеуі тестерін
салыстыру
Ата-аналардың
білім деңгейлері
және
оқушылардың
үлгерімдері

16. 15
табыстылығының 27%-ын түсіндіреді (R2=0,27). PISA-2012
қорытындылары бойынша, ата-аналары жоғары білімді отбасынан
шыққан балалардың нәтижелері, ата-аналарының мұндай білімі жоқ
құрдастарының жетістіктеріне қарағанда 77 балға жоғары болды.
Оқушылар көрсеткіштерінің алшақтығы 37-ден (Мексика) 173 балға
дейін (Словакия) ауытқиды.
Респонденттер ішінде білім беру, медицина және басқа
салалардағы білікті мамандар қатарына
аналардың 27,4%-ы және әкелердің 12,1%-ы
жатады. Ата-аналардың 30%-ы - кеңсе
қызметкерлері (хатшылар, мәліметтерді енгізу
операторлары және б.) және қызмет көрсету
саласының қызметкерлері (турагенттіктер,
мейрамхана қызметшілері, әлеуметтік
қызметшілер, сатушылар және б.), олардың
көпшілігі 5 сынып оқушыларының аналары.
Зерттеуде ананың лауазымдық мәртебесінің
мектеп оқушысының оқу сауаттылығына оң әлсіз
ықпалы болатыны анықталды (r=0,063; p=0,013). Сонымен, жоғары
лауазымды атқаратын аналардың балалары (математика – 84% және
оқу – 76%) төмен мәртебелі лауазымдағы аналардың балаларына
қарағанда (математика – 73,7% және оқу – 61%), неғұрлым табысты
нәтижелерді көрсетті.
Математикалық сауаттылықтың жоғары және ілгері деңгейін
көрсеткен оқушылардың 57%-ының (80% - 100% орындау) аналары
білікті маман болып қызмет атқарады (оқытушылар, заңгерлер,
дәрігерлер және т.б.).
Ата-аналардың жоғары лауазымдық мәртебесі оқушылардың
жақсы үлгерімімен коррелияцияланады. PISA-2012 нәтижелері
бойынша, ата-аналары білікті және біліксіз қызметкерлер болып
табылатын балалардың үлгеріміндегі айырма 86 балды құрайды, бұл
мектепте оқудың 2,2 жыл уақытымен теңестіріледі.
PISA-2012 нәтижелері көрсетуінше, жоғары лауазымды
атқаратын және мамандығы орташа немесе төмен мәртебелі ата-
аналардың балаларының нәтижелері арасындағы айырма 44-тен
(Япония) бастап 131-ге (Словакия) дейін түрленеді және ЭЫДҰ елдері
бойынша 85 балды құрайды.
Әкелердің басым саны құрылыс, автомобиль көлігі, металлургия
және машина жасау салаларында жұмыс істейді (20,9%). Ата-
аналардың журналистикамен, альпинизммен, спортпен, музыкамен
айналысатыны туралы жауаптары бірлі жарым болды (1%).
Сауалға қатысушылардың 8,1%-ы жеке бизнестері бар екенін
көрсетті, олардың балаларының математика бойынша нәтижелері
Ата-аналардың
мамандықтары
мен
оқушылардың
оқу жетістіктері

17. 16
(80%) оқуға қарағанда (тапсырманың 71,5%-ын орындау) жоғары
болды.
Ата-аналардың 15,3%-ы еш жерде жұмыс істемейтіндерін
көрсетті. Олардың ішінде, декреттік демалыстағы аналар, сондай-ақ
зейнеткерлер және уақытша жұмыс істемейтіндер бар. Бұл санатта
сонда-ақ ақы төленетін жұмыста ешқашан еңбек етпегенін, өйткені үй
шаруашылығын жүргізіп және бала тәрбиелеумен айналысатынын
көрсеткен аналар қатарынан респонденттер болды (3 сурет).
Зерттеуде анықталғаны, балалардың үлгеріміне көбірек деңгейде
аналарына қарағанда, әкелерінің жұмыссыздығы жағымсыз ықпал
жасайды. Сонымен, жұмыс істемейтін әкелердің балалары математика
бойынша тапсырманың 71,6%-ын және оқу бойынша 59%-ын
орындады. Аналары жұмыс істемейтін тестілеуге қатысушылардың
көрсеткіштері табыстырақ: математика бойынша 77,3% және оқу
бойынша 66,1%.
3 сурет. Респонденттердің кәсіби қамтылуы
Мектепте оқуды бастаған кезеңінен-ақ әлеуметтік-экономикалық
мәртебесі төмен отбасылардың балалары әл-
ауқаты жоғары отбасылардан шыққан
құрдастарына қарағанда, бастапқы
сауаттылықтың төмен көрсеткіштерін көрсетеді
(сөздік қоры және фондық негіздерді білу)
(Buckingham және б., 2013).
Мектеп оқушыларының бұл санаты бұдан
кейінгі оқу жылдары ішінде де төмен академиялық
көрсеткіштерді (оқу және математика) сақтау
тенденциясына ие (Feinstein и Bynner, 2004).
2,8
10,9
5,5
12,1
7,1
1,8
11,8
17,9
2,9
1
4,5
12,5
11,1
8,4
27,4
9
0,4
1,8
11,4
1,5
1,8
7,6
Жұмыссыз
Шағын бизнеске ие
Кеңсе қызметкері
Білікті маман
Қызмет көрсету аясының қызметкері
Ауыл шаруашылығы қызметкері
Қол еңбегі қызметкері
Қара жұмысшы
Корпоративтік менеджер
Кіші техникалық маман
Басқа
Әке Ана
Отбасының
табысы мен
оқушының
үлгерімі

