1. Λιοτήρη Θένια Β’4
Εργασία Κειμένων Β’ λυκείου
Επιβλέπων καθηγητής: Παπαδοπούλου Ελένη
[ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ
ΚΟΝΤΕΣΣΑΣ ΒΑΛΕΡΑΙΝΑΣ]
Γρηγόριος Ξενόπουλος

2. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Ο ΓρηγόριοςΞενόπουλος γεννήθηκεστις 9 Δεκεμβρίου 1867
στην Κωνσταντινούπολη και απεβίωσεστην Αθήναστις14
Ιανουαρίου 1951και κηδεύτηκεδημοσίαδαπάνη. Ο πατέρας
του Διονύσιος, είχε καταγωγήαπότη Ζάκυνθοκαι η μητέρα
του Ευλαλίααπότην Πόλη. Ο Γρηγόριοςέζησε τα παιδικά και
εφηβικά του χρόνια στη Ζάκυνθο, μέχρι το 1883, όταν
γράφτηκεστο ΠανεπιστήμιοΑθηνών γιανα σπουδάσει
Φυσικομαθηματικά. Τιςσπουδέςτου δεν τις ολοκλήρωσεποτέ
διότι απότο πρώτο ήδη έτος είχε αρχίσει την ενασχόληση μετη
λογοτεχνία,η οποία ήταν και η μοναδικήπηγήεσόδων του.
Από το 1892 εγκαταστάθηκεμόνιμαπλέον στην Αθήνακαι το
1894 παντρεύτηκετην ΕυφροσύνηΔιογενίδη.Τοζευγάρι χώρισε
ενάμισηχρόνο μετά, ενώ είχαν ήδη αποκτήσει μια κόρη και ο
συγγραφέαςπαντρεύτηκεξανάτο1901 τη Χριστίνα
Κανελλοπούλου,μετην οποία απέκτησεάλλεςδύοκόρες. Το
1894 ανέλαβετη διεύθυνση της ΕικονογραφημένηςΕστίας, το
1896 έγινεαρχισυντάκτης του περιοδικού Η Διάπλασιςτων
Παίδων, του οποίου ήταν και συνδρομητήςκατάτα παιδικάτου
χρόνια. Από το 1901 ως το 1912 δημοσίευεστο περιοδικό
Παναθήναια λογοτεχνικάέργα και μελέτεςκαι απότο 1912
άρχισενα συνεργάζεται μετην εφημερίδαΈθνοςγράφοντας
μυθιστορήματασεσυνέχειες. Το 1927 ίδρυσετο περιοδικό Νέα
Εστία, του οποίου ήταν διευθυντήςωςτο 1934. Ο Ξενόπουλος
ήταν πολυγραφότατοςσυγγραφέας.Έγραψεπάνω από80
μυθιστορήματακαι πλήθοςδιηγημάτων. Πρωτοεμφανίστηκε
στα γράμματατο 1888 μετο μυθιστόρημα Ο ανθρωποςτου
κόσμου. Τα έργα του διαδραματίζονταιστην Αθήνακαι τη
Ζάκυνθο.ΟΞενόπουλοςέγραψεμετην ίδια επιτυχία και
δράματακαι κωμωδίεςκυρίωςμεθέμα τον έρωτα. Τα έργα του
είναι ηθογραφίεςπου αναδεικνύουν τη ζωή μιαςεποχήςη μιας

3. τοπικήςκοινωνίας,τοπικέςκαι εποχικέςιδιαιτερότητες
παίρνουν συχνά ισχύ άγραφωννόμων που επιβάλλονται μέσα
απότην κοινωνία.Τα έργα του ταξινομούνται είτεστη
Ζάκυνθοείτεστην Αθήνα και οΞενόπουλοςέρχεται να
γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ των 2 Σχολών, της Αθηναϊκήςκαι
της Επτανησιακής.
ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΚΟ
Ο Ξενόπουλοςήταν πολυγραφότατοςσυγγραφέας. Έγραψε
πάνω από80 μυθιστορήματακαι πλήθοςδιηγημάτων.
Πρωτοεμφανίστηκεστα γράμματατο1888 μετο μυθιστόρημα
Ο ανθρωποςτου κόσμου. Αυτό και το επόμενομυθιστόρημά
του, ΝικόλαςΣιγαλός (1890), «αθηναϊκά»μυθιστορήματα,ήταν
αποτυχημένα.Έπειτα στράφηκεστην έμπνευσηαπότην
πατρίδα του και έγραψεκάποιααπότα καλύτεράτου έργα,
ΜαργαρίταΣτέφα (1893),Κόκκινοςβράχος (1905).
Ακολούθησαν έργα«αθηναϊκά», τα σημαντικότερα απότα
οποία είναι Ο πόλεμος (1914)και Οι μυστικοί αρραβώνες (1915)
και το «ζακυνθινό» Λάουρα (1915), επίσηςένα απότα καλύτερά
του. Η πιο φιλόδοξη συγγραφικήτου απόπειρα ήτανη
κοινωνική τριλογία Πλούσιοι και φτωχοί (1919), Τίμιοι και
άτιμοι (1921), Τυχεροί και άτυχοι (1924). Τα δύοπρώτα
αναγνωρίζονταιως τα καλύτερα και πιοώριμα έργα του. Άλλα
αξιόλογαέργα του που ακολούθησανείναι τα: Αναδυομένη
(1925), Ισαβέλλα (1923), Τερέζα Βάρμα-Δακόστα (1925). Τα έργα
του διαδραματίζονται στην Αθήνακαι τη Ζάκυνθο. Θεωρείταιο
εισηγητήςτου «αστικού μυθιστορήματος»,δηλαδήτου
μυθιστορήματοςπου διαδραματίζεταιστα αστικά κέντρα.
Βασικόθέμα στα έργα του είναι ο έρωτας, κυρίως έρωτας
μεταξύ ατόμων απόδιαφορετικέςτάξεις. Η ικανότητάτου να
γράφει εύκολα και γρήγορατον οδήγησεκάποιεςφορές σε
«εκπτώσεις» ως προς την ποιότητα. Πολλοί τον κατηγόρησαν,
όταν άρχισε να δημοσιεύει μυθιστορήματασε συνέχειες, ότι
έκανεπολύ εύκολα παραχωρήσειςστα γούστα του

4. αναγνωστικού κοινού και ότι χρησιμοποιούσε συχνά
προκλητικέςγιατην εποχή ερωτικές σκηνέςγια να κερδίζει
χρήματα. Όλοι όμωςεπισημαίνουν αρετέςτου έργου του, όπως
η αφηγηματικήευχέρεια, η ικανότητανα κρατάαμείωτοτο
ενδιαφέρον του αναγνώστηκαι η παρατηρητικότητα.
