1. Η εκπαίδευση
στην Ελλάδα
Τέλη 19ου – Αρχές 20ου αιώνα

2. Από την εποχή του βασιλιά Όθωνα,(1834) θεσμοθετήθηκαν
από την Πολιτεία η υποχρεωτική δημοτική εκπαίδευση των
κοριτσιών και αγοριών καθώς και η εκπαίδευση της
δασκάλας.
Το 1852 απαγορεύτηκε με νόμο η συνεκπαίδευση αγοριών-
κοριτσιών στο Δημοτικό .
Μάθημα Γυμναστικής στο
Παρθεναγωγείο του Απ.
Σκορδέλη, στην Αθήνα.

3. Η Μέση εκπαίδευση
από το 1836
περιλάμβανε δύο
κύκλους σπουδών: Το
3/τάξιο “Ελληνικόν
Σχολείον” και το
4/τάξιο Γυμνάσιον.
Αυτή όμως αφορούσε
αποκλειστικά τα
αγόρια. Για τη μέση
εκπαίδευση των
κοριτσιών δεν υπήρχε
καμιά κρατική
μέριμνα.
Η ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Από το http://e-didaskalia.blogspot.gr/
Σύμφωνα με την απογραφή του 1879, ο αναλφαβητισμός των
γυναικών ανερχόταν στο 93% και υπήρχαν αρκετοί δήμοι της χώρας
στους οποίους καμία γυναίκα δεν ήξερε γράμματα. (Στο tvxs.gr

4. Το ελληνικό Πανεπιστήμιο
Από το 1837, οπότε ιδρύθηκε το ελληνικό Πανεπιστήμιο, τα αγόρια είχαν
πρόσβαση και στην Ανώτατη εκπαίδευση. Οι πρώτες σχολές του
Πανεπιστημίου ήταν η Θεολογική, η Φιλοσοφική, η Νομική και η Ιατρική.
Η πρώτη Ελληνίδα
που εισήχθη στο
Πανεπιστήμιο ήταν η
Ιωάννα Στεφανόπολι,
το 1893.

5. ΤΟ ΚΕΝΟ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ
ΚΟΡΙΤΣΙΩΝ ΚΑΛΥΠΤΑΝ ΤΑ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΑ
Εκεί μπορούσαν να φοιτήσουν μόνο οι κόρες των πλούσιων
οικογενειών. Η διάρκεια της εκπαίδευσης σ’ αυτά ήταν
συντομότερη από τη διάρκεια σπουδών των αγοριών.
«Αντίθετα με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση των
αγοριών, η εκπαίδευση των κοριτσιών δε σκόπευε
παρά σε εντελώς εξαιρετικές περιπτώσεις σε μια
επαγγελματική ενσωμάτωση στο κοινωνικό σώμα”
Σ. Ζιώγου-Καραστεργίου, Η μέση εκπαίδευση των
κοριτσιών στην Ελλάδα, (1830-1893), εκδ. ΙΑΕΝ, Γενική
Γραμματεία Νέας Γενιάς, Αθήνα 1986, σσ. 125-126, 221
Η φοίτηση ήταν 3/ετής ή 4/ετής.
Τα Παρθεναγωγεία αποτελούσαν περισσότερο μια
προέκταση του Δημοτικού σχολείου, παρά έναν
αυτόνομο και ολοκληρωμένο κύκλο σπουδών.

6. Η ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΙΧΕ ΙΔΡΥΣΕΙ ΚΑΙ
ΔΙΑΤΗΡΟΥΣΕ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΤΟ
ΑΡΣΑΚΕΙΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ. (Αθήνα)
Οι Αρσακειάδες
http://tvxs.gr/news/paideia/i-ekpaideysi-ton-gynaikon-stin-ellada-ton-19o-aiona
Ιδιωτικά
Παρθεναγωγεία
συντηρούσαν στις
πρωτεύουσές τους
και αρκετοί Δήμοι.

7. ΤΙ ΗΤΑΝ ΤΑ
ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΑ
Σε αυτά φοιτούσαν κορίτσια των
μεσαίων και κατώτερων
κοινωνικών στρωμάτων,
συνήθως με υποτροφίες που
παραχωρούνταν από Δήμους,
Συλλόγους και Εταιρείες. Οι
απόφοιτες εργάζονταν ως
δασκάλες στα δημοτικά σχολεία
των κοριτσιών.
Το πρόγραμμα των σπουδών δε
διέφερε από το πρόγραμμα
σπουδών των ανώτερων
Παρθεναγωγείων. Το γεγονός ότι
τα Διδασκαλεία έπρεπε να
υπηρετήσουν ταυτόχρονα τον
στόχο της εκπαίδευσης της
οικοδέσποινας και της δασκάλας
δημιούργησε προβλήματα.
Το πρόγραμμα σπουδών των Διδασκαλείων των
θηλέων περιλάμβανε λιγότερες ώρες διδασκαλίας
των Ελληνικών και των Μαθηματικών από το
πρόγραμμα των Διδασκαλείων των αρρένων.
Αντίθετα, υπήρχαν πολλές ώρες διδασκαλίας των
Αρχαίων Ελληνικών, της γαλλικής γλώσσας, της
Οικιακής Οικονομίας και των εργοχείρων.
/www.iaen.gr/i_mesi_ekpaidefsi_ton_koritsion_stin_ellada_
_1830_1893_-b-1.htm

