SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 563
Downloaden Sie, um offline zu lesen
İKTİSADİ GELİŞME ve
VERGİLENDİRME DERSİ 2013
DOÇ.DR.MUSTAFA DURMUŞ
Gazi Üniversitesi İİBF
Maliye Bölümü
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç. Dr. Mustafa Durmuş
1
DERS PLANI
 I. Giriş,Tarihsel Gelişim, Kavramlar ve Azgelişmişlik
Sorunları
 II. Kalkınma –Büyüme Teorileri
 Kalkınma teorileri
 Büyüme Teorileri
 Klasik Büyüme Teorisi
 Marksist Büyüme Teorisi
 Keynesgil Büyüme Teorileri / İhracata Dönük Büyüme
 Teorileri
 Neo-Klasik Büyüme Teorileri
 Yeni(Endojen) Büyüme Teorileri
 III. Sermaye Birikimi – Kalkınma / Büyüme İlişkisi
 Sermaye birikimi
 Reel tasarrufların mobilizasyonu
 Yatırım- büyüme ilişkisi
 Vergileme-büyüme ilişkisi
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
2
DERS PLANI
 IV. Özel tasarrufların mobilizasyonu sorunu
 Finansal piyasalar ve gelişmekte olan ülkelerde tasarrufların
 mobilizasyonu sorunu
 Finansal piyasaların geliştirilmesinde vergi politikasının rolü
 V. Alternatif Strateji : Kamu kesimi tasarrufları ve vergi
 politikası
 Örnek olay : 1868 Meiji Restorasyonu
 VI. Kamu harcamaları ve iktisadi kalkınma/ büyüme sorunu
 Dışsallıklar, sürdürülebilir kalkınma/çevre sorunları ve vergileme
 VII. Vergileme ve iktisadi kalkınma/büyüme
 Büyüme ile ilgili temel vergisel kavramlar ve tanımlar
 Gelişmekte olan ülkelerde vergi sistemleri / yapıları
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
3
DERS PLANI
 VIII.Vergi Politikası : Kamusal tasarrufların Artırılması
 Vergi oranlarının değiştirilmesi
 - Ek Kayıp Analizi ve Laffer Eğrisi
 - Uygulamada farklı vergilerin farklı iktisadi
 etkileri
 - Vergi oranları ve kayıt dışılık
 Vergi tabanının genişletilmesi
 Vergi yönetiminde etkinliğin sağlanması
 Temel vergi reformu
 Vergi reformlarının sonuçları
 Vergi reformunun normatif analizi
 Vergi reformu siyaseti
 Optimal vergileme
 Etkin ve adil bir vergi sisteminin temel nitelikleri
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
4
KAYNAKÇA
 Wallerstein, Immanuel,
 -The Modern World System I: Capitalist
Agriculture and the Origins of the European
World Economy in the Sixteenth Century,
1979.
 -The Modern World System II: Mercantilism
and the Consolidation of the European World-
Economy, 1600-1750, 1980 .
 -The Modern World System III: The Second
Era of Great Expansion of the Capitalist
World-Economy, 1730-1840s, 1988.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
5
KAYNAKÇA
 Andre Gunder Frank, "The Development of
Underdevelopment", 1966.
 Samir Amin, “Unequal Development: An
Essay on the Social Formations of
Peripheral Capitalism”, 1976.
 A.P. Thirlwall, Growth and Development,
2005.
 M.Gillis, D.Perkins, M.Roemer, D. Snodgrass,
Economics of Development, 1996.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
6
KAYNAKÇA
 N. Gemmell, “Taxation and Development”,
Surveys in Development Economics (edt.
N. Gemmell), 1987 içinde, s.269-306.
 Robin Burgess ve Nicholas Stern, “Taxation and
Development”,Journal of Economic Literature
Vol.31,No.2 (June 1993), s.762-830’dan
çeviren Mustafa Durmuş, “Vergileme ve
Kalkınma”, Maliye Dergisi, Sayı 152, Ocak-
Haziran 2007, s. 1-59.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
7
KAYNAKÇA
 Fikret Başkaya,
 Paradigmanın İflası: Resmi
İdeolojinin Eleştirisine Giriş,
Özgür Üniversite, 2009.
 Azgelişmişliğin Sürekliliği, Özgür
Üniversite, 2004.
 Kalkınma İktisadının Yükselişi ve
Düşüşü, Özgür Üniversite, 2004.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
8
Temel Sorular
 1. Kalkınma sorunsalı nedir?
 2. Kalkınma - büyüme ilişkisi nedir? Her tür büyüme kalkınma
anlamına gelir mi?
 3. Kalkınma- büyüme - ekoloji nasıl bir etkileşim içindedir?
 4. Azgelişmişliğin nedenleri nelerdir?
 5. Günümüzde kapitalist üretim tarzı altında kalkınmak mümkün
müdür? Kapitalizm artık kalkınmanın önünde engel midir?
 6. Küresel kapitalizm altında kalkınma paradigması geçerli midir
yoksa çökmüş müdür?
 7. Uluslar arası ve yerli piyasalara dayanılarak kalkınma ve
sanayileşme mümkün müdür?
 8. Kalkınma açısından 2008 krizinden ne tür dersler çıkartılabilir?
 9. Kalkınma ve gelişme için üretim tarzını değiştirmek gerekli
midir?
 10. Vergi politikaları ile kalkınma ve gelişmeyi ne ölçüde
gerçekleştirebiliriz?
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
9
I. Tarihsel Gelişim,
Kavramlar ve Azgelişmişlik
Sorunları
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
10
11
Kapitalizm
 Feodal toplumun içinden filizlendi,
 Ancak sınıf karşıtlıklarını ortadan
kaldırmadı,
 Eski toplumsal sınıfların yerine yeni
toplumsal sınıfları (feodal beylerin yerine
burjuvazi, serflerin yerine proletarya)
koydu,
 Sınıf karşıtlıkları ve çelişkilerini
yalınlaştırıp derinleştirdi.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
12
Kapitalizmin temel çelişkisi :
Sosyal Üretim - Özel Mülkiyet
çelişkisi /çatışması
Kapitalizmin gelişimi
ekonomiyi sosyalleştirdi.
1. Sermaye: Önce ulusal,
sonra küresel düzeyde hem
sanayi hem de finansta büyük
şirket ve kurumlarda
yoğunlaştı.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
13
Sosyal Emek X Özel Mülkiyet
 2. Emek: Tekil emek sosyal emeğe dönüştü.
 Sosyalleşmiş üretim hem eski üretim yöntemlerinde hem
de insan ilişkilerinde devrim yarattı:
 Fabrikadan çıkan şey artık çok sayıda işçinin ortak
ürünü.
 Ancak, tek kişilik üretime özgü ürüne el koyma
biçimleri (özel mülkiyet) devam etti ve
sosyalleşmiş üretimin ürünlerine de uygulandı.
 Bu durum, kapitalizmde bir fay hattı oluşturdu:
 Toplumsal (sosyal üretim) ile özel mülkiyet (bireysel
ya da kurumsal) arasındaki çelişki.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
Kapitalizm öncesi
(feodalizm)
 Tekil emek :
Toprak, zirai aletler, atölye, diğer aletler
gibi emeğin kullandığı araçlar tek bir
çalışanın kullanımına uyarlanmış
bireysel araçlardı.
Bu araçlar üreticinin kendisine aitti.
Kırsal bölgelerde bunlar küçük köylü
(özgür ya da bağımlı köylü) ve
şehirlerde el aletleri ile çalışan işçilerdi.
14İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
Büyük ölçekli üretim
 Kapitalizm tekil, bağımsız üreticileri bir araya getirip,
daha büyük çapta bir üretimi mümkün kıldı.
 Bu üreticileri zaman, mekan ve şartlar altında birbirine daha
bağımlı bir hale getirdi.
 Sermaye kendini sürekli büyütmek içgüdüsüyle üretim
koşullarında devrimci dönüşümler yapmaya yöneldi.
 Bu devrimci atılımların itici gücü büyük ölçekte bir araya
gelen emek gücü oldu.
 Uzmanlaşma ve işbölümü, üretimin parçalara ayrılabilmesi ve
sonra bu parçaların birleştirilebilmesi tüm bunlar, sosyal
emeğin ortaya çıkışıyla gerçekleşti ve servet /sermaye çok
hızlı büyüdü.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
15
16
 Bölüşüm ilişkileri:
 Kapitalizmde sosyal emek tarafından yaratılan
ürünlere, bu ürünleri üretenlerce değil,
kapitalistlerce el konuluyor.
 Engels : “Böyle bir çelişki, yeni üretim tarzına
kapitalist niteliğini veren şeydir ve kapitalist toplumun
tüm sosyal antogonizmalarının mikrobu bu çelişkide
yuvalanır :
 “ Sosyalleşmiş üretim ile özelleşmiş
kapitalist el
 koyma (özel mülkiyet) arasındaki
uyumsuzluk.”
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
Kapitalizmin temel çelişkisi :
Sosyal üretim - özel mülkiyet çelişkisi
17
 Kendini :
 1. Emek –sermaye çatışması :
 İşçilerle kapitalistler arasındaki uzlaşmaz
çelişki / çatışma oluşur.
 Marx :
 ”Bir yandan emekten daha fazla artı değer
yaratma biçimindeki sömürü, diğer
yandan bu sömürüye karşı direnç, sosyal
sınıflar arasındaki çatışmanın özünü
oluşturur ve bu çatışma bazen durgunlaşıp
gizlense de, açık bir sınıf savaşına dönüşür”
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
Kapitalizmin temel çelişkisi :
Sosyal üretim - özel mülkiyet çelişkisi
18
Kapitalizmin temel çelişkisi :
Sosyal üretim - özel mülkiyet çelişkisi
 2. Rekabet / üretim anarşisi :
 Kapitalist üretim kâr için yapılır. Bu da
kapitalistler arasında sınırı, sonu olmayan
bir rekabete ve üretim ve pazar anarşisine yol
açar.
 Rekabet, bir yandan aşırı kapasite
yatırımlarına ve aşırı üretime ,bir yandan da
işverenlerin işçilerin ücretlerini baskılamasına
neden olur.
 Üretim- tüketim dengesi bozulur : Aşırı
üretim ya da eksik tüketim biçiminde kriz
patlak verir.
 Satış olmayınca kâr realize edilmez, yeni
yatırımlar yapılmaz, ekonomi büyüyemez,
durgunluğa girer kriz ortaya çıkar.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 (i) Temel amacı, güdüsü kâr elde etmek,
sermaye ve servet biriktirmektir ve temel
araçları özel mülkiyet ve fiyat mekanizması
ve reel ve finansal piyasalardır.
 (ii) Üretim araçları genelde özel
mülkiyete / teşebbüse aittir (devlet
kapitalizmi hariç) ve bunlar kar amaçlı
olarak kullanılırlar.
 (iii) Kaynak tahsisi, arz, talep, fiyat,
bölüşüm, yatırım vb. kararları tamamen ya
da çoğunlukla piyasadaki aktörler
tarafından alınır.
Kapitalizmin bazı temel
özellikleri
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
19
 (iv) Üretim süreci sonunda elde
edilen kâr sermaye sahibine kalır ve
bu kâr diğer sermaye kesimlerince ve
vergi biçiminde devlet ile paylaşılır.
 (v) İşçilere, işverenler tarafından
ücret adı altında ödeme yapıldığından
kapitalizm ücretli emek sistemidir.
Kapitalizmin bazı temel
özellikleri
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
20
 Kapitalizm “Meta fetişizmi” ne yol açar. Bu durum dolaşımda olan bir
malın/metanın iki ayrı yönü ile ilgilidir.
 İlki o malın gerçekte ne iş gördüğüyle alakalı olan ‘kullanım değeri’, diğeri
piyasa da kazandığı değer, yâni, ‘değişim değeri’dir.
 Kullanım değeri bir metanın işlevidir, örneğin bir ceketin ‘bizi soğuktan
korumak için’ üretilmiş olması gibi ne iş gördüğüyle ilgilidir.
 Değişim değeri bu ceket piyasaya çıktığında, vitrinlere yerleştiğinde, diğer
metalarla, insanla ve parayla ilişki içerisine girdiğinde kazandığı değerdir.
 Böylece, ceket işlevinden sıyrılıp bambaşka bir sanal görüntüye sahip olur.
Onun artık bir markası, fiyatı, kullanacak olana sağlayacağı “imaj” gibi
özellikleri vardır.
Meta fetişizmi:
Kullanım değeri x Değişim değeri
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
21
 Kapitalizmde metaların kullanım değerleri önemini yitirir
ve değişim değerleri belirleyici olur. Mallar ve hizmetler
değişim değeri üzerinden fiyatlanır.
 Örneğin, gençler Apple ürünü ‘iphone/ipad’ ya da
‘blackberry’ cihazlarından satın aldıklarında sadece
modern bir iletişim cihazı satın almazlar.
 Bu cihazlar, bahsedilen meta fetişizminden dolayı onlara
ayrı bir hüviyet, ayrı bir imaj, hava kazandırır (!)
 Kapitalizm en mahrem, en insani duygularımızı bile
piyasalaştırır, metalaştırır, hayatı meta fetişizminin sanal
dünyasına eklemler.
Meta fetişizmi:
Kullanım değeri x Değişim değeri
Meta fetişizmi:
Kullanım değeri x Değişim değeri
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
22
Sosyalizm
 Toplumun, onu var edenler
tarafından kolektif yönetimi.
 Kolektif-ortak mülkiyet.
 Üretim, “kar elde etmek” için değil,
yalnızca “ihtiyaçların karşılanması” için
yapılır.
 Kaynak tahsisi demokratik-planlama ile
yapılır.
 “Meta fetişizmi” ortadan kalkar.
 Sosyalist üretim tarzında mal ve hizmetler
ihtiyaçları karşılamaya yönelik olarak
“kullanım değerleri” esas alınarak
üretilirler.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
23
 1. Merkantilizm: (16.yy - 18yy) :
 Makineleşme öncesi dönem.
 İş bölümü yaygınlaşmakta, sermaye birikimi
temelde ticaret, tarım ve madencilik alanında
gerçekleşmekte.
 Robinson Crusoe (17.yy) ilkel birikim dönemini
anlatır.
 Üretim araçlarının üretimi ikincil bir öneme
sahip.
 Tüketim malları üretimi kısıtlı el işçiliği ile
yapılabilmektedir.
Kapitalizmin tarihsel birikim
dönemleri
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
24
 2. Liberal rekabetçi dönem (İngiltere Sanayi
Devrimi):
 Önce tekstil, sonrasında ise tüm sanayide
gerçekleşen sanayi devrimi dönemi.
 Birikim modern sanayiye, üretim araçları
üreten sanayiye kaydı.
 Fabrikalar , ulaştırma, iletişim, demiryolları,
telgraf, limanlar, buharlı gemiler ve genelde bir
alt yapı inşa dönemi.
 Kapitalistler arasındaki yoğun rekabetin ve
boom- bust döngülerinin dönemi.
 Bu dönemde fiyat rekabeti iktisadi faaliyetlerin
yönetilmesinde merkezi bir rol oynadı.
Kapitalizmin tarihsel birikim
dönemleri
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
25
 3. Tekelci kapitalizm (emperyalizm):
 19yy’ın son çeyreğinde ortaya çıktı.
 Sermaye bir spiral biçiminde yoğunlaşıp merkezileşti ve
giderek küreselleşti.
 Kurumsal örgütlenme baskın tip haline geldi ve sınaî
menkul kıymetler için bir piyasa oluştu.
 Sanayiler oligopolist firmaların denetimine girdi ve fiyat,
hâsıla, yatırım düzeyi ile ilgili kararlar ve faaliyetler
rekabetle değil, oligopolistik kurallara göre oluştu.
 Otomobil, bilgisayar ve uçak yapımlarıyla sanayi daha
da genişledi.
 Üretim sektörü giderek tüketim sektörünün büyümesine
bağımlı hale geldi.
Kapitalizmin tarihsel birikim
dönemleri
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
26
 4. Tekelci olgun kapitalizm:
 1950’ler….
 Sweezy ve Magdoff:
 Olgun kapitalist ekonomiler büyümeyi sürdürebilmek
için, sürekli artmakta olan ekonomik artığı emebilecek
yeni talep kaynakları bulmak zorundadır, yoksa
büyüyemezler.
 Diğer taraftan artan verimliliklerle sürekli büyüyen
bu ekonomik artığın yeni karlı yatırım alanlarına
yöneltilmesi, yeni yatırım alanları bulmanın
güçlüklerinden dolayı, giderek zorlaşır.
27
Kapitalizmin tarihsel birikim
dönemleri
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Çünkü;
 Temel sınaî alt yapının yeni baştan kurulmasına
gerek yoktu,
 Otomobil gibi çığır açıcı gelişmeler her zaman
mümkün değil,
 Gelir ve servet eşitsizliği arttı, bu da yoksulların
tüketimini kıstı,
 Zenginler fonlarını giderek daha spekülatif
faaliyetlere yatırdılar,
 Yeni yatırımlar azaldı,
 Oligopolleşme sistemin dinamizmi ve esnekliğinin
temeli olan fiyat rekabetinin giderek yok olmasına
neden oldu.
28
Olgun ekonomiler uzun süreli
durgunluğa girdiler
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
5.Tekelci finans kapital aşaması
(finansallaşmanın hızlanması)
 Finansallaşma stagnasyona yanıt oldu.
 FIRE, yani finans, sigorta ve gayrimenkul gibi alt
parçalardan oluşan finans sektörü;
 Sanayinin ekonomik artık üreten kapasitesini dengeledi.
 Hem finans sektöründe yeni istihdam yarattı, hem de varlık
zenginleşmesiyle reel sektör için efektif talep oluşturdu.
 Finans sektörü reel sektörde elde edilen karların
değerlenebilmesi için ciddi imkânlar yarattı.
 Kapitalistler her zaman sermayelerini büyütme arzusu içinde
olduklarından, paralarını finansal piyasalara akıttılar.
 Finansal sektör, çekici- exotik finansal araçlar sundu
(menkul kıymetleştirme, CDO ve CDS’ler, türev
piyasalar).
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
29
30
ABD : Finansal tekelleşme
/merkezileşme
 2008 kriziyle daha da yoğunlaştı.
 1990’da en büyük 10 finansal kuruluş, toplam finansal
varlıkların sadece % 10’una sahip iken, bugün bu oran
% 50 civarında.
 En büyük yirmi kuruluş toplam % 70’e sahip. Bu oran
1990’da sadece % 12 idi.
 1985’te ABD’de FDIC tarafından denetlenen 14.771
ticari banka ve tasarruf bankası vardı ve 2008 yılı
sonunda bu sayı 8,533’e düştü.
 1991’deki en güçlü 15 bankanın (1,5 trilyon $ varlık
tutuyorlardı) sadece beşi 2008 sonu itibariyle ayakta
kalabildi ve bunların tuttukları varlıkların değeri 89
trilyon ABD dolarına ulaştı.
 Kaufman: Tek bir kuşakta finansal sistem
dönüştürüldü.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
Finansal tekelleşme /merkezileşme
boyutları
 Son 30 yıldır;
 —Finansal işlemlerin hem ölçeği hem de önemi ciddi olarak arttı.
 —Finansal piyasaların ve ajanların genel ekonomi içindeki
payı arttı.
 —Türev araçlar gibi yeni finansal araçlar ortaya çıktı ve bu
araçlar belirleyici hale geldi.
 —Finansal sektörün ölçeği ve karlılığı arttı.
 —Finansal sektör gelirleri, finans dışı sektör gelirlerine göre arttı.
 —Ekonomideki toplam borçlanma düzeyi arttı.
 —Artık finansal piyasalar ve kurumlar, finans dışı şirketlerin
karar alma süreçlerine daha fazla müdahale ediyorlar.
 —Finans dışı şirketler (FDŞ) finansal varlıklara giderek daha
fazla yatırım yapıyorlar, finansal şubeler açıyorlar, finans işine
daha fazla giriyorlar, ellerindeki fonlarını giderek finansal
piyasalarda değerlendiriyorlar.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
31
ABD’ de finansal karların toplam
yurt içi karlar içindeki payı(%)
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
32
FİNANSALLAŞMA GÖSTERGELERİ :
A. Finans sektörünün (FIRE), milli
gelirden aldığı pay hızla arttı
 1952- 1980: % 12–14 iken, 2000’
de % 20’ ye çıktı.
 FŞ karları 1980 yılında, FDŞ
karlarının sadece % 8–9’ u iken,
2000’lerde % 40 oldu.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
33
B. Finansal işlem hacmi arttı
 New York Menkul Kıymetler Borsası (NYSE)’nda,
 Günlük işlem hacmi :
-1980’ de 45 milyon hisse;
-1990’lar milyar hisse oldu.
 Hisse el değiştirme oranı , 2000’lerde,
1970’lerdekinin 5 katına çıktı.
 ABD Hazine bonolarının günlük ortalama alım
satım hacmi 1992’ de 96 milyar $’dan, 2004’ te 500
milyar $’a;
 Günlük devir oranı 2000’ de % 6’ dan, 2004’ te %
12’ ye çıktı.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
34
C. FDŞ’ler, iyi tanımlanmamış finansal
yatırımlara-varlıklara yöneldi
 Böyle varlıkların, toplam finansal
varlıklar içindeki payları 1952’ de %
14 idi, 1980’ de % 50’lere, 2000’li
yıllarda % 70’lere çıktı.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
35
D. Mali varlık stokunun değeri
hızla büyüdü
 Dünya mali varlık stok hacmi,
 1980: 12 tril $
 2007: 196 tril $.
 Bu stoklar dünya
GSMH’sının(derinlik):
 1980 : % 120’sini
 2007 : % 356’sini oluşturuyor.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
36
Mali Varlık Stokunun Değerindeki Gelişme
(1980-2007):
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
37
E. Menkul kıymetleştirme(MK) arttı,
mortgage kredileri menkul kıymetleştirildi
 Bankalar, MK ile, farklı varlık türlerini bir
havuzda topluyor ve bu varlıkların
gelirlerine bağlı olarak menkul kıymet
ihraç ediyorlar.
 İhraç edilen menkul kıymetlerin geliri
bankaya, havuzdaki varlıkların geliri
menkul kıymet yatırımcılarına gidiyor.
 ABD : 2000- 2007: Menkul kıymetleştirme
uygulamaları iki katına çıktı.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
38
F. Türev araçlar- piyasalar :
MK’nin temel aktörü
 Türev Araçlar (derivatives), getirileri başka bir türev
araca veya menkul kıymete bağlı olan finansal
araçlar.
 Faize, dövize, hisse senetlerine, emtia fiyatlarına,
kredi alacaklarına dayalı olarak düzenlenirler.
 Türev aracın değeri, dayandığı varlığın değerindeki
değişmeye göre değişir; kar ya da zarar elde edilir.
 İki temel amaç: Riskten korunmak (hedging) ve
spekülasyon ile kazanç sağlamak.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
39
Türev Araçlar- Piyasaların
Gelişimi (2006-2008):
 Dünya GSMH’sı: 55–60 tril $;
 Türev araçlar: Bunun 10 katı.
 Kriz doruğu 2008 yazında: 684
trilyon $.
 Sadece, Kredi Riski Swap’larının
(CDS) değeri 57 tril $’ı aşmıştı.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
40
Kapitalist sınıf
zenginleşmesinin yeni yönü
 1980 yılından bu yana düzenlenen Forbes
400, ABD’ nin en zengin 400 insanını
yayınlıyor.
 Son yıllara ait veriler ABD’ deki finans
sektöründe faaliyet gösteren spekülatör
kapitalistlerin giderek başat bir hale
gelirken, sanayici ve petrol zenginlerinin
ikinci plana düştüğünü ortaya koyuyor.
 Buna göre, 1982 yılında, petrol ve doğal gaz
zenginleri en zengin 400 kişi arasında % 22,8
ile ilk sırada, sanayiciler % 15,3 ile ikinci
sırada yer alırken finans % 9 ile alt
sıralardaydı.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
41
 Sadece 10 yıl sonra, finans tüm
alanların önüne geçerek % 17’ye
ulaştı (gayrimenkul ile birlikte %
25).
 Aynı yıl petrol ve gaz zenginlerinin
payı % 8,8’ e ve sanayicilerin payı
% 14,8’ geriledi.
 Krizin hemen öncesinde 2007 yılında
finansın tek başına payı % 27,3’ e
fırlarken (gayrimenkul ile birlikte %
34), sanayi % 9,5’e geriledi.
Kapitalist sınıf zenginleşmesinin yeni yönü
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
42
Kapitalist sınıf
zenginleşmesinin yeni yönü
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
43
Finansal piyasalar?
 Finansal piyasalar ; yatırım bankaları, bankalar,
sigorta şirketleri, emeklilik fonları, hedge fonlar yani
döviz, hisse senedi, devlet tahvili ve türev araçların alım
satımıyla uğraşanlar.
 Çoğunluğu kriz sonrasında kurtarılan uluslararası
bankalar.
 Piyasaların gücü:
 Her yıl dünya genelinde üretilen reel mal ve hizmetin
ortalama değeri 45-55 trilyon ABD doları civarında iken
finansal alanda piyasaların harekete geçirdiği işlemin
değeri 3,450 trilyon ABD doları, yani reel ekonominin
76 katı.
44İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Bu bankalar ECB’den % 1’ den aldıkları krediyi İspanya
ve İtalya’ya % 6,5’ten borç olarak veriyorlar.
 Bu noktada da hükümetlerin borçlanma faizlerini
yükselten derecelendirme kuruluşlarının skandallarla
dolu devasa gücü devreye giriyor.
 Rating ne denli düşükse borçlanma maliyeti o denli
yüksek oluyor.
 Yunanistan’da kanıtlandığı gibi kemer sıkma ve kısıntılar
bu ülkelerin büyümesini daha da düşüreceğinden
derecelendirme kuruluşları kredi notlarını daha da
düşürecek bu da faizleri yükseltecek, ülkeler daha fazla
kemer sıkmaya yönelecekler ve bu süreç sürüp
gidecektir.
45
Finansal piyasalar?
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Bu piyasaları oluşturan sermaye şirketlerinin büyüklüğü
sermayenin kimin elinde olduğunun ve uluslararası
sermayenin neyi ve nasıl kontrol ettiğinin önemli bir
göstergesi.
 Fortune 500 ya da 1000’de yer alan şirketler ABD
sermayesinin temelini oluşturuyor. Bu şirketlerin çeperinde on
binlerce başka şirket mevcut.
 Dünya çapında ise (2007 yılına ait veri setine göre) toplamda
43,060 çok uluslu şirket(ÇUŞ) bir araya gelerek bu
sermaye ağını oluşturuyor.
 Bu ağdan hareketle dünya çapındaki ekonomik güç yapısı da
şekilleniyor. Bu ağın merkezinde 1318 ÇUŞ var. Bunun
147’si tüm ağın % 40’nı kontrol edebiliyor. Bunların
çoğunluğu bankalar, yatırım bankaları, fonlar, sigorta
şirketleri gibi finansal kuruluşlardan oluşuyor.
46
Finansal piyasalar?
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Özellikle tepedeki 50 şirketten sadece biri finans dışı
şirket niteliğinde (15.sıradaki Walton Enterprises).
 İlk 20’nin içinde ise Barclays Bank, JP Morgan Chase, Axa,
Vanguard, Goldman Sachs, Merrill Lynch, Deutsche Bank, Legg
Mason, TIAA-CREF, Nomura Holdings, BNP Paribus gibi finans
devleri yer alıyor. Bu şirketler her tür varlığı/ asseti (hisse
senedi, tahvil, mortgage, nakit, opsiyon sözleşmeleri vb)
kontrol ediyorlar.
 Bunu binlerce firma ya da zengin birey adına yapıyorlar.
 Sermaye kontrolü; piyasalar, gelirler, işgücü ve çeşitli biçim ve
miktardaki varlık / servet üzerinde uygulanan bir kontroldür ve
ağırlıklı olarak uluslararasılaşmış oligopollerce
gerçekleştirilmektedir
47
Finansal piyasalar?
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
Finansallaşma borç stoklarını
hızla artırdı
 Toplam Borç (özel +
kamusal) stoku:
 İspanya : 5,3 trilyon avro
 Portekiz : 783 milyar avro
 Yunanistan: 703 milyar
avro
 GSYH içindeki pay:
 İspanya : % 506
 Portekiz: % 479
 Yunanistan: % 296
 Özel borç / kamu borcu
rasyosu (%):
 İspanya : 87 /13
 Portekiz: 85 / 15
 Yunanistan: 58 / 42.
 Dış borç / iç borç rasyosu:
 İspanya: 33 / 67
 Portekiz: 49 / 51
 Yunanistan: 51 / 49.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
48
Finansallaşma borç stoklarını
hızla artırdı
 ABD İç Borç Stoku:
 1980: GSYİH : 2.7 tr$, Borç: 4.5 tr$= % 200
 1990: GSYİH : 5.8 tr$, Borç :13.5tr$= % 232
 2007: GSYİH : 13.8tr$,Borç :47.7tr$= % 345
 Finans sektörünün borcu 26 kat, hane halkı
borcu 10 kat, FDŞ’nin borcu 7 kat ve kamu
borcu 6 kat arttı.
 Dünya kamu borç stoku (2008) : 32 trilyon
$(Dünya hasılasının % 50’si).
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
49
Dünya kamu borç stoku
dağılımı
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
50
Finansallaşma bankacılık
sistemini riske soktu
 BIS :
 Aralık 2009 itibariyle avro bölgesi bankalarının ;
 İspanya’da 727 milyar $
 Portekiz’de 244 milyar $
 Yunanistan’da 206 milyar $
 İrlanda’da 402 milyar $’lık olmak üzere
 Toplam 1,579 milyar $’lık riski var.
 Bunun 254 milyar $’ı - % 16’sı kamu borcu
biçiminde.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
51
Finansallaşma bankacılık
sistemini riske soktu
 Avrupa bankacılık krizi ABD bankacılık
sistemini de etkiledi.
 ABD bankalarının AB bünyesindeki
riskleri son 5 yılda 2 katına çıktı.
 Avrupa’da somutlaşan bankacılık krizi
tüm ABD ve tüm kapitalist sistemdeki
küresel finans için ciddi bir risk.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
52
Finansallaşma krizleri tetikledi
 Giderek finansallaşan bir ekonomide;
 Ekonomik canlılığı sağlayabilmek,
 Sermayeyi büyütebilmek ve
 Karlılığı koruyabilmek için
 Finansal balonlara ihtiyaç duyulur.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
53
ABD: 7 yılda 2 balon şişirildi
(2000–2007):
 ABD 2000-2007: İki balon şişirildi ve bu balonlar
patladı.
 İlk balon : 2000 Wall Street Borsa Balonu.
 Mart 2001: Durgunluğu ve 11 Eylül sonrası olası
çalkantıyı önlemek için ikinci balon, Konut balonu
şişirildi.
 Küçük çaplı bir resesyonla büyük kriz (2008)
ötelendi.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
54
Kalkınma-Büyüme İlişkisi
 İki kavram birbirine karıştırılıyor.
 İkisi arasında nitelik farklılıkları var.
 Kalkınma: İnsanın doğa karşısında
egemenliğinin artması, üretici güçlerde
kesintisiz bir değişme ve gelişme ve dinamizm.
 Ekonomik, sosyal, toplumsal ve siyasal
yapıların değişerek insan yaşamının maddi
ve manevi alanlarda ilerlemesi, birey ve
toplum refahının artması.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
55
Kalkınma-Büyüme İlişkisi
 Kalkınma, sosyo-ekonomik yapısal bir dönüşüm.
 Büyüme ve gelişmeyi içerir:
- Sanayileşme,
- Kişi başına düşen gelir artışı,
- Adil bir gelir dağılımı,
- Etkin kaynak tahsisi,
- İleri teknoloji,
- Sosyo-kültürel gelişme,
- Demokrasi ve insan hakları,
- Eğitim, sağlık, sosyal güvenliğin insan hakkı olarak
kabulü,
- Çevre bilincinin gelişmesi.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
56
Kalkınma
 Goulet: Kalkınmanın üç olmazsa olmazı: Zorunlu
ihtiyaçların karşılanması, özgüven-bağımsızlık ve
özgürlük.
 1.Yurttaşlarının konut-barınma, gıda, eğitim,
sağlık gibi zorunlu ihtiyaçlarını bedelsiz olarak
karşılayamayan;
 2. Emperyalistlerce kaynakları sömürülen ve diğer
ülkelerle ilişkilerini eşit bir zeminde
sürdüremeyen;
 3. Halklarının, insanlarının kendi geleceklerini
özgürce belirleyebilme hak ve özgürlüklerine sahip
olmadığı bir ülke, toplum, ekonomi
gerçek anlamda kalkınmış sayılamaz
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
57
İktisadi Kalkınma
 İktisadi kalkınma, sermaye birikimi
başta olmak üzere, teknolojik gelişme,
sosyal ve politik alanda kurumsal
düzenlemeler ve etkin bir kamu
yönetiminin varlığını gerekli kılar.
 Kaldor : İktisadi kalkınma ancak
sanayileşme ve sermaye birikimi
ile mümkün.
 İktisadi olarak kalkınmış ülkeler
sanayileşmiş ülkelerdir.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
58
İktisadi Büyüme
 İktisadi büyüme kalkınma sürecinin
lokomotifi : Kişi başına düşen milli gelirdeki
artış.
 İktisadi büyüme kabaca üç yolla gerçekleşir:
-Mevcut üretim kapasitesinin daha yoğun
kullanımı (kapasite kullanımı),
-Potansiyel hasıla ile fiili hasıla arasındaki
açığın kapatılmasına yönelik olmak üzere
kaynakların yeniden tahsisi (etkin kaynak
tahsisi)
-İşgücü kullanımına göre fiziki sermayenin
ve/veya teknolojinin hızlandırılması (verimlilik
artışı).
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
59
Kalkınma-sanayileşme –
sermaye birikimi
 Sermaye birikimi :Bir ekonomide üretimi artırmayı
hedefleyen, sermaye stokuna net ilaveler.
 Dar anlamda özel ve kamusal yatırım harcamaları
sermaye birikiminin temel unsurları.
 Geniş anlamda sermaye birikimi :
- Fiziki sermaye malları ( fabrikalar, makineler ve
binalar),
- Alt yapı harcamaları ( yol, baraj ve hava limanları),
- Beşeri sermaye ( eğitim + sağlık yatırımları)
- Yaşam standardını ve işgücü verimliliğini artıran
tüketim harcamaları.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
60
Beşeri sermaye terimi insan varlığını cansız
nesnelerle birleştiren bir terim.
Ana akım: «Beşeri sermaye ekonomideki ajanların
gelir yaratmaya dönük üretken kapasiteleridir».
Ancak bu tanım işçilerin yaşam ve çalışma
koşullarını içermiyor. Bu nedenle de okullarda
aldıkları eğitimin süresi ile ilişkilendirerek ölçüm
yapıyor.
İşe başlamadan önceki dönem pasif olarak ele
alınırken, işte öğrendikleri ihmal ediliyor.
Perelman The Invisible Handcuffs of Capitalism,
2011)
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
61
Eğitim alamayan, ağır işlerde ve düşük ücretlerle
çalışanların mevcut durumları bu kavram ile
meşrulaştırılıyor.
Eğitimin ırka, cinse ve sınıfsal konumlara göre nasıl
değiştiği gerçeği de unutuluyor.
Bu kavram işçiyi insanlık halinden çıkartıp,
işyerinde cansız, sabit bir sermaye malı konumuna
indirgiyor.
Oysa bir insan olarak işçiler sadece pasif, aldıkları
emirleri uygulayan araçlar değiller.
Perelman, The Invisible Handcuffs of Capitalism,
2011
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
62
İşçiler kapasiteleri, arzuları, umutları olan varlıklar.
Kavram insanı diğer sermaye biçimlerine indirger.
İnsan varoluşunun diğer kısımları da sermaye
biçimlerine indirgeniyor.
16 tür sermaye kavramından söz ediliyor:
Entelektüel, dini, doğal, dijital, psikolojik, politik,
aile, bilgi vb.
Bu durum Thatcher’in TINA’sı ile ilişkilidir.
Piyasa mantığına uygun düşmeyen hiçbir şey
anlamlı değildir.
Perelman, The Invisible Handcuffs of Capitalism,
2011
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
63
Sermaye birikimi
 Kapitalist büyümenin temel biçimi ve
amacı,
 Kapitalistlerin servet biriktirme biçimi,
 Kapitalist krizlerin temel nedeni (aşırı
birikim krizleri: 1929, 2008),
 İktisadi büyüme : Sermayenin
büyümesi.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
64
Krizlere ve sosyal adaletsizliğe
neden olan sermaye birikimi
mi,
yoksa sermayenin ve
teknolojinin üzerindeki
mülkiyet biçimi mi?
Sermaye X üretim araçları
Sermaye birikimi
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
65
 Emekçiler «sermayenin gerekli
olduğuna» inandırıldığından sermaye
üretim ve toplumu yönetmeyi
sürdürür.
 Eğitim, gelenek ve alışkanlıklarla
işçiler kapitalist üretim tarzının
doğa kanunları gibi geçerli ve gerekli
olduğuna inandırılırlar bu da onların
tüm direncini kırar.
66
Eleştirel akım:
Sermaye birikimi
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Sermayenin tam olarak ne olduğunu anlamak gerekir.
 Marx (Das Kapital):
 «Sermaye işçilerin kendilerinin yarattığı ama sonuçta
kendilerine karşı bir silaha dönüşen bir ürün.
 Araç, alet, makine gibi insanın zihinsel ve el emeğine
dayalı faaliyetlerinin sonucunda ürettiği şey.
 Sermayeye baktığımızda onun geçmişteki ve devam
eden emek sömürüsünün bir sonucu olduğunu
görürüz».
67
Sermaye birikimi
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Bu durum neden kolayca anlaşılmaz?
 Çünkü sömürü açık değildir.
 İşçinin emeğini işverene sattığı ve bunun da
karşılığını aldığı algısı yaratılır.
 Örnek: Ücretlerin saat ücreti olarak
hesaplanıp ödenmesi biçimindeki uygulama
bu görüntüyü güçlendirir.
 “Tüm emek sanki ödenmiş emekmiş gibi ortaya
çıkar.”
68
Sermaye birikimi
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Böylece çalışılan bir günün gerekli ve
artık emek; ödenmiş ve ödenmemiş
emek biçiminde ayrıldığı gerçeği
gizlenir.
 Bu yanılsama/illüzyon sermayenin
gerçekte kaynağının işçilerin
ödenmemiş emekleri olduğunu
gerçeğini de gizlemek için yaratılır.
69
Sermaye birikimi
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Oysa sermayenin büyümesinin ön koşulu
artı değerin büyümesidir.
 Bu nedenle sermaye herhangi bir üretken
gücün geliştirilmesinin değil, artı değer
üretimini artıracak ve onu realize edecek
gelişmelerin peşindedir.
 Yani sermaye seçici davranır ve üretkenlik
artışının meyvesini toplama derdindedir.
 Bilim ve teknoloji uygulamaları da bu
bağlamda sermayenin hizmetindedir.
70
Sermaye birikimi
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Oysa sermaye geçmiş ve yaşayan sosyal
emeğin, sosyal mirasın bir sonucudur.
 Sosyal mirasımız, kuşaklarca üretilen ürünler
sermaye sahiplerine ait oldukça, işçiler
sermayenin kontrolü altında kalmaya
devam ederler.
 Sermayenin geçmiş ve yaşayan sosyal emeğin
bir sonucu olması onun toplumsal mülkiyete
ait olmasını haklı ve gerekli kılar .
71
Sermaye birikimi
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
Alternatif bir üretim tarzı
 Sosyal Mülkiyet: Üretim
araçlarının sosyal mülkiyeti olmalı
çünkü sosyal verimliliğin hepimizin
özgür gelişimine yönlendirilmesi
ancak bu sayede mümkündür.
 Sosyal Üretim: İşçiler tarafından
organize edilecek olan sosyal üretim
üreticiler arasında yeni işbirliği
ilişkisini inşa eder ve bu tüm
üreticilerin tam gelişimi için şarttır.
 Sosyal ihtiyaçların karşılanması:
Dayanışmacı bir toplumda
toplumsal ihtiyaçların karşılanması
temeldir; birimizin özgür gelişimi
hepimizin özgür gelişiminin
koşuludur.
Sosyalmülkiyet
SosyalÜretim SosyalİhtiyaçlarınKarşılanması
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
72
Kapitalizm altında büyüme ve
kalkınma (Azgelişmiş ülkeler)
 İktisadi büyüme ve kalkınmanın planlanması,
örgütlenmesi ve finanse edilmesi kamunun
görevi, çünkü;
 Özel tasarruflar az, yetersiz,
 Finansal piyasalar azgelişmiş ve spekülatif,
 Sermaye birikimi yetersiz ,
 Teknoloji geri ve dışa bağımlı,
 Özel sektör sadece kar maksimizasyonu
peşinde .
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
73
Büyüme Fetişizmi
 M. Durmuş, « Büyüme, Neyin Büyümesi?»,
 Ekonomik Yaklaşım, Sayı 83, cilt 23, 2012.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
74
 İktisadi büyüme GSYH’deki yüzdesel artışla
ölçülüyor.
 Ama bu ölçüm tatmin edici değil. Zira;
 insana ait maliyetleri ve faydaları,
 emek ve emekçilerin çalışma koşullarını göz ardı
ederken,
 ticari işlemlerin değerleri üzerinde yoğunlaşıyor.
 Sadece belirli piyasa işlemlerinin değerini ölçüyor.
 Üretimi ya da örneğin özgün bir biçimde faydalı mal
üretimini göstermiyor.
 Bunun nedeni ölçmenin malların “değişim değerine”
dayandırılması, “kullanım değerleri»nin göz ardı
edilmesi.
İktisadi büyüme
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
75
 “Kimler, nasıl çalışır?” gibi konular
istatistiklerde yer almaz.
 Emek gücü sadece piyasada bir işlem
olarak yer aldığında hesaba katılır.
 Keza bir akademisyenin yazdığı bir
makale toplumun bilinçlenmesine ciddi
katkı sağlasa da, yazar ünlü bir pop
şarkıcının elde ettiği gibi yüksek bir geliri
elde edemediğinden, şarkıcının yüksek
geliri GSYH hesabında yer alırken
akademisyenin katkısı sadece kendisini
ödenen aylık maaş miktarında yer alır.
İktisadi büyüme
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
76
 Oysa GSYH içinde, dolayısıyla da
ticari işlemler arasında yer almayan
çok sayıda faaliyet toplum için,
insanlık için temel bir öneme sahiptir.
 Örneğin bugün barış çabaları silah
üretmekten daha değerlidir ama
GSYH’ye her hangi bir katkı
sağlamamaktadır.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
77
İktisadi büyüme
 Diğer yandan böyle bir ölçme biçimi
sermaye çevreleri açısından
işlevseldir.
 Zira bu kesimlere hem ticari işlemlerle
ilgili enformasyon kolaylığını sunarak,
 hem de piyasaların ne denli etkin
çalıştıkları biçimindeki yaygın
yanılsamayı güçlendirerek hizmet eder.
İktisadi büyüme
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
78
 Ayrıca GSYH kavramı; ev içi
üretimi hesaplamaya dâhil etmez.
 Hiçbir ayrıştırma yapmaksızın tüm
ticari faaliyetlerin insanlara
hizmet ettiğini varsayar.
 Dinamik bir süreç içinde değişen
GSYH yapısının hesaplanmasının
zorluklarını dikkate almaz.
İktisadi büyüme
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
79
 Bilgi eksikliği içeren ya da irrasyonel satın almaların
ötesinde tüketicilerin aslında almaya niyetli
olmadıkları satın almaları kapsama dâhil eder.
 Diğer taraftan örneğin otomobillerin neden olduğu trafik
sıkışıklığı, atmosfer kirliliği vs fiyatlamanın dışında
kalacağı için GSYH içinde değil, dışında kalır.
 Otoların neden olduğu trafik kazaları ise hastane
ödemeleri ve oto yedek parça, tamir ve sigorta gibi
ödemelere neden olduğundan GSYH’yi artırır.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
80
İktisadi büyüme
 Ayrıca ülke karşılaştırmalarında da
sorunlar söz konusudur.
 Örneğin ücretlerin düşük, fakat işçilerin
iyi koşullarda sosyal konut, uygun
ulaşım ve ulusal sağlık hizmetine sahip
olduğu ülkelerde (örneğin Küba) bu tür
farklılıkların ülke karşılaştırmalarında
hesaba katılması çok zordur.

