Fenomenografia stanowi jakościowe (interpretatywne) podejście badawcze, polegające na empirycznym poznawaniu i opisie różnorodnych sposobów doświadczania, postrzegania, rozumienia i konceptualizacji rzeczywistości przez ludzi. W informatologii fenomenografia jest wykorzystywana od lat 90. XX wieku, w szczególności w kontekście Information Literacy i zachowań informacyjnych. Celem niniejszego referatu jest identyfikacja oraz analiza kierunków i obszarów dociekań informatologicznych z lat 2001-2016, prowadzonych z perspektywy fenomenograficznej. Wykorzystano metodę analizy i krytyki piśmiennictwa w oparciu o wyszukiwanie w bazie LISTA. Phenomenography is a qualitative research approach that aims to empirically explore variation in how people experience, understand and interpret different aspects of their world. In Information Science phenomenography has been used since the 1990s, particularly in the context of Information Literacy and information behavior. This paper intends to identify and analyze trends and areas of information science research, conducted from the phenomenographic perspective in years 2001-2016. A critical literature review, using the EBSCO’s LISTA database, has been the leading method.

1. Fenomenografia
w badaniach informatologicznych
w XXI wieku
Sabina Cisek
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ
ZARZĄDZANIE INFORMACJĄ W NAUCE
Katowice, 1-2 grudnia 2016
1

2. Cele badawcze / struktura prezentacji
• Charakterystyka fenomenografii jako takiej – cechy, geneza, inspiracje
filozoficzne, sposób realizacji w praktyce badawczej
• Jak często fenomenografia jest stosowana w informatologii w XXI wieku?
• Czy oprócz badań empirycznych istnieją prace metodologiczne
(teoretyczne) poświęcone fenomenografii jako metodzie/podejściu w
dociekaniach informatologicznych?
• Jakie zagadnienia informatologiczne są badane (empirycznie) przy użyciu
fenomenografii?
2

3. Metoda
• Analiza i krytyka piśmiennictwa (Cisek, 2010),
w oparciu o wyszukiwanie w bazie LISTA (Library, Information
Science and Technology Abstracts) udostępnianej przez EBSCO
3

4. Fenomenografia
Cechy, geneza, inspiracje filozoficzne, sposób realizacji
w praktyce badawczej
4

5. Geneza i oddziaływanie fenomenografii
• Powstała w latach 70. XX w. na Uniwersytecie w Göteborgu, Szwecja.
Twórcą jest Ferenc Marton wraz ze współpracownikami.
• Najsilniej związana jest z badaniami dotyczącymi uczenia się i
rozumienia.
• W informatologii stosowana jest od lat 90. XX wieku. W bazie LISTA
najstarszy artykuł pochodzi z 1997 roku, w Web of Science (kategoria
Information Science Library Science) – z 1999 (sprawdzone w dniu
2016-11-29).
5

6. Inspiracje i założenia filozoficzne
• Fenomenologia, Edmund Husserl (1859-1938) i inni
• Istnieje jeden świat, „doświadczany przez jednostki w różny sposób,
jednakże zmienność ta nie jest nieskończona i może być
zidentyfikowana w badaniach empirycznych”(Bielecka-Prus, 2012, s.
91)
• „Przedmiot i podmiot poznania są nierozdzielne i tworzą jedną całość.
Zjawisko jest zawsze doświadczane jako czyjeś (…) a sposób ujęcia
przedmiotu informuje nas o podmiocie” (Bielecka-Prus, 2012, s. 91).
6

7. Cechy [1]
• Fenomenografia stanowi jakościowe (interpretatywne)
podejście badawcze.
• Przedmiotem zainteresowania jest „sposób w jaki ludzie
doświadczają zjawisk, albo różne sposoby doświadczania
tego samego zjawiska” (Jurgiel, 2009).
7

8. Cechy [2]
• Fenomenografia przyjmuje tzw. perspektywę drugiego
rzędu (ang. second-order perspective) → „właściwym
przedmiotem zainteresowania jest nie sam świat
(czymkolwiek miałby on być), ale podmiotowe koncepcje
rzeczywistości. (…) interesujące staje się (…) zbadanie, w jaki
sposób ludzie doświadczają, interpretują, rozumieją,
percypują czy konceptualizują różne aspekty rzeczywistości”
(Moroz, 2013, s. 34-35).
8