8. Οι απόψεις για την ίδρυση
δημόσιου διδασκαλείου, που θα
είχε αποκλειστικό
σκοπό την εκπαίδευση της
δασκάλας, δεν εισακούστηκαν
από την πολιτεία.
Έτσι, το 1861 το Παρθεναγωγείο
της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας
αναγνωρίστηκε επίσημα από το
κράτος ως Διδασκαλείο θηλέων.
Ο Νικόλαος Πολίτης, έκτακτος επιθεωρητής
κατά τα τέλη του 19ου αι. και αυτός,
διαπιστώνει: «Μόνον ἀνάγνωσιν
διδάσκονται οἱ παῖδες, καὶ ταύτην ξηράν,
μονότονον, ἄψυχον, ἄνευ ὑποκρίσεως, καὶ
ἐκτὸς τῆς ἀναγνώσεως ὀλίγην γραφήν,
ἀλλ΄ ἄμορφον καὶ ἀφιλόκαλον»/www.iaen.gr/i_mesi_ekpaidefsi_ton_koritsion_stin_ellad
a__1830_1893_-b-1.htm
/www.taekpaideutika.gr/ekp_109-110/03.pdf

9. Όπως αναφέρει η P.
Σταυρίδη Πατρικίου
(2001, 156),
«το 1856 θα εκδοθεί
βασιλικό διάταγμα
σχετικό με τη σχολική
γλώσσα το οποίο θα
ορίζει ότι
“Γραμματική της
ελληνικής γλώσσης
ορίζεται η της
αρχαίας και μόνη”».
http://www.greek-
language.gr/greekLan
g/studies/history/the
ma_12/#fn1
Το 1882 θα εισαχθεί η διδασκαλία της
Νέας Ελληνικής , δηλ. της
καθαρεύουσας, στα Δημοτικά.
ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

10. Στο ελληνικό Κοινοβούλιο προτάθηκαν νομοσχέδια που
προέβλεπαν επταετή υποχρεωτική δημοτική εκπαίδευση.
Αυτή θα χωριζόταν σε δύο κύκλους: Ο πρώτος θα ήταν
τετραετής και θα παρείχε στοιχειώδη γενική μόρφωση σε όλα
τα ελληνόπουλα.
Ο δεύτερος οριζόταν τριετής και είχε σκοπό να μεταδώσει σε
όσους δεν ήθελαν να φοιτήσουν στα σχολεία μέσης
εκπαίδευσης «πάσας τὰς ἀναγκαίας στοιχειώδεις γνώσεις
καὶ δεξιότητας δι΄ ὧν θ’ ἀνεδεικνύοντο αὐτοὶ πολῖται χρηστοὶ
καὶ ἐπιτήδειοι εἰς πᾶν πρακτικὸν τοῦ βίου στάδιον».
ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΥΤΑΞΙΑ ΤΟ 1899: ΜΙΑ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΠΟΥ ΔΕΝ
ΕΓΙΝΕ Ο Δ. Γληνός και ο
Αλ. Δελμούζος
θεώρησαν τα
νομοσχέδια αυτά
ως την πρώτη
ουσιαστική
συμβολή στη
μελέτη των
εκπαιδευτικών
ζητημάτων,
πιστεύοντας ότι
η εκπαίδευση
εκσυγχρονίζεται
με τη στροφή της
στις πρακτικές
ανάγκες του
λαού. Ο Γληνός
όμως θεώρησε
πως οι
“πρακτικοί”
κύκλοι έπρεπε να
λειτουργήσουν
μετά το οκτατάξιο
δημοτικό
σχολείο.
Στη φωτογραφία ο Αθ.
Ευταξίας, 1849-1931.
Οι πληροφορίες
αντλήθηκαν από
/www.taekpaideutika.gr/ekp_1
09-110/03.pdf

11. ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
Κεντρικό ιδεολογικό ζήτημα σε αυτή την
περιόδο είναι η γλώσσα, δηλαδή ο
αγώνας για την καθιέρωση της
δημοτικής γλώσσας, αίτημα που τώρα
θα συνδεθεί με αιτήματα εκπαιδευτικής
μεταρρύθμισης.
Ηγετική μορφή του κινήματος του
δημοτικισμού αναδείχθηκε ο Γιάννης
Ψυχάρης, ενώ Το Ταξίδι μου έγινε το
μανιφέστο του δημοτικισμού και
σταθμός στο γλωσσικό ζήτημα, καθώς
και αφετηρία της γέννεσης μιας
λογοτεχνίας βασισμένης στη λαϊκή
γλώσσα, που θα καλλιεργηθεί ακριβώς
από την αρχή της περιόδου που
εξετάζουμε και μετά.