18. 17
Бұл осы зерттеуде де расталады. Төмен (< 50 мың) және жоғары
(> 200 мың) табыстары бар отбасылардағы мектеп оқушыларының
нәтижелері арасындағы айырма 2 балды құрайды.
Есте қаларлығы, материалдық молшылық математикаға
қарағанда, оқу сауаттылығына көбірек ықпал етеді (r=0,126; p=0,000/
r=0,071; p=0,004). Кірісі жоғары отбасының балалары табысты нәтижелер
көрсетті: математика бойынша тапсырманың 85,4%-ын және оқу
бойынша 79%-ын орындады.
Көпшілік респонденттер отбасының жалпы айлық табысы 50-ден
150 мың теңгеге дейін (53,3% адам). Респонденттердің 22,8%-ының
отбасының табысы 50 мың теңгеге дейін (негізінен толық емес). Жоғары
білімді екі ата-ана да жұмыс істейтін отбасылар 150 мыңнан және 200
мың теңгеден жоғары табысты көрсетті.
Көпшілік респонденттердің жеке пәтерлері немесе өз үйлері бар
(80,5%) (4 сурет). CAPSA тестілеу нәтижелері бойынша, ата-аналары
бөлмені немесе пәтерді жалдап тұратын балалардың тест
тапсырмаларын орындау пайызы төмен (математика - 71% және оқу -
60,9%).
4 сурет. Тұрғын-үй жағдайлары
Ата-аналар немесе басқа заңды өкілдер баланың жан-жақты
дамуы үшін қажетті жағдайлар жасауға міндетті («ҚР балалар құқығы
туралы»ҚР Заңының 24 б.2 т.). Алайда отбасының
әл-ауқаты өздігінен балалардың мектептегі
табыстарына оң ықпал жасай алмайды. Одан
бұрын отбасылық құндылықтар, дұрыс
қалыптасқан отбасы ішіндегі байланыстар әсер
етеді.
Отбасы мерекелерінің қолдаушылары
және сақтаушылары әдеттегідей, аға ұрпақ
Отбасындағы
білімдік орта мен
мектеп
оқушысының
функционалдық
сауаттылығы

19. 18
болып табылады. Баланың тұрып жатқан үй жағдайы оқушының
функционалдық сауаттылығын қалыптастыруда маңызды рөл
атқарады. Сонымен, әжелері және аталарымен бірге тұратын балалар
басқа құрдастарымен салыстырғанда, математика бойынша (79,3%)
және оқу бойынша (68,3%) неғұрлым табысты нәтижелер көрсетті.
Сондай-ақ үйдегі білімдік орта мен оқушының мектептегі
жетістіктері арасындағы өзара байланыс байқалады. Сауалнамалар
деректері бойынша, көпшілік респонденттердің отбасында баланың
сабаққа дайындалуы үшін қажетті жағдайлар жасалған. Көпшілігінің
жеке бөлмелері (70,6%), жұмыс үстелі (67,8%), тыныш жұмыс орны
(42,1%), компьютері (59,6%), сөздігі (48,2%) және оқу әдебиеті (44,7%)
бар.
Сауалнаманың аз қатысушылары үйде өнер және музыка
бойынша суреттер, кітаптар, компьютерлік оқыту бағдарламаларының,
газеттер мен журналдар топтамасының барын хабарлады (5 сурет).
5 сурет. Отбасылардың білімдік ресурстары %
Зерттеуде анықталғаны, үйдегі мәдениет бұйымдары (суреттер,
поэтикалық жинақтар және б.) мектеп
оқушысының оқу сауаттылығына оң
әсерін тигізеді (r=0,144, p=0,000).
Сабаққа дайындалатын үстелдің,
тыныш жұмыс орнының, техникалық
анықтамалардың және энциклопедия-

20. 19
лардың болуы сондай-ақ оқу (r=0,117, p=0,000) мен математикаға
(r=0,115, p=0,000) оң әсерін тигізеді.
Үйде поэтикалық жинақтың болуы балалардың оқуға
қызығушылықтарын дамытуға дұрыс ықпал жасайды (r=0,062, p=0,012).
Мұндай отбасылардың оқушылары тестілеудің басқа қатысушыларына
қарағанда оқу бойынша тапсырманы 5,6%-ға артық орындады
(сәйкесінше 73,6% және 68%). PISA-2012 қорытындылары бойынша,
ЭЫДҰ елдерінде мұндай айырма 32 балды құрайды.
Ақпараттық технологиялардың дамуымен бірге қазіргі қоғам
өмірінде сандық құрылғылар мен Интернет рөлінің айтарлықтай
күшейіп келеді. Сондай-ақ, гаджеттердің болмауын (планшеттер,
электрондық кітаптар және б.) сауалнамаға қатысушылардың тек 10%-
ы ғана белгіледі (6 сурет).
6 сурет. Респонденттер отбасыларындағы сандық құрылғылардың болуы
Қазіргі құрылғылар тек көңіл көтеруге емес, сондай-ақ жаңа білім
алу мен күнделікті мәселелерді шешуге де қол жетімділікті оңайлатады.
«Ақпараттық тор» арқасында балалар өздері үшін жаңа әлем
ашады, жаңа ақпараттар мен көп білім алады. Сауалнамаға
қатысушылардың 51,8%-ы Интернеттің қол жетімділігін белгіледі.
Зерттеу нәтижелері АКТ қолданудың оқу (r=0,182, p=0,000) және
математикалық сауаттылыққа (r=0,146, p=0,000) оң әсерін көрсетеді.
Тұтастай алғанда, үйдегі білім ресурстары мен ақпараттық
құрылғылар математикалық сауаттылыққа 2,4%-ға, оқу сауаттылығына
3,5%-ға әсер етеді (R2 =0,024; F(3,1644) =13,24 p<0,000; R2 =0,035; F(3,1644)
=19,88, p<0,000).