9. Cechy [3]
• Fenomenografia polega na empirycznym poznawaniu i opisie
różnorodnych sposobów doświadczania, postrzegania,
rozumienia i interpretowania rzeczywistości przez badane
jednostki.
• „Fenomenografia jest opisem rzeczy takich, jak je
postrzegamy, odnosząc nas do doświadczenia, będącego
wewnętrznym stosunkiem pomiędzy człowiekiem a światem”
(Moroz, 2013, s. 33).
9

10. Gromadzenie danych empirycznych
w fenomenografii
• Wywiad nieustrukturyzowany lub częściowo
ustrukturyzowany
• Analiza dokumentów – wypowiedzi pisemnych, rysunków itp.
• Grupa fokusowa
• Obserwacja
10

11. Analiza danych empirycznych w fenomenografii
• Zbieranie danych w kategorie
• Dane są grupowane według tematów, sposobów postrzegania – a nie
poglądów poszczególnych jednostek
• Łączenie kategorii relacjami (hierarchiczne, linearne i inne)
• Zamierzony rezultat analizy danych stanowi utworzenie zestawu
kategorii, odzwierciedlających różne sposoby, na które dane zjawisko
jest doświadczane (w ogóle, a nie przez pojedyncze konkretne
osoby).
11

12. Jak często fenomenografia jest stosowana
w informatologii w XXI wieku?
Ile jest artykułów? W jakich czasopismach zostały
opublikowane?
12

13. Wyszukiwanie i selekcja artykułów
• Wyszukiwanie w bazie LISTA we wszystkich polach, w dniu 2016-11-24
phenomenography OR phenomenographic OR phenomenographical method
z ograniczeniem do język angielskiego
• dało 57 rezultatów z lat 1997-2016, z czego 53 z XXI wieku (wśród 4 artykułów
z XX wieku, 2 są autorstwa Louise Limberg i 1 – Christine Bruce)
• Spośród 53 publikacji z lat 2001-2016, 12 zostało odrzuconych – nie są z zakresu
informatologii i zarządzania informacją, czyli zostało 41.
13

14. Czasopisma, w których opublikowano artykuły oparte na
fenomenografii
1) Access 1
2) Alki (Washington Library Association) 1
3) Aslib Proceedings 1
4) Australian Library Journal 1
5) Art Documentation: Bulletin of the Art Libraries
Society of North America 1
6) British Journal of Educational Technology 1
7) Higher Education Research & Development 1
8) Information Research 6
9) Internet Reference Services Quarterly 1
10) Journal of Academic Librarianship 2
11) Journal of Documentation 3
12) Journal of Information Literacy 3
13) Journal of Information Systems Education 2
14) Journal of Librarianship & Information Science 2
15) Journal of Religious & Theological Information 1
16) Library & Information Research 2
17) Library & Information Science Research 4
18) Library Quarterly 1
19) Library Trends 1
20) Libri: International Journal of Libraries & Information
Services 2
21) Mousaion 1
22) New Library World 1
23) Reference Services Review 3
14

15. Czy istnieją prace metodologiczne
(teoretyczne) poświęcone fenomenografii
jako metodzie/podejściu
w dociekaniach informatologicznych?
Typy publikacji
15

16. Typy publikacji
• Oparte na / zawierające wyniki badań empirycznych
wykorzystujących fenomenografię – 36
• Teoretyczne, ale nieskupiające się na fenomenografii jako takiej – 2
(Forster, 2015; 2016)
• O charakterze metodologicznym – omawiające fenomenografię jako
metodę/podejście w badaniach informatologicznych – 3 (Andretta,
2007), (Cibangu, Hepworth, 2016), (Yates, Partridge, Bruce, 2012)
Wśród publikacji z XX wieku są dwie teoretyczno-metodologiczne – (Bruce,
1999), (Limberg, 2000)
16

17. Jakie zagadnienia informatologiczne są
badane przy użyciu fenomenografii?
Kierunki dociekań
17

18. Badane zagadnienia
• Definiowanie pojęcia informacji 1 (Shenton, Hayter, 2006),
• Information Literacy 30,
 w tym m.in. doświadczanie i percepcja informacji (experience of information)
(Smith, Hepworth, 2012) (Yates, Partridge, Bruce, 2012), kompetencje informacyjne
studentów, ich ocena i kształcenie (Diehm, Lupton, 2014; i wiele innych) –
najpopularniejsze zagadnienie, kompetencje informacyjne związane ze zdrowiem –
health information literacy (Yates, 2015)
• Threshold concepts 1 (Cope, Staehr, 2008),
• Zachowania informacyjne 6,
 w tym m.in. relevance behavior, wykorzystanie informacji (Steinerova, 2008)
18