12. “Το κακό είναι όμως που το σπίτι το λένε οικία και οίκος. μ’ αφτό
τελειώνει η αλήθεια κι αρχίζει – …πώς να το γυρίσουμε; ας πούμε κ’
ένα δυσάρεστο…– αρχίζει η ψεφτιά. Να μη θυμώσης, αναγνώστη, και
θα με καταλάβης. μάλιστα θα διης πως άλλη λέξη δεν έχει. Μιλούμε για
το καλό κι όχι για να βρίσουμε. Αν τύχη πάλε και θυμώση ο
αναγνώστης μου, ας το ρίξη στους δασκάλους. γιατί κοιτάχτε τι τρέχει.
Όταν ο Ρωμιός είναι μονάχος του και μιλά για λόγου του, μέσα στο νου
του λέει σπίτι. (...)Τώρα μπορεί να με ρωτήσης σε τι χρησιμέβουνε όλα
αφτά τα μεταφράσματα και τι βγαίνει από την κωμωδία; Ανόητος που
δεν το βλέπεις! Δεν το κατάλαβες ακόμη; Με τη μετάφραση πρώτα θα
δείξουμε στους ξένους πως η γλώσσα μας δεν άλλαξε συλλαβή και
πως έμεινε αιώνες η ίδια. Ο Περικλής, όταν έφεβγε από της Ασπασίας,
βέβαια θα της έλεγε. – «Φίλτατη, υπάγω εις την οικίαν.» – Έτσι το λέμε
και μεις σήμερα.– Δέφτερο, λέγοντας οικία αντίς σπίτι υψωνούμαστε
κομμάτι. φαντάζει ο ένας μπροστά στον άλλονε. ο Ρωμιός καμαρώνει
το Ρωμιό. Βλέπει αμέσως ο ένας πως έμαθε ο άλλος δυο τρία ελληνικά
και για να μη μείνη πίσω και κείνος, κάνει πως τον καταλαβαίνει. Δεν
το είπαμε και πριν πως μονάχα οι αρχαίες λέξεις έχουν εβγένεια; Έτσι
και μεις με μια μόνη λέξη φανερώνουμε την εβγένεια της ψυχής μας.
Όλη μας η εβγένεια είναι στα λεξικά. Ίσως δεν έχουμε κι άλλη να
δείξουμε. συφέρνει λοιπό να λέμε οικία και όχι σπίτι”.
Απόσπασμα από το Ταξίδι μου, του Γ. Ψυχάρη
Το Ταξίδι μου περιείχε στοχασμούς και παρατηρήσεις, τους οποίους έκανε περιηγούμενος την
Ελλάδα. Ο Ψυχάρης εκείνη την εποχή ήταν ένας γλωσσολόγος κύρους, ο οποίος δίδασκε στη
Σχολή Ανωτέρων Σπουδών στο Παρίσι, με εκτεταμένο επιστημονικό έργο και σοβαρή παρουσία
στους γαλλικούς επιστημονικούς κύκλους.

13. ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΩΝ
Στις 8 Νοεμβρίου του 1901 εκδηλώθηκαν στην Αθήνα αιματηρά επεισόδια, με
αφορμή τη δημοσίευση στην εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ των Ευαγγελίων
μεταφρασμένων ή - κατά την τρέχουσα τότε άποψη- παραφρασμένων στη
δημοτική γλώσσα. Την απόδοση των Ευαγγελίων στη δημοτική είχε κάνει ο
Αλέξανδρος Πάλλης.
Τα επεισόδια αυτά έχουν καταγραφεί στην ιστορία ως «Ευαγγελικά», ή
“Ευαγγελιακά”.
http://el.wikipedia.org/wiki/9_%CE%A3%CE%B5%CF%80%CF%8
http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin_ftr.asp?c=108&pageid=-
1&id=7060&s=0&STEMTYPE=0&STEM_WORD_PHONETIC_IDS=&CropPDF=0

14. Τα γεγονότα κατά της μετάφρασης εκδηλώθηκαν κατά το πρώτο
δεκαήμερο του Νοεμβρίου. Ξεκίνησαν από φοιτητές της Θεολογικής
και της Ιατρικής Σχολής. Μαζί τους συστρατεύτηκαν εφημερίδες της
εποχής. Τέλος, μαζί με τους φοιτητές κατέβηκαν στους δρόμους και
δάσκαλοι, παπάδες, βουλευτές, χωρικοί με εικόνες και εξαπτέρυγα,
έτοιμοι να λυντσάρουν τους εχθρούς της γλώσσας των προγόνων
μας.
Λιθογραφία από
τον Τύπο της
εποχής, Αθήνα,
1901.
Απεικονίζει τις
συγκρούσεις των
“Ευαγγελικών”
επεισοδίων.

15. antichainletter.file
s.wordpress.co
m/2012/04/acro
polis-
1.jpg?w=640
Η εφημερίδα που ανέλαβε να παρουσιάσει τη μετάφραση των
Ευαγγελίων.

16. Ο Αλέξανδρος Πάλλης είναι γνωστός
κυρίως ως πρωτοπόρος μαζί με τον
Ψυχάρη και τον Εφταλιώτη του
δημοτικιστικού αγώνα. Ολόκληρο το
λογοτεχνικό έργο του, πρωτότυπο και
μεταφραστικό είναι στρατευμένο στην
υπεράσπιση της δημοτικής, ενώ
παράλληλα στάθηκε και ο βασικός
χρηματοδότης του κινήματος του
δημοτικισμού, ενισχύοντας αρθρογράφους
και συγγραφείς όπως ο Παλαμάς και ο
Ξενόπουλος, έντυπα όπως ο Νουμάς, ο
Λαός, η Ακρόπολη και εκδόσεις βιβλίων
και φυλλαδίων σχετικών με το γλωσσικό
ζήτημα. Γνωστότερες είναι οι μεταφράσεις
του της Ιλιάδας του Ομήρου, καθώς επίσης
της Καινής Διαθήκης (με τον τίτλο Νέα
Διαθήκη), η οποία δημοσιεύτηκε στην
εφημερίδα Ακρόπολις από τις 9
Σεπτεμβρίου ως τις 20 Οκτωβρίου του
1901.

17. ΤΑ ΟΡΕΣΤΕΙΑΚΑ
Ακριβώς δύο χρόνια αργότερα, το 1903, λες και επρόκειτο για «σωματική μνήμη»,
στην Αθήνα ξεσπούν και πάλι επεισόδια από τις 6 μέχρι τις 9 Νοεμβρίου. Αφορμή, η
πρεμιέρα της Ορέστειας του Αισχύλου στο, τότε, Βασιλικό Θέατρο, η οποία
παρουσιαζόταν μεταφρασμένη σε μετριοπαθή καθαρεύουσα (όχι σε δημοτική) από
τον αρχαιολόγο Γεώργιο Σωτηριάδη, με την «ηθοποιό του μέλλοντος»
(Καιροί2/11/1903) Μαρίκα Κοτοπούλη να απαγγέλλει, πριν από την παράσταση, το
«Χαίρε της Τραγωδίας» του Κωστή Παλαμά (ο οποίος, έστω προσωρινά, θα χάσει εξ
αυτού του λόγου τη θέση του γραμματέα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών).
Τίτλος άρθρου της εφ.
Εμπρός για τα αιματηρά
επεισόδια της 8ης
Νοεμβρίου 1901.
Εφ. Εμπρός, Αθήνα
9.11.1901, σ.1.