21. 20
Респонденттердің көпшілігінің жауаптары
бойынша, олардың баласы күн сайын Интернетті
оқу мақсатында емес, компьютер ойындары
(44,8%), музыка тыңдау үшін (43%) жиі
пайдаланса, сайттардың сирек қонақтары
уақытты пайдалы өткізеді (журналдар, кітаптар
оқиды).
Мұндай зерттеу нәтижелері компьютер болу
фактісінің өзі және оны пайдалану оқушылардың
оқу сапасын көтермейтіндігін дәлелдейді. Олар
оны қандай мақсатпен қолданатыны және өздігінен қажетті ақпаратты
іздеуге қаншалықты қатысатыны маңызды. Ата-аналар тарапынан
дұрыс бақылау жасау кезінде Интернет тек пайда әкеледі (интернетті
пайдалану уақытын шектеу, қажетсіз интернет-беттерді блоктау,
қауіпсіздік бағдарламасын күшейту және б.).
Респонденттердің 10%-ынан астамы олардың балалары
Интернетті не үй тапсырмаларын орындау үшін, не көңіл көтеру үшін
Интернет және
мектеп
оқушысының
функционалдық
сауаттылығы
АҚШ.2013 жылы 8 жасқа дейінгі балалардың 75%-ның үйінде планшеттер,
смартфондар немесе кез келген мобильді құрылғылар бар, бұл 2011 жылға қарағанда
23%-ға артық.
Ұлыбритания. 8-12 жастағы балалардың көпшілігі планшеттерді ойындарға және
бейнелер көру үшін қолданса, балалардың 74%-ға жуығы Интернетті білімдік
мақсаттарда пайдаланады (ақпараттар іздеу, оқыту бағдарламалары және б.). Бұдан
басқа, 2015 жылғы статистика бойынша әрбір 3-ші бала жеке планшетке ие (2014 жылы
– әрбір 5-ші).

22. 21
мұндай мүмкіншіліктің болмауы себебінен пайдаланбайтынын айтты (1
кесте).
1 кесте. Үй Интернеті, %
Күнделікті Жұмасына
1 немесе
2 рет
Айына
1
немесе
2 рет
Жылына
1
немесе
2 рет
Ешқашан
1. Үй тапсырмасын
орындайды
38,8 32,6 10,3 1,9 14,7
2. Журнал, кітаптар
оқиды
22,9 36,4 15,6 4,1 17,2
3. Ойын ойнайды 44,8 32,9 7,8 1,4 10,1
4. Әуен тыңдайды 43,0 31,1 8,6 1,7 11,7
5. Бейне қарайды 28,2 32,4 13,9 3,2 18,3
Интернетте журналдар мен кітаптар оқудың тестілеуге қатысқан
5 сынып оқушыларының оқу сауаттылығына оң әсері анықталды
(r=0,051, p=0,040). Сонымен қатар, Интернетте бейнелер көру математика
(r=-0,050, p=0,044) және оқу бойынша оқу жетістіктеріне теріс әсерін
тигізеді (r=-0,048, p=0,050).
Бұдан басқа, Интернетті пайдаланып үй тапсырмасын орындау
мен оқу бойынша нәтижелер арасында әлсіз теріс өзара байланыс
байқалады (r=-0,054, p=0,029). Математикалық сауаттылыққа қатысты
мұндай тенденция байқалмайды.
Интернетті пайдаланбау оқушылардың оқу және математикалық
сауаттылығына теріс әсерін тигізеді (r(оқу)=-0,089, p=0,000/ r(математика)=-
0,067, p=0,006). Сонымен, «Менің балам үй тапсырмасын орындау,
журналдар мен кітаптар оқу үшін ешқашан
Интернетті пайдаланбайды» деген жауап
нұсқасын белгілеген ата-аналардың
балалары, орташа алғанда, оқу мен
математика бойынша тапсырмаларды
нашар орындады (сәйкесінше 65% және
76,5%).
Ойын-сауық индустриясын қарқынды дамытуға мүмкіндік
туғызатын қазіргі заманғы гаджеттердің кең таралуы электронды және
дәстүрлі кітаптарды оқуды ығыстыруда. Оқуға қызығушылықтың
төмендеуі жалпы әлемдік тенденция болып табылады. Сонымен,
ЭЫДҰ мүше-елдері арасында 2000-2009 дейін жылдар кезеңінде өз
ғанибеті үшін оқуды ұнататын балалар саны 5%-ға төмендеді (ЭЫДҰ,
2010).

