Głównym jego celem jest stworzenie wstępnej propozycji zintegrowanego modelu zachowań informacyjnych naukowców akademickich, w oparciu o wybrane koncepcje z zakresu informatologii. Zastosowano podejście jakościowe oraz metody analizy i krytyki piśmiennictwa i analizy pojęciowej. The main goal has been to create the first, tentative version of an integrated model of academic scholars’ information behavior, basing on selected concepts from the field of information science. The qualitative approach and methods of critical literature review and conceptual analysis were used.

1. Zachowania informacyjne naukowców
w komunikowaniu wiedzy:
w poszukiwaniu modelu zintegrowanego
Sabina Cisek, Monika Krakowska
Uniwersytet Jagielloński, Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej,
Instytut Studiów Informacyjnych
sabina.cisek@uj.edu.pl, monika.krakowska@uj.edu.pl
1

2. Spis treści – o czym powiemy?
• Cel, uzasadnienie, pytania badawcze, metoda, elementy stanu
badań
• Zachowania informacyjne – definicja i typologia
• Istniejące modele zachowań informacyjnych dotyczące
badaczy/naukowców (wybrane)
• Propozycja modelu zintegrowanego
• Bibliografia (wybrana)
2

3. Cel, uzasadnienie, pytania
badawcze, metoda, elementy
stanu badań
Perspektywa informatologiczna
3

4. Cel
Wstępna propozycja zintegrowanego modelu zachowań
informacyjnych naukowców (z uwzględnieniem
doktorantów i studentów piszących prace na stopień) –
wyłącznie w oparciu o już istniejące, wybrane
informatologiczne modele i koncepcje (na razie ☺)
Model, rozumiany jako rodzaj pre-teoretycznego konstruktu (Savolainen, 2017, p.
594-595), zawiera elementy graficzne i werbalne
4

5. Uzasadnienie
W kontekście obecnego stanu badań zachowań
informacyjnych (istnieje ponad 70 koncepcji i modeli) większy
sens ma dążenie do integracji różnych modeli – i w efekcie
stworzenie dojrzałej teorii – niż kreowanie kolejnych modeli
szczegółowych.
Obecnie widać taką tendencję w literaturze przedmiotu (Godbold,
2006; Liu, 2017; Savolainen, 2016; 2017).
5

6. Pytania badawcze
(1) Czy i jakie istniejące modele zachowań informacyjnych dotyczą
badaczy/naukowców (także z uwzględnieniem doktorantów i studentów
piszących prace na stopień)?
(2) Jakie – wedle tychże modeli – cechy i typy zachowań informacyjnych
przejawia ta specyficzna grupa zawodowa w relacji do komunikowania
wiedzy – m.in. pozyskiwanie, reagowanie na informację, jej przetwarzanie,
indywidualne zarządzanie, wykorzystanie, dzielenie się?
(3) Co wpływa na zachowania informacyjne naukowców – konteksty i
uwarunkowania, w tym afektywne, kognitywne i społeczno-kulturowe,
wskazane w wybranych, wpływowych koncepcjach informatologicznych?
6

7. Metoda [1]
• Perspektywa informatologiczna
Informatologia bada świat zapisanej informacji wytworzonej przez człowieka,
a także ludzi będących jej twórcami, poszukujących i wykorzystujących informację.
• Refleksja teoretyczna w oparciu o literaturę przedmiotu
• Analiza i krytyka piśmiennictwa
• Analiza pojęciowa
7

8. Metoda [2]
Na czym polega tworzenie modelu zintegrowanego?
→ łączenie dotychczas odseparowanych fragmentów wiedzy
→ ujednolicenie terminologii
→ „usunięcie duplikatów” – sprawdzenie w jakim stopniu i zakresie
elementy istniejących modeli są identyczne/podobne
→ „wprowadzenie porządku” w pojęciach i relacjach, m.in. poprzez
analizę i porównanie założeń metateoretycznych (w tym
filozoficznych) poszczególnych modeli [do zrobienia ☺]
8

9. Metoda [3]
Dobór modeli i koncepcji
• klasyczne – uznane i wpływowe (z jednym wyjątkiem)
• powstałe w wyniku empirycznych badań zachowań
informacyjnych naukowców (także doktorantów) lub do
takich badań wielokrotnie wykorzystywane
9
Zachowania informacyjne naukowców to
zagadnienie obszerne (istnieją badania empiryczne
i modele) – poruszamy jedynie wybrane aspekty.