İktisadi büyüme
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
81
 Bu anlamda kişi başına düşen gelirin
yüksekliği bir ülkenin iktisadi ve sosyal
kalkınmışlığının göstergesi olamaz.
 Öyle olsaydı, bu gelirin nasıl bölüşüldüğü bir
yana, örneğin kişi başına düşen geliri 35.000
doların üstünde olan Suudi Arabistan’ın
dünyanın sosyal ve ekonomik olarak en
gelişmiş ülkelerinden biri olması gerekirdi.
 Bu bağlamda tek başına iktisadi büyüme
hızının ya da kişi başına düşen gelirin
yüksekliği bir ülkenin emekçileri ve
işsizlerince alkışlanacak ya da gurur
duyulacak bir şey değildir.
İktisadi büyüme
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
82
Gelir bölüşümü – bebek
ölümleri ilişkisi
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
83
Inequality and health, 2011, inequality.org
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
84
Inequality and health, 2011, inequality.org
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
85
Inequality and health, 2011, inequality.org
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
86
Inequality and health, 2011, inequality.org
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
87
Küba
 11 milyon nüfus. Ömür 75 yıl. Bebek ölüm
oranı binde 7. Yaygın ulusal sağlık sistemi
1959’da başlatıldı. GSYH’sinin % 6,3’ünü
sağlığa harcıyor.
 Kişi başı sağlık harcaması 131 dolar gibi çok
düşük bir rakam olsa da DSÖ’nün 1997 sağlık
sistemleri performansı sıralamasında 191 ülke
içinde ilk 39’a giriyor (ABD 37.).
 Herkese ücretsiz sağlık hizmeti veriliyor.
Hizmet kamuya ait hastanelerde kamu
personelince veriliyor.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
88
 Hastalar 24 saat mahalledeki doktor ve hemşireye
ulaşabiliyor.
 1 doktor–1 hemşire takımına 120–170 hasta düşüyor.
Gerekli olduğunda hastalar uzman kliniklere (polyclinics)
ya da hastaneler sevk ediliyorlar.
 Doktorlar yaşlılar için evlere ziyarete gidiyorlar. Her
hasta yılda iki kez kontrolden geçiyor.
 Devlet sağlık harcamalarının % 89,2’sini karşılıyor. Buna
ilaç ve diş bakımı da dâhil. Kalan kısım cepten yapılıyor.
Bunun nedeni ülkeye uygulanan ambargo.
 Küba Latin Amerika’nın her yerine dayanışma amaçlı
doktor gönderiyor.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
89
Küba
Venezuella
 Kaynak:
 Venezuelan Economic and Social
Performance Under Hugo Chávez, in
Graphs
 Jake Johnston and Sara Kozameh
 07 March 2013
 http://www.cepr.net
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
90
Venezuella:
İktisadi Büyüme
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
91
Venezuella:
İşsizlik oranı
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
92
Venezuella:
Yoksulluk oranları
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
93
Venezuella:
Gini Katsayıları
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
94
Venezuella:
Sosyal harcamalar (% 11.3-
%22.8’e)
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
95
Venezuella:
Eğitim göstergeleri
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
96
Venezuella:
Yüksek öğretim mezunları
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
97
Venezuella:
Kamucu emeklilik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
98
 Türkiye gibi % 50’ye kadar varan kayıt
dışılık GSYH hesabını saptırır.
 Özellikle de bildirilmemiş nakit işlemleri
hesaplamaya dâhil edilmediğinden,
devasa boyutlarda vergi kaçakçılığı ya
da vergiden kaçınma sonucunda vergi
kayıpları doğmakta ve tüm bunlar doğru
GSYH hesaplaması yapılmasını önler.
İktisadi büyüme
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
99
 Burjuva iktisat ideolojisi GSYH artışı olarak
tanımladığı ekonomik büyüme kılıfına
bürünerek piyasaların tek başına toplum
için en yüksek faydayı garantileyeceğini ileri
sürer.
 Bu haliyle bu kavram adeta büyük
istatistiklerden oluşan bir halı gibidir.
 Altına işçiler, onların yaşam ve çalışma koşulları
süpürülerek despotik burjuva iktisat
ideolojisinin doğası gizlenir.
 GSYH’nin ekonomik başarının bir ölçütü
olarak kabul edilmesi dikkatlerin daha adil
ve eşitlikçi iyi bir topluma olan ihtiyaçtan
uzaklaştırılmasına neden olur.
İktisadi büyüme
Perelman
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
100
 ► Kapitalist büyüme bir yanılsamadır.
 Bu yönüyle de toplumdaki sömürü ilişkilerini
ve ekonomideki büyümenin ve
zenginliklerin ne pahasına ve kimler
tarafından yaratıldığını gizlemeye hizmet
eder.
 Hem ülke içinde yaratılmış olan ‘artı değer’ hem
de dış ticaret aracılığıyla çok uluslu şirketlerin el
koydukları yarı sömürge ülke işçilerinin yaratmış
olduğu ‘artı değer’, ‘katma değer’ olarak
gösterilir.
 Böylece hem zenginliği yaratan gerçek
kaynaklar hem de acımasız bir yerli ve
emperyalist sömürü gizlenmiş olur.
“Büyüme oranı % 10’larda olsaydı emekçiler
için ya da toplumun bütünü için ne
değişirdi?”
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
101
 ► Büyüme sorunu daha ziyade metropol
kapitalist ekonomilerin bir sorunudur ve
yatırım, talep, tüketim eksikliği ve azalan kâr
oranları gibi nedenlerden dolayı ortaya çıkar.
 Azgelişmiş ülkeler için düşük büyüme bir sorun
olsa da asıl sorun kalkınma ve sanayileşme
sorunudur.
 Çünkü bu ülkeler genelde gelişmişlerden daha hızlı
büyüseler de kapitalist bir üretim tarzı içinde
kalkınamamakta ya da sanayileşememektedirler.
 Ya da en fazla “yarı- sanayileşmiş” bir ülke konumuna
gelebilmekte ve ABD, Avrupa ve Japonya’nın terk
ettiği sanayilere yönelebilmektedirler.
“Büyüme oranı % 10’larda olsaydı emekçiler
için ya da toplumun bütünü için ne
değişirdi?”
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
102
 Bu anlamda son 10 yıldır ortalama % 6-
7’lerde büyümesine rağmen Türkiye’nin
kalkınmakta ve sanayileşmekte olduğunu
ileri sürmek mümkün değil.
 Türkiye daha ziyade dışa bağımlı bir yarı-
sanayileşmiş ülke ve ekonomi, temel sosyal
kalkınmışlık özelliklerine de sahip olmayan bir
ülke konumunda.
 Bu nedenle de özellikle siyasal iktidarların hızlı
büyüme oranlarının arkasına sığınarak
yaptığı “gelişme” ya da “refah artışı”
iddiaları gerçekçi değil.
“Büyüme oranı % 10’larda olsaydı emekçiler
için ya da toplumun bütünü için ne
değişirdi?”
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
103
 ► İktisadi büyüme kavramı pratikte toplumdaki sınıfsal
eşitsizlikleri açıklayamadığı gibi bu tür eşitsizlikleri
gizlemek, perdelemek için de kullanılıyor.
 Örneğin birkaç banka ya da sınai tekel kar ettiğinde
ortalama, kişi başına düşen gelir de büyümekte, iktisadi
büyüme de hızlanmaktadır.
 Bu anlamda İktisadi büyüme sermayenin, servetin
büyümesidir.
 Öyle ki iktisadi büyümenin hızlandığı yıllarda servet ve
sermaye sahiplerinin varlık stokları da çok hızlı büyürken,
ücretlilerin ya da küçük üretici, esnaf ve köylünün gelirleri
yerinde sayar ya da çok az artar.
 Bu sonuca neden olan faktörlerden biri de hükümetlerin
emek aleyhine uyguladıkları, ücret, gelir ve vergi
politikalarıdır.
“Büyüme oranı % 10’larda olsaydı emekçiler
için ya da toplumun bütünü için ne
değişirdi?”
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
104
 ► Günümüzde iktisadi büyüme
yeterli düzeyde ve güvenceli
istihdam yaratmayan bir
büyümedir.
 ► İktisadi büyüme sonucunda
gelir ve servet dağılımındaki
adaletsizlik düzelmiyor daha da
artıyor.
“Büyüme oranı % 10’larda olsaydı emekçiler
için ya da toplumun bütünü için ne
değişirdi?”
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
105
 ► Kapitalist büyüme, daha fazla üretim
ve tüketim çılgınlığı doğayı tahrip
ediyor.
 Çünkü kapitalist üretimin doğrudan amacı
insan ihtiyaçlarının ya da toplumsal
ihtiyaçların karşılanması değil, kâr, daha
fazla kâr ve en fazla kâr elde etmek.
 Daha fazla kâr için daha fazla üretim ve
tüketim yapılıyor.
 Bunun sonucunda ekonomi büyüyor ancak
böyle bir büyüme sırasında hem emek hem
de çevre sömürülüyor, tahrip ediliyor.
“Büyüme oranı % 10’larda olsaydı emekçiler
için ya da toplumun bütünü için ne
değişirdi?”
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
106
BÖLÜŞÜM
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
107
 Büyüme ve refah artışı asıl olarak
sanayi devrimiyle, sermaye birikimi,
sanayileşme ve teknolojik ilerlemenin
hızlanmasıyla son 160 yıldan bu yana
gerçekleşti.
 Bir yazara göre eğer 1850 tarihine kadar ki
6000 yıllık insan ömrü 1 gün ile ifade
edilirse geçtiğimiz yüz yıl ½ saatten biraz
fazla eder.
 Ancak bu son ½ saatte toplam 1 günden
çok daha fazla üretim yapılmış ve gelir ve
refah yaratılmıştır.
Bölüşüm
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
108
 Örneğin 1970–1990 döneminde
küresel sanayiler iki kat büyüdü.
 Keza son 30 yıldır finansal sermaye
ve finans sektörü çok daha hızlı
büyüdü.
 Finansal işlemlerin , sermayenin,
piyasaların ve kurumların genel
ekonomi içindeki ve milli gelir içindeki
payı ciddi biçimde arttı.
Bölüşüm
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
109
 Gelir ve servet bu denli artarken,
bunun bölüşümü son derece
adaletsiz oldu.
 160 yıl öncesine göre yaşam standardı
iyileşmiş olan emekçi sınıflar ile
sermaye sınıfı arasındaki uçurum
daha da büyüdü.
 Son kriz emekçileri hem mutlak hem de
nispi olarak daha da yoksullaştırdı.
Bölüşüm
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
110
 Günümüzde dünyada insanlık tarihinde daha
önce görülmemiş bir ölçüde servet dağılımı
adaletsizliği mevcut.
 En tepedeki 9,5 milyon zengin, dünya nüfusunun
binde 14’ünü oluşturmasına rağmen toplam
servetin % 25’ine sahip durumda.
 En zengin % 10’luk nüfus küresel servetin ya da
kaynakların % 85’ini elinde tutarken, nüfusun %
90’ı geriye kalan % 15’lik bir kaynakla idare
etmek zorunda.
 En alttaki % 50’lik nüfus ise toplam servetin
sadece % 1’ine sahip.
Bölüşüm:
Küresel eşitsizlik - adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
111
 Diğer taraftan 2,5 milyar insan günde 2,5
dolardan az bir gelir tüketebiliyor.
 Dünyada kişi başına günde 2 kg’lık bir gıda
üretilirken toplamda 1,4 milyar insan aç
yaşıyor.
 Dünyadaki en büyük 147 çok uluslu şirket
küresel sermayenin % 40’ını kontrol
ederken, bunların çoğunluğunu bankalar ve
sigorta şirketleri gibi finans kapital kuruluşları
oluşturuyor.
Bölüşüm:
Küresel eşitsizlik - adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
112
 Servet dünyada coğrafi olarak da eşit
ya da adil dağılmıyor.
 2000 yılında ABD ve Kanada tüm
servetin % 34’üne,
 Avrupa % 30’una ve
 zengin Asya-Pasifik ülkeleri %
24’üne sahipken,
 kalan servet diğer bölgelere (L.
Amerika ve Afrika % 12) ait.
Bölüşüm:
Küresel eşitsizlik - adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
113
 Dünyanın en zengin 200 kişisinin
serveti, 2,6 milyar insanınkinden fazla.
 Oysa dünyada herkesin yeterli bir biçimde
sağlık, eğitim, gıda temiz içme suyu,
sanitasyon hak ve hizmetlerden
yararlanabilmesi için yılda sadece 40
milyar dolarlık bir ek kaynağa ihtiyaç var.
 Bu rakam, 2009 yılında toplam servetleri
2,4 trilyon dolar olan dünyanın en zengin
50 kişisinin servetinin altmışta birine denk
düşüyor.
Bölüşüm:
Küresel eşitsizlik - adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
114
 Finans kapital baskın duruma geldi.
 Forbes 400 Dergisi’nin her yıl düzenli olarak
yayınladığı ABD’ nin en zengin 400 insanının
sektörler itibariyle dağılımı:
 Finans sektöründe faaliyet gösteren spekülatör
kapitalistler giderek baskın hale gelirken, sanayici
ve petrol zenginleri ikinci plana düştü.
 1982 yılında, petrol ve doğal gaz zenginleri en zengin
400 kişi arasında % 22,8 ile ilk sırada, sanayiciler %
15,3 ile ikinci sırada yer alırken, finans % 9 ile alt
sıralardaydı.
 2007 yılında finansın tek başına payı % 27,3’ e
yükselirken (gayrimenkul ile birlikte % 34), sanayi %
9,5’e geriledi.