23. 22
Осы аралықта халықаралық зерттеулер нәтижелері (PISA, PIRLS
және б.), өз ғанибеті үшін оқуды ұнататын балалар оқуды
ұнатпайтындармен салыстырғанда академиялық неғұрлым табысты
екендерін көрсетеді. Оқу неғұрлым жылдам және терең қабылдауға,
жаңа ақпараттарды ұғыну мен түсіндіруге көмектеседі, бұл
гуманитарлық қана емес, сондай-ақ табиғи ғылым пәндері бойынша да
оқу үлгеріміне оң әсер етеді.
Шетел зерттеушілері анықтағандай, кітаптардың (көріп
шыққан/оқылған) саны мен оқуға қабілеттілік арасындағы өзара
байланыс жас ұлғайған сайын күшейеді. Жоғары мектеп
оқушыларының тіл дағдыларын 30%-ға дамыту үйдегі баспа
материалдарының болуына байланысты болған (Mol және Bus,
2011, Buckingham дәйексөзі, 2013).
Сонымен бірге көпшілік респонденттердің сауалнама деректері
бойынша, үй кітапханасында барлығы 10-нан (31,2%) және 25-тен
кем кітап (34,9%) бар (7 сурет). Орта есеппен бір қазақстандық
отбасына 46 кітаптан келеді. PISA-2012 нәтижелері бойынша, ЭЫДҰ
елдерінде орта есеппен әрбір отбасында 156 кітапқа дейін болады.
7 сурет. Үйдегі кітаптардың жалпы саны, %
Үйлерінде 10-нан кем және 500-ге жуық кітаптары бар
оқушылардың оқу тапсырмаларын табысты орындау айырмасы 12%-ға
тең (сәйкесінше 65,5% және 77,5 %). ЭЫДҰ
елдерінде PISA-2012 мәліметтері бойынша
бұл алшақтық 64 балды құрайды, ол мектеп
оқуының бір жарым жылына сәйкес.
Бала, бәрінен көбірек, кітап оқуды
уақытты жағымды өткізу ретінде
позициялайтын ата-ананың дұрыс үлгісінің
ықпалына ұшырайды (Baker және Sher, 2002).
Ата-аналар оқыса,
бала да оқиды

24. 23
«Оқуды сүйетіндер» тобына кітап оқуға көзқарасы бойынша
жауаптары негізінде сауалнамаға қатысушы 5 сынып оқушылары ата-
аналарының 86,6%-ы жатқызылады. Зерттеудің қатысушылардың 16%-
ы кітап дүкендері мен кітапханаларға баруды ұнатпайды, кітап оқу
оларды мүлде қызықтырмайды.
Осы зерттеуде кітап оқу туралы жағымсыз пайымдау мен оқырман
сауаттылығының деңгейі арасында теріс корреляция анықталды (r=-
0,053, p=0,032). Яғни, ата-аналар «кітап оқу – бұл босқа уақыт жоғалту»
деп санайтын мектеп оқушылары тапсырманы 7,2%-ға төмен
орындады (69,8% және 62,6%). Осылайша, ата-аналардың кітап оқуға
оң көзқарасы да мектеп оқушысының табысына ықпал етеді (r=0,084,
p=0,001).
Респонденттердің 44,6%-ы өз ғанибеті үшін кітап оқуға аптасына
орта есеппен 5 сағатқа дейін уақыт мөлшерін жұмсайды.
Сұралғандардың тек 20%-ының ғана сүйікті ісіне 2 есе көп уақыт арнауға
мүмкіндігі бар. Респонденттердің 20%-ы кітап оқуға аптасына тек 1
сағат уақыт қана бөлуі мүмкін (8 сурет).
8 сурет. Кітап оқуға бөлінетін уақыт мөлшері
Отбасы ортасы (кітаптың маңыздылығы, оқылғанды
қорытындылау) кітап оқуға ішкі қажеттілікті тәрбиелейді. Қол бос кезде
кітап оқуға аптасына 10 сағаттан артық уақытын
арнайтын ата-аналардың балалары оқу
сауаттылығының айтарлықтай жоғары деңгейін
көрсетті (73% орындалу). Аптасына 1 сағаттан
кем кітап оқитын ата-аналардың балалары
төменірек жетістік көрсетті (68%).
Анасы баланың дамуына оның өмірінің
алғашқы бес жылы ішінде қатыспаған немесе
ішінара қатысқан болса, қабілеттілігінің дамуы
Балалардың
ерте дамуы
және олардың
оқу жетістіктері

25. 24
бойынша бала өз құрдастарынан 1,8%-ға артта қалып қояды (Bernal,
2008).
Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында алынған білімнің мектеп
оқушыларының бастауыш мектепте кітап оқу бойынша да, математика
бойынша да үлгеріміне тікелей әсері болады (Melhuish және б, 2008).
Респонденттердің 46,6%-ы балалары мектепке дейінгі білім беру
ұйымдарына 2-ден 4 жасқа дейін және одан көп уақыт барды деп жауап
берді. Сауалдың қалған қатысушылары балаларының бала бақшаға
бармағанын (28,7%), немесе тек 1-ші сыныпқа түскенге дейін мектепке
дейінгі даярлықтан өткенін белгіледі (23,8%). Мектепке дейін білім
беретін ұйымдарға бару оқу сауаттылығына оң әсерін тигізеді (r=0,095,
p=0,000).
Балалардың кейбірінің мектепке дейінгі даярлығы болмауына
қарамастан, көпшілігі 5 және 6 жастарында оқуды үйренді
(респонденттердің 43,6% және 40,2%). Респонденттердің 9,7%-ы
балалары оқу дағдыларын ерте жастан үйренді деп көрсетті. Бұл ата-
ананың бала мектепке барғанға дейін оның дамуымен өте белсенді
айналысқанын куәландырады (кітап оқыды, сөздермен, әліпбиі бар
ойыншықтармен ойнады және б.).
3-тен 5-ке дейінгі жаста ерте оқудың оқу және математикалық
сауаттылыққа оң әсері болады (r(оқу)=0,062, p=0,011/ r(математика)=0,049,
p=0,049).
Сонымен бірге, 6-7 жаста оқуды үйрену мен балалардың оқу
бойынша да, математика бойынша да үлгерімі арасында әлсіз теріс
байланыс байқалады (r(оқу)=-0,050, p=0,044/ r(математика)=-0,062, p=0,011).
PIRLS-2006 мәліметтері ата-аналар
балалардың функционалдық сауаттылығын
дамытуда негізгі рөл атқаратынын көрсетеді.
Ата-аналар баланың оқу процесіне көбірек
қатысса, соғұрлым оның мектептегі
академиялық үлгерімі жақсы болады.
Гудманға сәйкес (2001), отбасында
баланың функционалдық сауаттылығын
дамытумен айналысатын ата-ананың баласы
мектептегі оқуға барынша даярланады. Сондай-
ақ оқытушылар мен зерттеушілер, ата-аналардың баланың оқуына
қатысуы оның тек мектептегі ғана емес, сондай-ақ өмірдегі де бұдан ары
табысы үшін өте маңызды екенін пайымдайды (Dearing және б., 2006).
Мектеп әкімшілігімен, сынып жетекшілерімен жүргізілген сұхбат
педагогикалық ұжымдардың ата-аналарды мектеп өміріне тарту
Ата-аналардың
мектеп өміріне
қатысуы және
баланы оқыту
табыстылығы