10. Elementy stanu badań [1]
• Badania empiryczne (wybranych) zachowań informacyjnych naukowców (i
doktorantów) – przykłady
• Mierzecka-Szczepańska, Anna (2013). Badania zachowań informacyjnych. Warszawa: Wydaw.
SBP. http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=800&dirids=1
• Świgoń, Marzena (2015). Dzielenie się wiedzą i informacją. Specyfika nieformalnej komunikacji w
polskim środowisku akademickim. Olsztyn: Wydaw. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w
Olsztynie.
• Modelowanie procesu pozyskiwania informacji naukowej
• Pulikowski, Arkadiusz (2018). Modelowanie procesu wyszukiwania informacji naukowej.
Strategie i interakcje. Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego.
10

11. Elementy stanu badań [2]
• Propozycje zintegrowanych modeli zachowań informacyjnych w ogóle (nie tylko
naukowców) – przykłady
• Godbold, Natalya (2006). Beyond information seeking: towards a general model of information
behaviour. Information Research, Vol. 11, No. 4, paper 269. http://InformationR.net/ir/11-
4/paper269.html
• Liu, J. (2017). Towards a unified model of human information behavior: an equilibrium
perspective. Journal of Documentation, Vol. 73, Issue 4, p. 666-688.
• Savolainen, Reijo (2016). Conceptual growth in integrated models for information behaviour.
Journal of Documentation, Vol. 72, Issue 4, p. 648-673.
• Wilson, Tom D. (1999). Models in information behaviour research. Journal of Documentation,
Vol. 55, Issue 3, p. 249-270.
11

12. Elementy stanu badań [3]
• Rozwój – przez 30 lat (najważniejszego?) modelu zachowań informacyjnych
naukowców – modelu Davida Ellisa
• Savolainen, Reijo (2017). Contributions to conceptual growth: the elaboration of Ellis's
model for information-seeking behavior. Journal of the Association for Information
Science and Technology, Vol. 68, Issue 3, p. 594-608.
12

13. Zachowania informacyjne –
definicja i typologia
Perspektywa informatologiczna
13

14. Definicja zachowań informacyjnych [1]
• Istnieje wiele definicji zachowań informacyjnych – ale w
dużej mierze się pokrywają
• Obecnie dominuje szerokie ich rozumienie – zachowania
informacyjne to nie tylko poszukiwanie informacji
(Case, Given, 2016), (Cisek, 2017a; 2017b), (Fisher; Erdelez; McKechnie eds.,
2005), (Godbold, 2006), (Krakowska, 2016), (Wilson, 2000)
14

15. Definicja zachowań informacyjnych [2]
15
Zachowania informacyjne = wszelkie aktywności,
działania i reakcje ludzi związane ze źródłami i
kanałami informacji, obejmujące m.in. to jak
jednostki postrzegają, potrzebują, poszukują,
zarządzają, przekazują i wykorzystują informację
w różnych kontekstach życiowych.