Bölüşüm:
Kapitalist sınıf içinde farklılaşma
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
115
 Diğer taraftan dünyanın en zengin
ülkesi ABD’ de son kriz öncesinde
dahi yaklaşık 50 milyon insanın
sağlık sigortası yoktu.
 10 milyonun üzerinde insan en fazla
haftalık 290 dolar olan asgari ücret
ile geçinmek zorunda ve
 nüfusun % 15’i, yani 46 milyon
insan ise yoksul konumunda.
Bölüşüm:
En zengin ABD aynı zamanda an
adaletsiz ülke
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
116
ABD: Asgari ücretlinin sağlık sigortası alabilmek
için çalışması gereken yıllık saat (1979 ve 2011)
John Schmitt and Marie-Eve Augier, Affording Health Care and Education on the Minimum Wage,
http://www.cepr.net, March 2012,
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
117
 2011 yılı itibariyle dünyadaki dolar
milyarderi sayısı 1000’i aşıyor.
 Forbes 2011 listesindeki en zengin
milyarder 75 milyar dolarlık serveti ile
Meksikalı Carlos Slim Helü.
 Oysa Meksika ekonomisi % 6 oranında
küçülmüştü.
 Kısaca, kapitalist dünyada milyarlarca
insan yoksulluk içindeyken, az sayıda
insan dünyadaki zenginliklerin çok
büyük bir kısmına el koymaktadır.
Bölüşüm:
Küresel eşitsizlik - adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
118
 Eşitsizlik farklı birim ve ölçeklerde
kendini sürekli üretiyor.
 Bugün her bölgenin ya da metropol
kentin kendi yerel seçkinleri oluştu.
 Muhtemelen dünyadaki zenginlik
bölüşümü geçmişte bugünkü kadar
eşitsiz olmadı.
 Var oluşumuzun % 90’ında, tarımın
geliştirilmesine kadar ki dönemde,
insanlar bir hayli eşitlikçi
toplumlarda yaşadı.
Bölüşüm:
Eşitsizlik - adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
119
 Türkiye’de öncelikle servet dağılımı son
derece adaletsiz.
 Bu adaletsizlik son yıllarda izlenmekte olan neo
liberal politikalarla daha da arttı.
 2008 krizi sonrasında Türkiye’de servet
zenginlerinin sayısını arttı.
 28 Şubat 2011 tarihli Forbes Dergisi:
 Türkiye’nin en zenginleri listesinde (Forbes 100)
yer alan Türk dolar milyarderlerinin sayısı son üç
yılda artarak 2011 yılında 39 oldu.
 Geçen yıl bu sayı 28 ve 2009 yılında ise 13 idi.
39 dolar milyarderinin bilinen servetlerinin
toplamı 100 milyar doları aşıyor.
Türkiye’de Bölüşüm:
Servet dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
120
 Bu durum son yıllarda uygulanan
ekonomi politikalarından asıl
olarak kimlerin fayda sağladığını,
 gurur duyulan büyümenin ne
anlama geldiğini,
 büyümenin istihdamı ve emekçi
sınıfların gelirlerini artırmadığını,
 servet zengini sermayedarlar
yarattığını ortaya koyuyor.
Türkiye’de Bölüşüm:
Servet dağılımında eşitsizlik -
adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
121
 Ekonomist Dergisi 'En Zengin 100 Türk'
Araştırması’nın 2012 sonuçları:
 En zengin 100 Türk’ün toplam serveti 2012
yılında geçen yıla oranla % 25 arttı.
 Dikkat çekici yükseliş İslami sermayenin önde
gelen markalarından Ülker Grubu'na ait.
 Geçen yıl altıncı sırada bulunan Ülker Ailesi’ne ait
Yıldız Holding, Koç Holding ve Doğuş Holding’in
ardından üçüncü sıraya yükseldi.
 Sabancı Holding ise dördüncü sırada yer alabildi.
Türkiye’de Bölüşüm:
Servet dağılımında eşitsizlik -
adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
122
 Şirket hissesi, gayrimenkul, toprak /arsa, banka
mevduat hesapları, Hazine bonosu, repo, borsa
gelirleri gibi servet unsurlarına sahip olmayan
emekçi sınıflar gelir dağılımından da adaletli
bir şekilde pay alamıyor.
 TÜİK gelir dağılımı araştırmaları sosyal
sınıfların milli gelirden aldığı payları göstermiyor.
 Buna rağmen % 20’lik hane halkı gruplarına
göre yapılan gelir dağılımı araştırması en üst gelir
grubu ile alttakiler arasındaki uçurumu
göstermeye yetiyor.
Türkiye’de Bölüşüm:
Gelir dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
123
Türkiye’de Bölüşüm:
Gelir dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
124
 2011 yılında en yüksek gelire sahip son gruptakilerin toplam gelirden
aldığı pay % 46,7 (geçen yıl bu oran % 46,4 idi) iken, en düşük gelire
sahip ilk gruptakilerin toplam gelirden aldığı pay % 5,8’dir.
 En tepedeki yüzde 20’lik grubun toplam gelirden aldığı pay, ilk
yüzde 20’lik grubun payının 8 katı.
 Yani, en üst % 20’lik bir grup toplam gelirin neredeyse yarısına
el koyarken, kalan yarısı Türkiye nüfusunun % 80’i tarafından
paylaşılmak zorunda.
 Ya da en tepedeki üçte birlik bir nüfus gelirin üçte ikisine el
koyarken, en alttaki % 60’lık nüfus kalan üçte bir ile yetinmek
durumunda.
 Gini Katsayısı : 0.404 (geçen yıl 0,402 idi).
 Türkiye Şili ve Meksika’dan sonra en OECD ülkeleri içinde en
yüksek Gini Katsayısına sahip ülke.
Türkiye’de Bölüşüm:
Gelir dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
125
 Türkiye’de insani gelişmişlik düzeyi çok düşük.
 Bu endeks 169 ülke arasındaki insani gelişmişlik farklarını
gösteriyor.
 Endeks, sağlık(ömür beklentisi), eğitim süresi ve okullaşma
oranı ve kişi başına düşen milli gelir gibi asıl olarak üç temel
kaleme dayanıyor.
 Endeksin değeri 1’ e yaklaştıkça o ülkedeki insanların refah
düzeyleri artar, yoksulluk düzeyi azalır.
 OECD ülkelerinin endeks ortalaması : 0.88 .
 Norveç’in 0.94 ile en tepede (1.) ve Zimbabwe’nin 0.14 ile
sonuncu (169.) olduğu sıralamada Türkiye 0.68 ile 83.
sırada yer alıyor.
 Daha önceleri Türkiye 70’li sıralarda yer almaktaydı.
 İran, Ermenistan, Gürcistan, Yemen, Fas, Suriye, Mısır,
Ürdün, Libya ve Tunus gibi ülkeler Türkiye’nin üstünde
sıralanıyor.
UNDP / İnsani Gelişme Endeksi
2010
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
126
 31 OECD ülkesinde 6 sosyal adalet göstergesinin
ağırlıklı ortalaması OECD genelinde 6.67.
 Türkiye 6 göstergenin hepsinde 5 puanın altında
kalarak 4.19 ile son sırada (31.sırada) yer aldı.
 Böylece Türkiye OECD’nin en sosyal adaletsiz
ülkesi olarak tescillendi.
 Yoksullukla mücadele: 4.26
 Eğitimde eşitlik: 3.67
 İstihdam imkânı: 4.86
 Sosyal bütünleşme: 3.22
 Sağlık: 3.79
 Kuşaklararası adalet: 5.05.
OECD / Sosyal Adalet
Göstergeleri 2011
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
127
 Emekten yana kamu bütçe politikaları
ile bu adaletsizlikleri bir miktar
azaltmak mümkün.
 Ancak Türkiye’de bütçeler bu
amaçla kullanılmıyor.
 Tam tersine bütçeler gelir ve
servetin zenginler ve sermaye
grupları lehine yeniden
bölüştürülmesine hizmet ediyor.
Türkiye’de Bölüşüm:
Gelir dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
128
 OECD ülkelerinde kamu bütçesinden
yapılan sosyal amaçlı harcamalar
ortalama olarak 1980 yılında %15.5 ve
2012’de % 21.7’ dir.
 Türkiye ‘de ise bu oran 1980’de % 3.22’
den 2009 yılında % 12.8’e yükseldi.
 Türkiye’de sosyal amaçlı harcamalar
Meksika, Güney Kore ve Şili’den sonra
en düşük dördüncü düzeyde.
 Yani, en düşük sosyal amaçlı yardım yapan
ülkeler ile en eşitsiz gelir dağılımına sahip
ülkeler arasında paralellik bulunmaktadır.
Türkiye’de Bölüşüm:
Gelir dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
129
2013 Bütçesi
Maliye + Hazine % 42 171 Milyar TL
Milli Eğitim Bakanlığı % 11,7 47,5 Milyar TL
Asker + Polis + Cezaevleri % 11,6 47,2 Milyar TL
Sağlık Bakanlığı % 4,1 16,7 Milyar TL
103 Üni. + YÖK + ÖSYM % 3,7 15,22 Milyar TL
Diyanet İşleri Bşk. % 1,1 4,6 Milyar TL
Kültür + Turizm + Çevre
Bakanlığı
% 1,0 3,8 Milyar TL
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
130
 Bütçeden küçük köylü ve yoksullara yapılan
yardımlar bütçenin toplamda % 3 ya da 4’ünü
ancak buluyor.
 Örnek: Son 9 yıl boyunca (2012 ve 2013 hariç )
Sosyal Yardım Dayanışma Fonu aracılığıyla
yoksullara yapılan yardımlar ortalama 2 milyon
lirayı bulmadı.
 Sürekliliği olmayan yardım biçimleri, yoksulluğu
azaltmaktan ziyade sisteme ve sistemin
egemenlerine bağımlılık yaratıyor.
 Bir yandan devletin sosyal yönünün
küçültülürken, diğer yandan da güncel, tekil ve
birbirinden kopuk yardım harcamaları gündemde
tutuluyor.
2013 bütçesi: Yüzü sermayeye sırtı
ise halka, emeğe dönük bir bütçe
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
131
 Tarım Kanunun 21 inci maddesinde “Tarımsal
destekleme programlarının finansmanı, bütçe
kaynaklarından ve dış kaynaklardan sağlanır.
Bütçeden ayrılacak kaynak, gayrisafi millî
hasılanın yüzde birinden az olamaz” hükmü yer
alır.
 Ancak bu oran yıllar itibariyle % 1’in altında
seyretmektedir.
 2013 yılı bütçesinde bu oran toplam tarımsal
desteklemeler ele alındığında % 0.83’dür.
 Ancak Destekleme ve fiyat İstikrar Fonu… vb
yollarla verilen diğer dolaylı tarımsal destekleri de
eklendiğinde bu oran yüzde 1’in üzerine çıkıyor.
2013 bütçesi: Yüzü sermayeye sırtı
ise halka, emeğe dönük bir bütçe
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
132
 2012 yılı için ise doğrudan gelir desteği
ödemeleri için bütçeden kaynak ayrılmadı.
 Bu desteğin yerini alan bazlı desteklemeler
aldı.
 Bütçeden yapılan tarımsal destekler tarım
kesiminin gelirlerinin en az üçte birini
oluşturuyor.
 Ancak tarımsal desteklerden faydalanabilmeleri
için köylülerin Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS)
kayıt olmaları gerekli.
 ÇKS’ye kayıt olabilmek için de arazilerin tapulu
olma şartı aranıyor.
Bütçeden yapılan tarımsal
destekler
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
133
 Özellikle miras yoluyla parçalı arazilerin
sayısının giderek artması ve tapusu
olmayan ya da hisseli küçük çiftçilerin
sayısının fazlalığı nedeniyle, desteklerden
yoksul kesim yeterince
yararlanamıyor.
 Ayrıca topraksız köylüler ve tarım
işçileri de destek kapsamı dışında
kalıyorlar.
 Tarımsal desteklerden daha çok büyük
üreticiler yararlanıyor.
 Desteklerin yoksulluğu azaltıcı etkileri
yok denecek kadar az.
Bütçeden yapılan tarımsal
destekler
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
134
 Buna karşılık çeşitli vergi muafiyeti ve istisnaları, vergi
indirim ve tecilleri ve sermaye sübvansiyonları biçiminde
sermaye sahiplerine verilen destekler bütçenin %
13’üne denk düşüyor.
 Sadece “vergi harcaması” adı altında 2013 bütçesinde
22,4 milyar lira tutarında verginin sermaye geliri elde
edenlerden alınmasından vazgeçiliyor.
 Ancak vergi kanunları dışında yer alan mevzuatla düzenlenen
ve bütçenin ekinde yer almayan (örneğin Petrol Kanunu )
vergi harcaması sayısı açıklananlardan daha fazla.
 Yani sermayeye tanınan vergisel imkân bütçede
sıralananlardan çok daha fazla.
 Sermaye için ayrıca; işveren primindeki 5 puanlık indirim
için kredi faiz desteği için ve kobi desteği için
milyarlarca lira tutarında sübvansiyon söz konusu.
2013 bütçesi: Yüzü sermayeye sırtı
ise halka, emeğe dönük bir bütçe
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
135
 Böyle bir bütçe politikası sonucunda
asgari ücretli bir ücretlinin vergi yükü
net ücretinin % 70’ine kadar çıkıyor.
 Resmi kurumlar vergisi oranı % 20
olmasına rağmen,
 Türkiye’nin en büyük şirketleri,
holdingleri ve bankalarının efektif
olarak ödedikleri verginin gelirlerine
oranı ortalama % 5’i aşmıyor.
 Bu oran BİM marketler zincirinde ise %
0,08 civarında.
Türkiye’de Adaletsiz vergi yükü dağılımı
bölüşümü daha da adaletsiz yapıyor
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
136
 Bu eşitsizlik ve adaletsizlik göstergeleri
sınıfsal bölünmüşlüğün sadece çarpıcı
sonuçları.
 250 yıllık kapitalizmin insanlara, iddia
edilenin aksine, sınıfsal sömürü, yoksulluk,
eşitsizlik ve adaletsizlik ve krizler dışında pek
de bir şey vermediğinin göstergeleri.
 Bu sonuçları doğuran şey, toplumdaki
diğer sömürü ve ezme biçimlerinin üzerinde,
artı değer sömürüsüne, kâr maksimizasyonu
için üretime ve çevreyi tahrip eden, işçi ve
emekçi sınıfları baskılamaya dayalı kapitalist
üretim tarzının bizzat kendisi.
Bölüşüm
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
137
 İşsizlikte olduğu gibi, yoksulluk, gelir ve
servet dağılımı adaletsizliğinin nedeni ana
akım iktisatçıların ileri sürdüğü gibi kaynak
yetersizliği değil, kapitalist sistemin
kaynakları dağıtma biçimidir.
 Çünkü kaynaklar piyasalar tarafından
ihtiyaçların karşılanması için değil, kâr
elde etmek için dağıtılmakta ve devlet izlediği
sosyo-ekonomi politikaları ile bunu
kolaylaştırmaktadır.
Bölüşüm
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
138
 Keza bu bir kerelik bir olarak
kalmıyor,
 piyasalar ve devlet bu eşitsizlikleri
hem yeniden üretiyor hem de daha
da derinleştiriyor.
 İktisadi krizler ise bu eşitsizlik ve
adaletsizliği daha da artırıyor.
Bölüşüm
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
139
 Üretim araçları üzerindeki özel mülkiyet
devam ettiği sürece,
 istihdam, eğitim, sağlık, sosyal güvenlik ve
sosyal konut gibi hakları karşılamaya dönük
kamusal hizmetler tüm toplumun,
insanlığın ya da çevrenin yararına olacak
bir biçimde sunulamaz.
 Bu haklar birer birer ortadan kaldırılarak
sermaye için yeni kârlı alanlara
dönüştürülecek şekilde metalaştırılır.
Eleştirel akım:
Bölüşüm
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
140
 Sosyal devletlerin çöküşü kapitalizmi reforme etme
çabasının sadece kısa bir süre için işe
yarayabildiğini gösterdi.
 Bu nedenle de kısa erimde mevcut sistemde çalışan
sınıfların ve işsizlerin çıkarlarını koruyup geliştiren her
tür iyileştirme için mücadele edilmeli.
 Ancak, toplumsal yapının dönüştürülüp, siyasal
iktidarın tekelci sermayeden alınmadan bu reformların
asla güvende ve kalıcı olamayacağının da bilinciyle;
 uzun erimde kaynakların, tüm toplumun ve ekolojinin
ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için bu sorunlara neden
olan üretim tarzını ve bunun neden olduğu
bölüşüm ilişkilerini değiştirmek gerekmektedir.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
141
Eleştirel akım:
Bölüşüm
 Ekonomiyi kontrolü altında tutan
büyük işletmelerin ve bankaların
kamusal mülkiyete devredilmesi,
 Dış ticaretin devletleştirilmesi,
 Bu işletmelerin yönetim ve
denetiminin işçilerin ve diğer emekçi
sınıfların ve bir bütün olarak
toplumun demokratik olarak
seçilmiş olan temsilcilerine
bırakılması gerekli.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
142
Eleştirel akım:
Bölüşüm
İSTİHDAM VE
İŞSİZLİK
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
143
 Kapitalizm sadece kriz dönemlerinde
değil, krizde olmadığı dönemlerde de
yeterince iş ya da istihdam yaratan bir
sistem değil.
 Son dönemlerde görüldüğü gibi yarattığı
istihdam istikrarsız-geçici, düşük
ücretli, yarı zamanlı ve güvencesiz
istihdam niteliğinde (prekarya).
 Bu anlamda kapitalizm bir yandan vahşi bir
emek sömürüsü sürdürürken, diğer yandan
milyonlarca insanı işsiz bırakmakta ve
potansiyel emeği israf etmektedir.
İstihdam / İşsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
144
İşsizlik oranı = işsizler / emek
gücü
 Emek gücüne katılım oranı = 16
yaş -65 yaş arası nüfus.
 Türkiye : % 49, OECD : % 66,
ABD: % 70
İşsizlik türleri:
 Friksiyonel (% 3-4, iş değiştirme
süreci)
 Yapısal işsizlik
145
İşsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO)
küresel istihdam verileri (ILO, 2011);
 2010 yılında dünyadaki toplam işsiz sayısı 205
milyon ve ortalama işsizlik oranı: % 6,2.
 Nüfusun ne kadarının istihdam edildiğini gösteren
istihdam / nüfus oranı : % 61.
 Emek gücüne katılım oranı: % 65 dolayında
(azgelişmiş ülkelerde % 50’lerin altına düşüyor).
 Yani kapitalist ekonomiler insanlar için yeterli
istihdam yaratmıyor, iş olanağı sunmuyor.
Kapitalizm artık yeterli istihdam
yaratmıyor
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
146
 Nispeten daha örgütlü ve yüksek ücretli sanayi
istihdamının payı azalırken, daha düşük ücretli ve
güvencesiz nitelikteki tarım ve hizmetler sektörü
istihdamının payı artıyor.
 Kısmi zamanlı istihdam hem kriz döneminde hem
de toparlanma dönemlerinde artıyor.
 Gençler (15–24 yaş grubu) arasındaki işsiz sayısı
ve işsizlik oranı ortalamanın iki katından fazla
(% 12,6; 78 milyon ).
 Yani kapitalizm gençlere iş ve umut vermiyor.
Gençlerin emek gücüne katılım oranı ise giderek
azalıyor.
 2010 yılında 1,7 milyon genç emek gücü piyasasından
çekildi.
İstihdamın sektörel dağılımı
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
147
 Hizmetler : %
43
 Tarım: % 35
 Sanayi: % 22.
 Tarımın payı
hızla azalıp,
hizmetlerin
payı artarken,
sanayi çok az
arttı.
Dünya çapında istihdamın sektörel dağılımının
gelişimi (1990-2009)
(ILO Global Employment Trends 2011)
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
148
 Hizmetler : % 70
 Sanayi: % 24
 Tarım: % 6
 Hizmetler
sektörünün payı
artarken,
tarımın ve
sanayinin payı
azaldı.
Metropol ülkelerde istihdamın sektörel dağılımı
ILO Global employment trends 2011
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
149
 Sektörel dağılım:
 Hizmetler : 11,587,000 (
% 48) (MG payı : %
71,9)
 Tarım : 6,143,000 ( %
25.5) ( MG payı : % 8,1)
 Sanayi : 4,704,000 ( %
19.5) (MG payı : % 20)
 İnşaat : 1,676,000 ( %
7,0)
 Kamu / özel sektör
dağılımı:
 Özel sektör :
10,225,700
( %92,7),
 Kamu sektörü :
805,263 ( % 7,3).
Türkiye’de kayıtlı istihdamın dağılımı (2011):
24,110,000 (% 100)
(Rakamlarla Türkiye (İşveren, Temmuz 2012)
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
150
 Dünya ortalaması:
 1996: % 43;
 2006: % 47
 Metropol ülkeler:
 1996: % 82;
 2006: % 84
 Ücretli istihdamının
payı artıyor…
Ücretli istihdamının payı (1996-2006) (%)
(ILO, Global Wage Report, 2008-09)
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
151
Türkiye’de ücretli istihdamının payı
(%) (Rakamlarla Türkiye (İşveren, Temmuz 2012)
 İstihdam durumu:
 Ücretli ve yevmiyeli:
 14,876,000 ( % 61,7)
 Kendi hesabına ve işveren :
 5,931,000 ( % 24,6)
 Ücretsiz aile işçisi:
 3,303,000 ( % 13,7)
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
152
 Son 30 yıldır ücretlilerin
milli gelir içindeki payı
hemen tüm OECD
ülkelerinde azaldı.
 Bunun nedenleri verimlilik
artışları, sermaye
yoğunluğu, artan yerli
ve uluslar arası rekabet,
işçilerin toplu pazarlık
güçlerinin azalması,
kolektif pazarlık
kurumlarının
dönüşümü.
 Bu durum gelir dağılımını
daha da kötüleştirirken
sosyal uyumu azalttı,
toparlanmayı zorlaştırdı.
OECD Ülkelerinde Emek Gücünün MG
İçinde Azalan Payı (1990-2009)
(OECD Employment Outlook 2012)
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
153
 Kapitalizmin yarattığı istihdam istikrarsız-geçici, düşük
ücretli, yarı zamanlı ve güvencesiz istihdam niteliğinde.
 Toplam 3 milyar çalışan işçinin yarısı (1,5 milyar işçi)
güvencesiz, her an işten çıkartılabilir konumda ve çok düşük
ücretlerle çalışabiliyor.
 Öyle ki günde 1.25 dolar ve altında bir ücretle yetinmek
durumunda kalan “çalışan yoksul istihdamı” toplam
istihdamın % 21’ini oluşturuyor.
 Bu oran azgelişmiş ülkelerde % 50’yi buluyor.
 Ebeveynleri ile birlikte toplamda günlük 2 dolar ile geçinmek
zorunda kalan işçilerin oranı ise % 39 (1,2 milyar işçi)
Esnek, güvencesiz, düşük ücretli
istihdam
154İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Esnek istihdam Avrupa İstihdam Politikasının önemli
bir parçasını oluşturuyor.
 Bu, standart olmayan istihdam koşulları, kısmi zamanlı
çalışma, evden çalışma ve sabit ücretli çalışma gibi
konuları içeriyor.
 Uluslararası emek gücü istatistiklerine göre Avrupalı
her 5 işçiden 2’si esnek istihdam koşullarında
çalıştırılıyor.
 Esnek istihdamın en yaygın olduğu ülkelerin başında Hollanda, İtalya,
Almanya, Portekiz, Polonya ve İspanya geliyor.
Esnek, güvencesiz, düşük ücretli
istihdam
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
155
 Küreselleşmeve teknolojikdeğişimlerinnedenolduğu,
 uluslararasıişbölümüneuygunbirbiçimde özellikle de azgelişmişülkelerde esnekistihdamkoşullarında ve geneldeyarı zamanlıistihdam
edilen,
 büyükölçüdekadınlardan,gençlerden, engelli işçilerden,
 tekrarçalışmakzorunda kalanemeklilerden,eskimahkûmlardanvegöçmenlerden,
 dahaönceorta sınıflara mensupmesleksahiplerinden,iflasedenesnaftan,
 iktisadi değişimnedeniyleyerlerindenedilmişolankalifiyeveyarı-kalifiyeişçilerdenveişsizlerdenoluşanve
 temelözelliğigüvencesizlikveekonomikkoşullara duyarlılıkolanişçisınıfıkatmanlarınıanlatan birterim. (GuyStanding,
ThePrecariat: theNewDangerousClass, 2011).
Prekarya
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
156
 Temel özelliği güvencesizlik.
 Bunlar sendikalı, sigortalı iş güvenliğinden
yoksun ve son derece sağlıksız ortamlarda,
düşük ücretli çalışmak zorundalar.
 Öyle ki, bazı bölgelerde saat başına 20 cent,
günde 16 saat ve ayda 1 gün izin gibi ilkel
sermaye birikimi dönemini hatırlatan koşullarda
çalıştırılıyorlar.
 Bunlar aynı zamanda nesnel olarak sendikalı
işçilerin direncini kırmada kullanılıyorlar.
157
Prekarya
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
Türkiye: Kanun Hükmünde Kararnameler
(KHK)
 AKP hükümeti, 06.04.2011 Tarih ve
6223 Sayılı kanunun verdiği “yetkiye”
dayanarak bugüne kadar toplam 35
Kanun Hükmünde Kararname çıkardı.
 Bu KHK’lerle, sağlık, eğitim, adalet,
barınma, kültür ve çevre gibi hizmetlerle,
kamu yönetimi alanında mali ve sosyal
haklar başta olmak üzere birçok konuda
önemli değişiklikler yapıldı.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
158
Güvencesiz ve esnek, kuralsız bir
çalışma rejimi hızla örülüyor
 Bu KHK’ler ve diğer düzenlemelerin hedefi
güvencesiz, esnek, kuralsız bir çalışma
rejimi oluşturmak.
 Bu süreç 2003’teki 4857 sayılı İş Yasası
ile başlatıldı.
 ►Bu 10 yıllık sürecin ilk ayağı yaygınlaşan
taşeron (alt işveren) uygulaması.
 Özel sektörde taşeronlaştırma hızla
sürdürülürken, kamu kesiminde kadrolu
güvenceli istihdam yerini giderek ‘taşeron’
işçi ve ‘dışarıdan hizmet alımına’ bırakıyor.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
159
 ÇSGB verilerine göre son 10 yılda taşeron işçi
sayısı 350 binlerden 1 milyon 500 bine ulaştı.
 Tek başına Sağlık Bakanlığı bünyesinde 2011
yılında çalışan 478.000 personelin; 358.000’i
kadrolu, kalan 120.000’i, yani % 25’inden
fazlası ise “taşeron firma personeli”.
 KİT’lerde “sözleşmeli personel” çok daha
büyük oranda: % 44.
 ‘Geçici işçiler ile birlikte bu oran % 48’i buluyor.
Bu oran 1986 yılında ise sadece % 3 idi.
Güvencesiz ve esnek, kuralsız bir
çalışma rejimi hızla örülüyor
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
160
 ►İkinci ayak : 2012 yılında açıklanan Ulusal
İstihdam Stratejisi (UİS) Belgesi:
 2023 yılına kadar çalışma hayatında yapılması
hedeflenen değişikliklerin
 Temel hedefi işsizliğin nedeni olarak görülen
güvenceli istihdamı ortadan kaldırmak ve daha
esnek emek gücü piyasaları yaratmak.
 Bu strateji altında; (i) taşeron uygulaması
yaygınlaştırılıp asıl işlerde de taşeron işçi çalıştırmak
tamamen serbest bırakılıyor (ii) geçici işçilik
yaygınlaştırılıyor (iii) Özel istihdam büroları
aracılığıyla "kiralık işçilik" oluşturulacak. Böylece
esneklik kurumsallaştırılmış olacak (iv) kıdem
tazminatları budanacak.
Güvencesiz ve esnek, kuralsız bir
çalışma rejimi hızla örülüyor
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
161
Sendikal haklar daraltılıp, sendikalar
etkisizleştirildi
 ►Üçüncü ayak : 6356 sayılı yeni Sendikalar ve Toplu
İş Sözleşmesi Kanunu.
 Bu kanun ile işçilerin yaklaşık % 55 ' ini oluşturan
30’dan az işçi çalıştıran işyerlerindeki işçilerin ve 6
aydan az kıdemi olan işçilerin sendikalaşma hakkı
ortadan kaldırıldı.
 1.4 milyon işyerinin % 95’inde 30’dan az işçi çalışıyor.
 Yani işyerlerinin % 95’inde sendikal örgütlenmenin
yasal bir güvencesi kalmadı.
 Sendikal nedenlerle işten atılmaları yaptırımsız kaldı.
 Bu işçiler tazminat hakkından da mahrum
kalıyorlar.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
162
Kamuda güvencesizleştirme, esnek
çalıştırma ve sendikal vesayet
dönemi
 ►Dördüncü ayak : 6111 sy ‘Torba Yasa
(13.02.2011) ile 657 sy DMK’ de yapılan
değişiklikler :
 Madde 104: “ …Memurların yürüttükleri
hizmetin özelliklerine göre, bu madde
uyarınca tespit edilen çalışma saat ve
süreleri ile görev yerlerine bağlı
olmaksızın çalışabilmeleri mümkündür.”
 Madde 101: “Günün yirmi dört saatinde
devamlılık gösteren hizmetlerde çalışan
Devlet memurlarının çalışma saat ve
şekilleri kurumlarınca düzenlenir”.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
163
 Memurların, kamu yararı ve hizmet
gerekleri sebebiyle ihtiyaç duyulması
halinde,
 Kurumlarınca Devlet Personel
Başkanlığı’nın uygun görüşü alınarak
diğer kamu kurum ve kuruluşlarında 6
aya kadar geçici süreli olarak
görevlendirilebileceğine” ilişkin
düzenleme yapıldı.
Kamuda güvencesizleştirme, esnek
çalıştırma ve sendikal vesayet dönemi
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
164
 Madde 110: “Kamu kurum ve kuruluşları yürütmekte oldukları
hizmetlerin özelliklerini göz önünde bulundurarak
memurlarının başarı, verimlilik ve gayretlerini ölçmek
üzere, Devlet Personel Başkanlığının uygun görüşü
alınmak kaydıyla, değerlendirme ölçütleri belirleyebilir.”
 Madde 125: “a) İdeolojik veya siyasi amaçlarla kurumların
huzur, sükûn ve çalışma düzenini bozmak,
 boykot, işgal, kamu hizmetlerinin yürütülmesini engelleme, işi
yavaşlatma ve grev gibi eylemlere katılmak veya
 bu amaçlarla toplu olarak göreve gelmemek, bunları tahrik ve
teşvik etmek veya yardımda bulunanlara
 devlet memuriyetinden çıkarılma cezası verilir.”
Kamuda güvencesizleştirme, esnek
çalıştırma ve sendikal vesayet dönemi
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
165
 ► Beşinci ayak: 4688 sayılı Kamu
Görevlileri Sendikaları Kanunu'nda
(Nisan 2012 ) yapılan değişiklik:
 Kamu çalışanlarının tümünün
grev hakkı yok sayıldı.
 ‘Sözde toplu sözleşme hakkı’ getirildi
ama özünde zorunlu tahkim rejimine
geçildi (Kamu Görevlileri Hakem
Kurulu - KGHK ).
Kamuda güvencesizleştirme, esnek
çalıştırma ve sendikal vesayet dönemi
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
166
 Çalışma rejimine dönük bu düzenlemelerin
amacı; hem özel hem de kamu
sektöründe,
 esnek ve güvencesiz çalıştırmayı
yaygınlaştırmak,
 emekçi sendikalarını etkisizleştirip,
küçültmek,
 onları siyasal iktidarın vesayeti altına
sokmak
 artı değer miktarını daha da artırmak.
 Bu çabalar sonuç verdi.
Kamuda güvencesizleştirme, esnek
çalıştırma ve sendikal vesayet dönemi
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
167
 Özel sektörde
 Sendikalaşma oranı (2011):
 % 3-7 civarında.
 Toplu iş sözleşmesi (2011):
 2012 yılında 16 milyon ücretliye karşılık toplu iş
sözleşmelerinden yararlanan işçi sayısı 680 bin civarında.
A.Ç.
 Akdedilen TİS sayısı : 1,939 (2009: 1,995)
 İşyeri sayısı (% 1’i) : 14,057 (toplam 1,400,000 )
 Kapsamdaki işçi sayısı (% 3.5’i) : 422,584 (2009:
504,796)
 Grev uygulamaları (2011):
 Grev sayısı : 9 ( 2009: 13)
 İşyeri sayısı: 26 (2009 : 34)
 Greve katılan işçi sayısı : 557 ( 3,101)
168
Özel sektörde sendikalaşma oranı, akdedilen TİS sayısı ve
grev sayısı azalma eğilimini sürdürüyor (Rakamlarla
Türkiye, İşveren, Temmuz 2012)
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
Kamu sendikaları giderek iktidarın vesayeti
altına girdi
Toplam memur sayısı :
 2,017,978.
Toplam sendikalı memur
sayısı:
 1,375,661.
Sendikalaşma oranı: %
68.17
169 İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Memur-Sen: 650 bin 328 ( %
47),
 Memur-Sen 2002 ' de 42 bin olan üye sayısını 15
kat artırdı.
 T. Kamu-Sen: 418 bin 991 (%
30),
 KESK: 240 bin 304 ( % 17).
 Birleşik Kamu-İş: 33 bin 477
(% 2).
Sendikaların üye sayıları
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
170
657’de yapılması düşünülen değişiklikler
(Yeni Tasarı)
 ‘yeni tasarı’ ile kamu emekçilerinin ellerinde
kalan son hakları dahi ellerinden almak
isteniyor.
 İşte, işyerinde, mesai saatinde, ücrette,
çalışma süresinde , kuralsız, standart-dışı,
eğreti istihdamı yerleştirilip
yaygınlaştırılmak ve güvencesizliğin kural
haline getirilmesi hedefleniyor.
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
171
 Kadro esasına dayanan memurluğun yerine
sözleşmeli personel, geçici personel ve işçilerin
istihdam edilmesi ve mevcut memur kadrolarının bu
statülere yönlendirilmesi hedefleniyor.
 Bu, kamu personelini statü hukukundan çıkartıp
özel sözleşme hukukuna mahkûm eden bir durum.
 Bu, mevcut memur statüsünden 4/B hem de
4/C’ye geçiş ve taşeron işçiye dönüşmek
biçiminde gerçekleşecek.
 Böylece toplu sözleşme hakkından
yararlanamayan, hak mücadelesinde
sendikalaşmalarının önü tıkanan, örgütsüz bir
işçi sınıfının da oluşturulması hedefleniyor.
‘Yeni Tasarı’
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
172
 Güvencesiz istihdam biçimi altında
sermaye doğrudan ya da devlet eliyle,
emekçiyi ihtiyaç duyduğu zaman ve
mekânda ve normlarda kullanabilecek.
 Kamu, sermayenin talebine uygun olarak
yeniden yapılandırılacak.
 Kamu emekçileri performans sistemi ve
kalite yönetimi benzeri uygulamalara
maruz bırakılacak,
 böylece de kamu ile özel arasındaki
sınırlar giderek ortadan kaldırılacak.
‘Yeni Tasarı’
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
173
 Kısaca, emekçiler açısından güvencesiz
istihdam;
 ►işini kaybetmek,
 ►sendikasızlaşmak-örgütsüzleşmek,
 ►koruyucu düzenlemelerden yoksun
kalmak,
 ►daha ağır bir artı değer sömürüsüne maruz
bırakılmak,
 ►daha fazla yoksullaşmak ve refah
kaybına uğramak demektir.
‘Yeni Tasarı’
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
174
 Nüfusun % 20’si çok yoksul ve 16 milyon insan
sosyal yardımlarla yaşamını sürdürebiliyor;
 Bunlara ilave olarak çalışan yoksul oranı
tarım sektöründe % 35’in üzerinde,
 sanayi sektöründe % 30’a yakın ve
 en yoksul çalışanların % 46’sını yevmiyeli işçiler
ve
 % 34’ünü ücretsiz aile işçileri (ev kadınları)
oluşturuyor.
Türkiye’de çalışan yoksullar
175İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Bu sınırlı istihdam olanağı bölge, cins,
yaş, ırk ve etnisiteye göre de farklılık
gösteriyor.
 Öyle ki kadınlar arasındaki işsizlik
erkeklere göre daha yüksek (kadınlarda
oran % 6,5 iken erkeklerde % 6).
 Zenciler, göçmenler, azınlık uluslar
daha zor ve nitelikli iş bulabiliyorlar, daha
ucuza çalıştırılıyorlar ve krizde ilk onlar
işten çıkartılıyor.
 Yani kapitalizm tüm cinslere ve etnik
gruplara eşit imkân tanımıyor.
176
İstihdam imkanları etnisiteye göre değişiyor.
Kapitalizm tüm etnik gruplara eşit imkan tanımıyor
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Türkiye’de bölgeler itibariyle tarım dışı işsizliğin dağılımı:
 Güney Doğu ve Doğu Anadolu bölgelerinde Türkiye ortalamasının çok üstünde
resmi olarak % 20,4’ e varan bir işsizlik
 Yani genel olarak Türkiye’nin doğusunda işsizlik batısına kıyasla daha
yüksek.
 En yüksek işsizlik oranına sahip kentler:
 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan, Van Muş, Bitlis,
 Diğer taraftan İzmir’in % 16,5, Kayseri’nin (Sivas ve Yozgat dâhil) % 16,7 ve
Kocaeli-Sakarya’nın % 14,7 olarak Türkiye ortalamasının üstünde çıkması
işsizliğin sanayi bölgelerinde de ne denli yüksek olduğunu ortaya koyuyor.
177
İstihdam imkanları etnisiteye göre değişiyor.
Kapitalizm tüm etnik gruplara eşit imkan tanımıyor
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Kriz dönemlerinde bu tablo daha
da kötüleşiyor,
 işsiz sayısı hızla artarken,
 esnek istihdam adı altında (işsizliği
azaltmak gerekçesiyle)
 emek sömürüsü daha da
yoğunlaşıyor.
Kriz dönemlerinde :
İşsizlik, esnek, güvencesiz, düşük ücretli istihdam
artıyor
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
178
OECD: İstihdam / İşsizlik
(kaynak: KESK-AR)
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
179
 Resmi işsizlik oranları metropol ülkelerde dahi
ortalama % 10’un üzerine çıktı.
 ABD’ de bu oran % 8,2 ; Japonya’da % 5 (genç işsizliği %
10,5) ve Avrupa ülkelerinde ortalama % 10’un üzerinde.
 2011 yılı sonu itibariyle Avro Bölgesinde ortalama işsizlik
oranı % 10,4 ve genç işsizliği oranı % 21.
 Ancak genç işsizliği İspanya’da % 50’yi aşarken,
Yunanistan’da % 50’ye yakın ve Portekiz’de % 30’un
üzerinde.
 27 AB ülkesinde kayıtlı işsiz sayısı 22 milyon
civarında.
 İşinden memnun olmayıp da daha iyi iş arayanların ve
emekli olduktan sonra geçinemediği için çalışmak
isteyen iş arayanların sayısı ise 27 milyonun
üzerinde.
Kriz dönemlerinde :
İşsizlik, esnek, güvencesiz, düşük ücretli istihdam
artıyor
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
180
 En çok işsiz 4 milyona yakın bir sayı ile
İspanya’da yaşıyor.
 İkinci sırayı 3,5 milyon ile Almanya
alırken, sıralama 2,5 milyon ile İtalya ve
Fransa ve 1,7 milyon ile Polonya ve 1,5
milyon ile İngiltere (genç işsizliği % 22)
şeklinde devam ediyor.
 İnsanların en fazla iş aradığı
ülkelerin başında yaklaşık 6 milyon
ile Almanya gelirken onu 5 milyon
ile İspanya takip ediyor.
Kriz dönemlerinde :
İşsizlik, esnek, güvencesiz, düşük ücretli istihdam
artıyor
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
181
 Litvanya, Estonya ve Letonya gibi daha önce
sosyalist bloka dâhil olan ülkelerde ise
işsizlik oranları ortalamanın bir hayli
üstünde.
 Benzer bir durum 1990’ların “altın çocuğu”
olarak gösterilen ve 1990–2000 döneminde
ortalama % 10 büyüme hızı yakalayan İrlanda
ve sosyal refah devletinin tipik örneklerinden
olan Danimarka için de söz konusu.
Kriz dönemlerinde :
İşsizlik, esnek, güvencesiz, düşük ücretli istihdam
artıyor
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
182
TÜRKİYE : İŞGÜCÜ DURUMU 2005-2011 (Mevsim
etkilerinden arındırılmış )
(Kaynak: KESK-AR)
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
183
 Türkiye’de 2012 Ekim itibariyle işsizlik
oranı TÜİK tarafından Türkiye genelinde %
9.1 olarak açıklandı.
 Kentlerde bu oran tarım dışında % 11.4
ve genç nüfus arasında % 18.1.
 Ancak açıklanan bu oranları ihtiyatla
karşılamak gerekir. Zira Türkiye’de
işgücüne katılım oranı % 48,6 (AB
ülkelerinde % 65–70 civarında).
 Bu durum gerçek işsizlik oranının açıklanan
resmi işsizlik oranının çok üstünde olmasını
gerekli kılıyor.
Türkiye’de işsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
184
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
185
Türkiye’de işsizlik
 Ayrıca TÜİK işsizlik oranını tespit ederken
haftada 1 saat çalışanı dahi işsiz
saymamaktadır.
 Eğer haftada 1 saat değil de 15 saat kıstas
alınsaydı resmi işsizlik oranı yaklaşık üç puan
daha yüksek çıkacaktı.
 Bu nedenlerden dolayı gerçekte işsizlik
oranının çok daha yukarıda olması beklenir.
186
Türkiye’de işsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Türkiye ekonomisinde son 10 yıldır görülen ekonomik büyümenin yeterli
istihdam yaratmamasının yapısal nedenleri :
 Toplam yerli (iç) tasarruf hacmi çok düşük ve 2002 yılından bu yana dış
kaynakla büyümeye yönelen AKP iktidarı bu oranı daha da düşürerek 2002’de
% 18,6’dan 2011’de : % 13,3’e geriletti.
 Öyle ki Türkiye 2005’ten önce tarihsel olarak yılda ortalama 20 milyar doların
altında dış kaynak kullandı.
 Bu kaynakların çok büyük kısmı uzun vadeli kaynaktı (2007’de % 95).
2005’ten itibaren dış kaynak kullanımı hızla arttı ve 50 milyar doların
üstüne çıktı.
 2010’da kullanılan dış kaynağın sadece % 6’sı uzun vadeli, % 94’ü kısa
vadeli, istihdama yönelmeyen ve spekülatif kaynak niteliğinde.
187
Türkiye’de işsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Bu durum kaçınılmaz olarak cari
açığın artmasına neden oldu.
 Öyle ki cari açığın döviz kazandırıcı
işlemlere (ihracat + turizm gelirleri)
oranı hızla arttı.
 1994 ve 2001 krizlerindekine benzer
bir oranda 2010 yılında % 30’un
üzerine çıkarak ekonominin krize
karşı duyarlılığını artırdı.
188
Türkiye’de işsizlik
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
 Ayrıca büyümenin motoru konumundaki dış ticaret
sektörü istihdamsız büyümeye neden oluyor.
 Çünkü ihracat ithalata, özellikle de ara malı
ithalatına bağımlı.
 Öyle ki aramalı ithalatının toplam ihracat içindeki payı
% 80’e kadar çıkıyor.
 Böylece büyüme Türkiye’de değil, ihracatçı ülkelerdeki
istihdama katkı sağlıyor.
 Ayrıca büyüme ile istihdam arasındaki ilişkiyi gösteren
büyüme-istihdam esneklik katsayısı sadece
0.14.
 Son 10 yıldır bu katsayı 0.38’den gerileyerek bugüne
geldi.
Türkiye’de istihdamsız
büyüme
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
189
 Kapitalizm toparlanma dönemlerinde de yeni
istihdam ya da ücret artışı yaratmıyor.
 Büyümeyi daha çok emek gücü verimliliğini
artırarak sağlıyor.
 İstihdam artışı ise verimlilik artışının çok
gerisinde.
 Bir araştırmaya göre, 2011 yılının ilk çeyreğinde
ABD’nin 2007–2009 resesyonundan çıkışı
(toparlanma) hem işsiz yani istihdam yaratmayan
hem de ücretsiz (ücret artışı yaratmayan) bir
toparlanmadır.
 Toplam istihdam 2009’un dip yapmış çeyreğindeki
düzeyden yukarı çıkamamış ve reel saatlik ve haftalık
ücretler ya sabit kalmış ya da azalmıştır.
İstihdamsız büyüme
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
190
 Kısaca, günümüzde üretim artışı, kârlılık ve
ekonomik büyüme yeni yatırımlarla değil, daha
ziyade emek gücünün daha verimli
çalıştırılmasıyla sağlanıyor.
 İmalat sanayindeki sermaye yoğunluğundaki
(sermayenin organik bileşimi) artış bir yandan
büyümeyi sağlarken, diğer yandan çalışan işçi
sayısını azaltıyor.
 Sermaye artışı kadar yeni istihdam yaratılmasını
mümkün olmuyor.
 İşçilerin daha az kullanılmasının yaratacağı kâr
azalması ise emek gücü verimliliğinin artırılması (nispi
artı değer sömürüsü) ya da mevcut sanayileri düşük
ücretli az gelişmiş ülkelere kaydırarak önleniyor.
İstihdamsız büyüme
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
191
 Özellikle de kriz dönemlerinde işçiler
işlerinden olma korkusuyla daha sıkı ve
verimli çalışıyorlar.
 ILO’ya göre, dünya genelinde emek gücü
verimliliği 2010 yılında % 3,1 arttı.
 Buna karşılık reel ücretler ya çok az arttı ya
da geriledi.
 Dünya genelinde % 0,5 artarken gelişmiş
ülkelerde % 0,5–0,6 arasında düştü.
İstihdamsız büyüme
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
192
 Türkiye’de de “İmalat Sanayi
Üretim Endeksi”ve “İmalat
Sanayi Çalışanlar Endeksi:
 1997=100 baz yılı olarak ele
alındığında, 2001 yılında
81,7 olan Çalışanlar
Endeksinin değeri, 2008’de
84,7 olabildi.
 Aynı dönemde İmalat Sanayi
Üretim Endeksi ise 92,4’ten
138,5’e yükseldi.
 Yani çalışan işçi sayısı aşağı
yukarı sabit kalırken üretilen
hâsıla arttı.
102,5
112
123,7
129,6
136,8
143,3
84,78684,284,885,483,7
82,281,7
92,4
138,5
0
20
40
60
80
100
120
140
160
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
İmalat Sanayiinde Toplam Çalışanlar İmalat Sanayi Toplam Üretim
Türkiye’de istihdamsız
büyüme
İzinsiz çoğaltılamaz-
Doç.Dr.Mustafa Durmuş
193
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint
İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint

Más contenido relacionado

Was ist angesagt?

Maliye tarihi vize sonrasi öğrenci kopyasi 3
Maliye tarihi vize sonrasi öğrenci kopyasi 3Maliye tarihi vize sonrasi öğrenci kopyasi 3
Maliye tarihi vize sonrasi öğrenci kopyasi 3Mustafa Durmuş
 
Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1
Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1
Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1Mustafa Durmuş
 
Küreselleşme sürecinde türkiye ekonomisi bölüşüm,birikim ve büyüme erinç yeldan
Küreselleşme sürecinde türkiye ekonomisi bölüşüm,birikim ve büyüme erinç yeldanKüreselleşme sürecinde türkiye ekonomisi bölüşüm,birikim ve büyüme erinç yeldan
Küreselleşme sürecinde türkiye ekonomisi bölüşüm,birikim ve büyüme erinç yeldanBurhanettin NOĞAY
 
Haber ve Söylem Üzerine Ekonomi Politik Bir Çalışma.
Haber ve Söylem Üzerine Ekonomi Politik Bir Çalışma.Haber ve Söylem Üzerine Ekonomi Politik Bir Çalışma.
Haber ve Söylem Üzerine Ekonomi Politik Bir Çalışma.Yiğit Kalafatoğlu
 
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Sosyal devlet
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Sosyal devletVahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Sosyal devlet
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Sosyal devletMensur Boydaş
 
1979 Krizinden 2001 Krizine Türkiye’de Sermaye Birikim Süreci ve Yaşanan Dönü...
1979 Krizinden 2001 Krizine Türkiye’de Sermaye Birikim Süreci ve Yaşanan Dönü...1979 Krizinden 2001 Krizine Türkiye’de Sermaye Birikim Süreci ve Yaşanan Dönü...
1979 Krizinden 2001 Krizine Türkiye’de Sermaye Birikim Süreci ve Yaşanan Dönü...PraksisDergi
 
küreselleşme
küreselleşmeküreselleşme
küreselleşmetoprakcan
 
Ulusötesi Kapitalizm: Sermayenin ve Devletin Ulusötesileşmesi ve Türkiye’de U...
Ulusötesi Kapitalizm: Sermayenin ve Devletin Ulusötesileşmesi ve Türkiye’de U...Ulusötesi Kapitalizm: Sermayenin ve Devletin Ulusötesileşmesi ve Türkiye’de U...
Ulusötesi Kapitalizm: Sermayenin ve Devletin Ulusötesileşmesi ve Türkiye’de U...PraksisDergi
 
Uluslara arsı ticaret1
Uluslara arsı ticaret1Uluslara arsı ticaret1
Uluslara arsı ticaret1Ertan Aslan
 
Sermayenin Bölgesel Kalkınma Eğilim(ler)i: Kalkınma Ajansları Yasası Üzerine ...
Sermayenin Bölgesel Kalkınma Eğilim(ler)i: Kalkınma Ajansları Yasası Üzerine ...Sermayenin Bölgesel Kalkınma Eğilim(ler)i: Kalkınma Ajansları Yasası Üzerine ...
Sermayenin Bölgesel Kalkınma Eğilim(ler)i: Kalkınma Ajansları Yasası Üzerine ...PraksisDergi
 
Küreselleşme sunumum
Küreselleşme sunumumKüreselleşme sunumum
Küreselleşme sunumumDeniz Dirik
 
Globalleşmenin işletmeler üzerine etkisi
Globalleşmenin işletmeler üzerine etkisiGloballeşmenin işletmeler üzerine etkisi
Globalleşmenin işletmeler üzerine etkisiGrafiksrim Ctnky
 

Was ist angesagt? (15)

Maliye tarihi vize sonrasi öğrenci kopyasi 3
Maliye tarihi vize sonrasi öğrenci kopyasi 3Maliye tarihi vize sonrasi öğrenci kopyasi 3
Maliye tarihi vize sonrasi öğrenci kopyasi 3
 
Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1
Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1
Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1
 
Devletin Ekonomik İşlevleri
Devletin Ekonomik İşlevleri Devletin Ekonomik İşlevleri
Devletin Ekonomik İşlevleri
 
Küreselleşme sürecinde türkiye ekonomisi bölüşüm,birikim ve büyüme erinç yeldan
Küreselleşme sürecinde türkiye ekonomisi bölüşüm,birikim ve büyüme erinç yeldanKüreselleşme sürecinde türkiye ekonomisi bölüşüm,birikim ve büyüme erinç yeldan
Küreselleşme sürecinde türkiye ekonomisi bölüşüm,birikim ve büyüme erinç yeldan
 
Haber ve Söylem Üzerine Ekonomi Politik Bir Çalışma.
Haber ve Söylem Üzerine Ekonomi Politik Bir Çalışma.Haber ve Söylem Üzerine Ekonomi Politik Bir Çalışma.
Haber ve Söylem Üzerine Ekonomi Politik Bir Çalışma.
 
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Sosyal devlet
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Sosyal devletVahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Sosyal devlet
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Sosyal devlet
 
Latin Amerika Projesi
Latin Amerika ProjesiLatin Amerika Projesi
Latin Amerika Projesi
 
Küreselleşme
KüreselleşmeKüreselleşme
Küreselleşme
 
1979 Krizinden 2001 Krizine Türkiye’de Sermaye Birikim Süreci ve Yaşanan Dönü...
1979 Krizinden 2001 Krizine Türkiye’de Sermaye Birikim Süreci ve Yaşanan Dönü...1979 Krizinden 2001 Krizine Türkiye’de Sermaye Birikim Süreci ve Yaşanan Dönü...
1979 Krizinden 2001 Krizine Türkiye’de Sermaye Birikim Süreci ve Yaşanan Dönü...
 
küreselleşme
küreselleşmeküreselleşme
küreselleşme
 
Ulusötesi Kapitalizm: Sermayenin ve Devletin Ulusötesileşmesi ve Türkiye’de U...
Ulusötesi Kapitalizm: Sermayenin ve Devletin Ulusötesileşmesi ve Türkiye’de U...Ulusötesi Kapitalizm: Sermayenin ve Devletin Ulusötesileşmesi ve Türkiye’de U...
Ulusötesi Kapitalizm: Sermayenin ve Devletin Ulusötesileşmesi ve Türkiye’de U...
 
Uluslara arsı ticaret1
Uluslara arsı ticaret1Uluslara arsı ticaret1
Uluslara arsı ticaret1
 
Sermayenin Bölgesel Kalkınma Eğilim(ler)i: Kalkınma Ajansları Yasası Üzerine ...
Sermayenin Bölgesel Kalkınma Eğilim(ler)i: Kalkınma Ajansları Yasası Üzerine ...Sermayenin Bölgesel Kalkınma Eğilim(ler)i: Kalkınma Ajansları Yasası Üzerine ...
Sermayenin Bölgesel Kalkınma Eğilim(ler)i: Kalkınma Ajansları Yasası Üzerine ...
 
Küreselleşme sunumum
Küreselleşme sunumumKüreselleşme sunumum
Küreselleşme sunumum
 
Globalleşmenin işletmeler üzerine etkisi
Globalleşmenin işletmeler üzerine etkisiGloballeşmenin işletmeler üzerine etkisi
Globalleşmenin işletmeler üzerine etkisi
 

Andere mochten auch

Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1
Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1
Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1Mustafa Durmuş
 
Yeni Yatırım Teşvik Sistemi / 1 Eylül Panel www.ttk-checkup.com
Yeni Yatırım Teşvik Sistemi / 1 Eylül Panel www.ttk-checkup.comYeni Yatırım Teşvik Sistemi / 1 Eylül Panel www.ttk-checkup.com
Yeni Yatırım Teşvik Sistemi / 1 Eylül Panel www.ttk-checkup.comdolpfinprofesyonel
 
Yatırım Teşvik Belgesi ve Yatırım Teşvik Mevzuatı Sunumu
Yatırım Teşvik Belgesi ve Yatırım Teşvik Mevzuatı SunumuYatırım Teşvik Belgesi ve Yatırım Teşvik Mevzuatı Sunumu
Yatırım Teşvik Belgesi ve Yatırım Teşvik Mevzuatı Sunumupro tesvik
 
Kamuda İnovasyon | Public Sector Innovation
Kamuda İnovasyon | Public Sector InnovationKamuda İnovasyon | Public Sector Innovation
Kamuda İnovasyon | Public Sector InnovationFeridun Akkaya
 
Cazibe merkezleri programı ve 6.Bölge teşvikleri
Cazibe merkezleri programı ve 6.Bölge teşvikleriCazibe merkezleri programı ve 6.Bölge teşvikleri
Cazibe merkezleri programı ve 6.Bölge teşvikleriEmin Divitci
 
Teknokent Yönetmeliği (12 mart 2014 tarihli resmi gazete'de yayımlanan)
Teknokent Yönetmeliği (12 mart 2014 tarihli resmi gazete'de yayımlanan)Teknokent Yönetmeliği (12 mart 2014 tarihli resmi gazete'de yayımlanan)
Teknokent Yönetmeliği (12 mart 2014 tarihli resmi gazete'de yayımlanan)ODTÜ TEKNOKENT YÖNETİM A.Ş.
 
TÜBİTAK TÜSSİDE Tanıtım Sunumu 2016
TÜBİTAK TÜSSİDE Tanıtım Sunumu 2016TÜBİTAK TÜSSİDE Tanıtım Sunumu 2016
TÜBİTAK TÜSSİDE Tanıtım Sunumu 2016TUBITAK TUSSIDE
 
Teknopark İstanbul Teknoloji Geliştirme Bölgesi İşletme Yönergesi
Teknopark İstanbul Teknoloji Geliştirme Bölgesi İşletme YönergesiTeknopark İstanbul Teknoloji Geliştirme Bölgesi İşletme Yönergesi
Teknopark İstanbul Teknoloji Geliştirme Bölgesi İşletme YönergesiODTÜ TEKNOKENT YÖNETİM A.Ş.
 