Ι) Ο Ξενόπουλος και το Αστικό Μυθιστόρημα
Τα έργα του Ξενόπουλου είναι περισσότερο για ψυχαγωγία
παρά για φιλολογικήανάλυση.Ο αστικός ρεαλισμόςπου
επικρατούσεαυτή την εποχή στην Ευρώπη και στην Αμερική
επηρεάζει και τα έργα του Ξενόπουλου. Για τολόγο αυτόο
Ξενόπουλοςθεωρείται απόπολλούςεισηγητήςτου αστικού
μυθιστορήματοςμεπροσπάθειεςγια την αντανάκλαση της
ίδιαςτηςπραγματικότητας.Αςμη ξεχνάμεότι ο Ξενόπουλος
ανήκει στη γενιάτου 1880, χρονολογίαη οποία αποτελεί
σταθμόστην ιστορία της νεοελληνικήςλογοτεχνίας(Αρχή
νεοελληνικήςαναγέννησηςμετον Παλαμάαλλάκαι τον Ροίδη
με το μυθιστόρηματου Η Πάπισσα Ιωάννινα.ΟΞενόπουλος
υπήρξεγνώστηςτηςσχετικήςπαράδοσηςαλλάκαι καινοτόμος
νεωτεριστής. Η στροφή του προς τον αστικό ρεαλισμόυπήρξε
βασικά ιδιάζουσαπαρέκκλιση απότην ηθογραφία. Ο αστικός
ρεαλισμόςχρησίμευεγιατην κάλυψητου κενού – την απουσία
ενός μέσου στρώματος αναγνωστών που θα λειτουργούσεως
ενδιάμεσοςχώρος για μια πολύπλευρηανάπτυξηλογοτεχνικής
γραφής. Τα πρώτα του μυθιστορήματαεξελίσσονται στην
Αθήναμευλικότη φοιτητική ζωή, πριν ο συγγραφέαςκλείσει
τα 30. Παραμένειπάνταοψυχογράφος. Ο Ξενόπουλος
χρησιμοποιεί περιστατικάκαι απότην ίδια του τη ζωή μετρόπο
όμως που αυτά να περνάνεσαν φανταστικά.
ΙΙ) Θεατρικό
Το πρώτο του θεατρικόέργο, Ο ψυχοπατέρας, παρουσιάστηκε
το 1895. Απότις αρχέςτου αιώνα άρχισενα συνεργάζεται μετη
Νέα Σκηνή του Κων/νου Χρηστομάνου . Τα σπουδαιότερα
θεατρικά του έργα είναι: "Τομυστικότης κοντέσσας

5. Βαλέραινας" (1904), η "ΣτέλλαΒιολάντη" , "Φοιτηταί". Ο
Ξενόπουλοςέγραψεσυνολικά46 διαφορετικάθεατρικάέργα.
Το 1901 πρωταγωνίστησε μαζί μετον Παλαμά για την ίδρυση
της ΝέαςΣκηνήςκαι χάρηστη γνώση ξένων γλωσσών
ενημερωνόταν έγκαιραγιασημαντικάπνευματικάσυμβάντα
στις μεγάλεςευρωπαϊκέςχώρες. Έγραφεπρολόγουςγια τον
Ίψεν και ζούσε το θέατρο, ζυμωνόταν η καθημερινήζωή του με
αυτό. Πολλά δράματατου είχαν αρχικά γραφτεί ως
πεζογραφήματακαι έπειταμεταφέρθηκανστη σκηνή. (Π.χ.
Έρως εσταυρωμένος - Στέλλα Βιολάντη). Μετέφρασεκαι
διασκεύασεαρκετάξένα έργα και η στάθμη τηςγραφήςτου
ήταν σε όλες τις περιπτώσεις υψηλά. Συμμετείχε σεδιάφορες
επιτροπές δραματουργικών διαγωνισμών καιτο Βασιλικό
Θέατρο της Αθήναςεγκαινιάστηκεστα 1932 μεδικότου έργο
«Ο θείος Όνειρος». Τα περισσότερα έργα του Ξενόπουλου είναι
τρίπρακτα (28). Στην πρώτη πράξη τίθεται συνήθωςτοθέμα
και χαρακτηρίζονται τα πρόσωπα, στη δεύτερη εντείνεται η
πλοκή και κορυφώνεται το δράμα καιστην τρίτη έρχεται η
λύση. Ο Ξενόπουλοςχτίζει μεθοδικά φράση μεφράση,
προετοιμάζει τα επερχόμενα περιστατικάπου φαίνονται λίγο
άσχετα μετο κύριο θέμα, αλλάαποδεικνύονταιαναγκαία.Η
«ΣτέλλαΒιολάντη»(στην οποία προχωρεί με γρήγορορυθμό
απότην ευχάριστη ατμόσφαιραενόςζακυνθινού σπιτιού στη
συγκλονιστικήκορύφωση του εκούσιου θανάτου τηςνύμφης)
υπήρξεπρότυπο για άλλα2 γνωστά θεατρικάέργα που αν και
γράφτηκαν πιομετά υστερούν σε δραματικήτεχνική.