16. Definicja zachowań informacyjnych [3]
• Zachowania informacyjne są dynamiczne, różnorodne i wieloaspektowe,
stanowią ogólną, nadrzędną kategorię (ang. umbrella concept) dla
ludzkich aktywności związanych ze (społecznie komunikowaną)
informacją.
• Do zachowań informacyjnych zalicza się zarówno świadome
poszukiwanie informacji, jak i niezamierzone zachowania, np.
przypadkowe natknięcie się na informację, oraz celowe zachowania
niezwiązane z poszukiwaniem, np. aktywne unikanie informacji albo
nawet jej niszczenie.
16

17. Typologia zachowań informacyjnych (uproszczona) [1]
• Zachowania związane z potrzebą informacyjną (information need)
• Pozyskiwanie informacji (information gathering)
• Poszukiwanie informacji (information seeking), w tym wyszukiwanie (information
searching), przeglądanie (browsing) i monitorowanie (monitoring)
• Przypadkowe pozyskanie informacji (information encountering, serendipity)
• Reagowanie na informację
• Dalsze poszukiwanie wiadomości
• Odnotowanie istnienia jakiejś informacji „na wszelki wypadek”
• Unikanie, ignorowanie i negowanie informacji
• Ukrywanie lub niszczenie informacji
• Zrozumienie informacji, włączenie jej w struktury dotychczasowej wiedzy użytkownika
17

18. Typologia zachowań informacyjnych (uproszczona) [2]
• Zarządzanie zgromadzoną informacją
• Ocena i selekcja informacji, jej opracowanie, przetwarzanie, przechowywanie itp.
• Wykorzystanie informacji
• Dzielenie się informacją z innymi (przekazywanie, upowszechnianie),
(information exchange, sharing, transfer)
• Podjęcie decyzji w oparciu o informację
• Rozwiązanie problemu, wykonanie zadania
• Odzyskanie albo ustanowienie sensu
18

19. Istniejące modele zachowań
informacyjnych dotyczące
badaczy/naukowców (wybrane)
Perspektywa informatologiczna
19

20. Behawioralny model Davida Ellisa (1989, 1993, 1997)
rozwinięty i uzupełniony przez innych badaczy
Początkowo dotyczył tylko poszukiwania informacji, potem
także szerzej – pozyskiwania oraz reagowania i wykorzystania.
20

21. Behawioralny model Davida Ellisa … [2]
• Późniejsze badania osadzone na zastosowaniu i weryfikacji
modelu Ellisa (Bronstein, 2007; Ge, 2010; Meho, Tibbo,
2003; Rhee, 2012) pozwoliły na uzupełnienie schematu,
redefiniowanie oraz restrukturyzację poszczególnych
elementów schematu.
• Możliwe było również wprowadzenie nowych komponentów
(Savolainen, 2017).
21

22. Model Lokmana Meho i Helen Tibbo (2003)
rozwijający schemat Davida Ellisa
22

23. Model Jenny Bronstein (2007)
rozwijający schemat Davida Ellisa
23

24. Model Hea Lim Rhee (2012)
rozwijający schemat Davida Ellisa
24

25. Model ISP – Information Search Process Carol C. Kuhlthau
(1993, 2008)
25

26. Nielinearny model zachowań informacyjnych Allena Fostera (2004)
26

27. Model Nancy Falciani-White (2016, 2017)
27

28. Konteksty i uwarunkowania – cechy i czynniki
wpływające na zachowania informacyjne naukowców
28
• Analiza domen (domain analysis) Birgera Hjørlanda (1995, 2002)
– aspekt społeczny i związany z wiedzą, normy i zasady
obowiązujące w danej dziedzinie wiedzy
• Horyzonty informacyjne (information horizons) Diane H.
Sonnenwald (1999, 2001, 2005) – aspekt społeczny,
determinanty normatywne, ludzie w środowisku informacyjnym,
źródła specyficzne dla danej dyscypliny

29. Propozycja modelu
zintegrowanego
Perspektywa informatologiczna
29

30. Zachowania informacyjne naukowców – cechy [1]
1) Istnieją różnorodne, dynamiczne, wzajemnie powiązane
zachowania informacyjne.
2) Użytkownicy nie tyle poszukują informacji, ile ją pozyskują
(information gathering), wieloma metodami i w rozmaitych
zasobach.
30
Pozyskiwanie może przybrać postać aktywnego, celowego i ukierunkowanego poszukiwania
informacji, opartego na mniej lub bardziej przemyślanej strategii wyszukiwawczej (information
seeking), ale także – pasywnego odbioru (passive acquisition of information), przeglądania
(browsing), przetrząsania (information foraging), rutynowego zbierania (monitoring) oraz
przypadkowego zdobycia przydatnej informacji, niezamierzonego natknięcia się na nią (information
encountering, serendipity).