Devlet Destekleri
Devlet DestekleriDevlet Destekleri
Devlet DestekleriABprotime
 
İhracata Yönelik Ar-Ge Teşvikler
İhracata Yönelik Ar-Ge Teşviklerİhracata Yönelik Ar-Ge Teşvikler
İhracata Yönelik Ar-Ge TeşviklerNecdet Terkes
 

Andere mochten auch (20)

Igv 2015 öğr kop 2
Igv 2015 öğr kop 2Igv 2015 öğr kop 2
Igv 2015 öğr kop 2
 
Igv 2015 öğr kop 1
Igv 2015 öğr kop 1Igv 2015 öğr kop 1
Igv 2015 öğr kop 1
 
Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1
Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1
Yok ve gel dağ 2015 öğr kop 1
 
Yeni Yatırım Teşvik Sistemi / 1 Eylül Panel www.ttk-checkup.com
Yeni Yatırım Teşvik Sistemi / 1 Eylül Panel www.ttk-checkup.comYeni Yatırım Teşvik Sistemi / 1 Eylül Panel www.ttk-checkup.com
Yeni Yatırım Teşvik Sistemi / 1 Eylül Panel www.ttk-checkup.com
 
Teşvik sistemi ve TR41
Teşvik sistemi ve TR41Teşvik sistemi ve TR41
Teşvik sistemi ve TR41
 
Yatırım Teşvik Belgesi ve Yatırım Teşvik Mevzuatı Sunumu
Yatırım Teşvik Belgesi ve Yatırım Teşvik Mevzuatı SunumuYatırım Teşvik Belgesi ve Yatırım Teşvik Mevzuatı Sunumu
Yatırım Teşvik Belgesi ve Yatırım Teşvik Mevzuatı Sunumu
 
Kamuda İnovasyon | Public Sector Innovation
Kamuda İnovasyon | Public Sector InnovationKamuda İnovasyon | Public Sector Innovation
Kamuda İnovasyon | Public Sector Innovation
 
Maliye tarihi öğr.4
Maliye tarihi öğr.4Maliye tarihi öğr.4
Maliye tarihi öğr.4
 
Cazibe merkezleri programı ve 6.Bölge teşvikleri
Cazibe merkezleri programı ve 6.Bölge teşvikleriCazibe merkezleri programı ve 6.Bölge teşvikleri
Cazibe merkezleri programı ve 6.Bölge teşvikleri
 
Teknokent Yönetmeliği (12 mart 2014 tarihli resmi gazete'de yayımlanan)
Teknokent Yönetmeliği (12 mart 2014 tarihli resmi gazete'de yayımlanan)Teknokent Yönetmeliği (12 mart 2014 tarihli resmi gazete'de yayımlanan)
Teknokent Yönetmeliği (12 mart 2014 tarihli resmi gazete'de yayımlanan)
 
Teydeb Destekleri İzleme
Teydeb Destekleri İzlemeTeydeb Destekleri İzleme
Teydeb Destekleri İzleme
 
Yenilik stratejisi
Yenilik stratejisiYenilik stratejisi
Yenilik stratejisi
 
TÜBİTAK TÜSSİDE Tanıtım Sunumu 2016
TÜBİTAK TÜSSİDE Tanıtım Sunumu 2016TÜBİTAK TÜSSİDE Tanıtım Sunumu 2016
TÜBİTAK TÜSSİDE Tanıtım Sunumu 2016
 
Teknopark İstanbul Teknoloji Geliştirme Bölgesi İşletme Yönergesi
Teknopark İstanbul Teknoloji Geliştirme Bölgesi İşletme YönergesiTeknopark İstanbul Teknoloji Geliştirme Bölgesi İşletme Yönergesi
Teknopark İstanbul Teknoloji Geliştirme Bölgesi İşletme Yönergesi
 
Çocuk işçiliği
Çocuk işçiliğiÇocuk işçiliği
Çocuk işçiliği
 
Duygusal emek sunumu
Duygusal emek   sunumuDuygusal emek   sunumu
Duygusal emek sunumu
 
Devlet Destekleri
Devlet DestekleriDevlet Destekleri
Devlet Destekleri
 
TEŞVİK BURSA
TEŞVİK BURSATEŞVİK BURSA
TEŞVİK BURSA
 
Albert Camus'de Absurd
Albert Camus'de AbsurdAlbert Camus'de Absurd
Albert Camus'de Absurd
 
İhracata Yönelik Ar-Ge Teşvikler
İhracata Yönelik Ar-Ge Teşviklerİhracata Yönelik Ar-Ge Teşvikler
İhracata Yönelik Ar-Ge Teşvikler
 

Ähnlich wie İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint

Uluslar arası ticaret1
Uluslar arası ticaret1Uluslar arası ticaret1
Uluslar arası ticaret1Ertan Aslan
 
Wall Street:Çöküşün Nedenleri
Wall Street:Çöküşün NedenleriWall Street:Çöküşün Nedenleri
Wall Street:Çöküşün NedenleriMurat K.Girgin
 
KÜRESELLEŞME VE POSTMODERNİZM
KÜRESELLEŞME VE POSTMODERNİZMKÜRESELLEŞME VE POSTMODERNİZM
KÜRESELLEŞME VE POSTMODERNİZMMehmet Sahir Brav
 
Tüketi̇ci̇ teori̇si̇
Tüketi̇ci̇ teori̇si̇Tüketi̇ci̇ teori̇si̇
Tüketi̇ci̇ teori̇si̇Samet Arslan
 
Türki̇ye ekonomi̇si̇ Devletçi Sanayileşme Döneminde Ekonomide Gelişmeler Sunu...
Türki̇ye ekonomi̇si̇ Devletçi Sanayileşme Döneminde Ekonomide Gelişmeler Sunu...Türki̇ye ekonomi̇si̇ Devletçi Sanayileşme Döneminde Ekonomide Gelişmeler Sunu...
Türki̇ye ekonomi̇si̇ Devletçi Sanayileşme Döneminde Ekonomide Gelişmeler Sunu...Nur Yıldırım
 
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş,Doktora yeterlilik
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş,Doktora yeterlilikVahdi Boydaş, Mensur Boydaş,Doktora yeterlilik
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş,Doktora yeterlilikMensur Boydaş
 
O Uckan - Aglarin Ekonomi Politikasi
O Uckan - Aglarin Ekonomi PolitikasiO Uckan - Aglarin Ekonomi Politikasi
O Uckan - Aglarin Ekonomi PolitikasiOzgur Uckan
 
Korumacı ve serbest ticaret politikaları ile kalkınma
Korumacı ve serbest ticaret politikaları ile kalkınmaKorumacı ve serbest ticaret politikaları ile kalkınma
Korumacı ve serbest ticaret politikaları ile kalkınmaBurhanettin NOĞAY
 
Pazarlamanın Yeni Gözdesi Orta Sınıf
Pazarlamanın Yeni Gözdesi Orta SınıfPazarlamanın Yeni Gözdesi Orta Sınıf
Pazarlamanın Yeni Gözdesi Orta SınıfMediaCom Informer
 
O uckan ag-kapital-post-kapital - 060510
O uckan   ag-kapital-post-kapital - 060510O uckan   ag-kapital-post-kapital - 060510
O uckan ag-kapital-post-kapital - 060510Ozgur Uckan
 
EVRİMCİ KURUMSAL İKTİSAT: SCHUMPETER’İN KATKILARI
EVRİMCİ KURUMSAL İKTİSAT: SCHUMPETER’İN KATKILARIEVRİMCİ KURUMSAL İKTİSAT: SCHUMPETER’İN KATKILARI
EVRİMCİ KURUMSAL İKTİSAT: SCHUMPETER’İN KATKILARICOSKUN CAN AKTAN
 
Sonuna Kadar Deli̇fi̇şekli̇k
Sonuna Kadar Deli̇fi̇şekli̇kSonuna Kadar Deli̇fi̇şekli̇k
Sonuna Kadar Deli̇fi̇şekli̇kÖ.Duygu Çil
 
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Accounting Principles
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Accounting PrinciplesVahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Accounting Principles
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Accounting PrinciplesMensur Boydaş
 
Murray N. Rothbard - Eşitlikçilik — Doğaya Karşı İsyan
Murray N. Rothbard - Eşitlikçilik — Doğaya Karşı İsyanMurray N. Rothbard - Eşitlikçilik — Doğaya Karşı İsyan
Murray N. Rothbard - Eşitlikçilik — Doğaya Karşı İsyanLysander 013
 
B-WCo template PPT Module2+.pptx
B-WCo template PPT Module2+.pptxB-WCo template PPT Module2+.pptx
B-WCo template PPT Module2+.pptxAthanasiaIoannidou
 
Batuhan Baypars Çağdaş Siyasi Akımlar
Batuhan Baypars   Çağdaş Siyasi AkımlarBatuhan Baypars   Çağdaş Siyasi Akımlar
Batuhan Baypars Çağdaş Siyasi AkımlarŞaban Yıldız
 
Ozgur Uckan - bilisim verimlilik ve kurumsal inovasyon
Ozgur Uckan  - bilisim verimlilik ve kurumsal inovasyonOzgur Uckan  - bilisim verimlilik ve kurumsal inovasyon
Ozgur Uckan - bilisim verimlilik ve kurumsal inovasyonOzgur Uckan
 
Ağ Tarzı Örgütlenme Modeli
Ağ Tarzı Örgütlenme ModeliAğ Tarzı Örgütlenme Modeli
Ağ Tarzı Örgütlenme ModeliMidori Kocak
 

Ähnlich wie İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint (20)

Uluslar arası ticaret1
Uluslar arası ticaret1Uluslar arası ticaret1
Uluslar arası ticaret1
 
Wall Street:Çöküşün Nedenleri
Wall Street:Çöküşün NedenleriWall Street:Çöküşün Nedenleri
Wall Street:Çöküşün Nedenleri
 
KÜRESELLEŞME VE POSTMODERNİZM
KÜRESELLEŞME VE POSTMODERNİZMKÜRESELLEŞME VE POSTMODERNİZM
KÜRESELLEŞME VE POSTMODERNİZM
 
Tüketi̇ci̇ teori̇si̇
Tüketi̇ci̇ teori̇si̇Tüketi̇ci̇ teori̇si̇
Tüketi̇ci̇ teori̇si̇
 
Türki̇ye ekonomi̇si̇ Devletçi Sanayileşme Döneminde Ekonomide Gelişmeler Sunu...
Türki̇ye ekonomi̇si̇ Devletçi Sanayileşme Döneminde Ekonomide Gelişmeler Sunu...Türki̇ye ekonomi̇si̇ Devletçi Sanayileşme Döneminde Ekonomide Gelişmeler Sunu...
Türki̇ye ekonomi̇si̇ Devletçi Sanayileşme Döneminde Ekonomide Gelişmeler Sunu...
 
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş,Doktora yeterlilik
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş,Doktora yeterlilikVahdi Boydaş, Mensur Boydaş,Doktora yeterlilik
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş,Doktora yeterlilik
 
O Uckan - Aglarin Ekonomi Politikasi
O Uckan - Aglarin Ekonomi PolitikasiO Uckan - Aglarin Ekonomi Politikasi
O Uckan - Aglarin Ekonomi Politikasi
 
Korumacı ve serbest ticaret politikaları ile kalkınma
Korumacı ve serbest ticaret politikaları ile kalkınmaKorumacı ve serbest ticaret politikaları ile kalkınma
Korumacı ve serbest ticaret politikaları ile kalkınma
 
Pazarlamanın Yeni Gözdesi Orta Sınıf
Pazarlamanın Yeni Gözdesi Orta SınıfPazarlamanın Yeni Gözdesi Orta Sınıf
Pazarlamanın Yeni Gözdesi Orta Sınıf
 
O uckan ag-kapital-post-kapital - 060510
O uckan   ag-kapital-post-kapital - 060510O uckan   ag-kapital-post-kapital - 060510
O uckan ag-kapital-post-kapital - 060510
 
EVRİMCİ KURUMSAL İKTİSAT: SCHUMPETER’İN KATKILARI
EVRİMCİ KURUMSAL İKTİSAT: SCHUMPETER’İN KATKILARIEVRİMCİ KURUMSAL İKTİSAT: SCHUMPETER’İN KATKILARI
EVRİMCİ KURUMSAL İKTİSAT: SCHUMPETER’İN KATKILARI
 
Sonuna Kadar Deli̇fi̇şekli̇k
Sonuna Kadar Deli̇fi̇şekli̇kSonuna Kadar Deli̇fi̇şekli̇k
Sonuna Kadar Deli̇fi̇şekli̇k
 
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Accounting Principles
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Accounting PrinciplesVahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Accounting Principles
Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş, Accounting Principles
 
Yönetim Ekonomisi
Yönetim EkonomisiYönetim Ekonomisi
Yönetim Ekonomisi
 
Murray N. Rothbard - Eşitlikçilik — Doğaya Karşı İsyan
Murray N. Rothbard - Eşitlikçilik — Doğaya Karşı İsyanMurray N. Rothbard - Eşitlikçilik — Doğaya Karşı İsyan
Murray N. Rothbard - Eşitlikçilik — Doğaya Karşı İsyan
 
Latin Amerika
Latin AmerikaLatin Amerika
Latin Amerika
 
B-WCo template PPT Module2+.pptx
B-WCo template PPT Module2+.pptxB-WCo template PPT Module2+.pptx
B-WCo template PPT Module2+.pptx
 
Batuhan Baypars Çağdaş Siyasi Akımlar
Batuhan Baypars   Çağdaş Siyasi AkımlarBatuhan Baypars   Çağdaş Siyasi Akımlar
Batuhan Baypars Çağdaş Siyasi Akımlar
 
Ozgur Uckan - bilisim verimlilik ve kurumsal inovasyon
Ozgur Uckan  - bilisim verimlilik ve kurumsal inovasyonOzgur Uckan  - bilisim verimlilik ve kurumsal inovasyon
Ozgur Uckan - bilisim verimlilik ve kurumsal inovasyon
 
Ağ Tarzı Örgütlenme Modeli
Ağ Tarzı Örgütlenme ModeliAğ Tarzı Örgütlenme Modeli
Ağ Tarzı Örgütlenme Modeli
 