ΙΙΙ) Ο Ξενόπουλος και ο Σοσιαλισμός
Ο Ξενόπουλος, αν και προερχόταν απόεύπορη οικογένεια δεν
ήταν αριστοκράτης. Παρακολουθούσεωστόσο τα προβλήματα
των ανερχόμενων αστών όσο και των πιο φτωχών. Ερχόμενος
στην Αθήνα έφερε μαζί του την ιδέα του ανθρωπιστικού

6. σοσιαλισμού. Στην Αθήναήρθεσε επαφή μετον Δρακούληκαι
τους άλλουςεπικεφαλήςτου σοσιαλιστικού κόμματος,ενώθηκε
με αυτούςκαι βοήθησεστην έκδοση των σοσιαλιστικών
εφημερίδων «Άρδην»και «Κοινωνία». Το1885 έγινεμάλιστα
συντάκτηςτου «Άρδην».Τιςθέσεις του για το σοσιαλισμό
μπορούμενα δούμεκαλύτερα στο Πλούσιοι και Φτωχοί. Ο
Ξενόπουλοςπίστευεσ΄ένα σοσιαλισμόπου θα άλλαζετην
κοινωνία χωρίςβίαιες ανατροπές. Σιγά-σιγάοι άνθρωποι θα
καταλάβαιναντο συμφέρον τους, οι πλούσιοι και οι φτωχοί θα
έρχονταν σε συνεννόηση χωρίςβία. Μόνο ο σοσιαλισμόςθα
μπορούσε να βάλει τέλοςστο διαχωρισμότων 2 φυλών. Το
ιδανικότου σοσιαλισμού θα εξασφάλιζεσε κάθεάνθρωπο
οποιασδήποτεράτσαςτροφή, κατοικία και ενδυμασία, αλλά
δεν μπορεί να καταλήξει ποτέσε μία εντελώςισότητα. Αρχικά
ο Ξενόπουλοςθεώρησετις σοσιαλιστικέςιδέεςτις μόνεςπου θα
μπορούσαν να διορθώσουν την ανισότητα μεταξύπλούσιων
και φτωχών. Ωστόσο την εφαρμογή των σοσιαλιστικώνιδεών
δεν την ήθελεβίαια μεανατροπέςκαι επαναστάσειςπου θα
δημιουργούσανθύματα. Με την άνοδοτου πνευματικού
επιπέδου του λαού –πίστευε-θα καταλάβαιναν οι άνθρωποι το
πραγματικότους συμφέρον. Για τον λόγο αυτόθεωρούσε το
γράψιμοωςοφειλή διαπαιδαγώγησηςκαιέργοευθύνηςυπέρ
του συνόλου.
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ
Διηγήματα
Μυθιστορήματα
Θεατρικά
Μελέτες
Παιδική Λογοτεχνία

7. Το Μυστικό Της Κοντέσσας Βαλέραινας
Ο Ξενόπουλοςδιασκεύασεένα πεζογράφηματου 1897 μετίτλο
του Το μυστικότης ΚοντέσσαςΒαλέραινας,που
διαδραματίζεται στη Ζάκυνθο, σε θεατρικόέργο και ανέβηκετο
1904 στη Νέα Σκηνή του Χρυστομάνου μεμικρή απήχησηστο
κοινό.Ο ίδιος ο Ξενόπουλοςτο θεωρούσε ένα απότα καλύτερα
έργα του. Δεν τυπώθηκεστους πρώτους τόμους των θεατρικών
έργων (1913, 1922)και αυτοτελώςδημοσιεύται το1928. Το1918
ξαναπαίχτηκεαπότο θίασο τηςΚοτοπούλη σημειώνοντας
μεγάληεπιτυχία. Τογραφικόπεριβάλλον τηςεπαρχίαςδεν
έχει ως πρωταγωνιστέςστη σκηνή λαϊκούςανθρώπους, αλλά
την ξεπεσμένη αριστοκρατίατων Επτανήσων, η οποία πιστεύει
σε λαϊκέςδεισιδαιμονίεςκαι σεπαλιά ιατροσόφια.