31. Zachowania informacyjne naukowców – cechy [2]
31
3) Zachowania informacyjne, zwłaszcza podejmowane w obliczu
bardziej skomplikowanych problemów, z reguły nie mają linearnego,
lecz raczej cykliczny, iteracyjny charakter.
W przypadku uczonych jest to szczególnie istotne, ponieważ
odzwierciedla immanentną nielinearność samych badań naukowych.

32. Zachowania informacyjne naukowców – cechy [3]
32
4) Zachowania informacyjne nie mają czysto poznawczego statusu.
Każde z nich stanowi zespół procesów integrujących działania o
charakterze afektywnym (akty emocjonalne), behawioralnym
(wykonywane czynności) oraz kognitywnym (akty poznawcze, myśli).
Odbywają się one z reguły w warunkach luki poznawczej, mogą zatem towarzyszyć im
odczucia niepewności (uncertainty), niepokoju (anxiety) lub nawet frustracji. Zdobyta
informacja nie zawsze redukuje wątpliwości użytkownika, przeciwnie – czasami je
zwiększa, zwłaszcza na wczesnych etapach badań.

33. Zachowania informacyjne naukowców – cechy [4]
33
5) Zachowaniami użytkowników rządzi zasada minimalizacji
(optymalizacji) wysiłku (principle of least effort). Użytkownicy
preferują schematy postępowania oraz źródła już sobie znane,
wypróbowane, łatwo dostępne i przyjazne w użyciu, nawet jeżeli te są
gorszej jakości.
6) Zachowania informacyjne nie są realizowane tylko poprzez
sformalizowane systemy informacyjno-wyszukiwawcze (biblioteka,
specjalistyczne bazy danych czy serwisy www), przeciwnie – te
profesjonalne narzędzia i zasoby są tyko częścią środowiska
informacyjnego współczesnego badacza.

34. Zachowania informacyjne naukowców – cechy [5]
34
7) Potrzeby i zachowania informacyjne nie są samoistne, powstają w
wyniku zaistnienia innych, bardziej podstawowych potrzeb i
zachowań.
8) Zachowania informacyjne (naukowców) zawsze odbywają się i
mogą być zrozumiane jedynie w kontekście, który tworzą czas,
miejsce oraz środowisko społeczno-poznawcze (domena wg
Hjorlanda) – a także, prawdopodobnie „bańka poznawcza” (kultura
dyscypliny plus paradygmaty).
9) Na zachowania informacyjne wpływa wiele zróżnicowanych i
wzajemnie powiązanych czynników i uwarunkowań.

35. 35
Cisek, Sabina;
Krakowska, Monika
(2019), opracowanie
własne
UŻYTKOWNIK — NAUKOWIEC —
BADACZ — DOKTORANT
DETERMINANTY
PSYCHOLOGICZNE POTRZEBY INFORMACYJNE KOGNITYWNE INNE
Czynniki afektywne,
cechy osobowości POZYSKIWANIE INFORMACJI
ekstrahowanie, monitorowanie,
networking, ocenianie, poszukiwanie,
przeglądanie, przypadkowe pozyskanie,
rekonesans, różnicowanie, śledzenie
cytowań, uzyskiwanie dostępu,
wyszukiwanie za pomocą słów kluczowych
..
EMOCJE — pozytywne i
negatywne, niepewność,
optymizm, przyjemność,
rozczarowanie, satysfakcja
lub jej brak ..
modele
mentalne
czas, miejsce,
złożoność
problemu
badawczego ..
wykorzystanie informacji
dzielenie się informacją i wiedzą (komunikowanie, transfer),
indywidualne zarządzanie informacją, konsolidacja, podejmowanie
decyzji, pisanie, prezentowanie, rozwiązywanie problemów, uczenie
..
HORYZONTY INFORMACYJNE

