ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی در شهر زنجان (مطالعه موردی: محلّه اسلام آباد) Organization and improvement of informal settlements in Zanjan city (case study: Islamabad area) 1- حبیب ملایی یگانه (شهردار زنجان) 2- فاطمه لطفی (کارشناس برنامه ريزي شهري شهرداری زنجان) 3- محمدجواد حیدری (نویسنده مسئول مقاله) International Conference on Urban Slums – 4-5 May 2016 – University of Kurdistan – Sanandaj, I.R. of Iran همایش بین‏ المللی سکونتگاه‏های فقیرنشین شهری – سنندج

1. ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
‫زنجان‬ ‫شهر‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
‫نویسندگان‬:
1-‫یگانه‬ ‫مالیی‬ ‫حبیب‬(‫زنجان‬ ‫شهردار‬)
2-‫لطفی‬ ‫فاطمه‬(‫زنجان‬ ‫شهرداری‬ ‫شهری‬ ‫ریزی‬ ‫برنامه‬ ‫کارشناس‬)
3-‫حیدری‬ ‫محمدجواد‬(‫مقاله‬ ‫مسئول‬ ‫نویسنده‬)
‫مقاله‬ ‫کد‬:HN10103100232
1

2. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫مقدمه‬(‫تحقیق‬ ‫موضوع‬ ‫بر‬ ‫درآمدی‬)
‫الف‬-‫جهانی‬ ‫مقیاس‬ ‫در‬
‫بنابر‬‫گزارش‬‫سازمان‬‫ملل‬‫در‬‫سال‬2005‫میالدی‬‫بیش‬‫از‬50‫درصد‬‫ّت‬‫ی‬‫جمع‬‫جهان‬‫در‬‫شهرها‬‫زندگی‬‫می‬‫کردند‬‫که‬‫یک‬‫سوم‬‫آن‬‫ها‬‫در‬
‫سکونتگاه‬‫های‬‫غیررسمی‬‫به‬‫سر‬‫می‬‫برده‬‫اند‬.‫ّه‬‫ر‬‫قا‬‫آسیا‬‫در‬‫این‬‫سال‬‫حدود‬60‫درصد‬‫ّت‬‫ی‬‫جمع‬‫خود‬‫را‬‫در‬‫مناطق‬‫حاشیه‬‫نشین‬‫و‬
‫سکونتگاه‬‫های‬‫غیررسمی‬‫جای‬‫داده‬‫بود‬(‫لطفی‬‫و‬،‫ماجدی‬1388:318).
‫میزان‬‫جهان‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫ّت‬‫ی‬‫جمع‬
2

3. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫مقدمه‬(‫تحقیق‬ ‫موضوع‬ ‫بر‬ ‫درآمدی‬)
‫ب‬-‫ملی‬ ‫مقیاس‬ ‫در‬
•‫زا‬ ‫مشکل‬ ‫شهرنشینی‬ ‫گیری‬ ‫شکل‬ ‫در‬ ‫ارضی‬ ‫اصالحات‬ ‫اجرای‬ ‫و‬ ‫نفت‬ ‫به‬ ‫وابسته‬ ‫اقتصاد‬ ‫نقش‬
•‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫گیری‬ ‫شکل‬ ‫در‬ ‫آن‬ ‫نقش‬ ‫و‬ ‫شهرنشین‬ ‫ّت‬‫ی‬‫جمع‬ ‫انفجاری‬ ‫رشد‬
•‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬
‫محدوده‬‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬‫شهر‬ ‫در‬‫زنجان‬
‫منبع‬:‫نگارندگان‬.
3

4. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫سواالت‬‫تحقیق‬:
1-‫ّه‬‫ل‬‫مح‬‫اسالم‬‫آباد‬‫دارای‬‫چه‬‫ویژگی‬‫و‬‫ّتی‬‫ی‬‫هو‬‫می‬‫باشد‬‫؟‬
2-‫ّه‬‫ل‬‫مح‬‫اسالم‬‫آباد‬‫دارای‬‫چه‬‫پتانسیل‬‫ها‬‫و‬‫محدودیت‬‫هایی‬‫می‬‫باشد‬‫؟‬
3-‫سیاست‬‫های‬‫مقابله‬‫با‬‫مسائل‬‫و‬‫مشکالت‬‫ّه‬‫ل‬‫مح‬‫اسالم‬‫آباد‬‫کدامند‬‫و‬‫چگونه‬‫می‬
‫توان‬‫به‬‫ساماندهی‬‫و‬‫توانمندسازی‬‫آن‬‫اقدام‬‫نمود؟‬
4

5. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫روش‬‫تحقیق‬
‫روش‬‫تحقیق‬‫در‬‫این‬‫پژوهش‬‫از‬‫نوع‬‫توصیفی‬-‫تحلیلی‬‫بوده‬‫و‬‫از‬‫روش‬‫پیمایشی‬‫و‬
‫کتابخانه‬‫ای‬‫استفاده‬‫شده‬‫است‬.‫به‬‫طور‬‫ّی‬‫ل‬‫ک‬‫روش‬‫تحقیق‬‫در‬‫این‬‫پژوهش‬‫مبتنی‬‫بر‬
‫سه‬‫مرحله‬‫اصلی‬‫زیر‬‫می‬‫باشد‬:
‫الف‬–‫مطالعات‬‫کتابخانه‬‫ای‬
‫ب‬-‫مطالعات‬‫میدانی‬
‫پ‬-‫تجزیه‬‫و‬‫تحلیل‬‫ّالعات‬‫ط‬‫ا‬
5

6. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫درآمدی‬‫بر‬‫ویژگی‬‫های‬‫عمومی‬‫عرصه‬‫تحقیق‬
‫الف‬-‫مساحت‬‫محله‬:99/5‫هکتار‬
‫ب‬-‫ّت‬‫ی‬‫موقع‬‫محله‬
‫مطالعه‬ ‫مورد‬ ‫محدوده‬ ‫ّت‬‫ی‬‫موقع‬
‫منبع‬:‫نگارندگان‬.
‫پ‬-‫توضیحات‬‫تکمیلی‬
6

7. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫یافته‬‫های‬‫تحقیق‬
•‫ویژگی‬‫های‬‫ّت‬‫ی‬‫جمع‬‫شناختی‬
‫الف‬-‫تراکم‬‫ّتی‬‫ی‬‫جمع‬
‫در‬ ‫واقع‬ ‫جمعیت‬ ‫تعداد‬‫بلوکها‬
‫منبع‬:‫نگارندگان‬.
7

8. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫یافته‬‫های‬‫تحقیق‬
•‫ویژگی‬‫های‬‫ّت‬‫ی‬‫جمع‬‫شناختی‬
‫ب‬-‫ساختار‬‫ّی‬‫ن‬‫س‬
‫پ‬-‫نرخ‬‫رشد‬‫ّت‬‫ی‬‫جمع‬‫و‬‫بعد‬‫خانوار‬
8

9. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫سطح‬‫سرانه‬‫کاربری‬‫ها‬
•‫نقشه‬‫کاربری‬‫اراضی‬‫در‬‫محله‬‫اسالم‬‫آباد‬‫شهر‬‫زنجان‬
•‫منبع‬:‫نگارندگان‬
•
9

10. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫ویژگی‬‫های‬‫کیفی‬‫واحدهای‬‫مسکونی‬
‫الف‬-‫کیفیت‬‫مصالح‬‫به‬‫کار‬‫رفته‬‫در‬‫بنا‬
‫واحدهای‬ ‫ساخت‬ ‫در‬ ‫رفته‬ ‫کار‬ ‫به‬ ‫مصالح‬‫مسکونی‬
‫منبع‬:‫نگارندگان‬.
10

11. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫ویژگی‬‫های‬‫کیفی‬‫واحدهای‬‫مسکونی‬
‫ب‬-‫تعداد‬‫طبقات‬‫پ‬-‫قدمت‬‫ابنیه‬
‫تعداد‬‫طبقات‬‫ساختمانی‬‫قدمت‬‫ابنیه‬
‫منبع‬:‫نگارندگان‬
11

12. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫ویژگی‬‫های‬‫کیفی‬‫واحدهای‬‫مسکونی‬
‫ت‬-‫روش‬‫ساخت‬‫واحد‬‫مسکونی‬
•‫ویژگی‬‫های‬‫اقتصادی‬
‫الف‬-‫ّت‬‫ی‬‫وضع‬‫شغلی‬‫سرپرست‬‫خانوارها‬
12

13. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫ویژگی‬‫های‬‫اقتصادی‬
‫ب‬-‫ّت‬‫ی‬‫وضع‬‫دارایی‬‫خانوارها‬
‫پ‬-‫میزان‬‫درآمد‬‫خانوارها‬
‫ت‬-‫علت‬‫انتخاب‬‫این‬‫ّه‬‫ل‬‫مح‬‫برای‬‫سکونت‬
13

14. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫احساس‬‫ّق‬‫ل‬‫تع‬‫به‬‫ّه‬‫ل‬‫مح‬
‫منبع‬:‫تحقیق‬ ‫های‬ ‫یافته‬
•‫تمایل‬‫به‬‫مشارکت‬‫همکاری‬‫در‬‫اجرای‬‫طرح‬‫های‬‫ساماندهی‬‫و‬‫توانمندسازی‬
‫منبع‬:‫های‬ ‫یافته‬‫تحقیق‬
‫محله‬ ‫به‬ ‫تعلق‬ ‫احساس‬‫محله‬ ‫به‬ ‫تعلق‬ ‫احساس‬ ‫عدم‬
26/273/8
‫مشارکت‬‫مشارکت‬ ‫عدم‬
83/116/9
14

15. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫تحلیل‬SWOT‫از‬‫محله‬‫مورد‬‫مطالعه‬
15

16. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
•‫راهبردهای‬‫پیشنهادی‬‫برمبنای‬‫جدول‬SWOT
16

17. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
‫و‬‫راهکارهایی‬‫دیگر‬
17

18. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
‫جمع‬‫بندی‬‫و‬‫نتیجه‬‫گیری‬
‫شکل‬‫گیری‬‫سکونتگاه‬‫های‬‫غیررسمی‬‫در‬‫حقیقت‬‫بازتاب‬‫فضایی‬-‫کالبدی‬‫آسیب‬‫های‬‫موجود‬‫در‬
‫جامعه‬‫می‬‫باشد‬‫که‬‫علل‬‫و‬‫عوامل‬‫مختلفی‬‫چون‬‫رشد‬‫فزآینده‬‫ّت‬‫ی‬‫جمع‬،‫کشور‬‫اتوماسیون‬‫کار‬‫کشاورزی‬
‫و‬‫در‬‫نتیجه‬‫مهاجرت‬‫کارگران‬‫روستایی‬‫به‬‫شهرها‬‫و‬‫به‬‫دنبال‬‫آن‬‫تقاضای‬‫فزآینده‬،‫مسکن‬‫توزیع‬‫نابرابر‬
‫امکانات‬‫در‬‫فضاهای‬،‫زیستی‬‫نبود‬‫برنامه‬‫جامع‬،‫شهرنشینی‬‫فقدان‬‫ّت‬‫ی‬‫مدیر‬‫یکپارچه‬،‫شهری‬‫در‬‫نظر‬
‫نگرفتن‬‫اقشار‬‫کم‬‫درآمد‬‫در‬‫برنامه‬‫ریزی‬‫ها‬‫و‬‫به‬‫ویژه‬‫تأمین‬‫مسکن‬‫در‬‫پیدایش‬‫و‬‫توسعه‬‫آن‬‫نقش‬
‫ّی‬‫م‬‫مه‬‫دارد‬.‫عالوه‬‫بر‬‫این‬‫که‬‫پدیده‬‫حاشیه‬‫نشینی‬‫و‬‫شکل‬‫گیری‬‫سکونتگاه‬‫های‬‫غیررسمی‬‫معلول‬
‫عوامل‬‫فوق‬‫می‬،‫باشد‬‫خود‬‫علتی‬‫است‬‫بر‬‫بروز‬‫ناهنجاری‬‫ها‬‫و‬‫آسیب‬‫های‬‫شهری‬‫چون‬‫جرم‬‫و‬‫جنایت‬.
‫در‬‫نتیجه‬‫ضرورت‬‫تدوین‬‫برنامه‬‫ها‬‫و‬‫طرح‬‫هایی‬‫به‬‫منظور‬‫پیشگیری‬‫از‬‫توسعه‬‫چنین‬‫مناطقی‬‫و‬
‫ساماندهی‬‫و‬‫توانمندسازی‬‫سکونتگاه‬‫های‬‫غیررسمی‬‫فعلی‬‫بیش‬‫از‬‫پیش‬‫آشکار‬‫می‬‫شود‬.
‫از‬‫مسائل‬‫اصلی‬‫سکونتگاه‬‫های‬،‫غیررسمی‬‫سطح‬‫پایین‬‫سرانه‬‫کاربری‬‫ها‬‫می‬‫باشد‬.‫جدول‬‫شماره‬5‫این‬
‫تحقیق‬‫نشان‬‫می‬‫دهد‬‫که‬‫سطح‬‫سرانه‬‫کاربری‬‫ها‬(‫به‬‫جز‬‫مسکونی‬)‫نسبت‬‫به‬‫شهر‬‫و‬‫منطقه‬‫یک‬‫شهری‬
‫زنجان‬‫پایین‬‫می‬‫باشد‬.
‫امروزه‬‫ویژگی‬‫های‬‫کیفی‬‫واحدهای‬‫مسکونی‬‫در‬‫هر‬‫بخش‬‫از‬‫شهر‬‫ّن‬‫ی‬‫مب‬‫ّت‬‫ی‬‫وضع‬‫اقتصادی‬‫ساکنین‬‫آن‬
‫بخش‬‫می‬‫باشد‬.‫ّت‬‫ی‬‫وضع‬‫بد‬‫اقتصادی‬‫ساکنین‬‫ّه‬‫ل‬‫مح‬‫اسالم‬‫آباد‬‫موجب‬‫گردیده‬‫که‬‫ساخت‬‫و‬‫سازها‬‫به‬
‫روش‬‫ّتی‬‫ن‬‫س‬‫و‬‫با‬‫مصالحی‬‫با‬‫مقاومت‬‫و‬‫ایستایی‬‫کم‬‫انجام‬‫گرفته‬‫و‬‫قادر‬‫به‬‫نوسازی‬‫و‬‫بازسازی‬‫بناهای‬
‫قدیمی‬‫نباشند‬.‫زیرا‬‫ساکنین‬‫یا‬‫فاقد‬‫شغل‬‫دائمی‬‫بوده‬‫و‬‫یا‬‫به‬‫صورت‬‫فصلی‬‫و‬‫دائمی‬‫بیکارند‬.‫آن‬‫هایی‬
‫هم‬‫که‬‫شاغل‬‫می‬،‫باشند‬ً‫ا‬‫اکثر‬‫در‬‫مشاغل‬‫کارگری‬‫اشتغال‬‫داشته‬‫و‬‫درآمد‬‫ماهانه‬‫ای‬‫کمتر‬‫از‬400‫هزار‬
‫تومان‬‫دارند‬.
18

19. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
19

20. ‫زنجان‬ ‫شهر‬ ‫در‬ ‫غیررسمی‬ ‫های‬ ‫سکونتگاه‬ ‫توانمندسازی‬ ‫و‬ ‫ساماندهی‬
(‫موردی‬ ‫مطالعه‬:‫آباد‬ ‫اسالم‬ ‫ّه‬‫ل‬‫مح‬)
20