18. Τον Μάιο του 1908 τιμωρήθηκαν από τον υπουργό Παιδείας με την ποινή της
επίπληξης ο Κωστής Παλαμάς και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Νικόλαος
Χατζηδάκις για τη δημόσια δημοτικιστική τους τοποθέτηση. Με προσωρινή απόλυση
τιμωρήθηκε και ο συγγραφέας Κώστας Παρορίτης, δάσκαλος τότε στην Ύδρα».
[Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου, «Το Γλωσσικό ζήτημα», εφ. Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 17-10-99, σ.20] Στο
http://www.greek-
language.gr/greekLang/ancient_greek/education/translation/handbook_ideology/pop05.html
«Οι ποιηταί», εμφανίζονται (από αριστερά) Γ. Στρατήγης, Γ. Δροσίνης, Ι. Πολέμης, Κ. Παλαμάς, Γ. Σουρής, και
ο Αριστομένης Προβελέγιος, ο οποίος διαβάζει ποιητικά του έργα. Έργο του Γ. Ροϊλού (Αθήνα, Συλλογή
Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός»).
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.ΙΔ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, σ.415

19. H εφημερίδα Nουμάς, που ιδρύεται το 1903 και
της οποίας στόχοι καθίστανται σιγά σιγά η
καλλιέργεια της δημοτικιστικής λογοτεχνίας
και η προπαγάνδιση των αντίστοιχων ιδεών,
γίνεται το βήμα των νέων ιδεολογικών
αναζητήσεων και ζυμώσεων. Έτσι τα αιτήματα
εισαγωγής, ρύθμισης και εξάπλωσης της
δημοτικής καθίστανται αργά αλλά σταθερά
μέρος ευρύτερων ιδεολογικών ρευμάτων.
Όσοι μέσα από τις θέσεις τους εκπροσωπούν
τις αστικές φιλελεύθερες ιδέες θα
θεωρήσουν τη δημοτική ως τη «γλώσσα του
λαού, της λαϊκής εκπροσώπησης, της λαϊκής
παιδείας. Από την άλλη με την ανάδυση των
σοσιαλιστικών ιδεών, η ίδια γλωσσική
ποικιλία θα θεωρηθεί ως «γλώσσα της
εργατικής τάξης και πνευματικό όπλο για την
κοινωνική πάλη και για τον μετασχηματισμό
της κοινωνίας.

20. Απόψεις του Α. Μαρσέλου, ιδρυτή πρότυπου σχολείου στην Αίγυπτο (1919)

21. Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ
Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος, η
σημαντικότερη από τις
οργανώσεις των δημοτικιστών,
συστήθηκε το 1910. Στο
καταστατικό του, που
δημοσιεύτηκε στο Νουμά,
αναφέρεται ως σκοπός του η
ίδρυση Πρότυπου Δημοτικού
Σχολείου στην Αθήνα, για την
αναβάθμιση της ελληνικής
εκπαίδευσης, για την εφαρμογή
ενός νέου γλωσσοεκπαιδευτικού
συστήματος στο ελληνικό
σχολείο. Ιδρυτικά στελέχη του
Εκπαιδευτικού Ομίλου υπήρξαν οι
Μανόλης Τριανταφυλλίδης,
Δημήτρης Γληνός, Αλέξανδρος
Δελμούζος. Και οι τρεις
συνεργάστηκαν στην
εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που
επιχείρησαν οι κυβερνήσεις των
Φιλελευθέρων, ειδικά το 1917.
Δελμούζος, Γληνός, Τριανταφυλλίδης, το 1915,
όταν δραστηριοποιούνταν στον Εκπαιδευτικό
Όμιλο.

22. Στο Σύνταγμα του 1911(25/5-1/6/1911), στο άρθρο 16, η Πολιτεία
αναλαμβάνει: “Η εκπαίδευσις διατελούσα, υπό την ανωτάτην
εποπτεία του κράτους, ενεργείται δαπάνη αυτού. Η στοιχειώδης
εκπαίδευσις είναι δι’ άπαντας υποχρεωτική, παρέχεται δε
δωρεάν υπό του κράτους.”
Κατά την αναθεώρηση του Συντάγματος το γλωσσικό ήρθε στο προσκήνιο. Αρκετοί
που ήταν αντίθετοι στον Δημοτικισμό επιδίωξαν να κατοχυρώσουν τη γλώσσα
εναντίον των “υπονομευτών” της. Στη Βουλή έγιναν θυελλώδεις συζητήσεις και η
μεγάλη πλειοψηφία των βουλευτών υποστήριξε την καθαρεύουσα. Τέλος, στο
άρθρο 107 του Συντάγματος, διατυπώθηκε πως:
“ Επίσημος γλώσσα του κράτους είναι εκείνη, εις την οποίαν
συντάσσονται το πολίτευμα και της ελληνικής νομοθεσίας τα
κείμενα. Πάσα προς παραφθοράν ταύτης επέμβασις
απαγορεύεται”.
Μια συνέπεια των Ευαγγελικών ήταν η προσθήκη από την
αναθεωρητική βουλή του 1911 στο Σύνταγμα (άρθρο 2,
παράγραφος 2) της εξής φράσης: «Το κείμενον των
Αγίων Γραφών τηρείται αναλλοίωτον· η εις άλλον
γλωσσικόν τύπον απόδοσις τούτου άνευ της
προηγούμενης εγκρίσεως και της εν
Κωνσταντινουπόλει Μεγάλης του Χριστού
Εκκλησίας απαγορεύεται απολύτως».