26. 25
бойынша елеулі жұмыстар жүргізіп отырғанын көрсетеді. Оларға ата-
аналар жиналысы, лекториялар, психологиялық консультациялар, жеке
кездесулер, Денсаулық күні, Отбасы аптасы және басқа ортақ спорттық
және шығармашылық шаралар жатады.
Мектепте ата-аналар мен жалпы мектеп жиналысы әдетте
жоспарға сәйкес оқу жылында 5 мәрте
өткізіледі. Мектеп пен бала тәрбиесіне қатысты
мәселелер туындаған кезде, жоспардан тыс
жиналыстар ұйымдастырылады. Мектеп
директорлары «Ата-аналар жиналысын өткізу
үлгісін балалардың жас ерекшелігіне
байланысты ескеріп ауыстыру қажет»,-деп санайды.
Көптеген мектептерде ата-аналар жиналысы интерактивті түрде
өткізіледі. Кембридж үлгісіндегі коучинг, психологтың дәрістері,
конкурстар, көрмелер, концерттер, тренингтер өткізіледі, бірге
фильмдер көру ұйымдастырылады.
Эпштейн және б. жіктеуі бойынша (2009) баланың мектептегі
өміріне ата-аналардың қатынасуы алты түрлі өзара әрекеттерге
бөлінеді, олар ата-аналармен сауалнама және білім беру
қызметкерлерімен сұхбат жүргізу аясында зерттелген.
Ата-аналардың білім беру ұжымынан өз балаларының сабақ
үлгеріміне, тәртібіне және оқыту жағдайларына қатысты ақпараттар
алуға құқығы бар ( «Білім беру туралы» ҚР Заңының 49 б.3 т.).
- Жыл сайын ата-аналар оқушылардың ғылыми-тәжірибелік
конференцияларына әділ-қазылар мүшелері және ғылыми жетекшілер
ретінде қатысады. Экскурсияларға шығуға, айналаны пайымдау, өзін-өзі
тану және Қазақстан тарихы бойынша ашық сабақтар өткізуге
қатысады. Балалардың «Ақ бота», «Орыс қонжығы», «Британ бульдогы»,
«Алтын бөрте» және б. конкурстарға қатысуына жәрдемдеседі. Музыка,
өнер, хореография жөніндегі шығармашылық тапсырмаларды орындау
кезінде көмектеседі (Сынып жетекшісі).
- Дәстүрлі түрде әрбір оқу жылының 19-20 қазан күндері «Лицей
күні» өткізіледі, ай сайын мектеп сайтында ата-аналарға арналған
ақпараттар орналастырылады. Мектептегі және мектептен тыс
барлық шаралар ата-аналар қоғамының қатысуымен жүргізіледі, бұл
отбасы мен мектептің өзара әрекеттерінің тиімділігіне оң әсерін
тигізеді… (Психолог).
- Өзара ынтымақтастыққа жағдай жасауға тырысамыз. Алайда
көптеген ата-аналарды, ең алдымен, экономикалық әл-ауқат мазалайды.
Олар күннің көп бөлігін жұмыста өткізеді, бала тәрбиесінен жиірек
жалтарып, бұл міндетті мектеп ұстаздарына артады (Мектеп
директорының орынбасары).

27. 26
Бұл құқық ата-аналар жиналысында ақпараттармен танысу
арқылы толық іске асырылады. Бұл, әсіресе, білім берудің бір
деңгейінен басқа деңгейіне өту кезінде өзекті. Мысалы, бесінші
сыныптардың ата-аналарына сынып жетекшілерімен танысу маңызды,
сабақ кестесі туралы ақпарат қашанда қызықты және т.с.с.
Дегенмен, қол бос болмау себебінен (көп
ауысымды, вахталық жұмыс және б.) мектепке
ата-аналардың кейбірі келмейді. Тек
респонденттердің 79,3%-ы сыныптың ата-
аналар жиналысына барады. Тек қана 27,2%-ы
сыныптан тыс шараларға (экскурсиялар, сынып
сағаттары және б.) қатысады және 47%-ы жеке
бастамасы бойынша мұғалімдермен баланың
үлгерімі жөнінде әңгімелесуге уақыт бөледі.
Осы аралықта корреляциялық талдау
жүргізу, ата-аналардың мектеп өміріне
мұғаліммен бірге баласының тәртібін талқылау
арқылы қатысуы, мектепті жөндеуге, әр түрлі сыныптан тыс шараларға
өз еркімен қатысуы, сондай-ақ сынып жиналыстарына баруы, мектеп
оқушыларының оқу және математикалық сауаттылығына оң әсерін
тигізетінін көрсетті (r(оқу)=0,118, p=0,000; r(математика)=0,073, p=0,003).
Ата-аналарды тартудың «Коммуникация» түрін «мектеп-отбасы»
және «отбасы-мектеп» өзара қарым-қатынастарына бөлуге болады.
Ата-аналары жеке бастамалары бойынша мұғаліммен бірге баласының
Ата-аналардың
балаларды
оқытуға
қатынасуы және
олардың
академиялық
үлгерімі