Περίληψη Του Έργου: Η υπόθεση του έργου περιληπτικά
έχει ως εξής:
Πρόκειται για μια οικογένειαξεπεσμένωναριστοκρατών.Η
ηλικιωμένηπια κοντέσα Βαλέραινακατέχει μια συνταγήπου
πηγαίνειαπόθηλυκόσεθηλυκόμέλοςτηςοικογένειαςκαι
θεραπεύει τη «θέλλα»των ματιών.Έχειπεριπέσει σε τέτοια
κατάντιαπου τα νεότερα μέλη, την πιέζουν να ομολογήσει το
μυστικότης σκόνης, να πουλήσει την συνταγή,σε κάποιον
τυχοδιώκτη και να μην ξεπέσουν. Αποκαλύπτει τομυστικό η
κοντέσα στη νύφη της αφού πρώτα παίρνει το φαρμάκι γιανα
ξεπλύνει την «ατιμία». Τη στιγμή που ψυχομαχά,η οικογένεια
μαθαίνειότι ο Πάπιζαςπου ενδιαφερόταν να αγοράσει τη
συνταγή, έχει μόλιςσυλληφθεί για σειρά απόαπάτες. Το
μυστικόσώζεται με τη θυσία της κοντέσας, πρότυπο ευγένειας
και αρχοντιάςσε έναν αιώναπου χαρακτηρίζεταιαπότην
ευτελή κερδοσκοπία και τιςσχέσεις συναλλαγής.

8. Ανάλυση Του Έργου: Ο Ξενόπουλος είναι ο
σημαντικότερος εισηγητής του αστικού δράματος στην
Ελλάδα και ένας από τους σημαντικότερους εκφραστές του
θεάτρου ιδεών.Επηρεάστηκε από το ιψενικό θέατρο.
Στοιχεία που αποδεικνύουν αυτήντην επιρροή είναι: η
πλοκή, η ψυχογραφία των προσώπων, η ποιότητα του
διαλόγου, η συνοχή, η αυστηρή ενότητα χώρου, χρόνου και
υπόθεσης (το έργο αρχίζει το πρωί και τελειώνει το βράδυ
στον ίδιο χώρο),η σκηνική οικονομία,η ποιότητα του
διαλόγου (δεν υπάρχει λέξη παραπάνω η οποία δεν
χρειάζεται). Η ιψενική επίδραση φαίνεται και από την
αλλαγή του τέλους, ο ιψενικός ήρωας είναι προσηλωμένος
σε ένα ιδανικό, πιέζεται αλλά δεν συμβιβάζεται.Η
Βαλέραινα στο συγκεκριμένο έργο όταν διαπιστώνειότι
άλλαξαν οι καιροί και ότι δεν μπορεί να πείσει κανένα για
την ιερότητα του μυστικού αυτοκτονεί. Με αυτό τον τρόπο
διαφυλάττειτον όρκο της και τη συνείδησή της.Με την
προσθήκη του τραγικού τέλους ο Ξενόπουλος
αντιπαραβάλλειτην παλαιά ρομαντική εποχή,τον ιδανικό
κόσμο με τις παραδοσιακές αξίες, τιμή και υπόληψη, σε
αντιδιαστολή με την καπιταλιστική ωφελιμότητα, το
κέρδος, την εκβιομηχανισμένη Ευρωπαϊκή κοινωνία και τις
αστικές διασκεδάσεις. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι το
θέατρο σχετίζεται με την κοινωνική και ιστορική
πραγματικότητα μιας εποχής. Με την άνοδο της αστικής
τάξης στην Ευρώπη επέρχεταιαλλαγή στο θέατρο και
κυρίως στη δραματουργία που παρακολουθεί αυτήν την