İGV 2015 öğrenci kopyası powerpoint

  • 1. İKTİSADİ GELİŞME ve VERGİLENDİRME DERSİ 2013 DOÇ.DR.MUSTAFA DURMUŞ Gazi Üniversitesi İİBF Maliye Bölümü İzinsiz çoğaltılamaz- Doç. Dr. Mustafa Durmuş 1
  • 2. DERS PLANI  I. Giriş,Tarihsel Gelişim, Kavramlar ve Azgelişmişlik Sorunları  II. Kalkınma –Büyüme Teorileri  Kalkınma teorileri  Büyüme Teorileri  Klasik Büyüme Teorisi  Marksist Büyüme Teorisi  Keynesgil Büyüme Teorileri / İhracata Dönük Büyüme  Teorileri  Neo-Klasik Büyüme Teorileri  Yeni(Endojen) Büyüme Teorileri  III. Sermaye Birikimi – Kalkınma / Büyüme İlişkisi  Sermaye birikimi  Reel tasarrufların mobilizasyonu  Yatırım- büyüme ilişkisi  Vergileme-büyüme ilişkisi İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 2
  • 3. DERS PLANI  IV. Özel tasarrufların mobilizasyonu sorunu  Finansal piyasalar ve gelişmekte olan ülkelerde tasarrufların  mobilizasyonu sorunu  Finansal piyasaların geliştirilmesinde vergi politikasının rolü  V. Alternatif Strateji : Kamu kesimi tasarrufları ve vergi  politikası  Örnek olay : 1868 Meiji Restorasyonu  VI. Kamu harcamaları ve iktisadi kalkınma/ büyüme sorunu  Dışsallıklar, sürdürülebilir kalkınma/çevre sorunları ve vergileme  VII. Vergileme ve iktisadi kalkınma/büyüme  Büyüme ile ilgili temel vergisel kavramlar ve tanımlar  Gelişmekte olan ülkelerde vergi sistemleri / yapıları İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 3
  • 4. DERS PLANI  VIII.Vergi Politikası : Kamusal tasarrufların Artırılması  Vergi oranlarının değiştirilmesi  - Ek Kayıp Analizi ve Laffer Eğrisi  - Uygulamada farklı vergilerin farklı iktisadi  etkileri  - Vergi oranları ve kayıt dışılık  Vergi tabanının genişletilmesi  Vergi yönetiminde etkinliğin sağlanması  Temel vergi reformu  Vergi reformlarının sonuçları  Vergi reformunun normatif analizi  Vergi reformu siyaseti  Optimal vergileme  Etkin ve adil bir vergi sisteminin temel nitelikleri İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 4
  • 5. KAYNAKÇA  Wallerstein, Immanuel,  -The Modern World System I: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World Economy in the Sixteenth Century, 1979.  -The Modern World System II: Mercantilism and the Consolidation of the European World- Economy, 1600-1750, 1980 .  -The Modern World System III: The Second Era of Great Expansion of the Capitalist World-Economy, 1730-1840s, 1988. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 5
  • 6. KAYNAKÇA  Andre Gunder Frank, "The Development of Underdevelopment", 1966.  Samir Amin, “Unequal Development: An Essay on the Social Formations of Peripheral Capitalism”, 1976.  A.P. Thirlwall, Growth and Development, 2005.  M.Gillis, D.Perkins, M.Roemer, D. Snodgrass, Economics of Development, 1996. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 6
  • 7. KAYNAKÇA  N. Gemmell, “Taxation and Development”, Surveys in Development Economics (edt. N. Gemmell), 1987 içinde, s.269-306.  Robin Burgess ve Nicholas Stern, “Taxation and Development”,Journal of Economic Literature Vol.31,No.2 (June 1993), s.762-830’dan çeviren Mustafa Durmuş, “Vergileme ve Kalkınma”, Maliye Dergisi, Sayı 152, Ocak- Haziran 2007, s. 1-59. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 7
  • 8. KAYNAKÇA  Fikret Başkaya,  Paradigmanın İflası: Resmi İdeolojinin Eleştirisine Giriş, Özgür Üniversite, 2009.  Azgelişmişliğin Sürekliliği, Özgür Üniversite, 2004.  Kalkınma İktisadının Yükselişi ve Düşüşü, Özgür Üniversite, 2004. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 8
  • 9. Temel Sorular  1. Kalkınma sorunsalı nedir?  2. Kalkınma - büyüme ilişkisi nedir? Her tür büyüme kalkınma anlamına gelir mi?  3. Kalkınma- büyüme - ekoloji nasıl bir etkileşim içindedir?  4. Azgelişmişliğin nedenleri nelerdir?  5. Günümüzde kapitalist üretim tarzı altında kalkınmak mümkün müdür? Kapitalizm artık kalkınmanın önünde engel midir?  6. Küresel kapitalizm altında kalkınma paradigması geçerli midir yoksa çökmüş müdür?  7. Uluslar arası ve yerli piyasalara dayanılarak kalkınma ve sanayileşme mümkün müdür?  8. Kalkınma açısından 2008 krizinden ne tür dersler çıkartılabilir?  9. Kalkınma ve gelişme için üretim tarzını değiştirmek gerekli midir?  10. Vergi politikaları ile kalkınma ve gelişmeyi ne ölçüde gerçekleştirebiliriz? İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 9
  • 10. I. Tarihsel Gelişim, Kavramlar ve Azgelişmişlik Sorunları İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 10
  • 11. 11 Kapitalizm  Feodal toplumun içinden filizlendi,  Ancak sınıf karşıtlıklarını ortadan kaldırmadı,  Eski toplumsal sınıfların yerine yeni toplumsal sınıfları (feodal beylerin yerine burjuvazi, serflerin yerine proletarya) koydu,  Sınıf karşıtlıkları ve çelişkilerini yalınlaştırıp derinleştirdi. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 12. 12 Kapitalizmin temel çelişkisi : Sosyal Üretim - Özel Mülkiyet çelişkisi /çatışması Kapitalizmin gelişimi ekonomiyi sosyalleştirdi. 1. Sermaye: Önce ulusal, sonra küresel düzeyde hem sanayi hem de finansta büyük şirket ve kurumlarda yoğunlaştı. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 13. 13 Sosyal Emek X Özel Mülkiyet  2. Emek: Tekil emek sosyal emeğe dönüştü.  Sosyalleşmiş üretim hem eski üretim yöntemlerinde hem de insan ilişkilerinde devrim yarattı:  Fabrikadan çıkan şey artık çok sayıda işçinin ortak ürünü.  Ancak, tek kişilik üretime özgü ürüne el koyma biçimleri (özel mülkiyet) devam etti ve sosyalleşmiş üretimin ürünlerine de uygulandı.  Bu durum, kapitalizmde bir fay hattı oluşturdu:  Toplumsal (sosyal üretim) ile özel mülkiyet (bireysel ya da kurumsal) arasındaki çelişki. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 14. Kapitalizm öncesi (feodalizm)  Tekil emek : Toprak, zirai aletler, atölye, diğer aletler gibi emeğin kullandığı araçlar tek bir çalışanın kullanımına uyarlanmış bireysel araçlardı. Bu araçlar üreticinin kendisine aitti. Kırsal bölgelerde bunlar küçük köylü (özgür ya da bağımlı köylü) ve şehirlerde el aletleri ile çalışan işçilerdi. 14İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 15. Büyük ölçekli üretim  Kapitalizm tekil, bağımsız üreticileri bir araya getirip, daha büyük çapta bir üretimi mümkün kıldı.  Bu üreticileri zaman, mekan ve şartlar altında birbirine daha bağımlı bir hale getirdi.  Sermaye kendini sürekli büyütmek içgüdüsüyle üretim koşullarında devrimci dönüşümler yapmaya yöneldi.  Bu devrimci atılımların itici gücü büyük ölçekte bir araya gelen emek gücü oldu.  Uzmanlaşma ve işbölümü, üretimin parçalara ayrılabilmesi ve sonra bu parçaların birleştirilebilmesi tüm bunlar, sosyal emeğin ortaya çıkışıyla gerçekleşti ve servet /sermaye çok hızlı büyüdü. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 15
  • 16. 16  Bölüşüm ilişkileri:  Kapitalizmde sosyal emek tarafından yaratılan ürünlere, bu ürünleri üretenlerce değil, kapitalistlerce el konuluyor.  Engels : “Böyle bir çelişki, yeni üretim tarzına kapitalist niteliğini veren şeydir ve kapitalist toplumun tüm sosyal antogonizmalarının mikrobu bu çelişkide yuvalanır :  “ Sosyalleşmiş üretim ile özelleşmiş kapitalist el  koyma (özel mülkiyet) arasındaki uyumsuzluk.” İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş Kapitalizmin temel çelişkisi : Sosyal üretim - özel mülkiyet çelişkisi
  • 17. 17  Kendini :  1. Emek –sermaye çatışması :  İşçilerle kapitalistler arasındaki uzlaşmaz çelişki / çatışma oluşur.  Marx :  ”Bir yandan emekten daha fazla artı değer yaratma biçimindeki sömürü, diğer yandan bu sömürüye karşı direnç, sosyal sınıflar arasındaki çatışmanın özünü oluşturur ve bu çatışma bazen durgunlaşıp gizlense de, açık bir sınıf savaşına dönüşür” İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş Kapitalizmin temel çelişkisi : Sosyal üretim - özel mülkiyet çelişkisi
  • 18. 18 Kapitalizmin temel çelişkisi : Sosyal üretim - özel mülkiyet çelişkisi  2. Rekabet / üretim anarşisi :  Kapitalist üretim kâr için yapılır. Bu da kapitalistler arasında sınırı, sonu olmayan bir rekabete ve üretim ve pazar anarşisine yol açar.  Rekabet, bir yandan aşırı kapasite yatırımlarına ve aşırı üretime ,bir yandan da işverenlerin işçilerin ücretlerini baskılamasına neden olur.  Üretim- tüketim dengesi bozulur : Aşırı üretim ya da eksik tüketim biçiminde kriz patlak verir.  Satış olmayınca kâr realize edilmez, yeni yatırımlar yapılmaz, ekonomi büyüyemez, durgunluğa girer kriz ortaya çıkar. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 19.  (i) Temel amacı, güdüsü kâr elde etmek, sermaye ve servet biriktirmektir ve temel araçları özel mülkiyet ve fiyat mekanizması ve reel ve finansal piyasalardır.  (ii) Üretim araçları genelde özel mülkiyete / teşebbüse aittir (devlet kapitalizmi hariç) ve bunlar kar amaçlı olarak kullanılırlar.  (iii) Kaynak tahsisi, arz, talep, fiyat, bölüşüm, yatırım vb. kararları tamamen ya da çoğunlukla piyasadaki aktörler tarafından alınır. Kapitalizmin bazı temel özellikleri İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 19
  • 20.  (iv) Üretim süreci sonunda elde edilen kâr sermaye sahibine kalır ve bu kâr diğer sermaye kesimlerince ve vergi biçiminde devlet ile paylaşılır.  (v) İşçilere, işverenler tarafından ücret adı altında ödeme yapıldığından kapitalizm ücretli emek sistemidir. Kapitalizmin bazı temel özellikleri İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 20
  • 21.  Kapitalizm “Meta fetişizmi” ne yol açar. Bu durum dolaşımda olan bir malın/metanın iki ayrı yönü ile ilgilidir.  İlki o malın gerçekte ne iş gördüğüyle alakalı olan ‘kullanım değeri’, diğeri piyasa da kazandığı değer, yâni, ‘değişim değeri’dir.  Kullanım değeri bir metanın işlevidir, örneğin bir ceketin ‘bizi soğuktan korumak için’ üretilmiş olması gibi ne iş gördüğüyle ilgilidir.  Değişim değeri bu ceket piyasaya çıktığında, vitrinlere yerleştiğinde, diğer metalarla, insanla ve parayla ilişki içerisine girdiğinde kazandığı değerdir.  Böylece, ceket işlevinden sıyrılıp bambaşka bir sanal görüntüye sahip olur. Onun artık bir markası, fiyatı, kullanacak olana sağlayacağı “imaj” gibi özellikleri vardır. Meta fetişizmi: Kullanım değeri x Değişim değeri İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 21
  • 22.  Kapitalizmde metaların kullanım değerleri önemini yitirir ve değişim değerleri belirleyici olur. Mallar ve hizmetler değişim değeri üzerinden fiyatlanır.  Örneğin, gençler Apple ürünü ‘iphone/ipad’ ya da ‘blackberry’ cihazlarından satın aldıklarında sadece modern bir iletişim cihazı satın almazlar.  Bu cihazlar, bahsedilen meta fetişizminden dolayı onlara ayrı bir hüviyet, ayrı bir imaj, hava kazandırır (!)  Kapitalizm en mahrem, en insani duygularımızı bile piyasalaştırır, metalaştırır, hayatı meta fetişizminin sanal dünyasına eklemler. Meta fetişizmi: Kullanım değeri x Değişim değeri Meta fetişizmi: Kullanım değeri x Değişim değeri İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 22
  • 23. Sosyalizm  Toplumun, onu var edenler tarafından kolektif yönetimi.  Kolektif-ortak mülkiyet.  Üretim, “kar elde etmek” için değil, yalnızca “ihtiyaçların karşılanması” için yapılır.  Kaynak tahsisi demokratik-planlama ile yapılır.  “Meta fetişizmi” ortadan kalkar.  Sosyalist üretim tarzında mal ve hizmetler ihtiyaçları karşılamaya yönelik olarak “kullanım değerleri” esas alınarak üretilirler. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 23
  • 24.  1. Merkantilizm: (16.yy - 18yy) :  Makineleşme öncesi dönem.  İş bölümü yaygınlaşmakta, sermaye birikimi temelde ticaret, tarım ve madencilik alanında gerçekleşmekte.  Robinson Crusoe (17.yy) ilkel birikim dönemini anlatır.  Üretim araçlarının üretimi ikincil bir öneme sahip.  Tüketim malları üretimi kısıtlı el işçiliği ile yapılabilmektedir. Kapitalizmin tarihsel birikim dönemleri İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 24
  • 25.  2. Liberal rekabetçi dönem (İngiltere Sanayi Devrimi):  Önce tekstil, sonrasında ise tüm sanayide gerçekleşen sanayi devrimi dönemi.  Birikim modern sanayiye, üretim araçları üreten sanayiye kaydı.  Fabrikalar , ulaştırma, iletişim, demiryolları, telgraf, limanlar, buharlı gemiler ve genelde bir alt yapı inşa dönemi.  Kapitalistler arasındaki yoğun rekabetin ve boom- bust döngülerinin dönemi.  Bu dönemde fiyat rekabeti iktisadi faaliyetlerin yönetilmesinde merkezi bir rol oynadı. Kapitalizmin tarihsel birikim dönemleri İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 25
  • 26.  3. Tekelci kapitalizm (emperyalizm):  19yy’ın son çeyreğinde ortaya çıktı.  Sermaye bir spiral biçiminde yoğunlaşıp merkezileşti ve giderek küreselleşti.  Kurumsal örgütlenme baskın tip haline geldi ve sınaî menkul kıymetler için bir piyasa oluştu.  Sanayiler oligopolist firmaların denetimine girdi ve fiyat, hâsıla, yatırım düzeyi ile ilgili kararlar ve faaliyetler rekabetle değil, oligopolistik kurallara göre oluştu.  Otomobil, bilgisayar ve uçak yapımlarıyla sanayi daha da genişledi.  Üretim sektörü giderek tüketim sektörünün büyümesine bağımlı hale geldi. Kapitalizmin tarihsel birikim dönemleri İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 26
  • 27.  4. Tekelci olgun kapitalizm:  1950’ler….  Sweezy ve Magdoff:  Olgun kapitalist ekonomiler büyümeyi sürdürebilmek için, sürekli artmakta olan ekonomik artığı emebilecek yeni talep kaynakları bulmak zorundadır, yoksa büyüyemezler.  Diğer taraftan artan verimliliklerle sürekli büyüyen bu ekonomik artığın yeni karlı yatırım alanlarına yöneltilmesi, yeni yatırım alanları bulmanın güçlüklerinden dolayı, giderek zorlaşır. 27 Kapitalizmin tarihsel birikim dönemleri İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 28.  Çünkü;  Temel sınaî alt yapının yeni baştan kurulmasına gerek yoktu,  Otomobil gibi çığır açıcı gelişmeler her zaman mümkün değil,  Gelir ve servet eşitsizliği arttı, bu da yoksulların tüketimini kıstı,  Zenginler fonlarını giderek daha spekülatif faaliyetlere yatırdılar,  Yeni yatırımlar azaldı,  Oligopolleşme sistemin dinamizmi ve esnekliğinin temeli olan fiyat rekabetinin giderek yok olmasına neden oldu. 28 Olgun ekonomiler uzun süreli durgunluğa girdiler İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 29. 5.Tekelci finans kapital aşaması (finansallaşmanın hızlanması)  Finansallaşma stagnasyona yanıt oldu.  FIRE, yani finans, sigorta ve gayrimenkul gibi alt parçalardan oluşan finans sektörü;  Sanayinin ekonomik artık üreten kapasitesini dengeledi.  Hem finans sektöründe yeni istihdam yarattı, hem de varlık zenginleşmesiyle reel sektör için efektif talep oluşturdu.  Finans sektörü reel sektörde elde edilen karların değerlenebilmesi için ciddi imkânlar yarattı.  Kapitalistler her zaman sermayelerini büyütme arzusu içinde olduklarından, paralarını finansal piyasalara akıttılar.  Finansal sektör, çekici- exotik finansal araçlar sundu (menkul kıymetleştirme, CDO ve CDS’ler, türev piyasalar). İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 29
  • 30. 30 ABD : Finansal tekelleşme /merkezileşme  2008 kriziyle daha da yoğunlaştı.  1990’da en büyük 10 finansal kuruluş, toplam finansal varlıkların sadece % 10’una sahip iken, bugün bu oran % 50 civarında.  En büyük yirmi kuruluş toplam % 70’e sahip. Bu oran 1990’da sadece % 12 idi.  1985’te ABD’de FDIC tarafından denetlenen 14.771 ticari banka ve tasarruf bankası vardı ve 2008 yılı sonunda bu sayı 8,533’e düştü.  1991’deki en güçlü 15 bankanın (1,5 trilyon $ varlık tutuyorlardı) sadece beşi 2008 sonu itibariyle ayakta kalabildi ve bunların tuttukları varlıkların değeri 89 trilyon ABD dolarına ulaştı.  Kaufman: Tek bir kuşakta finansal sistem dönüştürüldü. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 31. Finansal tekelleşme /merkezileşme boyutları  Son 30 yıldır;  —Finansal işlemlerin hem ölçeği hem de önemi ciddi olarak arttı.  —Finansal piyasaların ve ajanların genel ekonomi içindeki payı arttı.  —Türev araçlar gibi yeni finansal araçlar ortaya çıktı ve bu araçlar belirleyici hale geldi.  —Finansal sektörün ölçeği ve karlılığı arttı.  —Finansal sektör gelirleri, finans dışı sektör gelirlerine göre arttı.  —Ekonomideki toplam borçlanma düzeyi arttı.  —Artık finansal piyasalar ve kurumlar, finans dışı şirketlerin karar alma süreçlerine daha fazla müdahale ediyorlar.  —Finans dışı şirketler (FDŞ) finansal varlıklara giderek daha fazla yatırım yapıyorlar, finansal şubeler açıyorlar, finans işine daha fazla giriyorlar, ellerindeki fonlarını giderek finansal piyasalarda değerlendiriyorlar. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 31
  • 32. ABD’ de finansal karların toplam yurt içi karlar içindeki payı(%) İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 32
  • 33. FİNANSALLAŞMA GÖSTERGELERİ : A. Finans sektörünün (FIRE), milli gelirden aldığı pay hızla arttı  1952- 1980: % 12–14 iken, 2000’ de % 20’ ye çıktı.  FŞ karları 1980 yılında, FDŞ karlarının sadece % 8–9’ u iken, 2000’lerde % 40 oldu. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 33
  • 34. B. Finansal işlem hacmi arttı  New York Menkul Kıymetler Borsası (NYSE)’nda,  Günlük işlem hacmi : -1980’ de 45 milyon hisse; -1990’lar milyar hisse oldu.  Hisse el değiştirme oranı , 2000’lerde, 1970’lerdekinin 5 katına çıktı.  ABD Hazine bonolarının günlük ortalama alım satım hacmi 1992’ de 96 milyar $’dan, 2004’ te 500 milyar $’a;  Günlük devir oranı 2000’ de % 6’ dan, 2004’ te % 12’ ye çıktı. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 34
  • 35. C. FDŞ’ler, iyi tanımlanmamış finansal yatırımlara-varlıklara yöneldi  Böyle varlıkların, toplam finansal varlıklar içindeki payları 1952’ de % 14 idi, 1980’ de % 50’lere, 2000’li yıllarda % 70’lere çıktı. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 35
  • 36. D. Mali varlık stokunun değeri hızla büyüdü  Dünya mali varlık stok hacmi,  1980: 12 tril $  2007: 196 tril $.  Bu stoklar dünya GSMH’sının(derinlik):  1980 : % 120’sini  2007 : % 356’sini oluşturuyor. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 36
  • 37. Mali Varlık Stokunun Değerindeki Gelişme (1980-2007): İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 37
  • 38. E. Menkul kıymetleştirme(MK) arttı, mortgage kredileri menkul kıymetleştirildi  Bankalar, MK ile, farklı varlık türlerini bir havuzda topluyor ve bu varlıkların gelirlerine bağlı olarak menkul kıymet ihraç ediyorlar.  İhraç edilen menkul kıymetlerin geliri bankaya, havuzdaki varlıkların geliri menkul kıymet yatırımcılarına gidiyor.  ABD : 2000- 2007: Menkul kıymetleştirme uygulamaları iki katına çıktı. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 38
  • 39. F. Türev araçlar- piyasalar : MK’nin temel aktörü  Türev Araçlar (derivatives), getirileri başka bir türev araca veya menkul kıymete bağlı olan finansal araçlar.  Faize, dövize, hisse senetlerine, emtia fiyatlarına, kredi alacaklarına dayalı olarak düzenlenirler.  Türev aracın değeri, dayandığı varlığın değerindeki değişmeye göre değişir; kar ya da zarar elde edilir.  İki temel amaç: Riskten korunmak (hedging) ve spekülasyon ile kazanç sağlamak. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 39
  • 40. Türev Araçlar- Piyasaların Gelişimi (2006-2008):  Dünya GSMH’sı: 55–60 tril $;  Türev araçlar: Bunun 10 katı.  Kriz doruğu 2008 yazında: 684 trilyon $.  Sadece, Kredi Riski Swap’larının (CDS) değeri 57 tril $’ı aşmıştı. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 40
  • 41. Kapitalist sınıf zenginleşmesinin yeni yönü  1980 yılından bu yana düzenlenen Forbes 400, ABD’ nin en zengin 400 insanını yayınlıyor.  Son yıllara ait veriler ABD’ deki finans sektöründe faaliyet gösteren spekülatör kapitalistlerin giderek başat bir hale gelirken, sanayici ve petrol zenginlerinin ikinci plana düştüğünü ortaya koyuyor.  Buna göre, 1982 yılında, petrol ve doğal gaz zenginleri en zengin 400 kişi arasında % 22,8 ile ilk sırada, sanayiciler % 15,3 ile ikinci sırada yer alırken finans % 9 ile alt sıralardaydı. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 41
  • 42.  Sadece 10 yıl sonra, finans tüm alanların önüne geçerek % 17’ye ulaştı (gayrimenkul ile birlikte % 25).  Aynı yıl petrol ve gaz zenginlerinin payı % 8,8’ e ve sanayicilerin payı % 14,8’ geriledi.  Krizin hemen öncesinde 2007 yılında finansın tek başına payı % 27,3’ e fırlarken (gayrimenkul ile birlikte % 34), sanayi % 9,5’e geriledi. Kapitalist sınıf zenginleşmesinin yeni yönü İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 42
  • 43. Kapitalist sınıf zenginleşmesinin yeni yönü İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 43
  • 44. Finansal piyasalar?  Finansal piyasalar ; yatırım bankaları, bankalar, sigorta şirketleri, emeklilik fonları, hedge fonlar yani döviz, hisse senedi, devlet tahvili ve türev araçların alım satımıyla uğraşanlar.  Çoğunluğu kriz sonrasında kurtarılan uluslararası bankalar.  Piyasaların gücü:  Her yıl dünya genelinde üretilen reel mal ve hizmetin ortalama değeri 45-55 trilyon ABD doları civarında iken finansal alanda piyasaların harekete geçirdiği işlemin değeri 3,450 trilyon ABD doları, yani reel ekonominin 76 katı. 44İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 45.  Bu bankalar ECB’den % 1’ den aldıkları krediyi İspanya ve İtalya’ya % 6,5’ten borç olarak veriyorlar.  Bu noktada da hükümetlerin borçlanma faizlerini yükselten derecelendirme kuruluşlarının skandallarla dolu devasa gücü devreye giriyor.  Rating ne denli düşükse borçlanma maliyeti o denli yüksek oluyor.  Yunanistan’da kanıtlandığı gibi kemer sıkma ve kısıntılar bu ülkelerin büyümesini daha da düşüreceğinden derecelendirme kuruluşları kredi notlarını daha da düşürecek bu da faizleri yükseltecek, ülkeler daha fazla kemer sıkmaya yönelecekler ve bu süreç sürüp gidecektir. 45 Finansal piyasalar? İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 46.  Bu piyasaları oluşturan sermaye şirketlerinin büyüklüğü sermayenin kimin elinde olduğunun ve uluslararası sermayenin neyi ve nasıl kontrol ettiğinin önemli bir göstergesi.  Fortune 500 ya da 1000’de yer alan şirketler ABD sermayesinin temelini oluşturuyor. Bu şirketlerin çeperinde on binlerce başka şirket mevcut.  Dünya çapında ise (2007 yılına ait veri setine göre) toplamda 43,060 çok uluslu şirket(ÇUŞ) bir araya gelerek bu sermaye ağını oluşturuyor.  Bu ağdan hareketle dünya çapındaki ekonomik güç yapısı da şekilleniyor. Bu ağın merkezinde 1318 ÇUŞ var. Bunun 147’si tüm ağın % 40’nı kontrol edebiliyor. Bunların çoğunluğu bankalar, yatırım bankaları, fonlar, sigorta şirketleri gibi finansal kuruluşlardan oluşuyor. 46 Finansal piyasalar? İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 47.  Özellikle tepedeki 50 şirketten sadece biri finans dışı şirket niteliğinde (15.sıradaki Walton Enterprises).  İlk 20’nin içinde ise Barclays Bank, JP Morgan Chase, Axa, Vanguard, Goldman Sachs, Merrill Lynch, Deutsche Bank, Legg Mason, TIAA-CREF, Nomura Holdings, BNP Paribus gibi finans devleri yer alıyor. Bu şirketler her tür varlığı/ asseti (hisse senedi, tahvil, mortgage, nakit, opsiyon sözleşmeleri vb) kontrol ediyorlar.  Bunu binlerce firma ya da zengin birey adına yapıyorlar.  Sermaye kontrolü; piyasalar, gelirler, işgücü ve çeşitli biçim ve miktardaki varlık / servet üzerinde uygulanan bir kontroldür ve ağırlıklı olarak uluslararasılaşmış oligopollerce gerçekleştirilmektedir 47 Finansal piyasalar? İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 48. Finansallaşma borç stoklarını hızla artırdı  Toplam Borç (özel + kamusal) stoku:  İspanya : 5,3 trilyon avro  Portekiz : 783 milyar avro  Yunanistan: 703 milyar avro  GSYH içindeki pay:  İspanya : % 506  Portekiz: % 479  Yunanistan: % 296  Özel borç / kamu borcu rasyosu (%):  İspanya : 87 /13  Portekiz: 85 / 15  Yunanistan: 58 / 42.  Dış borç / iç borç rasyosu:  İspanya: 33 / 67  Portekiz: 49 / 51  Yunanistan: 51 / 49. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 48
  • 49. Finansallaşma borç stoklarını hızla artırdı  ABD İç Borç Stoku:  1980: GSYİH : 2.7 tr$, Borç: 4.5 tr$= % 200  1990: GSYİH : 5.8 tr$, Borç :13.5tr$= % 232  2007: GSYİH : 13.8tr$,Borç :47.7tr$= % 345  Finans sektörünün borcu 26 kat, hane halkı borcu 10 kat, FDŞ’nin borcu 7 kat ve kamu borcu 6 kat arttı.  Dünya kamu borç stoku (2008) : 32 trilyon $(Dünya hasılasının % 50’si). İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 49
  • 50. Dünya kamu borç stoku dağılımı İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 50
  • 51. Finansallaşma bankacılık sistemini riske soktu  BIS :  Aralık 2009 itibariyle avro bölgesi bankalarının ;  İspanya’da 727 milyar $  Portekiz’de 244 milyar $  Yunanistan’da 206 milyar $  İrlanda’da 402 milyar $’lık olmak üzere  Toplam 1,579 milyar $’lık riski var.  Bunun 254 milyar $’ı - % 16’sı kamu borcu biçiminde. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 51
  • 52. Finansallaşma bankacılık sistemini riske soktu  Avrupa bankacılık krizi ABD bankacılık sistemini de etkiledi.  ABD bankalarının AB bünyesindeki riskleri son 5 yılda 2 katına çıktı.  Avrupa’da somutlaşan bankacılık krizi tüm ABD ve tüm kapitalist sistemdeki küresel finans için ciddi bir risk. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 52
  • 53. Finansallaşma krizleri tetikledi  Giderek finansallaşan bir ekonomide;  Ekonomik canlılığı sağlayabilmek,  Sermayeyi büyütebilmek ve  Karlılığı koruyabilmek için  Finansal balonlara ihtiyaç duyulur. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 53
  • 54. ABD: 7 yılda 2 balon şişirildi (2000–2007):  ABD 2000-2007: İki balon şişirildi ve bu balonlar patladı.  İlk balon : 2000 Wall Street Borsa Balonu.  Mart 2001: Durgunluğu ve 11 Eylül sonrası olası çalkantıyı önlemek için ikinci balon, Konut balonu şişirildi.  Küçük çaplı bir resesyonla büyük kriz (2008) ötelendi. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 54
  • 55. Kalkınma-Büyüme İlişkisi  İki kavram birbirine karıştırılıyor.  İkisi arasında nitelik farklılıkları var.  Kalkınma: İnsanın doğa karşısında egemenliğinin artması, üretici güçlerde kesintisiz bir değişme ve gelişme ve dinamizm.  Ekonomik, sosyal, toplumsal ve siyasal yapıların değişerek insan yaşamının maddi ve manevi alanlarda ilerlemesi, birey ve toplum refahının artması. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 55
  • 56. Kalkınma-Büyüme İlişkisi  Kalkınma, sosyo-ekonomik yapısal bir dönüşüm.  Büyüme ve gelişmeyi içerir: - Sanayileşme, - Kişi başına düşen gelir artışı, - Adil bir gelir dağılımı, - Etkin kaynak tahsisi, - İleri teknoloji, - Sosyo-kültürel gelişme, - Demokrasi ve insan hakları, - Eğitim, sağlık, sosyal güvenliğin insan hakkı olarak kabulü, - Çevre bilincinin gelişmesi. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 56
  • 57. Kalkınma  Goulet: Kalkınmanın üç olmazsa olmazı: Zorunlu ihtiyaçların karşılanması, özgüven-bağımsızlık ve özgürlük.  1.Yurttaşlarının konut-barınma, gıda, eğitim, sağlık gibi zorunlu ihtiyaçlarını bedelsiz olarak karşılayamayan;  2. Emperyalistlerce kaynakları sömürülen ve diğer ülkelerle ilişkilerini eşit bir zeminde sürdüremeyen;  3. Halklarının, insanlarının kendi geleceklerini özgürce belirleyebilme hak ve özgürlüklerine sahip olmadığı bir ülke, toplum, ekonomi gerçek anlamda kalkınmış sayılamaz İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 57
  • 58. İktisadi Kalkınma  İktisadi kalkınma, sermaye birikimi başta olmak üzere, teknolojik gelişme, sosyal ve politik alanda kurumsal düzenlemeler ve etkin bir kamu yönetiminin varlığını gerekli kılar.  Kaldor : İktisadi kalkınma ancak sanayileşme ve sermaye birikimi ile mümkün.  İktisadi olarak kalkınmış ülkeler sanayileşmiş ülkelerdir. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 58
  • 59. İktisadi Büyüme  İktisadi büyüme kalkınma sürecinin lokomotifi : Kişi başına düşen milli gelirdeki artış.  İktisadi büyüme kabaca üç yolla gerçekleşir: -Mevcut üretim kapasitesinin daha yoğun kullanımı (kapasite kullanımı), -Potansiyel hasıla ile fiili hasıla arasındaki açığın kapatılmasına yönelik olmak üzere kaynakların yeniden tahsisi (etkin kaynak tahsisi) -İşgücü kullanımına göre fiziki sermayenin ve/veya teknolojinin hızlandırılması (verimlilik artışı). İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 59
  • 60. Kalkınma-sanayileşme – sermaye birikimi  Sermaye birikimi :Bir ekonomide üretimi artırmayı hedefleyen, sermaye stokuna net ilaveler.  Dar anlamda özel ve kamusal yatırım harcamaları sermaye birikiminin temel unsurları.  Geniş anlamda sermaye birikimi : - Fiziki sermaye malları ( fabrikalar, makineler ve binalar), - Alt yapı harcamaları ( yol, baraj ve hava limanları), - Beşeri sermaye ( eğitim + sağlık yatırımları) - Yaşam standardını ve işgücü verimliliğini artıran tüketim harcamaları. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 60
  • 61. Beşeri sermaye terimi insan varlığını cansız nesnelerle birleştiren bir terim. Ana akım: «Beşeri sermaye ekonomideki ajanların gelir yaratmaya dönük üretken kapasiteleridir». Ancak bu tanım işçilerin yaşam ve çalışma koşullarını içermiyor. Bu nedenle de okullarda aldıkları eğitimin süresi ile ilişkilendirerek ölçüm yapıyor. İşe başlamadan önceki dönem pasif olarak ele alınırken, işte öğrendikleri ihmal ediliyor. Perelman The Invisible Handcuffs of Capitalism, 2011) İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 61