28. 27
үлгерімін талқылаған мектеп оқушыларының тапсырмаларды орындау
нәтижесі оқу бойынша 69,5% және математика бойыша 81,6%-ды
құрады (r=0,061, p=0,13). Сонымен, ұстаздың бастамасы бойынша
баланың үлгерімі туралы әңгімелесу математикалық дағдыларға оң
әсерін тигізеді (r=0,049, p=0,045). Егер мектеп оқушысының тәртібі туралы
сөйлесуге мұғалім тарапынан бастамашылық жасалса, онда бұл өзара
байланыстардың тиімділігі жоғары болады. Ата-аналары баланың
тәртібін мұғалімнің бастамасы бойынша талқылайтын балалардың оқу
көрсеткіштері айтарлықтай жоғары (69,2% - оқу, 81% - математика).
Ата-аналардың «отбасы-мектеп» ынтымақтастығына белсенді
тартылуы оқушылардың мектептегі үлгерімін, қатысуын және тәртібін
жақсартуға көмектеседі (Sheldon және Epstein, 2005).
Сондай-ақ сауалнамалар деректері бойынша, «Ерікті қатысу»
атты ата-аналардың тартылу түрі қарастырылған. Ата-аналардың
спорттық жарыстар мен шығармашылық конкурстарға белсенді қатысуы
мен оқу (r=0,055, p=0,026) және математикалық (r=0,049, p=0,055)
сауаттылық арасында оң байланыс анықталды. Барлық мектеп
шараларына ерікті қатысатын ата-аналардың балалары тестілеу
тапсырмаларының оқу бойынша 71%-ын және математика бойынша
80,6%-ын орындады. Мұндай ата-аналардың ең жоғары үлесі Шығыс-
Қазақстан (13%) және Қызылорда облыстарына тиесілі (12%).
«Қоғамдастықпен ынтымақтастық жасау» және «Шешімдер
қабылдау» түрлері бойынша ата-аналардың мектеп өміріне қатысу
деңгейі туралы ақпарат сұхбат арқылы алынды. Сынып жетекшілері
мен директорлар орынбасарларының жауаптары бойынша, барлық
мектептерде ата-аналар комитеті бар. Мектептегі ата-аналар
комитетінің мүшелері болып табылатын
респонденттердің ең жоғары үлесі
Жамбыл облысына тиеді (13%).
Қамқоршылық кеңесінің болуы туралы
жауаптар бірлі-жарым болды. Сонымен
бірге, комитеттің де, кеңестің де
қызметтері тек қолдау көрсету ғана:
әлеуметтік және мәдени шараларды
ұйымдастыруға қатысу. Олар мектеп деңгейіндегі мәселелерді шешу
процесіне, мектептің даму стратегиясын әзірлеуге қатыспайды.
Сауалнамалар нәтижелері сұралған ата-аналардың 17,7%-ы
сынып және мектеп ата-аналар комитеттерінің мүшелері болып
табылатынын және небары 1%-ы қамқоршылық кеңесі мүшелері

29. 28
екенін көрсетті. Сауалнама барысында көптеген ата-аналардың
мектептегі қамқоршылық кеңесі жайында білмейтіндері анықталды.
Сауалнаманың бұл блогы сондай-ақ ата-аналардың балалары
оқитын мектепке деген көзқарасын көрсететін, сондай-ақ олардың
мінсіз мектеп қандай болуы тиіс екендігі туралы пікірлерін айқындайтын
сұрақтардан тұрады.
Респонденттердің көпшілігінің пікірі бойынша, олар балаға таңдап
алған мектептің ұсынылған 7 өлшемнің 3-не сай болуы «өте маңызды»:
«Жақсы бедел», «Игілікті орта» және «Қауіпсіз орта» (9 сурет).
9 сурет.Ата-аналардың өз балаларына мектеп таңдауы үшін маңызды
факторлар, %
«Менің балам оқитын мектепте игілікті психологиялық орта
қалыптасқан», «Баланың мұғаліммен қатынасы жақсы» және
«сыныптастарымен жақсы қарым-қатынаста» - бұл пайымдаулармен
ата-аналардың 68,9%, 66,4% және 79,2%-ы толық келіседі.
Сұраққа «Менің балама мұғалімдер жөнсіз қарайды» деп
қатысушылардың 18,3%-ы жауап берді. Сонымен қатар, сұхбаттан
сынып жетекшілерінің жұмысында жалғыз бала тәрбиелеп отырған
отбасылармен түрлі мәселелердің бары көрінеді. Олардың пікірінше,
«мұндай бала сынды көтере алмайды, тез өкпелейді», «ата-аналары
оларды еш нәрседен бетінен қақпайды, көпшілік жағдайларда
мұғалімдерді жазғырады».
11
2,1
4
4,9
27,9
2,2
11,3
6,2
13,5
12,1
11,5
4,2
2,7
30
36,8
42,3
44,5
29,2
35,1
25,1
46,3
52,4
38,2
35,9
27,5
56,3
65,4
үйге жақын орналасуы
мектептің жақсы беделге ие болуы
қосымша пәндердің оқытылуы
білім беруде белгілі бір әдістердің
қолданылуы
жанұяның басқа мүшелерінің сол
мектепке баруы
игілікті ортаның болуы
қауіпсіз ортаның болуы
өте маңызды маңызды
белгілі бір дәрежеде маңызды маңызды емес