άνοδο. Η δημιουργία του αστικού δράματος κατά τον 20ο
αιώνα συνδέεται με μια γενική ανανέωση του θεάτρου

9. τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα. Το νέο αστικό
δράμα αντλεί τα θέματά του από την καθημερινή
πραγματικότητα,(νέες συνθήκες ζωής στα αστικά
κέντρα,προβλήματα οικονομικά και πολιτικά τα οποία
καλείται να αντιμετωπίσει).Γι' αυτό και η αισθητική του
κινείται από το ρεαλισμό στον νατουραλισμό και ενίοτε ως
το συμβολισμό. Ιδεολογικά αγγίζειτον σοσιαλισμό και τον
μαρξισμό. Παράλληλα με το αστικό δράμα δημιουργούνται
και άλλα είδη όπως το θέατρο Σκιών, έργα με θέση, το
εργατικό δράμα κ.ά. Δημιουργοί όπως ο Ξενόπουλος, και ο
Καμπύσης, δραματοποιούνσύγχρονους κοινωνικούς
προβληματισμούς,ενώ σκηνοθέτες όπως ο Χρηστομάνος
και ο Οικονόμου καθώς και ηθοποιοί όπως η Κοτοπούλη
και η Κυβέλη, πιστοποιούν με τις επιλογές τους την
ελληνική θεατρική αναγέννηση της εποχής.
Κεντρικά πρόσωπα και χαρακτήρες
& οι σχέσεις μεταξύ τους
Τα κεντρικά πρόσωπα που εντοπίζονται στο θεατρικόαυτό
απόσπασμαπρώτα απ’όλαείναιη γριά Κοντέσσα Βαλέραινα η
οποία απο οικογενειακήπαράδοση ήξερεκάποιομυστικό. Ο
γιός τηςο Μανώληςο οποίος είναι παντρεμένοςμετην Τασία
που προσπαθούν να την πείσουν να αποκαλύψειτο μυστικό. Ο
Μανώληςμετην Τασία μάλιστα έχουν και έναν γιό, τον
Παυλάκη. Επίσηςστιςσκηνέςαυτέςσυμμετέχει η υπηρέτρια
του σπιτιού η Όρσολα και ο έμπορος Τζώρτζης Πάπουζαςτον
οποίο πιάνει η αστυνομίαγια απάτη.

10. Οπισθόφυλλο Βιβλίου:
Μια οικογένεια που ξεπέφτει οικονομικάκαι ζει στα όρια της
φτώχιας. Ένα μυστικόπου κρατιέται στην οικογένεια300
χρόνια: «Τομυστικότης κοντέσσας Βαλέραινας». Η κοντέσσα
Βαλέραινακατέχειμια συνταγήπου πηγαίνει απόΒαλέραινα
σε Βαλέραινακαι θεραπεύειτην «θέλλα» των ματιών.Η
οικογένεια όμωςέχει περιπέσει σε τέτοια κατάντιαπου τα
παιδιάτηςκοντέσσαςτην πιέζουν να ομολογήσει το μυστικό
της γιατροσόφι και να πουλήσει την συνταγήσε κάποιον
έμπορο, ώστε να αποφύγουν τον ξεπεσμό. Η Βαλέραινα,η
οποία αντιστέκεται σθεναρά, θα υποκύψει τελικάστη μεγάλη
πίεση που δέχεται; Θα καταφέρει άραγενα μείνεισυνεπής
στον όρκο της;
Δικτυογραφία:
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CF%81%CE%B7%CE%B3%
CF%8C%CF%81%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%9E%CE%B5%
CE%BD%CF%8C%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%BF%
CF%82