  • 62. Eğitim alamayan, ağır işlerde ve düşük ücretlerle çalışanların mevcut durumları bu kavram ile meşrulaştırılıyor. Eğitimin ırka, cinse ve sınıfsal konumlara göre nasıl değiştiği gerçeği de unutuluyor. Bu kavram işçiyi insanlık halinden çıkartıp, işyerinde cansız, sabit bir sermaye malı konumuna indirgiyor. Oysa bir insan olarak işçiler sadece pasif, aldıkları emirleri uygulayan araçlar değiller. Perelman, The Invisible Handcuffs of Capitalism, 2011 İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 62
  • 63. İşçiler kapasiteleri, arzuları, umutları olan varlıklar. Kavram insanı diğer sermaye biçimlerine indirger. İnsan varoluşunun diğer kısımları da sermaye biçimlerine indirgeniyor. 16 tür sermaye kavramından söz ediliyor: Entelektüel, dini, doğal, dijital, psikolojik, politik, aile, bilgi vb. Bu durum Thatcher’in TINA’sı ile ilişkilidir. Piyasa mantığına uygun düşmeyen hiçbir şey anlamlı değildir. Perelman, The Invisible Handcuffs of Capitalism, 2011 İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 63
  • 64. Sermaye birikimi  Kapitalist büyümenin temel biçimi ve amacı,  Kapitalistlerin servet biriktirme biçimi,  Kapitalist krizlerin temel nedeni (aşırı birikim krizleri: 1929, 2008),  İktisadi büyüme : Sermayenin büyümesi. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 64
  • 65. Krizlere ve sosyal adaletsizliğe neden olan sermaye birikimi mi, yoksa sermayenin ve teknolojinin üzerindeki mülkiyet biçimi mi? Sermaye X üretim araçları Sermaye birikimi İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 65
  • 66.  Emekçiler «sermayenin gerekli olduğuna» inandırıldığından sermaye üretim ve toplumu yönetmeyi sürdürür.  Eğitim, gelenek ve alışkanlıklarla işçiler kapitalist üretim tarzının doğa kanunları gibi geçerli ve gerekli olduğuna inandırılırlar bu da onların tüm direncini kırar. 66 Eleştirel akım: Sermaye birikimi İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 67.  Sermayenin tam olarak ne olduğunu anlamak gerekir.  Marx (Das Kapital):  «Sermaye işçilerin kendilerinin yarattığı ama sonuçta kendilerine karşı bir silaha dönüşen bir ürün.  Araç, alet, makine gibi insanın zihinsel ve el emeğine dayalı faaliyetlerinin sonucunda ürettiği şey.  Sermayeye baktığımızda onun geçmişteki ve devam eden emek sömürüsünün bir sonucu olduğunu görürüz». 67 Sermaye birikimi İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 68.  Bu durum neden kolayca anlaşılmaz?  Çünkü sömürü açık değildir.  İşçinin emeğini işverene sattığı ve bunun da karşılığını aldığı algısı yaratılır.  Örnek: Ücretlerin saat ücreti olarak hesaplanıp ödenmesi biçimindeki uygulama bu görüntüyü güçlendirir.  “Tüm emek sanki ödenmiş emekmiş gibi ortaya çıkar.” 68 Sermaye birikimi İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 69.  Böylece çalışılan bir günün gerekli ve artık emek; ödenmiş ve ödenmemiş emek biçiminde ayrıldığı gerçeği gizlenir.  Bu yanılsama/illüzyon sermayenin gerçekte kaynağının işçilerin ödenmemiş emekleri olduğunu gerçeğini de gizlemek için yaratılır. 69 Sermaye birikimi İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 70.  Oysa sermayenin büyümesinin ön koşulu artı değerin büyümesidir.  Bu nedenle sermaye herhangi bir üretken gücün geliştirilmesinin değil, artı değer üretimini artıracak ve onu realize edecek gelişmelerin peşindedir.  Yani sermaye seçici davranır ve üretkenlik artışının meyvesini toplama derdindedir.  Bilim ve teknoloji uygulamaları da bu bağlamda sermayenin hizmetindedir. 70 Sermaye birikimi İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 71.  Oysa sermaye geçmiş ve yaşayan sosyal emeğin, sosyal mirasın bir sonucudur.  Sosyal mirasımız, kuşaklarca üretilen ürünler sermaye sahiplerine ait oldukça, işçiler sermayenin kontrolü altında kalmaya devam ederler.  Sermayenin geçmiş ve yaşayan sosyal emeğin bir sonucu olması onun toplumsal mülkiyete ait olmasını haklı ve gerekli kılar . 71 Sermaye birikimi İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 72. Alternatif bir üretim tarzı  Sosyal Mülkiyet: Üretim araçlarının sosyal mülkiyeti olmalı çünkü sosyal verimliliğin hepimizin özgür gelişimine yönlendirilmesi ancak bu sayede mümkündür.  Sosyal Üretim: İşçiler tarafından organize edilecek olan sosyal üretim üreticiler arasında yeni işbirliği ilişkisini inşa eder ve bu tüm üreticilerin tam gelişimi için şarttır.  Sosyal ihtiyaçların karşılanması: Dayanışmacı bir toplumda toplumsal ihtiyaçların karşılanması temeldir; birimizin özgür gelişimi hepimizin özgür gelişiminin koşuludur. Sosyalmülkiyet SosyalÜretim SosyalİhtiyaçlarınKarşılanması İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 72
  • 73. Kapitalizm altında büyüme ve kalkınma (Azgelişmiş ülkeler)  İktisadi büyüme ve kalkınmanın planlanması, örgütlenmesi ve finanse edilmesi kamunun görevi, çünkü;  Özel tasarruflar az, yetersiz,  Finansal piyasalar azgelişmiş ve spekülatif,  Sermaye birikimi yetersiz ,  Teknoloji geri ve dışa bağımlı,  Özel sektör sadece kar maksimizasyonu peşinde . İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 73
  • 74. Büyüme Fetişizmi  M. Durmuş, « Büyüme, Neyin Büyümesi?»,  Ekonomik Yaklaşım, Sayı 83, cilt 23, 2012. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 74
  • 75.  İktisadi büyüme GSYH’deki yüzdesel artışla ölçülüyor.  Ama bu ölçüm tatmin edici değil. Zira;  insana ait maliyetleri ve faydaları,  emek ve emekçilerin çalışma koşullarını göz ardı ederken,  ticari işlemlerin değerleri üzerinde yoğunlaşıyor.  Sadece belirli piyasa işlemlerinin değerini ölçüyor.  Üretimi ya da örneğin özgün bir biçimde faydalı mal üretimini göstermiyor.  Bunun nedeni ölçmenin malların “değişim değerine” dayandırılması, “kullanım değerleri»nin göz ardı edilmesi. İktisadi büyüme İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 75
  • 76.  “Kimler, nasıl çalışır?” gibi konular istatistiklerde yer almaz.  Emek gücü sadece piyasada bir işlem olarak yer aldığında hesaba katılır.  Keza bir akademisyenin yazdığı bir makale toplumun bilinçlenmesine ciddi katkı sağlasa da, yazar ünlü bir pop şarkıcının elde ettiği gibi yüksek bir geliri elde edemediğinden, şarkıcının yüksek geliri GSYH hesabında yer alırken akademisyenin katkısı sadece kendisini ödenen aylık maaş miktarında yer alır. İktisadi büyüme İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 76
  • 77.  Oysa GSYH içinde, dolayısıyla da ticari işlemler arasında yer almayan çok sayıda faaliyet toplum için, insanlık için temel bir öneme sahiptir.  Örneğin bugün barış çabaları silah üretmekten daha değerlidir ama GSYH’ye her hangi bir katkı sağlamamaktadır. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 77 İktisadi büyüme
  • 78.  Diğer yandan böyle bir ölçme biçimi sermaye çevreleri açısından işlevseldir.  Zira bu kesimlere hem ticari işlemlerle ilgili enformasyon kolaylığını sunarak,  hem de piyasaların ne denli etkin çalıştıkları biçimindeki yaygın yanılsamayı güçlendirerek hizmet eder. İktisadi büyüme İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 78
  • 79.  Ayrıca GSYH kavramı; ev içi üretimi hesaplamaya dâhil etmez.  Hiçbir ayrıştırma yapmaksızın tüm ticari faaliyetlerin insanlara hizmet ettiğini varsayar.  Dinamik bir süreç içinde değişen GSYH yapısının hesaplanmasının zorluklarını dikkate almaz. İktisadi büyüme İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 79
  • 80.  Bilgi eksikliği içeren ya da irrasyonel satın almaların ötesinde tüketicilerin aslında almaya niyetli olmadıkları satın almaları kapsama dâhil eder.  Diğer taraftan örneğin otomobillerin neden olduğu trafik sıkışıklığı, atmosfer kirliliği vs fiyatlamanın dışında kalacağı için GSYH içinde değil, dışında kalır.  Otoların neden olduğu trafik kazaları ise hastane ödemeleri ve oto yedek parça, tamir ve sigorta gibi ödemelere neden olduğundan GSYH’yi artırır. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 80 İktisadi büyüme
  • 81.  Ayrıca ülke karşılaştırmalarında da sorunlar söz konusudur.  Örneğin ücretlerin düşük, fakat işçilerin iyi koşullarda sosyal konut, uygun ulaşım ve ulusal sağlık hizmetine sahip olduğu ülkelerde (örneğin Küba) bu tür farklılıkların ülke karşılaştırmalarında hesaba katılması çok zordur.  İktisadi büyüme İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 81
  • 82.  Bu anlamda kişi başına düşen gelirin yüksekliği bir ülkenin iktisadi ve sosyal kalkınmışlığının göstergesi olamaz.  Öyle olsaydı, bu gelirin nasıl bölüşüldüğü bir yana, örneğin kişi başına düşen geliri 35.000 doların üstünde olan Suudi Arabistan’ın dünyanın sosyal ve ekonomik olarak en gelişmiş ülkelerinden biri olması gerekirdi.  Bu bağlamda tek başına iktisadi büyüme hızının ya da kişi başına düşen gelirin yüksekliği bir ülkenin emekçileri ve işsizlerince alkışlanacak ya da gurur duyulacak bir şey değildir. İktisadi büyüme İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 82
  • 83. Gelir bölüşümü – bebek ölümleri ilişkisi İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 83
  • 84. Inequality and health, 2011, inequality.org İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 84
  • 85. Inequality and health, 2011, inequality.org İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 85
  • 86. Inequality and health, 2011, inequality.org İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 86
  • 87. Inequality and health, 2011, inequality.org İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 87
  • 88. Küba  11 milyon nüfus. Ömür 75 yıl. Bebek ölüm oranı binde 7. Yaygın ulusal sağlık sistemi 1959’da başlatıldı. GSYH’sinin % 6,3’ünü sağlığa harcıyor.  Kişi başı sağlık harcaması 131 dolar gibi çok düşük bir rakam olsa da DSÖ’nün 1997 sağlık sistemleri performansı sıralamasında 191 ülke içinde ilk 39’a giriyor (ABD 37.).  Herkese ücretsiz sağlık hizmeti veriliyor. Hizmet kamuya ait hastanelerde kamu personelince veriliyor. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 88
  • 89.  Hastalar 24 saat mahalledeki doktor ve hemşireye ulaşabiliyor.  1 doktor–1 hemşire takımına 120–170 hasta düşüyor. Gerekli olduğunda hastalar uzman kliniklere (polyclinics) ya da hastaneler sevk ediliyorlar.  Doktorlar yaşlılar için evlere ziyarete gidiyorlar. Her hasta yılda iki kez kontrolden geçiyor.  Devlet sağlık harcamalarının % 89,2’sini karşılıyor. Buna ilaç ve diş bakımı da dâhil. Kalan kısım cepten yapılıyor. Bunun nedeni ülkeye uygulanan ambargo.  Küba Latin Amerika’nın her yerine dayanışma amaçlı doktor gönderiyor. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 89 Küba
  • 90. Venezuella  Kaynak:  Venezuelan Economic and Social Performance Under Hugo Chávez, in Graphs  Jake Johnston and Sara Kozameh  07 March 2013  http://www.cepr.net İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 90
  • 95. Venezuella: Sosyal harcamalar (% 11.3- %22.8’e) İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 95
  • 97. Venezuella: Yüksek öğretim mezunları İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 97
  • 99.  Türkiye gibi % 50’ye kadar varan kayıt dışılık GSYH hesabını saptırır.  Özellikle de bildirilmemiş nakit işlemleri hesaplamaya dâhil edilmediğinden, devasa boyutlarda vergi kaçakçılığı ya da vergiden kaçınma sonucunda vergi kayıpları doğmakta ve tüm bunlar doğru GSYH hesaplaması yapılmasını önler. İktisadi büyüme İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 99
  • 100.  Burjuva iktisat ideolojisi GSYH artışı olarak tanımladığı ekonomik büyüme kılıfına bürünerek piyasaların tek başına toplum için en yüksek faydayı garantileyeceğini ileri sürer.  Bu haliyle bu kavram adeta büyük istatistiklerden oluşan bir halı gibidir.  Altına işçiler, onların yaşam ve çalışma koşulları süpürülerek despotik burjuva iktisat ideolojisinin doğası gizlenir.  GSYH’nin ekonomik başarının bir ölçütü olarak kabul edilmesi dikkatlerin daha adil ve eşitlikçi iyi bir topluma olan ihtiyaçtan uzaklaştırılmasına neden olur. İktisadi büyüme Perelman İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 100
  • 101.  ► Kapitalist büyüme bir yanılsamadır.  Bu yönüyle de toplumdaki sömürü ilişkilerini ve ekonomideki büyümenin ve zenginliklerin ne pahasına ve kimler tarafından yaratıldığını gizlemeye hizmet eder.  Hem ülke içinde yaratılmış olan ‘artı değer’ hem de dış ticaret aracılığıyla çok uluslu şirketlerin el koydukları yarı sömürge ülke işçilerinin yaratmış olduğu ‘artı değer’, ‘katma değer’ olarak gösterilir.  Böylece hem zenginliği yaratan gerçek kaynaklar hem de acımasız bir yerli ve emperyalist sömürü gizlenmiş olur. “Büyüme oranı % 10’larda olsaydı emekçiler için ya da toplumun bütünü için ne değişirdi?” İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 101
  • 102.  ► Büyüme sorunu daha ziyade metropol kapitalist ekonomilerin bir sorunudur ve yatırım, talep, tüketim eksikliği ve azalan kâr oranları gibi nedenlerden dolayı ortaya çıkar.  Azgelişmiş ülkeler için düşük büyüme bir sorun olsa da asıl sorun kalkınma ve sanayileşme sorunudur.  Çünkü bu ülkeler genelde gelişmişlerden daha hızlı büyüseler de kapitalist bir üretim tarzı içinde kalkınamamakta ya da sanayileşememektedirler.  Ya da en fazla “yarı- sanayileşmiş” bir ülke konumuna gelebilmekte ve ABD, Avrupa ve Japonya’nın terk ettiği sanayilere yönelebilmektedirler. “Büyüme oranı % 10’larda olsaydı emekçiler için ya da toplumun bütünü için ne değişirdi?” İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 102
  • 103.  Bu anlamda son 10 yıldır ortalama % 6- 7’lerde büyümesine rağmen Türkiye’nin kalkınmakta ve sanayileşmekte olduğunu ileri sürmek mümkün değil.  Türkiye daha ziyade dışa bağımlı bir yarı- sanayileşmiş ülke ve ekonomi, temel sosyal kalkınmışlık özelliklerine de sahip olmayan bir ülke konumunda.  Bu nedenle de özellikle siyasal iktidarların hızlı büyüme oranlarının arkasına sığınarak yaptığı “gelişme” ya da “refah artışı” iddiaları gerçekçi değil. “Büyüme oranı % 10’larda olsaydı emekçiler için ya da toplumun bütünü için ne değişirdi?” İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 103
  • 104.  ► İktisadi büyüme kavramı pratikte toplumdaki sınıfsal eşitsizlikleri açıklayamadığı gibi bu tür eşitsizlikleri gizlemek, perdelemek için de kullanılıyor.  Örneğin birkaç banka ya da sınai tekel kar ettiğinde ortalama, kişi başına düşen gelir de büyümekte, iktisadi büyüme de hızlanmaktadır.  Bu anlamda İktisadi büyüme sermayenin, servetin büyümesidir.  Öyle ki iktisadi büyümenin hızlandığı yıllarda servet ve sermaye sahiplerinin varlık stokları da çok hızlı büyürken, ücretlilerin ya da küçük üretici, esnaf ve köylünün gelirleri yerinde sayar ya da çok az artar.  Bu sonuca neden olan faktörlerden biri de hükümetlerin emek aleyhine uyguladıkları, ücret, gelir ve vergi politikalarıdır. “Büyüme oranı % 10’larda olsaydı emekçiler için ya da toplumun bütünü için ne değişirdi?” İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 104
  • 105.  ► Günümüzde iktisadi büyüme yeterli düzeyde ve güvenceli istihdam yaratmayan bir büyümedir.  ► İktisadi büyüme sonucunda gelir ve servet dağılımındaki adaletsizlik düzelmiyor daha da artıyor. “Büyüme oranı % 10’larda olsaydı emekçiler için ya da toplumun bütünü için ne değişirdi?” İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 105
  • 106.  ► Kapitalist büyüme, daha fazla üretim ve tüketim çılgınlığı doğayı tahrip ediyor.  Çünkü kapitalist üretimin doğrudan amacı insan ihtiyaçlarının ya da toplumsal ihtiyaçların karşılanması değil, kâr, daha fazla kâr ve en fazla kâr elde etmek.  Daha fazla kâr için daha fazla üretim ve tüketim yapılıyor.  Bunun sonucunda ekonomi büyüyor ancak böyle bir büyüme sırasında hem emek hem de çevre sömürülüyor, tahrip ediliyor. “Büyüme oranı % 10’larda olsaydı emekçiler için ya da toplumun bütünü için ne değişirdi?” İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 106
  • 108.  Büyüme ve refah artışı asıl olarak sanayi devrimiyle, sermaye birikimi, sanayileşme ve teknolojik ilerlemenin hızlanmasıyla son 160 yıldan bu yana gerçekleşti.  Bir yazara göre eğer 1850 tarihine kadar ki 6000 yıllık insan ömrü 1 gün ile ifade edilirse geçtiğimiz yüz yıl ½ saatten biraz fazla eder.  Ancak bu son ½ saatte toplam 1 günden çok daha fazla üretim yapılmış ve gelir ve refah yaratılmıştır. Bölüşüm İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 108
  • 109.  Örneğin 1970–1990 döneminde küresel sanayiler iki kat büyüdü.  Keza son 30 yıldır finansal sermaye ve finans sektörü çok daha hızlı büyüdü.  Finansal işlemlerin , sermayenin, piyasaların ve kurumların genel ekonomi içindeki ve milli gelir içindeki payı ciddi biçimde arttı. Bölüşüm İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 109
  • 110.  Gelir ve servet bu denli artarken, bunun bölüşümü son derece adaletsiz oldu.  160 yıl öncesine göre yaşam standardı iyileşmiş olan emekçi sınıflar ile sermaye sınıfı arasındaki uçurum daha da büyüdü.  Son kriz emekçileri hem mutlak hem de nispi olarak daha da yoksullaştırdı. Bölüşüm İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 110
  • 111.  Günümüzde dünyada insanlık tarihinde daha önce görülmemiş bir ölçüde servet dağılımı adaletsizliği mevcut.  En tepedeki 9,5 milyon zengin, dünya nüfusunun binde 14’ünü oluşturmasına rağmen toplam servetin % 25’ine sahip durumda.  En zengin % 10’luk nüfus küresel servetin ya da kaynakların % 85’ini elinde tutarken, nüfusun % 90’ı geriye kalan % 15’lik bir kaynakla idare etmek zorunda.  En alttaki % 50’lik nüfus ise toplam servetin sadece % 1’ine sahip. Bölüşüm: Küresel eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 111
  • 112.  Diğer taraftan 2,5 milyar insan günde 2,5 dolardan az bir gelir tüketebiliyor.  Dünyada kişi başına günde 2 kg’lık bir gıda üretilirken toplamda 1,4 milyar insan aç yaşıyor.  Dünyadaki en büyük 147 çok uluslu şirket küresel sermayenin % 40’ını kontrol ederken, bunların çoğunluğunu bankalar ve sigorta şirketleri gibi finans kapital kuruluşları oluşturuyor. Bölüşüm: Küresel eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 112
  • 113.  Servet dünyada coğrafi olarak da eşit ya da adil dağılmıyor.  2000 yılında ABD ve Kanada tüm servetin % 34’üne,  Avrupa % 30’una ve  zengin Asya-Pasifik ülkeleri % 24’üne sahipken,  kalan servet diğer bölgelere (L. Amerika ve Afrika % 12) ait. Bölüşüm: Küresel eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 113
  • 114.  Dünyanın en zengin 200 kişisinin serveti, 2,6 milyar insanınkinden fazla.  Oysa dünyada herkesin yeterli bir biçimde sağlık, eğitim, gıda temiz içme suyu, sanitasyon hak ve hizmetlerden yararlanabilmesi için yılda sadece 40 milyar dolarlık bir ek kaynağa ihtiyaç var.  Bu rakam, 2009 yılında toplam servetleri 2,4 trilyon dolar olan dünyanın en zengin 50 kişisinin servetinin altmışta birine denk düşüyor. Bölüşüm: Küresel eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 114
  • 115.  Finans kapital baskın duruma geldi.  Forbes 400 Dergisi’nin her yıl düzenli olarak yayınladığı ABD’ nin en zengin 400 insanının sektörler itibariyle dağılımı:  Finans sektöründe faaliyet gösteren spekülatör kapitalistler giderek baskın hale gelirken, sanayici ve petrol zenginleri ikinci plana düştü.  1982 yılında, petrol ve doğal gaz zenginleri en zengin 400 kişi arasında % 22,8 ile ilk sırada, sanayiciler % 15,3 ile ikinci sırada yer alırken, finans % 9 ile alt sıralardaydı.  2007 yılında finansın tek başına payı % 27,3’ e yükselirken (gayrimenkul ile birlikte % 34), sanayi % 9,5’e geriledi.  Bölüşüm: Kapitalist sınıf içinde farklılaşma İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 115
  • 116.  Diğer taraftan dünyanın en zengin ülkesi ABD’ de son kriz öncesinde dahi yaklaşık 50 milyon insanın sağlık sigortası yoktu.  10 milyonun üzerinde insan en fazla haftalık 290 dolar olan asgari ücret ile geçinmek zorunda ve  nüfusun % 15’i, yani 46 milyon insan ise yoksul konumunda. Bölüşüm: En zengin ABD aynı zamanda an adaletsiz ülke İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 116
  • 117. ABD: Asgari ücretlinin sağlık sigortası alabilmek için çalışması gereken yıllık saat (1979 ve 2011) John Schmitt and Marie-Eve Augier, Affording Health Care and Education on the Minimum Wage, http://www.cepr.net, March 2012, İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 117
  • 118.  2011 yılı itibariyle dünyadaki dolar milyarderi sayısı 1000’i aşıyor.  Forbes 2011 listesindeki en zengin milyarder 75 milyar dolarlık serveti ile Meksikalı Carlos Slim Helü.  Oysa Meksika ekonomisi % 6 oranında küçülmüştü.  Kısaca, kapitalist dünyada milyarlarca insan yoksulluk içindeyken, az sayıda insan dünyadaki zenginliklerin çok büyük bir kısmına el koymaktadır. Bölüşüm: Küresel eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 118
  • 119.  Eşitsizlik farklı birim ve ölçeklerde kendini sürekli üretiyor.  Bugün her bölgenin ya da metropol kentin kendi yerel seçkinleri oluştu.  Muhtemelen dünyadaki zenginlik bölüşümü geçmişte bugünkü kadar eşitsiz olmadı.  Var oluşumuzun % 90’ında, tarımın geliştirilmesine kadar ki dönemde, insanlar bir hayli eşitlikçi toplumlarda yaşadı. Bölüşüm: Eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 119
  • 120.  Türkiye’de öncelikle servet dağılımı son derece adaletsiz.  Bu adaletsizlik son yıllarda izlenmekte olan neo liberal politikalarla daha da arttı.  2008 krizi sonrasında Türkiye’de servet zenginlerinin sayısını arttı.  28 Şubat 2011 tarihli Forbes Dergisi:  Türkiye’nin en zenginleri listesinde (Forbes 100) yer alan Türk dolar milyarderlerinin sayısı son üç yılda artarak 2011 yılında 39 oldu.  Geçen yıl bu sayı 28 ve 2009 yılında ise 13 idi. 39 dolar milyarderinin bilinen servetlerinin toplamı 100 milyar doları aşıyor. Türkiye’de Bölüşüm: Servet dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 120
  • 121.  Bu durum son yıllarda uygulanan ekonomi politikalarından asıl olarak kimlerin fayda sağladığını,  gurur duyulan büyümenin ne anlama geldiğini,  büyümenin istihdamı ve emekçi sınıfların gelirlerini artırmadığını,  servet zengini sermayedarlar yarattığını ortaya koyuyor. Türkiye’de Bölüşüm: Servet dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 121
  • 122.  Ekonomist Dergisi 'En Zengin 100 Türk' Araştırması’nın 2012 sonuçları:  En zengin 100 Türk’ün toplam serveti 2012 yılında geçen yıla oranla % 25 arttı.  Dikkat çekici yükseliş İslami sermayenin önde gelen markalarından Ülker Grubu'na ait.  Geçen yıl altıncı sırada bulunan Ülker Ailesi’ne ait Yıldız Holding, Koç Holding ve Doğuş Holding’in ardından üçüncü sıraya yükseldi.  Sabancı Holding ise dördüncü sırada yer alabildi. Türkiye’de Bölüşüm: Servet dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 122
  • 123.  Şirket hissesi, gayrimenkul, toprak /arsa, banka mevduat hesapları, Hazine bonosu, repo, borsa gelirleri gibi servet unsurlarına sahip olmayan emekçi sınıflar gelir dağılımından da adaletli bir şekilde pay alamıyor.  TÜİK gelir dağılımı araştırmaları sosyal sınıfların milli gelirden aldığı payları göstermiyor.  Buna rağmen % 20’lik hane halkı gruplarına göre yapılan gelir dağılımı araştırması en üst gelir grubu ile alttakiler arasındaki uçurumu göstermeye yetiyor. Türkiye’de Bölüşüm: Gelir dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 123
  • 124. Türkiye’de Bölüşüm: Gelir dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 124
  • 125.  2011 yılında en yüksek gelire sahip son gruptakilerin toplam gelirden aldığı pay % 46,7 (geçen yıl bu oran % 46,4 idi) iken, en düşük gelire sahip ilk gruptakilerin toplam gelirden aldığı pay % 5,8’dir.  En tepedeki yüzde 20’lik grubun toplam gelirden aldığı pay, ilk yüzde 20’lik grubun payının 8 katı.  Yani, en üst % 20’lik bir grup toplam gelirin neredeyse yarısına el koyarken, kalan yarısı Türkiye nüfusunun % 80’i tarafından paylaşılmak zorunda.  Ya da en tepedeki üçte birlik bir nüfus gelirin üçte ikisine el koyarken, en alttaki % 60’lık nüfus kalan üçte bir ile yetinmek durumunda.  Gini Katsayısı : 0.404 (geçen yıl 0,402 idi).  Türkiye Şili ve Meksika’dan sonra en OECD ülkeleri içinde en yüksek Gini Katsayısına sahip ülke. Türkiye’de Bölüşüm: Gelir dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 125
  • 126.  Türkiye’de insani gelişmişlik düzeyi çok düşük.  Bu endeks 169 ülke arasındaki insani gelişmişlik farklarını gösteriyor.  Endeks, sağlık(ömür beklentisi), eğitim süresi ve okullaşma oranı ve kişi başına düşen milli gelir gibi asıl olarak üç temel kaleme dayanıyor.  Endeksin değeri 1’ e yaklaştıkça o ülkedeki insanların refah düzeyleri artar, yoksulluk düzeyi azalır.  OECD ülkelerinin endeks ortalaması : 0.88 .  Norveç’in 0.94 ile en tepede (1.) ve Zimbabwe’nin 0.14 ile sonuncu (169.) olduğu sıralamada Türkiye 0.68 ile 83. sırada yer alıyor.  Daha önceleri Türkiye 70’li sıralarda yer almaktaydı.  İran, Ermenistan, Gürcistan, Yemen, Fas, Suriye, Mısır, Ürdün, Libya ve Tunus gibi ülkeler Türkiye’nin üstünde sıralanıyor. UNDP / İnsani Gelişme Endeksi 2010 İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 126
  • 127.  31 OECD ülkesinde 6 sosyal adalet göstergesinin ağırlıklı ortalaması OECD genelinde 6.67.  Türkiye 6 göstergenin hepsinde 5 puanın altında kalarak 4.19 ile son sırada (31.sırada) yer aldı.  Böylece Türkiye OECD’nin en sosyal adaletsiz ülkesi olarak tescillendi.  Yoksullukla mücadele: 4.26  Eğitimde eşitlik: 3.67  İstihdam imkânı: 4.86  Sosyal bütünleşme: 3.22  Sağlık: 3.79  Kuşaklararası adalet: 5.05. OECD / Sosyal Adalet Göstergeleri 2011 İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 127
  • 128.  Emekten yana kamu bütçe politikaları ile bu adaletsizlikleri bir miktar azaltmak mümkün.  Ancak Türkiye’de bütçeler bu amaçla kullanılmıyor.  Tam tersine bütçeler gelir ve servetin zenginler ve sermaye grupları lehine yeniden bölüştürülmesine hizmet ediyor. Türkiye’de Bölüşüm: Gelir dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 128
  • 129.  OECD ülkelerinde kamu bütçesinden yapılan sosyal amaçlı harcamalar ortalama olarak 1980 yılında %15.5 ve 2012’de % 21.7’ dir.  Türkiye ‘de ise bu oran 1980’de % 3.22’ den 2009 yılında % 12.8’e yükseldi.  Türkiye’de sosyal amaçlı harcamalar Meksika, Güney Kore ve Şili’den sonra en düşük dördüncü düzeyde.  Yani, en düşük sosyal amaçlı yardım yapan ülkeler ile en eşitsiz gelir dağılımına sahip ülkeler arasında paralellik bulunmaktadır. Türkiye’de Bölüşüm: Gelir dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 129
  • 130. 2013 Bütçesi Maliye + Hazine % 42 171 Milyar TL Milli Eğitim Bakanlığı % 11,7 47,5 Milyar TL Asker + Polis + Cezaevleri % 11,6 47,2 Milyar TL Sağlık Bakanlığı % 4,1 16,7 Milyar TL 103 Üni. + YÖK + ÖSYM % 3,7 15,22 Milyar TL Diyanet İşleri Bşk. % 1,1 4,6 Milyar TL Kültür + Turizm + Çevre Bakanlığı % 1,0 3,8 Milyar TL İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 130
  • 131.  Bütçeden küçük köylü ve yoksullara yapılan yardımlar bütçenin toplamda % 3 ya da 4’ünü ancak buluyor.  Örnek: Son 9 yıl boyunca (2012 ve 2013 hariç ) Sosyal Yardım Dayanışma Fonu aracılığıyla yoksullara yapılan yardımlar ortalama 2 milyon lirayı bulmadı.  Sürekliliği olmayan yardım biçimleri, yoksulluğu azaltmaktan ziyade sisteme ve sistemin egemenlerine bağımlılık yaratıyor.  Bir yandan devletin sosyal yönünün küçültülürken, diğer yandan da güncel, tekil ve birbirinden kopuk yardım harcamaları gündemde tutuluyor. 2013 bütçesi: Yüzü sermayeye sırtı ise halka, emeğe dönük bir bütçe İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 131
  • 132.  Tarım Kanunun 21 inci maddesinde “Tarımsal destekleme programlarının finansmanı, bütçe kaynaklarından ve dış kaynaklardan sağlanır. Bütçeden ayrılacak kaynak, gayrisafi millî hasılanın yüzde birinden az olamaz” hükmü yer alır.  Ancak bu oran yıllar itibariyle % 1’in altında seyretmektedir.  2013 yılı bütçesinde bu oran toplam tarımsal desteklemeler ele alındığında % 0.83’dür.  Ancak Destekleme ve fiyat İstikrar Fonu… vb yollarla verilen diğer dolaylı tarımsal destekleri de eklendiğinde bu oran yüzde 1’in üzerine çıkıyor. 2013 bütçesi: Yüzü sermayeye sırtı ise halka, emeğe dönük bir bütçe İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 132
  • 133.  2012 yılı için ise doğrudan gelir desteği ödemeleri için bütçeden kaynak ayrılmadı.  Bu desteğin yerini alan bazlı desteklemeler aldı.  Bütçeden yapılan tarımsal destekler tarım kesiminin gelirlerinin en az üçte birini oluşturuyor.  Ancak tarımsal desteklerden faydalanabilmeleri için köylülerin Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS) kayıt olmaları gerekli.  ÇKS’ye kayıt olabilmek için de arazilerin tapulu olma şartı aranıyor. Bütçeden yapılan tarımsal destekler İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 133
  • 134.  Özellikle miras yoluyla parçalı arazilerin sayısının giderek artması ve tapusu olmayan ya da hisseli küçük çiftçilerin sayısının fazlalığı nedeniyle, desteklerden yoksul kesim yeterince yararlanamıyor.  Ayrıca topraksız köylüler ve tarım işçileri de destek kapsamı dışında kalıyorlar.  Tarımsal desteklerden daha çok büyük üreticiler yararlanıyor.  Desteklerin yoksulluğu azaltıcı etkileri yok denecek kadar az. Bütçeden yapılan tarımsal destekler İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 134
