for Comenius Project

2. GODŁO RUMUNII
Pierwsze formy godła stanowiącego atrybut Państwa, ujawniają sie tuż po
zjednoczeniu Włoszczyzny z Mołdawią ( 24.01.1959r Aleksander Cuza
księciem połączonych ziem rumuńskich). Konstytucja uchwalona w roku 1864,
postanawia, że symbolami będą:
o złoty orzeł z krzyżem, symbol Włoszczyzny,
o Żubr (Tur) z gwiazdą między rogami, symbol
Mołdawii.
Po roku 1921, godło wzbogacono o insygnia
królewskie panującej dynastii Hohenzollernów. oraz
dwa delfiny symbolizujące Morze Czarne (obecnie
delfiny u dołu godła). Za czasów komunistycznych
godło miało zupełnie inny wizerunek.
Dopiero w roku 1992 parlament wprowadził godło w obecnym kształcie, to
"Tara Romanesca" (cała i silna Rumunia) . Jest to duży orzeł umieszczony w
centralnym miejscu
i symbolizuje odwagę, której Rumunom nie brakuje. Tło stanowi lazur nieba.
Tarcza herbowa podzielona jest na 4-ry części symbolizujące kolejno prowincje:
o w lewy górnym rogu - Wołoszczyzna,
o w prawym górnym rogu - Mołdawia,
o w lewym dolnym rogu - Banat,
o prawym dolnym rogu- Transilvania.

3. BARWY NARODOWE
Sztandar Rumunii-flaga Rumunii jest prostokątem podzielonym na trzy pionowe
pasy: niebieski, żółty i czerwony. Niektórzy historycy i heraldycy upatrują
genezy kolorów w starożytnym Rzymie.
Flaga rumuńska składająca się początkowo z trzech poziomych pasów uległa
przekształceniu po Rewolucji w 1848 na wzór flagi francuskiej. Zachowała
jednak swą kolorystykę, której naród rumuński jest wierny przez wieki.
Wymiary flagi: prostokąt o proporcjach 2:3 podzielony na trzy równe sobie
pionowe pasy: niebieski, żółty, czerwony.

4. HYMN PAŃSTWOWY
DEŞTEAPTĂ-TE, ROMÂNE - "Przebudź się, Rumunio"
Hymn państwowy Rumunii, to słowa pieśni napisanej przez Andrei Meresan,
rumuńskiego poetę, dziennikarza i tłumacza. Meresan był uzdolniony trybunem
czasów Rewolucji 1848r. Muzykę skomponował Anton Pann, poeta i etnograf,
piosenkarz i autor podręczników muzycznych. Hymn po raz pierwszy został
wykonany w 1848 roku w miejscowości Râmnicu-Vâlcea. Od tego czasu
towarzyszył Rumunom w przełomowych momentach historycznych. Również
był spontanicznie śpiewany w czasie wystąpień antykomunistycznych w 1989
i 1990 roku. W ten sposób pieśń stała się hymnem wyrosłym z historii narodu
rumuńskiego i jego zmagań.
Tekst rumuński Tekst polski
1. Deşteaptă-te, române 1. Przebudź się, Rumunio,
din somnul cel de moarte, otrząśnij się ze śmiertelnego snu,
În care te-adânciră w który wpędzili cię
barbarii de tirani okrutni tyrani.
Acum ori niciodată Teraz lub nigdy
croieşte-ţi altă soarte, weź los w swe ręce,
La care să se-nchine zdobądź uznanie u wszystkich,
şi cruzii tăi duşmani. nawet u swych wrogów.
2. Acum ori niciodată 2. Teraz lub nigdy
să dăm dovezi în lume daj światu czytelny znak,
Că-n aste mâni mai że w twoich żyłach pulsuje
curge un sânge de roman dawnych Rumunów krew,
Şi că-n a noastre piepturi a w naszych sercach
păstrăm cu fală-un nume z dumą nosimy imię
Triumfător în lupte sławnego w bojach
un nume de Traian. dzielnego Trajana.
3. Priviţi, măreţe umbre, 3. Spójrz na duchy możnych
Mihai, Ştefan, Corvine, władców:
Româna naţiune, Michała, Stefana, Korwina,
ai voştri strănepoţi, z rumuńskiego narodu
Cu braţele armate, twe wielkie potomstwo,
cu focul vostru-n vine, z bronią w dłoniach
"Viaţa-n libertate ori moarte" i o sercach żarliwych,
strigă toţi. "wolność lub śmierć"
-oto ich zawołanie.