30. 29
Респонденттердің 73,6%-ының пікірі бойынша, «мектепте қауіпсіз
оқыту жағдайлары қамтамасыз етілген». Бұл пайымдаумен
сұралғандардың 20,5%-ы түгел келіскен (яғни, оқушылардың
қауіпсіздігі үшін барлық нәрселер ойдағыдай жақсы бола бермейді).
Іс жүзінде зерттеуге қатысушылардың 100%-ы әртүрлі деңгейде
(толықтай, түгелге жуық, барлығы емес) «мектеп баланың үлгеріміне
қамқорлық жасайды» және «оларға баланың үлгерімі туралы уақтылы
хабарлап отырады» деген мәлемдемелермен келіседі, 0,6%-ы ғана
толықтай келіспейді, қалғандары жауап беруге қиналады (10 сурет).
10 сурет. Ата-аналардың баланың мектебі туралы пікірлері, %
Оқушылар ата-аналары олардың білімі мен оқуына белсенді
қызығушылық білдірген кезінде ең жақсы нәтижелерге қол жеткізеді.
Отбасылардың 95,5%-ының балалары күн сайын үй тапсырмасын
орындайды. Респонденттердің 4,3%-ының пайымдауынша (72 адам),
бала үй тапсырмасын орындауға аптасына бірнеше рет қана уақыт
бөледі. Сауалнамаға қатысушының бірі бала ешқашан үй тапсырмасын
жасамайды деп жауап берді және бірі бұл сұрақты жауапсыз қалдырды.
Сауалнама нәтижелері бойынша, көптеген ата-аналар күн сайын
оқушының сабаққа дайындығын тек қана сұрап қоймай (95,5%), сондай-
ақ қолдан келетін көмегін көрсетеді (62,7%) немесе үй тапсырмасының
62,3
66,4
68,9
79,2
18,1
24,2
23,6
16,6
13,3
6,2
5,3
2,5
5
1,6
7
4
менің балама мұғалім жөнсіз қарайды
баланың мұғаліммен қарым-қатынасы
жақсы
мектепте игілікті психологиялық орта
қалыптасқан
баланың сыныптастарымен қарым-
қатынасы жақсы
толығымен келісемін дерлік келісемін
толығымен келісе алмаймын мүлдем келіспеймін
Баланың оқуына
қолдау жасау
Мектеп директорының тәрбие жұмыстары жөніндегі орынбасарымен
жүргізілген сұхбаттан
Біз ата-аналарға балаларының үлгерімі туралы толық хабарлаймыз:
- Әр сенбіде ата-аналарға арналған «сұраңыз – біз жауап береміз» іс-
шаралары өткізіледі.
- Тәжірибе: күнделікке әрбір апта сайын оқушының бағалары жазылған
жиынтық кестені жапсыру (ата-ана танысқаны туралы қолын қояды).
-Ата-аналармен жеке жұмыстар жүргізуде құпиялылық сақталады (жалпы
жиналыста сіздің балаңыз «үшке оқиды» не «озат оқиды» деп айтылмайды.

31. 30
дұрыс орындалғанын қарап шығады (74%). Бұдан басқа, ата-аналардың
53,6%-ы үй тапсырмасын бірге орындау кезінде Интернет көмегіне
сүйенетіндерін көрсетті. Үй тапсырмасын орындауға респонденттердің
6,4%-ы ешқашан көмектеспейді, бұл көбінесе ата-аналардың қолы бос
болмауына байланысты. Басқа ықтимал себеп ата-аналардың
балаларды дербестікке тәрбиелеу мақсатында сабақтарды орындауға
көмектесуді қаламауы болып табылады.
Әкелері (55,6%) аналарына қарағанда (63%), балаларына үй
тапсырмасын орындауға аз көмектеседі. Сондай-ақ, балаларына үй
тапсырмасын орындауға ешқашан көмек көрсетпейтін аналардың үлесі
әкелерге қарағанда екі есе аз екені анықталды (2 кесте).
2 кесте. Ата-аналардың үй тапсырмаларын орындауға көмегі, %
Әке Ана
Күнделікті 55,6 63,0
Аптасына 3 немесе 4 рет 11,9 16,7
Аптасына 1 немесе 2 рет 19,2 12,1
Аптасына 1 реттен кем 5,3 2,9
Ешқашан немесе дерлік
ешқашан
7,3 3,6
Жауап бермеді 0,7 1,7
Ата-аналар жиі түрде олардың балалары барлығынан жақсы оқу
үшін, сирек жағдайда – басқалардан қалыс қалмауы үшін репетиторлар
қызметін пайдаланады. Математика бойынша мектептен тыс қосымша
сабақтарға респонденттер балаларының 30%-ы, оқу бойынша 15%-ы
барады.
Есте қаларлық жайт, бұл зерттеу нәтижелері математика бойынша
қосымша сабақтарға бару оқу сауаттылығына оң әсерін тигізетінін
анықтады (r=0,059, p=0,017). Мүмкін, мектеп оқушыларының мәтіндік
есептерді (логикалық пайымдама) шешу кезіндегі математикалық
дағдылары, жинақтау, қажетті ақпаратты шығарып алу және басты
элементті ерекшелеу шеберлігін қажет ететін оқу бойынша
тапсырмаларды сәтті орындауға себепші болған шығар. Мектеп
оқушыларының спорт секцияларына баруы мен олардың математика
және оқу бойынша үлгерімдерінің корреляциялық байланысы
анықталды (r(математика)=0,066, p=0,007/ r(оқу)=0,089, p=0,000). Спорт
секцияларында бір жылдан көп уақыт қатысатын оқушылар оқу
бойынша - 73% және математика бойынша тапсырмалардың 83%-ын
орындады. Бұдан басқа, математика бойынша қосымша сабақтарға,
спорт секцияларына және музыка үйірмелеріне бару отбасының жалпы
табысымен өзара байланысты (r=0,162; p=0,000).