23. Η ΕΝΤΟΝΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ
20ΟΥ ΑΙΩΝΑ.
“Από την πρώτη μέρα στο Δημοτικό σχολείο άρχιζε η απομνημόνευση λέξεων
και τύπων, η επίμονη αντιγραφή και όχι σπάνια το ξυλοκόπημα για το
παραμικρό σφάλμα. Παρόμοια κατάσταση επικρατούσε και στα σχολεία της
μέσης εκπαιδευτικής βαθμίδας. Η πνευματική ζωή του έθνους φαινόταν να
έχει σταματήσει στον κλασικό ελληνισμό. Αλλά και τα κείμενα των κλασικών
διδάσκονταν μόνο ως γραμματικά κείμενα κατάλληλα για εξαντλητική
τεχνολογία.
Ερμής, τ. Β’, Αθήνα 1964, στην Ιστορία
Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΔ , από το Χ. Χαρίτος,
ΤΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΒΟΛΟΥ,ΙΑΕΝ, 1989
Το 1904 πραγματοποιήθηκε το
“Πρώτο Ελληνικό Εκπαιδευτικό
Συνέδριο” όπου συζητήθηκαν
ζητήματα, όπως η διάδοση της
στοιχειώδους εκπαίδευσης και η
μείωση του αναλφαβητισμού, η
μόρφωση του διδακτικού
προσωπικού, τα προγράμματα
των σχολείων θηλέων, η
βελτίωση των σχολικών βιβλίων
και η οργάνωση της τεχνικής και
επαγγελματικής εκπαίδευσης.”

24. Με πρωτοβουλία της Παρρέν 2.850 Ελληνίδες
υπογράφουν αναφορά προς την Ελληνική Βουλή
και την
Κυβέρνηση, στην οποία διατυπώνονται δυο
συγκεκριμένα αιτήματα:
α)«όπως διά καταλλήλου νόμου εισαγομένου εν τω
κοινοβουλίω αποφασισθή η ίδρυσις δημοσίων
λυκείων των θηλέων εις τα μεγαλύτερα της
Ελλάδος κέντρα, αντιστοιχούντων προς τα
γυμνάσια των αρρένων»,
και β) «όπως εν τη πρωτευούση τουλάχιστον
ιδρυθή πρακτική και καλλιτεχνική σχολή, εν αις αι
πτωχαί κόραι να εκμανθάνωσι βιοποριστικάς
γυναικείας τέχνας και επαγγέλματα»
Έκτος από την «τελεία μέση εκπαίδευση», η
Παρρέν θεωρεί επιτακτική την ανάγκη ίδρυσης
επαγγελματικών σχολείων.
ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΤΩΝ ΚΟΡΙΤΣΙΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΡΟΗ ΠΑΡΕΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ
ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ.

25. Αρχές του 20ου αιώνα
λειτούργησε στην πόλη
του Βόλου
το Ανώτερο Δημοτικό
Παρθεναγωγείο ένα από
τα πρώτα και
δυναμικότερα κέντρα της
εκπαιδευτικής
αναγέννησης
και της εργατικής
πρωτοπορίας στη χώρα
μας.
ΤΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ ΒΟΛΟΥ
Μαθήτριες και διδάσκοντες
του Παρθεναγωγείου κατά το
1910

26. Το Ανώτερο Παρθεναγωγείο
Βόλου συστάθηκε το 1908, με
πρωτοβουλία του γιατρού και
δημοτικού συμβούλου
Δημητρίου Σαράτση και
ομόφωνη απόφαση του
Δημοτικού Συμβουλίου.
Στόχος του ήταν η παροχή
ανώτερης μόρφωσης στα
κορίτσια των μεσαίων
στρωμάτων που είχαν
τελειώσει το δημοτικό.
Διευθυντής και ψυχή του
Παρθεναγωγείου ήταν ο
Αλέξανδρος Δελμούζος, ο
οποίος επιχείρησε να
εισαγάγει στην εκπαίδευση
τις προοδευτικές
εκπαιδευτικές αντιλήψεις της
εποχής.
Η απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου για τη
σύσταση του Ανώτερου Παρθεναγωγείου.
Βιβλίο ψηφισμάτων Δήμου Παγασών, Αρχείο ΔΗ.Κ.Ι.

27. ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙ. Η ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ ΗΤΑΝ ΗΔΗ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΑΣΤΙΚΟ ΚΑΙ
ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ. ΜΕ ΙΣΧΥΡΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ
ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ.
Το 1905 ιδρύθηκε ο οίκος
Παπαγεωργίου, το πρώτο
εργοστάσιο παραγωγής μάλλινων
υφασμάτων. Το υφαντουργείο αυτό
απασχολούσε αρχικά 60 εργάτες,
αλλά σε διάστημα επτά χρόνων
κατόρθωσε να υπερδιπλασιάσει την
παραγωγή και το προσωπικό του.
Το 1896 ιδρύθηκε το
μηχανουργείο "Η σφύρα"
των Γκλαβάνη-Καζάζη.
Το μηχανουργείο
σχεδιάστηκε σύμφωνα
με τις ευρωπαϊκές
προδιαγραφές και
λειτούργησε με όραμα
τον εκσυγχρονισμό της
παραγωγής του
θεσσαλικού κάμπου.

28. ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΣΤΟ ΑΠΒ
Η σχέση δάσκαλου και μαθητή ως τότε
στηριζόταν στον φόβο και τον υποκριτικό
σεβασμό. Ο Δελμούζος όμως στο σχολείο του
κατέρριψε την αυταρχική διδασκαλία και
έδωσε βάρος στην ενεργοποίηση των
μαθητριών του, χωρίς φόβο για τον δάσκαλο.
Το εξατομικευμένο ενδιαφέρον του
Δελμούζου για κάθε μαθήτρια
ξεχωριστά. Σημείωνε λεπτομερειακά
στο σημειωματάριό του την πορεία
κάθε μαθήτριας, τις επιδόσεις, την
πρόοδο και τα λάθη της. Κρατούσε
επιμελώς αρχείο με τα γραπτά κάθε
μαθήτριας.
Πρωταρχικός σκοπός του
Δελμούζου ήταν η καθιέρωση
και καλλιέργεια της δημοτικής
γλώσσας στην εκπαίδευση.
Πίστευε πως ήταν απαραίτητη η
αντικατάσταση της αρχαίζουσας
από τη δημοτική, την οποία
έκανε γλώσσα της διδασκαλίας
στο σχολείο του. Οι μαθήτριες
αυτή τη γλώσσα έπρεπε να
μάθουν για να μπορούν να
εκφράζουν με τρόπο απλό και
φυσικό τον ψυχικό τους κόσμο
τόσο προφορικά όσο και
γραπτά.
Οι μαθήτριες δεν είχαν βιβλία. Κρατούσαν
οι ίδιες σημειώσεις ή τους έδινε τιε δικές
του σημειώσεις ο δάσκαλος.
Κατάργηση των εργασιών στο σπίτι.
Το γεγονός αυτό προκάλεσε και
μεγάλη αντίδραση από την πλευρά
των γονιών. “Δεν κάνουν τίποτε στο
σπίτι, δε γράφουν, δε διαβάζουν, πώς
θα μάθουν γράμματα;”

29. ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ
Η διδασκαλία των αρχαίων
περιορίστηκε σε μία ώρα την
εβδομάδα. Αντί για αυτήν δόθηκε
προτεραιότητα στη διδασκαλία των
αρχαίων ελληνικών από μετάφραση
και στη διδασκαλία των
φυσικομαθηματικών και τεχνικών
μαθημάτων.
Για τη διδασκαλία κειμένων της
νεότερης ελληνικής ο ίδιος ο
Δελμούζος δημιούργησε ένα σύνολο
δικών του επιλεγμένων κειμένων.
Τα πρακτικά-τεχνικά μαθήματα
διδάσκονταν το απόγευμα.
Σημαντική θέση στο πρόγραμμα
είχαν οι καθημερινές
ενασχολήσεις των μαθητριών με
τη φύση. Δινόταν έτσι έμφαση
ΣΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΜΑΘΗΣΗ. Ένα
απόγευμα την εβδομάδα
αφιερωνόταν σε περίπατο και
ένα άλλο ήταν ελέυθερο.
Ειρήνη Ιωσηφίδου, ΤΑ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ, τ. 109-110
Κύρια φροντίδα του Δελμούζου υπήρξε
η εξεύρεση μιας μάντρας-κήπου
(«περιβόλι» το ονόμαζε), όπου, και
επειδή υπήρχε στενότητα χώρου στην
αυλή του διδακτηρίου, οι μαθήτριες
έβρισκαν χώρο να ασχοληθούν με την
κηπουρική και να παρατηρήσουν τα
φαινόμενα του μαθήματος της
φυσιογνωσίας.Γινόταν χρήση οπτικών μέσων, κυρίως
χαρτών. Ο Δελμούζος χρησιμοποιούσε την
Εμπειρική μάθηση.

30. τα μαθήματα των
Φυσικών Επιστημών πρέπει να διδάσκωνται με κατάλληλα όρ-
γανα [...] και με κάποιο πλησίασμα προς τη Φύση [...]
«Τα μαθήματα
των
Φυσικών
Επιστημών
πρέπει να
διδάσκωνται με
κατάλληλα
όργανα [...] και
με κάποιο
πλησίασμα
προς τη Φύση
[...]»
Από την
οριοθέτηση των
στόχων
διδασκαλίας στο
ΑΔΒ, μεταξύ του
Δελμούζου και
του Σαράτση.

31. Εικόνες από τη ζωή των
μαθητριών στο ΑΠΒ
Εικόνες και σχόλια από το
βιβλίο του Χ. Γ. Χαρίτου, Το
Παρθεναγωγείο του Βόλου,
ΙΑΕΝ,ΓΓΝΓ, ΑΡ. 20

32. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΩΝ
ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ
ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟΥ

33. Η ΔΙΩΞΗ. ΤΑ ΑΘΕΙΚΑ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ
Η επίσκεψη και ο έλεγχος του διδακτικού
προσωπικού από το μητροπολίτη Δημητριάδος
Γερμανό Μαυρομμάτη, στις 10 Φεβρουαρίου 1911,
αποτέλεσε την αφορμή για να προκληθεί η λαϊκή
αγανάκτηση εναντίον της λειτουργίας του σχολείου,
που έντεχνα καλλιέργησε από τις στήλες της
εφημερίδας του «Κήρυξ» (όπως έκανε σ’ όλη τη
διάρκεια της λειτουργίας του Παρθεναγωγείου) ο
δημοσιογράφος Δημοσθένης Κούρτοβικ.