  • 135.  Buna karşılık çeşitli vergi muafiyeti ve istisnaları, vergi indirim ve tecilleri ve sermaye sübvansiyonları biçiminde sermaye sahiplerine verilen destekler bütçenin % 13’üne denk düşüyor.  Sadece “vergi harcaması” adı altında 2013 bütçesinde 22,4 milyar lira tutarında verginin sermaye geliri elde edenlerden alınmasından vazgeçiliyor.  Ancak vergi kanunları dışında yer alan mevzuatla düzenlenen ve bütçenin ekinde yer almayan (örneğin Petrol Kanunu ) vergi harcaması sayısı açıklananlardan daha fazla.  Yani sermayeye tanınan vergisel imkân bütçede sıralananlardan çok daha fazla.  Sermaye için ayrıca; işveren primindeki 5 puanlık indirim için kredi faiz desteği için ve kobi desteği için milyarlarca lira tutarında sübvansiyon söz konusu. 2013 bütçesi: Yüzü sermayeye sırtı ise halka, emeğe dönük bir bütçe İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 135
  • 136.  Böyle bir bütçe politikası sonucunda asgari ücretli bir ücretlinin vergi yükü net ücretinin % 70’ine kadar çıkıyor.  Resmi kurumlar vergisi oranı % 20 olmasına rağmen,  Türkiye’nin en büyük şirketleri, holdingleri ve bankalarının efektif olarak ödedikleri verginin gelirlerine oranı ortalama % 5’i aşmıyor.  Bu oran BİM marketler zincirinde ise % 0,08 civarında. Türkiye’de Adaletsiz vergi yükü dağılımı bölüşümü daha da adaletsiz yapıyor İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 136
  • 137.  Bu eşitsizlik ve adaletsizlik göstergeleri sınıfsal bölünmüşlüğün sadece çarpıcı sonuçları.  250 yıllık kapitalizmin insanlara, iddia edilenin aksine, sınıfsal sömürü, yoksulluk, eşitsizlik ve adaletsizlik ve krizler dışında pek de bir şey vermediğinin göstergeleri.  Bu sonuçları doğuran şey, toplumdaki diğer sömürü ve ezme biçimlerinin üzerinde, artı değer sömürüsüne, kâr maksimizasyonu için üretime ve çevreyi tahrip eden, işçi ve emekçi sınıfları baskılamaya dayalı kapitalist üretim tarzının bizzat kendisi. Bölüşüm İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 137
  • 138.  İşsizlikte olduğu gibi, yoksulluk, gelir ve servet dağılımı adaletsizliğinin nedeni ana akım iktisatçıların ileri sürdüğü gibi kaynak yetersizliği değil, kapitalist sistemin kaynakları dağıtma biçimidir.  Çünkü kaynaklar piyasalar tarafından ihtiyaçların karşılanması için değil, kâr elde etmek için dağıtılmakta ve devlet izlediği sosyo-ekonomi politikaları ile bunu kolaylaştırmaktadır. Bölüşüm İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 138
  • 139.  Keza bu bir kerelik bir olarak kalmıyor,  piyasalar ve devlet bu eşitsizlikleri hem yeniden üretiyor hem de daha da derinleştiriyor.  İktisadi krizler ise bu eşitsizlik ve adaletsizliği daha da artırıyor. Bölüşüm İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 139
  • 140.  Üretim araçları üzerindeki özel mülkiyet devam ettiği sürece,  istihdam, eğitim, sağlık, sosyal güvenlik ve sosyal konut gibi hakları karşılamaya dönük kamusal hizmetler tüm toplumun, insanlığın ya da çevrenin yararına olacak bir biçimde sunulamaz.  Bu haklar birer birer ortadan kaldırılarak sermaye için yeni kârlı alanlara dönüştürülecek şekilde metalaştırılır. Eleştirel akım: Bölüşüm İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 140
  • 141.  Sosyal devletlerin çöküşü kapitalizmi reforme etme çabasının sadece kısa bir süre için işe yarayabildiğini gösterdi.  Bu nedenle de kısa erimde mevcut sistemde çalışan sınıfların ve işsizlerin çıkarlarını koruyup geliştiren her tür iyileştirme için mücadele edilmeli.  Ancak, toplumsal yapının dönüştürülüp, siyasal iktidarın tekelci sermayeden alınmadan bu reformların asla güvende ve kalıcı olamayacağının da bilinciyle;  uzun erimde kaynakların, tüm toplumun ve ekolojinin ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için bu sorunlara neden olan üretim tarzını ve bunun neden olduğu bölüşüm ilişkilerini değiştirmek gerekmektedir. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 141 Eleştirel akım: Bölüşüm
  • 142.  Ekonomiyi kontrolü altında tutan büyük işletmelerin ve bankaların kamusal mülkiyete devredilmesi,  Dış ticaretin devletleştirilmesi,  Bu işletmelerin yönetim ve denetiminin işçilerin ve diğer emekçi sınıfların ve bir bütün olarak toplumun demokratik olarak seçilmiş olan temsilcilerine bırakılması gerekli. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 142 Eleştirel akım: Bölüşüm
  • 144.  Kapitalizm sadece kriz dönemlerinde değil, krizde olmadığı dönemlerde de yeterince iş ya da istihdam yaratan bir sistem değil.  Son dönemlerde görüldüğü gibi yarattığı istihdam istikrarsız-geçici, düşük ücretli, yarı zamanlı ve güvencesiz istihdam niteliğinde (prekarya).  Bu anlamda kapitalizm bir yandan vahşi bir emek sömürüsü sürdürürken, diğer yandan milyonlarca insanı işsiz bırakmakta ve potansiyel emeği israf etmektedir. İstihdam / İşsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 144
  • 145. İşsizlik oranı = işsizler / emek gücü  Emek gücüne katılım oranı = 16 yaş -65 yaş arası nüfus.  Türkiye : % 49, OECD : % 66, ABD: % 70 İşsizlik türleri:  Friksiyonel (% 3-4, iş değiştirme süreci)  Yapısal işsizlik 145 İşsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 146.  Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) küresel istihdam verileri (ILO, 2011);  2010 yılında dünyadaki toplam işsiz sayısı 205 milyon ve ortalama işsizlik oranı: % 6,2.  Nüfusun ne kadarının istihdam edildiğini gösteren istihdam / nüfus oranı : % 61.  Emek gücüne katılım oranı: % 65 dolayında (azgelişmiş ülkelerde % 50’lerin altına düşüyor).  Yani kapitalist ekonomiler insanlar için yeterli istihdam yaratmıyor, iş olanağı sunmuyor. Kapitalizm artık yeterli istihdam yaratmıyor İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 146
  • 147.  Nispeten daha örgütlü ve yüksek ücretli sanayi istihdamının payı azalırken, daha düşük ücretli ve güvencesiz nitelikteki tarım ve hizmetler sektörü istihdamının payı artıyor.  Kısmi zamanlı istihdam hem kriz döneminde hem de toparlanma dönemlerinde artıyor.  Gençler (15–24 yaş grubu) arasındaki işsiz sayısı ve işsizlik oranı ortalamanın iki katından fazla (% 12,6; 78 milyon ).  Yani kapitalizm gençlere iş ve umut vermiyor. Gençlerin emek gücüne katılım oranı ise giderek azalıyor.  2010 yılında 1,7 milyon genç emek gücü piyasasından çekildi. İstihdamın sektörel dağılımı İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 147
  • 148.  Hizmetler : % 43  Tarım: % 35  Sanayi: % 22.  Tarımın payı hızla azalıp, hizmetlerin payı artarken, sanayi çok az arttı. Dünya çapında istihdamın sektörel dağılımının gelişimi (1990-2009) (ILO Global Employment Trends 2011) İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 148
  • 149.  Hizmetler : % 70  Sanayi: % 24  Tarım: % 6  Hizmetler sektörünün payı artarken, tarımın ve sanayinin payı azaldı. Metropol ülkelerde istihdamın sektörel dağılımı ILO Global employment trends 2011 İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 149
  • 150.  Sektörel dağılım:  Hizmetler : 11,587,000 ( % 48) (MG payı : % 71,9)  Tarım : 6,143,000 ( % 25.5) ( MG payı : % 8,1)  Sanayi : 4,704,000 ( % 19.5) (MG payı : % 20)  İnşaat : 1,676,000 ( % 7,0)  Kamu / özel sektör dağılımı:  Özel sektör : 10,225,700 ( %92,7),  Kamu sektörü : 805,263 ( % 7,3). Türkiye’de kayıtlı istihdamın dağılımı (2011): 24,110,000 (% 100) (Rakamlarla Türkiye (İşveren, Temmuz 2012) İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 150
  • 151.  Dünya ortalaması:  1996: % 43;  2006: % 47  Metropol ülkeler:  1996: % 82;  2006: % 84  Ücretli istihdamının payı artıyor… Ücretli istihdamının payı (1996-2006) (%) (ILO, Global Wage Report, 2008-09) İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 151
  • 152. Türkiye’de ücretli istihdamının payı (%) (Rakamlarla Türkiye (İşveren, Temmuz 2012)  İstihdam durumu:  Ücretli ve yevmiyeli:  14,876,000 ( % 61,7)  Kendi hesabına ve işveren :  5,931,000 ( % 24,6)  Ücretsiz aile işçisi:  3,303,000 ( % 13,7) İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 152
  • 153.  Son 30 yıldır ücretlilerin milli gelir içindeki payı hemen tüm OECD ülkelerinde azaldı.  Bunun nedenleri verimlilik artışları, sermaye yoğunluğu, artan yerli ve uluslar arası rekabet, işçilerin toplu pazarlık güçlerinin azalması, kolektif pazarlık kurumlarının dönüşümü.  Bu durum gelir dağılımını daha da kötüleştirirken sosyal uyumu azalttı, toparlanmayı zorlaştırdı. OECD Ülkelerinde Emek Gücünün MG İçinde Azalan Payı (1990-2009) (OECD Employment Outlook 2012) İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 153
  • 154.  Kapitalizmin yarattığı istihdam istikrarsız-geçici, düşük ücretli, yarı zamanlı ve güvencesiz istihdam niteliğinde.  Toplam 3 milyar çalışan işçinin yarısı (1,5 milyar işçi) güvencesiz, her an işten çıkartılabilir konumda ve çok düşük ücretlerle çalışabiliyor.  Öyle ki günde 1.25 dolar ve altında bir ücretle yetinmek durumunda kalan “çalışan yoksul istihdamı” toplam istihdamın % 21’ini oluşturuyor.  Bu oran azgelişmiş ülkelerde % 50’yi buluyor.  Ebeveynleri ile birlikte toplamda günlük 2 dolar ile geçinmek zorunda kalan işçilerin oranı ise % 39 (1,2 milyar işçi) Esnek, güvencesiz, düşük ücretli istihdam 154İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 155.  Esnek istihdam Avrupa İstihdam Politikasının önemli bir parçasını oluşturuyor.  Bu, standart olmayan istihdam koşulları, kısmi zamanlı çalışma, evden çalışma ve sabit ücretli çalışma gibi konuları içeriyor.  Uluslararası emek gücü istatistiklerine göre Avrupalı her 5 işçiden 2’si esnek istihdam koşullarında çalıştırılıyor.  Esnek istihdamın en yaygın olduğu ülkelerin başında Hollanda, İtalya, Almanya, Portekiz, Polonya ve İspanya geliyor. Esnek, güvencesiz, düşük ücretli istihdam İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 155
  • 156.  Küreselleşmeve teknolojikdeğişimlerinnedenolduğu,  uluslararasıişbölümüneuygunbirbiçimde özellikle de azgelişmişülkelerde esnekistihdamkoşullarında ve geneldeyarı zamanlıistihdam edilen,  büyükölçüdekadınlardan,gençlerden, engelli işçilerden,  tekrarçalışmakzorunda kalanemeklilerden,eskimahkûmlardanvegöçmenlerden,  dahaönceorta sınıflara mensupmesleksahiplerinden,iflasedenesnaftan,  iktisadi değişimnedeniyleyerlerindenedilmişolankalifiyeveyarı-kalifiyeişçilerdenveişsizlerdenoluşanve  temelözelliğigüvencesizlikveekonomikkoşullara duyarlılıkolanişçisınıfıkatmanlarınıanlatan birterim. (GuyStanding, ThePrecariat: theNewDangerousClass, 2011). Prekarya İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 156
  • 157.  Temel özelliği güvencesizlik.  Bunlar sendikalı, sigortalı iş güvenliğinden yoksun ve son derece sağlıksız ortamlarda, düşük ücretli çalışmak zorundalar.  Öyle ki, bazı bölgelerde saat başına 20 cent, günde 16 saat ve ayda 1 gün izin gibi ilkel sermaye birikimi dönemini hatırlatan koşullarda çalıştırılıyorlar.  Bunlar aynı zamanda nesnel olarak sendikalı işçilerin direncini kırmada kullanılıyorlar. 157 Prekarya İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 158. Türkiye: Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK)  AKP hükümeti, 06.04.2011 Tarih ve 6223 Sayılı kanunun verdiği “yetkiye” dayanarak bugüne kadar toplam 35 Kanun Hükmünde Kararname çıkardı.  Bu KHK’lerle, sağlık, eğitim, adalet, barınma, kültür ve çevre gibi hizmetlerle, kamu yönetimi alanında mali ve sosyal haklar başta olmak üzere birçok konuda önemli değişiklikler yapıldı. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 158
  • 159. Güvencesiz ve esnek, kuralsız bir çalışma rejimi hızla örülüyor  Bu KHK’ler ve diğer düzenlemelerin hedefi güvencesiz, esnek, kuralsız bir çalışma rejimi oluşturmak.  Bu süreç 2003’teki 4857 sayılı İş Yasası ile başlatıldı.  ►Bu 10 yıllık sürecin ilk ayağı yaygınlaşan taşeron (alt işveren) uygulaması.  Özel sektörde taşeronlaştırma hızla sürdürülürken, kamu kesiminde kadrolu güvenceli istihdam yerini giderek ‘taşeron’ işçi ve ‘dışarıdan hizmet alımına’ bırakıyor. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 159
  • 160.  ÇSGB verilerine göre son 10 yılda taşeron işçi sayısı 350 binlerden 1 milyon 500 bine ulaştı.  Tek başına Sağlık Bakanlığı bünyesinde 2011 yılında çalışan 478.000 personelin; 358.000’i kadrolu, kalan 120.000’i, yani % 25’inden fazlası ise “taşeron firma personeli”.  KİT’lerde “sözleşmeli personel” çok daha büyük oranda: % 44.  ‘Geçici işçiler ile birlikte bu oran % 48’i buluyor. Bu oran 1986 yılında ise sadece % 3 idi. Güvencesiz ve esnek, kuralsız bir çalışma rejimi hızla örülüyor İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 160
  • 161.  ►İkinci ayak : 2012 yılında açıklanan Ulusal İstihdam Stratejisi (UİS) Belgesi:  2023 yılına kadar çalışma hayatında yapılması hedeflenen değişikliklerin  Temel hedefi işsizliğin nedeni olarak görülen güvenceli istihdamı ortadan kaldırmak ve daha esnek emek gücü piyasaları yaratmak.  Bu strateji altında; (i) taşeron uygulaması yaygınlaştırılıp asıl işlerde de taşeron işçi çalıştırmak tamamen serbest bırakılıyor (ii) geçici işçilik yaygınlaştırılıyor (iii) Özel istihdam büroları aracılığıyla "kiralık işçilik" oluşturulacak. Böylece esneklik kurumsallaştırılmış olacak (iv) kıdem tazminatları budanacak. Güvencesiz ve esnek, kuralsız bir çalışma rejimi hızla örülüyor İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 161
  • 162. Sendikal haklar daraltılıp, sendikalar etkisizleştirildi  ►Üçüncü ayak : 6356 sayılı yeni Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu.  Bu kanun ile işçilerin yaklaşık % 55 ' ini oluşturan 30’dan az işçi çalıştıran işyerlerindeki işçilerin ve 6 aydan az kıdemi olan işçilerin sendikalaşma hakkı ortadan kaldırıldı.  1.4 milyon işyerinin % 95’inde 30’dan az işçi çalışıyor.  Yani işyerlerinin % 95’inde sendikal örgütlenmenin yasal bir güvencesi kalmadı.  Sendikal nedenlerle işten atılmaları yaptırımsız kaldı.  Bu işçiler tazminat hakkından da mahrum kalıyorlar. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 162
  • 163. Kamuda güvencesizleştirme, esnek çalıştırma ve sendikal vesayet dönemi  ►Dördüncü ayak : 6111 sy ‘Torba Yasa (13.02.2011) ile 657 sy DMK’ de yapılan değişiklikler :  Madde 104: “ …Memurların yürüttükleri hizmetin özelliklerine göre, bu madde uyarınca tespit edilen çalışma saat ve süreleri ile görev yerlerine bağlı olmaksızın çalışabilmeleri mümkündür.”  Madde 101: “Günün yirmi dört saatinde devamlılık gösteren hizmetlerde çalışan Devlet memurlarının çalışma saat ve şekilleri kurumlarınca düzenlenir”. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 163
  • 164.  Memurların, kamu yararı ve hizmet gerekleri sebebiyle ihtiyaç duyulması halinde,  Kurumlarınca Devlet Personel Başkanlığı’nın uygun görüşü alınarak diğer kamu kurum ve kuruluşlarında 6 aya kadar geçici süreli olarak görevlendirilebileceğine” ilişkin düzenleme yapıldı. Kamuda güvencesizleştirme, esnek çalıştırma ve sendikal vesayet dönemi İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 164
  • 165.  Madde 110: “Kamu kurum ve kuruluşları yürütmekte oldukları hizmetlerin özelliklerini göz önünde bulundurarak memurlarının başarı, verimlilik ve gayretlerini ölçmek üzere, Devlet Personel Başkanlığının uygun görüşü alınmak kaydıyla, değerlendirme ölçütleri belirleyebilir.”  Madde 125: “a) İdeolojik veya siyasi amaçlarla kurumların huzur, sükûn ve çalışma düzenini bozmak,  boykot, işgal, kamu hizmetlerinin yürütülmesini engelleme, işi yavaşlatma ve grev gibi eylemlere katılmak veya  bu amaçlarla toplu olarak göreve gelmemek, bunları tahrik ve teşvik etmek veya yardımda bulunanlara  devlet memuriyetinden çıkarılma cezası verilir.” Kamuda güvencesizleştirme, esnek çalıştırma ve sendikal vesayet dönemi İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 165
  • 166.  ► Beşinci ayak: 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu'nda (Nisan 2012 ) yapılan değişiklik:  Kamu çalışanlarının tümünün grev hakkı yok sayıldı.  ‘Sözde toplu sözleşme hakkı’ getirildi ama özünde zorunlu tahkim rejimine geçildi (Kamu Görevlileri Hakem Kurulu - KGHK ). Kamuda güvencesizleştirme, esnek çalıştırma ve sendikal vesayet dönemi İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 166
  • 167.  Çalışma rejimine dönük bu düzenlemelerin amacı; hem özel hem de kamu sektöründe,  esnek ve güvencesiz çalıştırmayı yaygınlaştırmak,  emekçi sendikalarını etkisizleştirip, küçültmek,  onları siyasal iktidarın vesayeti altına sokmak  artı değer miktarını daha da artırmak.  Bu çabalar sonuç verdi. Kamuda güvencesizleştirme, esnek çalıştırma ve sendikal vesayet dönemi İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 167
  • 168.  Özel sektörde  Sendikalaşma oranı (2011):  % 3-7 civarında.  Toplu iş sözleşmesi (2011):  2012 yılında 16 milyon ücretliye karşılık toplu iş sözleşmelerinden yararlanan işçi sayısı 680 bin civarında. A.Ç.  Akdedilen TİS sayısı : 1,939 (2009: 1,995)  İşyeri sayısı (% 1’i) : 14,057 (toplam 1,400,000 )  Kapsamdaki işçi sayısı (% 3.5’i) : 422,584 (2009: 504,796)  Grev uygulamaları (2011):  Grev sayısı : 9 ( 2009: 13)  İşyeri sayısı: 26 (2009 : 34)  Greve katılan işçi sayısı : 557 ( 3,101) 168 Özel sektörde sendikalaşma oranı, akdedilen TİS sayısı ve grev sayısı azalma eğilimini sürdürüyor (Rakamlarla Türkiye, İşveren, Temmuz 2012) İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 169. Kamu sendikaları giderek iktidarın vesayeti altına girdi Toplam memur sayısı :  2,017,978. Toplam sendikalı memur sayısı:  1,375,661. Sendikalaşma oranı: % 68.17 169 İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 170.  Memur-Sen: 650 bin 328 ( % 47),  Memur-Sen 2002 ' de 42 bin olan üye sayısını 15 kat artırdı.  T. Kamu-Sen: 418 bin 991 (% 30),  KESK: 240 bin 304 ( % 17).  Birleşik Kamu-İş: 33 bin 477 (% 2). Sendikaların üye sayıları İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 170
  • 171. 657’de yapılması düşünülen değişiklikler (Yeni Tasarı)  ‘yeni tasarı’ ile kamu emekçilerinin ellerinde kalan son hakları dahi ellerinden almak isteniyor.  İşte, işyerinde, mesai saatinde, ücrette, çalışma süresinde , kuralsız, standart-dışı, eğreti istihdamı yerleştirilip yaygınlaştırılmak ve güvencesizliğin kural haline getirilmesi hedefleniyor. İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 171
  • 172.  Kadro esasına dayanan memurluğun yerine sözleşmeli personel, geçici personel ve işçilerin istihdam edilmesi ve mevcut memur kadrolarının bu statülere yönlendirilmesi hedefleniyor.  Bu, kamu personelini statü hukukundan çıkartıp özel sözleşme hukukuna mahkûm eden bir durum.  Bu, mevcut memur statüsünden 4/B hem de 4/C’ye geçiş ve taşeron işçiye dönüşmek biçiminde gerçekleşecek.  Böylece toplu sözleşme hakkından yararlanamayan, hak mücadelesinde sendikalaşmalarının önü tıkanan, örgütsüz bir işçi sınıfının da oluşturulması hedefleniyor. ‘Yeni Tasarı’ İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 172
  • 173.  Güvencesiz istihdam biçimi altında sermaye doğrudan ya da devlet eliyle, emekçiyi ihtiyaç duyduğu zaman ve mekânda ve normlarda kullanabilecek.  Kamu, sermayenin talebine uygun olarak yeniden yapılandırılacak.  Kamu emekçileri performans sistemi ve kalite yönetimi benzeri uygulamalara maruz bırakılacak,  böylece de kamu ile özel arasındaki sınırlar giderek ortadan kaldırılacak. ‘Yeni Tasarı’ İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 173
  • 174.  Kısaca, emekçiler açısından güvencesiz istihdam;  ►işini kaybetmek,  ►sendikasızlaşmak-örgütsüzleşmek,  ►koruyucu düzenlemelerden yoksun kalmak,  ►daha ağır bir artı değer sömürüsüne maruz bırakılmak,  ►daha fazla yoksullaşmak ve refah kaybına uğramak demektir. ‘Yeni Tasarı’ İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 174
  • 175.  Nüfusun % 20’si çok yoksul ve 16 milyon insan sosyal yardımlarla yaşamını sürdürebiliyor;  Bunlara ilave olarak çalışan yoksul oranı tarım sektöründe % 35’in üzerinde,  sanayi sektöründe % 30’a yakın ve  en yoksul çalışanların % 46’sını yevmiyeli işçiler ve  % 34’ünü ücretsiz aile işçileri (ev kadınları) oluşturuyor. Türkiye’de çalışan yoksullar 175İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 176.  Bu sınırlı istihdam olanağı bölge, cins, yaş, ırk ve etnisiteye göre de farklılık gösteriyor.  Öyle ki kadınlar arasındaki işsizlik erkeklere göre daha yüksek (kadınlarda oran % 6,5 iken erkeklerde % 6).  Zenciler, göçmenler, azınlık uluslar daha zor ve nitelikli iş bulabiliyorlar, daha ucuza çalıştırılıyorlar ve krizde ilk onlar işten çıkartılıyor.  Yani kapitalizm tüm cinslere ve etnik gruplara eşit imkân tanımıyor. 176 İstihdam imkanları etnisiteye göre değişiyor. Kapitalizm tüm etnik gruplara eşit imkan tanımıyor İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 177.  Türkiye’de bölgeler itibariyle tarım dışı işsizliğin dağılımı:  Güney Doğu ve Doğu Anadolu bölgelerinde Türkiye ortalamasının çok üstünde resmi olarak % 20,4’ e varan bir işsizlik  Yani genel olarak Türkiye’nin doğusunda işsizlik batısına kıyasla daha yüksek.  En yüksek işsizlik oranına sahip kentler:  Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan, Van Muş, Bitlis,  Diğer taraftan İzmir’in % 16,5, Kayseri’nin (Sivas ve Yozgat dâhil) % 16,7 ve Kocaeli-Sakarya’nın % 14,7 olarak Türkiye ortalamasının üstünde çıkması işsizliğin sanayi bölgelerinde de ne denli yüksek olduğunu ortaya koyuyor. 177 İstihdam imkanları etnisiteye göre değişiyor. Kapitalizm tüm etnik gruplara eşit imkan tanımıyor İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 178.  Kriz dönemlerinde bu tablo daha da kötüleşiyor,  işsiz sayısı hızla artarken,  esnek istihdam adı altında (işsizliği azaltmak gerekçesiyle)  emek sömürüsü daha da yoğunlaşıyor. Kriz dönemlerinde : İşsizlik, esnek, güvencesiz, düşük ücretli istihdam artıyor İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 178
  • 179. OECD: İstihdam / İşsizlik (kaynak: KESK-AR) İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 179
  • 180.  Resmi işsizlik oranları metropol ülkelerde dahi ortalama % 10’un üzerine çıktı.  ABD’ de bu oran % 8,2 ; Japonya’da % 5 (genç işsizliği % 10,5) ve Avrupa ülkelerinde ortalama % 10’un üzerinde.  2011 yılı sonu itibariyle Avro Bölgesinde ortalama işsizlik oranı % 10,4 ve genç işsizliği oranı % 21.  Ancak genç işsizliği İspanya’da % 50’yi aşarken, Yunanistan’da % 50’ye yakın ve Portekiz’de % 30’un üzerinde.  27 AB ülkesinde kayıtlı işsiz sayısı 22 milyon civarında.  İşinden memnun olmayıp da daha iyi iş arayanların ve emekli olduktan sonra geçinemediği için çalışmak isteyen iş arayanların sayısı ise 27 milyonun üzerinde. Kriz dönemlerinde : İşsizlik, esnek, güvencesiz, düşük ücretli istihdam artıyor İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 180
  • 181.  En çok işsiz 4 milyona yakın bir sayı ile İspanya’da yaşıyor.  İkinci sırayı 3,5 milyon ile Almanya alırken, sıralama 2,5 milyon ile İtalya ve Fransa ve 1,7 milyon ile Polonya ve 1,5 milyon ile İngiltere (genç işsizliği % 22) şeklinde devam ediyor.  İnsanların en fazla iş aradığı ülkelerin başında yaklaşık 6 milyon ile Almanya gelirken onu 5 milyon ile İspanya takip ediyor. Kriz dönemlerinde : İşsizlik, esnek, güvencesiz, düşük ücretli istihdam artıyor İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 181
  • 182.  Litvanya, Estonya ve Letonya gibi daha önce sosyalist bloka dâhil olan ülkelerde ise işsizlik oranları ortalamanın bir hayli üstünde.  Benzer bir durum 1990’ların “altın çocuğu” olarak gösterilen ve 1990–2000 döneminde ortalama % 10 büyüme hızı yakalayan İrlanda ve sosyal refah devletinin tipik örneklerinden olan Danimarka için de söz konusu. Kriz dönemlerinde : İşsizlik, esnek, güvencesiz, düşük ücretli istihdam artıyor İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 182
  • 183. TÜRKİYE : İŞGÜCÜ DURUMU 2005-2011 (Mevsim etkilerinden arındırılmış ) (Kaynak: KESK-AR) İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 183
  • 184.  Türkiye’de 2012 Ekim itibariyle işsizlik oranı TÜİK tarafından Türkiye genelinde % 9.1 olarak açıklandı.  Kentlerde bu oran tarım dışında % 11.4 ve genç nüfus arasında % 18.1.  Ancak açıklanan bu oranları ihtiyatla karşılamak gerekir. Zira Türkiye’de işgücüne katılım oranı % 48,6 (AB ülkelerinde % 65–70 civarında).  Bu durum gerçek işsizlik oranının açıklanan resmi işsizlik oranının çok üstünde olmasını gerekli kılıyor. Türkiye’de işsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 184
  • 186.  Ayrıca TÜİK işsizlik oranını tespit ederken haftada 1 saat çalışanı dahi işsiz saymamaktadır.  Eğer haftada 1 saat değil de 15 saat kıstas alınsaydı resmi işsizlik oranı yaklaşık üç puan daha yüksek çıkacaktı.  Bu nedenlerden dolayı gerçekte işsizlik oranının çok daha yukarıda olması beklenir. 186 Türkiye’de işsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 187.  Türkiye ekonomisinde son 10 yıldır görülen ekonomik büyümenin yeterli istihdam yaratmamasının yapısal nedenleri :  Toplam yerli (iç) tasarruf hacmi çok düşük ve 2002 yılından bu yana dış kaynakla büyümeye yönelen AKP iktidarı bu oranı daha da düşürerek 2002’de % 18,6’dan 2011’de : % 13,3’e geriletti.  Öyle ki Türkiye 2005’ten önce tarihsel olarak yılda ortalama 20 milyar doların altında dış kaynak kullandı.  Bu kaynakların çok büyük kısmı uzun vadeli kaynaktı (2007’de % 95). 2005’ten itibaren dış kaynak kullanımı hızla arttı ve 50 milyar doların üstüne çıktı.  2010’da kullanılan dış kaynağın sadece % 6’sı uzun vadeli, % 94’ü kısa vadeli, istihdama yönelmeyen ve spekülatif kaynak niteliğinde. 187 Türkiye’de işsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 188.  Bu durum kaçınılmaz olarak cari açığın artmasına neden oldu.  Öyle ki cari açığın döviz kazandırıcı işlemlere (ihracat + turizm gelirleri) oranı hızla arttı.  1994 ve 2001 krizlerindekine benzer bir oranda 2010 yılında % 30’un üzerine çıkarak ekonominin krize karşı duyarlılığını artırdı. 188 Türkiye’de işsizlik İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş
  • 189.  Ayrıca büyümenin motoru konumundaki dış ticaret sektörü istihdamsız büyümeye neden oluyor.  Çünkü ihracat ithalata, özellikle de ara malı ithalatına bağımlı.  Öyle ki aramalı ithalatının toplam ihracat içindeki payı % 80’e kadar çıkıyor.  Böylece büyüme Türkiye’de değil, ihracatçı ülkelerdeki istihdama katkı sağlıyor.  Ayrıca büyüme ile istihdam arasındaki ilişkiyi gösteren büyüme-istihdam esneklik katsayısı sadece 0.14.  Son 10 yıldır bu katsayı 0.38’den gerileyerek bugüne geldi. Türkiye’de istihdamsız büyüme İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 189
  • 190.  Kapitalizm toparlanma dönemlerinde de yeni istihdam ya da ücret artışı yaratmıyor.  Büyümeyi daha çok emek gücü verimliliğini artırarak sağlıyor.  İstihdam artışı ise verimlilik artışının çok gerisinde.  Bir araştırmaya göre, 2011 yılının ilk çeyreğinde ABD’nin 2007–2009 resesyonundan çıkışı (toparlanma) hem işsiz yani istihdam yaratmayan hem de ücretsiz (ücret artışı yaratmayan) bir toparlanmadır.  Toplam istihdam 2009’un dip yapmış çeyreğindeki düzeyden yukarı çıkamamış ve reel saatlik ve haftalık ücretler ya sabit kalmış ya da azalmıştır. İstihdamsız büyüme İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 190
  • 191.  Kısaca, günümüzde üretim artışı, kârlılık ve ekonomik büyüme yeni yatırımlarla değil, daha ziyade emek gücünün daha verimli çalıştırılmasıyla sağlanıyor.  İmalat sanayindeki sermaye yoğunluğundaki (sermayenin organik bileşimi) artış bir yandan büyümeyi sağlarken, diğer yandan çalışan işçi sayısını azaltıyor.  Sermaye artışı kadar yeni istihdam yaratılmasını mümkün olmuyor.  İşçilerin daha az kullanılmasının yaratacağı kâr azalması ise emek gücü verimliliğinin artırılması (nispi artı değer sömürüsü) ya da mevcut sanayileri düşük ücretli az gelişmiş ülkelere kaydırarak önleniyor. İstihdamsız büyüme İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 191
  • 192.  Özellikle de kriz dönemlerinde işçiler işlerinden olma korkusuyla daha sıkı ve verimli çalışıyorlar.  ILO’ya göre, dünya genelinde emek gücü verimliliği 2010 yılında % 3,1 arttı.  Buna karşılık reel ücretler ya çok az arttı ya da geriledi.  Dünya genelinde % 0,5 artarken gelişmiş ülkelerde % 0,5–0,6 arasında düştü. İstihdamsız büyüme İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 192
  • 193.  Türkiye’de de “İmalat Sanayi Üretim Endeksi”ve “İmalat Sanayi Çalışanlar Endeksi:  1997=100 baz yılı olarak ele alındığında, 2001 yılında 81,7 olan Çalışanlar Endeksinin değeri, 2008’de 84,7 olabildi.  Aynı dönemde İmalat Sanayi Üretim Endeksi ise 92,4’ten 138,5’e yükseldi.  Yani çalışan işçi sayısı aşağı yukarı sabit kalırken üretilen hâsıla arttı. 102,5 112 123,7 129,6 136,8 143,3 84,78684,284,885,483,7 82,281,7 92,4 138,5 0 20 40 60 80 100 120 140 160 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 İmalat Sanayiinde Toplam Çalışanlar İmalat Sanayi Toplam Üretim Türkiye’de istihdamsız büyüme İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa Durmuş 193