36. Bibliografia
Wybrana
36

37. Bibliografia (wybrana) [1]
• Bronstein, Jenny (2007). The role of the research phase in information seeking behavior of Jewish studies scholars: a modification of
Ellis’s behavioral characteristics. Information Research, Vol. 12, No. 3, paper 318. http://www.informationr.net/ir/12-
3/paper318.html
• Case, Donald O; Given, Lisa M. (2016). Looking for Information. A Survey of Research on Information Seeking, Needs, and Behavior.
Fourth Edition. Bingley: Emerald Group Publishing Limited.
• Cisek, Sabina (2017a). Zachowania informacyjne. W: A. Żbikowska-Migoń & M. Skalska-Zlat (red.), Encyklopedia książki (T. II., s. 643-
647). Wrocław: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego,.
• Cisek, Sabina (2017b). Zachowania informacyjne – wybrane aspekty. Biuletyn EBIB, nr 173.
http://open.ebib.pl/ojs/index.php/ebib/article/view/536
• Ellis, David (1989). A behavioural model for information retrieval system. Journal of Information Science, Vol. 15, No. 4-5, p. 237-247.
• Ellis, David (1993). Modeling the information‐seeking patterns of academic researchers: a grounded theory approach. Library
Quarterly, Vol. 63, No. 4, p. 469-486.
• Ellis, David; Haugan, Merete (1997). Modeling the information seeking patterns of engineers and research scientists in an industrial
environment. Journal of Documentation, Vol. 53, No. 4, p. 384-403.
• Falciani-White, Nancy (2016). Understanding the „complexity of experience”: modeling faculty research practices. The Journal of
Academic Librarianship, Vol. 42, No. 2, p. 118-126.
• Falciani-White, Nancy (2017). Information behaviors of elite scholars in the context of academic practice. Journal of Documentation,
Vol. 73, No. 5, p. 953-973.
37

38. Bibliografia (wybrana) [2]
• Fisher, Karen E.; Erdelez, Sanda; McKechnie, Lynne (E. F.) eds. (2005). Theories of information behavior. Medford, NJ: Information
Today.
• Foster Allen (2004). A nonlinear model of information seeking behaviour. Journal of the American Society for Information Science and
Technology, Vol. 55, No. 3, p. 228–237.
• Godbold, Natalya (2006). Beyond information seeking: towards a general model of information behaviour. Information Research, Vol.
11, No. 4, paper 269. http://InformationR.net/ir/11-4/paper269.html
• Hjørland, Birger; Albrechtsen, Hanne (1995). Toward a new horizon in information science: domain-analysis. Journal of the American
Society for Information Science, Vol. 46, No. 6, p. 400-425.
• Hjørland, Birger (2002). Domain analysis in information science: eleven approaches – traditional as well as innovative. Journal of
Documentation, Vol. 58, No. 4, p. 422-462.
• Krakowska, Monika (2016). Zachowania informacyjne człowieka. W: Babik, Wiesław red. Nauka o informacji. Warszawa: Wydaw. SBP,
2016, s. 429-455.
• Kuhlthau, Carol C. (1993). A principle of uncertainty for information seeking. Journal of Documentation, Vol. 49, No. 4, p. 339-355.
• Kuhlthau, Carol C.; Heinström, Jannica; Todd, Ross J. (2008). The ‘information search process’ revisited: is the model still useful?
Information Research, Vol. 13, No. 2, paper 355.
• Kwon, Nahyun (2017). How work positions affect the research activity and information behaviour of laboratory scientists in the
research lifecycle: applying activity theory. Information Research, Vol. 22, No. 1, paper 744. http://InformationR.net/ir/22-
1/paper744.html
38