32. 31
Отбасының тәрбелеу қызметін іске
асыруда негізгі рөл бос уақытта бірлесіп
орындайтын іс-әрекеттеріне тиесілі. Ата-ана
міндеті – балаларды өз денсаулығы мен
интеллектуалды-танымдық дамуына пайдалы
демалуға үйрету.
Сұралған ата-аналардың 45%-ы аптасына
бірнеше мәрте балаларымен бірге спортпен
айналысады, сөзжұмбақтар шешеді, шахмат
ойнайды және т.с.
Респонденттердің 37%-ы балаларды мәдениет пен өнерге
араластыруға талпынады - театрға, киноға, мұражайға және б.бару,
30%-ында мұндай мүмкіндік ешқашан болмаған
(негізінен ауылдық мекен).
Ата-аналардың 33,4%-ы айына 1-2 мәрте
баласымен бірге кітап дүкендері мен
кітапханаларға барады. Сауалнамаға
қатысушылардың 74%-ының отбасылары
балаларымен бірге кітап оқиды және
оқығандары жөнінде әңгімелеседі, 87,5%-ы бірге көрген фильмдерін
талқылайды.
Оқыған кітаптарды балалармен бірге талқылау оларды болашақта
өздігінен кітаптар мен басқа қосымша оқу материалдарын таңдауға
ынталандырады, олардың ой-өрісін кеңейтеді (McKool, 2007, Hume және б.,
2015; Yeo және б., 2014).
Респонденттердің 55,1%-ы күн сайын немесе аптасына 1-2 мәрте
баламен әлеуметтік және саяси тақырыптарға әңгімелеседі және
70,9%-ы білімнің адам өміріндегі пайдасы туралы айтады.
Зерттеуге қатысушылардың 18%-ы баламен әлеуметтік және
саяси мәселелерді ешқашан талқыламайтынын және бірлескен
интеллектуалды және спорттық ойындарға дәл осынша қатыспайтынын
айтты.
Сонымен бірге, корреляциялық талдау нәтижелері бойынша,
баламен әлеуметтік және саяси мәселелерді талқылаудың
математикалық дағдыларды қалыптастыруға оң әсері болады (r=0,050,
p=0,041).
Ата-аналар мен
балалардың бос
уақытты бірге
өткізуі

33. 32
Сауалнама деректері бойынша, ата-аналардың 97,6%-ы,
баланың мектеп өміріне көңіл қояды. 96,3%-ы бос
уақытын баламен араласуға жұмсайды.
Отбасындағы ата-аналар мен балалардың қарым-
қатынасы балалардың жалпы психологиялық
жағдайы үшін маңызды, сондай-ақ олардың оқу
табыстылығы деңгейіне айтарлықтай әсерін
тигізеді.
Еңбексүйгіштікке тәрбиелеу тиімділігі
балаларға міндеттер тағайындалатын
отбасыларында қамтамасыз етіледі. Еңбексүйгіш балалар,
мұғалімдердің пікірінше, оқуда неғұрлым дербес және табысты болады.
«Баланың үйде атқаратын міндеттері бар ма?» сұрағына
респонденттердің 74,2%-ы оң жауап қайтарды. 22%-ының балалары
үйдегі жұмыстарды тек анда-санда орындайды, ал 3,6%-ның
мәлімдеуінше, балалары ешқандай міндет атқармайды. Балалардың
өздігінен дүкеннен зат сатып алуы, үйде жануарларын күтіп-бағуы
(қалалық жерде), отбасылық автомобильді жууы, бақшада көшет
отырғызуы, жүйектерді суаруы, өнімді жинауы (ауылда) туралы
жауаптар бірлі-жарым ғана болды.
Сауалнама деректері бойынша респонденттердің балалары 10-
11 жаста үй тазалығын сақтауға (65,1%), кіші інілер мен қарындастарын
бағуға көмектесе алады (42%). Аздаған ата-аналар олардың балалары
өз киімдерін жуып немесе үтіктей алатынын, отбасы үшін ас
дайындайтынын айтты (11 сурет).
11 сурет. Балалардың үйдегі міндеттері
Үйдегі қолдан келетін жұмыстарды орындау балаға кір жуу
машынасын, шаңсорғышты, қысқа толқынды пештерді, әр түрлі
қызметтердің ақысын төлеу терминалдары мен басқаларын пайдалану
ептілігі тәрізді дағдыларды дамытуға көмектеседі. Зерттеу үйдегі
Отбасында
балаларды
еңбекке
тәрбиелеу