19. Wnioski
• Fenomenografia jest interesującym podejściem badawczym,
wartym zastosowania tam, gdzie mamy do czynienia z ludźmi
w świecie informacji.
19

20. Bibliografia
20

21. Bibliografia – analizowane publikacje, XXI wiek (w wyborze) [1]
• Andretta, Susie (2007). Phenomenography: a conceptual framework for information literacy
education. Aslib Proceedings: New Information Perspectives, vol. 59, no. 2, p. 152-168.
• Cibangu, Sylvain K.; Hepworth, Mark (2016). The uses of phenomenology and phenomenography:
A critical review. Library & Information Science Research, vol. 38, p. 148-160.
• Cope, Chris; Staehr, Lorraine (2008). Improving Student Learning About a Threshold Concept in
the IS Discipline. Informing Science, vol. 11, p. 349-364.
• Diehm, RaeAnne; Lupton, Mandy (2014). Learning information literacy. Information Research, vol.
19, issue 1. http://InformationR.net/ir/19-1/paper607.html
• Forster, Marc (2015). Refining the definition of information literacy: the experience of contextual
knowledge creation. Journal of Information Literacy, vol. 9, no. 1, p. 62-73.
• Forster, Marc (2016). Developing an "experience framework" for an evidence-based information
literacy educational intervention. Journal of Documentation, vol. 72, no. 2, p. 247-264.
21

22. Bibliografia – analizowane publikacje, XXI wiek (w wyborze) [2]
• Shenton, Andrew K.; Hayter, Susan (2006). Terminology deconstructed: Phenomenographic
approaches to investigating the term „information”. Library & Information Science Research, vol.
28, issue 4, p. 563-578.
• Smith, Marian; Hepworth, Mark (2012). Young People: A Phenomenographic Investigation into the
Ways They Experience Information. Libri: International Journal of Libraries & Information Services,
vol. 62, issue 2, p. 157-173.
• Steinerová, Jela (2008). Seeking relevance in academic information use. Information Research, vol.
13, no. 4, paper 380. http://InformationR.net/ir/13-4/paper380.html
• Yates, Christine; Partridge, Helen; Bruce, Christine (2012). Exploring information experiences
through phenomenography. Library and Information Research, vol. 36, no. 112, p. 96-119.
• Yates, Christine (2015). Exploring variation in the ways of experiencing health information
literacy: A phenomenographic study. Library & Information Science Research, vol. 37, issue 3, p.
220-227.
22

23. Bibliografia – analizowane publikacje (starsze, XX wiek)
• Bruce, Christine (1999). Phenomenography: opening a new territory for library
and information science research. New Review of Information & Library Research,
Vol. 5, p. 31-48.
• Limberg, Louise (2000). Phenomenography: a relational approach to research on
information needs, seeking and use. New Review of Information Behaviour
Research, Vol. 1, p. 51-67.
23

24. Bibliografia – pozostałe publikacje
• Bielecka-Prus, Joanna (2012). Fenomenografia (Phenomenography). W: Słownik socjologii
jakościowej. Warszawa: Difin, s. 91-93.
• Cisek, Sabina (2010). Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa w nauce o informacji
i bibliotekoznawstwie w XXI wieku. Przegląd Biblioteczny, t. 78, z. 3, s. 273-284.
• Jurgiel, Alicja (2009). Doświadczanie szkoły przez uczniów. Rekonstrukcja fenomenograficzna.
Problemy Wczesnej Edukacji, nr 2 (10), s. 142-149.
• Limberg, Louise B. (2008). Phenomenography. In: Given, Lisa M. ed. The Sage Encyclopedia of
Qualitative Research Methods. Thousand Oaks: SAGE Publications, Inc., p. 612-614. DOI:
http://dx.doi.org/10.4135/9781412963909.
• Męczkowska, Astrid (2003). Fenomenografia jako podejście badawcze w obszarze studiów
edukacyjnych. Kwartalnik Pedagogiczny, nr 3 (189), s. 71-89.
• Moroz, Jacek (2013). Fenomenografia jako metoda badania treści świadomościowych. Pedagogika
Szkoły Wyższej, nr 1, s. 33-44.
24