34. Στις 2 Μαρτίου του 1911 έγινε στο Βόλο λαϊκό συλλαλητήριο κατά της
λειτουργίας του Παρθεναγωγείου. Την ίδια μέρα συγκλήθηκε το δημοτικό
συμβούλιο το οποίο ύστερα από μια φορτισμένη συζήτηση έκανε δεκτή την
πρόταση του δημοτικού συμβούλου Ν.Ζαρλή και αποφάσισε τη διακοπή
λειτουργίας του σχολείου. Το κλείσιμο του Παρθεναγωγείου ακολούθησε η
δικαστική δίωξη των υπευθύνων του σχολείου.
Σε αυτή τη δίκη οι υπεύθυνοι αθωώθηκαν, ωστόσο το Παρθεναγωγείο δεν
ξαναλειτούργησε.
Στη δίκη που έγινε το 1914 στο
Ναύπλιο οι κατηγορούμενοι
αθωώθηκαν, το σχολείο ωστόσο δεν
ξαναλειτούργησε.
http://argolikivivliothiki.gr/tag/%CE%B1%CE%BB%CE%AD%CE%BE%CE%B1%CE%
BD%CE%B4%CF%81%CE%BF%CF%82-
%CE%B4%CE%B5%CE%BB%CE%BC%CE%BF%CF%8D%CE%B6%CE%BF%CF
%82/
Σε δίκη οδηγήθηκαν και στελέχη του εργατικού κέντρου
Βόλου και του Εργατικού Κέντρου Λάρισας

35. ● "...Ό,τι ζητήσαμε ήταν επαναστατικό και η επαναστατική κυβέρνηση θ'
αργήση πολύ να φανή στον τόπο μας. Τώρα έχουμε μόνο ανόρθωση",
διαπιστώνει -με αρκετή δόση ειρωνείας- ο Δελμούζος). O ίδιος σ' επιστολή
του της ίδιας εποχής γράφει: "Βλέπω καθαρά πως τώρα μόλις έγινε ή πρώτη
πραγματική σύγκρουση δύο κόσμων. Έγινε για πρώτη φορά στο Βόλο κ' έτσι
ο Βόλος μάς έδωκε κάποια ιδέα πώς θα γίνουν οι μελλοντικοί πόλεμοι της
εποχής μας...". (Η αλληλογραφία της Π. Σ. Δέλτα).
Χαρακτικό του
Χατζηκυριάκου Γκίκα, «Ο
θρίαμβος του
δημοτικισμού», Νέα Εστία,
1939

36. Στα πλαίσια των
ανακρίσεων
διερευνήθηκαν, πέραν
των κατηγοριών που
αφορούσαν καθηγητές
του σχολείου και
στελέχη του Εργατικού
Κέντρου και
κατηγορίες κατά
τρίτων προσώπων
που σύμφωνα με
μάρτυρες είχαν
διαπράξει παρόμοιες
αξιόμεμπτες πράξεις
την τριετία 1908-1911
(μεταξύ αυτών και ο
τότε σχολάρχης στην
Αργαλαστή Πηλίου
Κώστας Βάρναλης).

37. ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΤΕΙΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟ ΜΕΤΑ ΤΟ 1913
● Υποχρεωτική φοίτηση στα νηπιαγωγεία
● Καθιέρωση υποχρεωτικού εξατάξιου Δημοτικού σχολείου.·
● Δύο ανεξάρτητοι τύποι σχολείων της Μέσης εκπαίδευσης.·
● α) Τρίχρονο αστικό σχολείο με χαρακτήρα τεχνικό και πρακτικό.
Μπορούν να φοιτήσουν εδώ απόφοιτοι του Δημοτικού. Όσοι
ολοκληρώσουν τις σπουδές τους μπορούν στη συνέχεια να εγγραφούν,
μετά από εξετάσεις, στο Διδασκαλείο, σε σχολές εμπορικές, γεωπονικές,
ναυτικές και άλλες επαγγελματικές σχολές.
● β) Το εξάχρονο Γυμνάσιο που χωρίζεται σε φιλολογικό και πραγματικό.
Οι απόφοιτοι έχουν δικαίωμα εγγραφής στις σχολές του Πανεπιστημίου.
● Δημιουργία ενός δεύτερου σχολικού δικτύου, της τεχνοεπαγγελματικής
εκπαίδευσης.
● Κατάργηση της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στο Δημοτικό και
προτείνεται η “επαρκής διδασκαλία της νεώτερης ελληνικής (εννοώντας
την καθαρεύουσα)
·
Ο σημαντικότερος εισηγητής των
μεταρρυθμίσεων ήταν ο παιδαγωγός
Δ. Γληνός
Σε εκείνη τη χρονική φάση ο
Βενιζέλος δεν προχώρησε στην
ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης και
τα περισσότερα νομοσχέδια έμειναν
απλοί σχεδιασμοί. Η εκπαιδευτική
μεταρρύθμιση τελικά θα γίνει το 1917.http://www.eriande.elemedu.upatras.gr/eriande/synedri
a/synedrio3/praltika%2011/gouli-kafkoula.htm

39. Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ 1917
Καθιερώθηκε η δημοτική γλώσσα σ’ όλες τις τάξεις
του δημοτικού σχολείου, με παράλληλη διδασκαλία
της καθαρεύουσας στις δύο τελευταίες τάξεις.
Ορίστηκε να γραφούν στη δημοτική γλώσσα τα
βιβλία των τεσσάρων τάξεων του δημοτικού
σχολείου. Αποφασίστηκε να εγκρίνονται από το
Εκπαιδευτικό Συμβούλιο πολλά αναγνωστικά και να
ισχύουν για αόριστο χρόνο μετά την έγκρισή τους.
«Τα αναγνωστικά αυτά εγκαινιάζουν μια
νέα αντίληψη του διδακτικού βιβλίου ως
παιδευτικού εργαλείου. Πέτυχαν να είναι
ιδαίτερα ελκυστικά για το μικρό μαθητή
απεικονίζοντας την οικεία του
πραγματικότητα, με ζωηρή
εικονογράφηση, γραφή ελκυστική, ενώ
εγκαταλείφθηκε ο στόμφος και ο
διδακτισμός των προηγούμενων
σχολικών εγχειριδίων».
http://www.ime.gr/chronos/13/gr/civilization/institutio
ns/03.html

40. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ 1929
Η μεταρρύθμιση του 1929 ενσωματώνει
σε γενικές γραμμές τις προτάσεις του
1913 :
Η στοιχειώδης εκπαίδευση
περιλαμβάνει τώρα σχολεία γενικής
μόρφωσης και σχολεία επαγγελματικής
εκπαίδευσης. Στα πρώτα υπάγονται τα
νηπιαγωγεία, τα δημοτικά σχολεία και οι
νυκτερινές σχολές για την
καταπολέμηση του αναλφαβητισμού
ενώ στα δεύτερα τα κατώτερα
επαγγελματικά σχολεία (γεωργικά,
εμπορικά, βιοτεχνικά, οικοκυρικά
σχολεία Οι απόφοιτοι του δημοτικού
μπορούσαν να φοιτήσουν είτε στο
γενικό γυμνάσιο ή στο πρακτικό λύκειο
μετά από εξετάσεις, είτε στο Ανώτερο
Παρθεναγωγείο (κορίτσια),
είτε στις κατώτερες επαγγελματικές
σχολές χωρίς εξετάσεις
Το υποχρεωτικό εξάχρονο, μικτό δημοτικό σχολείο, διότι παρέχει
το δικαίωμα ενιαίας, ομοιόμορφης και κοινής εκπαίδευσης για όλα
τα ελληνόπουλα, χωρίς κοινωνικές διακρίσεις.
Την ίδρυση ανώτερου Παρθεναγωγείου
Σχολείο αρρένων, 1918

41. Το 1932 την εξουσία
παίρνει ο Κονδύλης
και το λαϊκό κόμμα.
Επανέρχεται η
διδασκαλία της
καθαρεύουσας και η
δημοτική γλώσσα
περιορίζεται στις δύο
πρώτες τάξεις του
δημοτικού
Η Ελλάδα μέσα
από δύσκολες
ιστορικά συνθήκες
θα μείνει ,για πολλά
χρόνια, πίσω στα
θέματα της Παιδείας.
Προσπάθεια
ανανέωσης των
ελληνικών σχολείων
θα επιχειρηθεί το
1964, με τους Γ.
Παπανδρέου, Λ.
Ακρίτα και Ε.
Παπανούτσο.
Tο δημοτικό σχολείο,
δεύτερη δεκαετία του
20ου αι.
Από το http://e-
didaskalia.blogspot.gr/

42. ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ 1964
«Κατάργηση οποιωνδήποτε οικονομικών επιβαρύνσεων για
σπουδές και στις τρεις βαθμίδες ("δωρεάν παιδεία"), επέκταση
της υποχρεωτικής εκπαίδευσης από έξι σε εννέα χρόνια,
διαίρεση της μέσης εκπαίδευσης σε δύο ανεξάρτητους
κύκλους, καθιέρωση (παρά τη συνταγματική δέσμευση) της
δημοτικής ως αποκλειστικής γλώσσας στο δημοτικό σχολείο
και ως ισότιμης προς την καθαρεύουσα στις άλλες βαθμίδες».
(http://www.greek-
language.gr/greekLang/ancient_greek/education/translation/handbook_interlingual/pop1
8.html
Πρακτικό Γυμνάσιο
Αλεξανδρούπολης, 1964

43. Το Γυμνάσιο Θηλέων Λαμίας, 1964

44. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ 1982
Την περίοδο 1981‐1985
●καθιερώνεται η δημοτική ως επίσημη γλώσσα του κράτους καθώς και
το μονοτονικό σύστημα (Π.Δ. 297/1982),
●καταργούνται οι γενικοί διευθυντές και οι επόπτες της εκπαίδευσης
●καταργούνται οι επιθεωρητές και καθιερώνεται ο θεσμός του σχολικού
συμβούλου
●Επίσης, καθιερώνεται νέος κανονισμός μαθητικών κοινοτήτων,
καταργούνται οι εισαγωγικές εξετάσεις στα λύκεια και προχωρεί η
σύνταξη νέων αναλυτικών προγραμμάτων πρωτοβάθμιας και
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και η συγγραφή νέων βιβλίων για τον
δάσκαλο και τον μαθητή.

45. Πηγές
● http://www.iaen.gr/i_mesi_ekpaidefsi_ton_koritsion_stin_ellada__183
0_1893_-b-1.html
● http://www.taekpaideutika.gr/ekp_109-110/03.pdf
● http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/history/thema_12/
● http://www.taekpaideutika.gr/ekp_109-110/03.pdf
● http://tvxs.gr/news/paideia/i-ekpaideysi-ton-gynaikon-stin-ellada-
ton-19o-aiona
● http://www.diki.gr/museum/EL/info/default.asp

46. ΜΑΘΗΤΕΣ
❑Αυλωνίτη Μαρία Ελένη
❑Βλαβενίδης Αναστάσιος
❑Γιουσούφ Γιουσούφ
❑Γκαιταζοπουλου Νικόλ
Σχολικό έτος 2014-2015 Τμήμα Γ΄1