39. Bibliografia (wybrana) [3]
• Liu, Jiqun (2017). Towards a unified model of human information behavior: an equilibrium perspective. Journal of Documentation,
Vol. 73, No. 4, p. 666-688.
• Meho, Lokman I.; Tibbo, Helen R. (2003). Modelling the information-seeking behavior of social scientists: Ellis’s study revisited.
Journal of the American Society for Information Science and Technology, Vol. 54, No. 6, p. 570-597.
• Mierzecka-Szczepańska, Anna (2013). Badania zachowań informacyjnych. Warszawa: Wydaw. SBP.
http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=800&dirids=1
• Pulikowski, Arkadiusz (2018). Modelowanie procesu wyszukiwania informacji naukowej. Strategie i interakcje. Katowice: Wydaw.
Uniwersytetu Śląskiego.
• Rhee, Hea Lim (2012). Modelling historians’ information-seeking behavior with an interdisciplinary and comparative approach.
Information Research, Vol. 17, No. 4, paper 544. http://InformationR.net/ir/17-4/paper544.html
• Sapa, Remigiusz (2008). Przypadkowe pozyskiwanie informacji o literaturze naukowej. Inne spojrzenie na jakość systemów
informacyjnych dla naukowców. W: D. Pietruch-Reizes & W. Babik (red.), Wymiana informacji i rozwój profesjonalnych usług
informacyjnych w edukacji, nauce i kulturze na rzecz społeczeństwa opartego na wiedzy (s. 77-85). Katowice: PTIN.
• Savolainen, Reijo (2007). Information behavior and information practice: reviewing the “umbrella concepts” of information‐seeking
studies. The Library Quarterly: Information, Community, Policy, Vol. 77, No. 2, p. 109-132.
• Savolainen, Reijo (2016). Conceptual growth in integrated models for information behaviour. Journal of Documentation, Vol. 72, No.
4, p. 648-673.
39

40. Bibliografia (wybrana) [4]
• Savolainen, Reijo (2017). Contributions to conceptual growth: the elaboration of Ellis's model for information-seeking behavior.
Journal of the Association for Information Science and Technology, Vol. 68, No. 3, p. 594-608.
• Sonnenwald, Diane H. (1999). Evolving perspectives of human information behavior: contexts, situations, social networks and
information horizons. In: T.D. Wilson & D. Allen (Eds.), Exploring the contexts of information behavior (pp.176-190). London: Taylor
Graham.
• Sonnenwald, Diane H. (2005). Information horizons. In: K.E. Fisher, S. Erdelez & L. McKechnie (Eds.), Theories of information behavior
(pp. 191-197). Medford, NJ: Information Today.
• Sonnenwald, Diane H.; Wildemuth, Barbara M.; Harmon, G.L. (2001). A research method using the concept of information horizons:
an example from a study of lower socio-economic students’ information seeking behaviour. The New Review of Information
Behaviour Research, Vol. 2, p. 65-86.
• Świgoń, Marzena (2015). Dzielenie się wiedzą i informacją. Specyfika nieformalnej komunikacji w polskim środowisku akademickim.
Olsztyn: Wydaw. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.
• Wilson, Tom D. (1999). Models in information behaviour research. Journal of Documentation, Vol. 55, Issue 3, p. 249-270.
http://informationr.net/tdw/publ/papers/1999JDoc.html
• Wilson, Tom D. (2000). Human Information Behavior. Informing Science, Vol. 3, No. 2, p. 49-55.
http://inform.nu/Articles/Vol3/v3n2p49-56.pdf lub http://informationr.net/tdw/publ/papers/2000HIB.pdf
40