5. Podział administracyjny
Rumunia, posiada następujący układ administracji publicznej: gmina,
województwo.
Ponadto istnieje dodatkowo 8 regionów rozwoju (Regiuni de dezvoltare) o
funkcji koordynacyjnej.
Za zarządzanie na szczeblu lokalnym odpowiedzialne są gminy, wzorowane
na doświadczeniach francuskich commune. Ośrodkami władzy lokalnej są:
a) Gminy wiejskie /Comune/ w liczbie 2686. Wchodzące w skład gminy wsie
"satele" są mniejsze niż w Polsce ich liczba wynosi 13092.
b) Miasta w liczbie 265. Występuje dwojaka forma organzacyjna i
kompetencyjna miast: "municipiu" (103 miasta), mniejsze miasta "oraşele"
Jednostkami samorządowymi: municipiu, oraşele lub comune zarządza
"pimar" /burmistrz/, zaś jego urząd nazwa się "primaria". Podobnie jak w
Polsce na szczeblu lokalnym funkcjonuje odpowiednia "consiliu" /rada/
wybierana w wyborach powszechnych
Najwyższym ośrodkiem władzy struktur lokalnych jest województwo
(judetel). Rumunia jest podzielona na 41 województw oraz stolica miasto
Bucureşti. Przedstawicielem Rządu w terenie jest prefect (odpowiednik
wojewody), zaś samorząd reprezentuje rada wojewódzka z przewodniczącym
(prezydentem) na czele. Stolica Bucureşti dzieli się na 6 sektorów jako
samodzielnych jednostek samorządowych.
Podział administracyjny Rumunii i tradycyjne krainy historyczne:
Wołoszczyzna (kolor niebieski), Mołdawia (kolor czerwony), Siedmiogród
(kolor zielony), Dobrudża (kolor żółty), Banat (kolor brązowy)

6. • Ustrój polityczny: republika
• Stolica: Bukareszt
• Powierzchnia: 237 500 km²
• Liczba mieszkańców: 21,5
mln
• Waluta: lej
• Język urzędowy: rumuński
Rumunia leży w Europie Południowo-Wschodniej.
Na północy dominuje krajobraz górzysty, a na południu rozległa
Dolina Dunaju. U ujścia Dunaju do Morza Czarnego rzeka tworzy
deltę, która jest rezerwatem przyrody niezliczonych gatunków ptaków
wędrownych.
Rumuński parlament składa się z dwóch izb: senatu (Senat) oraz izby
deputowanych (Camera Deputaţilor). Parlamentarzyści obydwu izb są
wybierani na czteroletnią kadencję.
Skład etniczny ludności Rumunii to w 90 proc. Rumuni i w 7 proc.
Węgrzy. Język rumuński, podobnie jak wiele języków w Europie
południowej, pochodzi od języka łacińskiego, choć Rumunię od
pozostałych krajów romańskich oddzielają kraje słowiańskie.
Rumunia posiada znaczne ilości bogactw naturalnych − ropy, gazu,
węgla, żelaza, miedzi oraz boksytów. Najważniejsze gałęzie
przemysłu to metalurgia, petrochemia oraz inżynieria maszynowa.
Specjalność kuchni rumuńskiej to między innymi pulpety mięsne,
gołąbki, wieprzowina duszona z czosnkiem i cebulą oraz pączki ze
śmietaną i serem.
Mrożąca krew w żyłach opowieść o Drakuli oparta jest na historii
hospodara wołoskiego Vlada Drakula. Żył on na
terenie dzisiejszej Rumunii w XV w., a jego syn
wsławił się wbijaniem na pal wziętych do niewoli
przeciwników. Wśród słynnych Rumunów wymienić
można pisarza Eugène Ionesco, gimnastyczkę Nadię
Comăneci oraz kompozytora George’a Enescu.

7. ŚWIĘTO NARODOWE
"WIELKIE ZJEDNOCZENIE RUMUNII"
Na święto Narodowe Rumunii (1 GRUDNIA) należy krótko spojrzeć przez
pryzmat dziejów ziem rumuńskich od czasów rzymskich i miasto Alba Iulia.
Cesarz Rzymski HADRIAN (76-138 r ne.) dzieli, zdobytą przez Trajana DACIĘ na
dwie prowincje: Dacia Górna to dzisiejszy Banat i Siedmiogród z stolicą
w Apulum (ob.Alba Iulia), Dacia Dolna to dzisiejsza Oltenia.
Podział został dokonany przez Rzymian w latach 118-199 i później ok.124 r ne.
Dogodne położenie Alba Iulia, spowodowało, że osada-warownia-miasto
przetrwało do naszych czasów. Alba Iulia jest "świadkiem" kształtowania się
świadomości rumuńskiej i tworzenia państwa rumuńskiego.
Słowianie ok. IX wieku na bazie rzymskiego Apulum zakładają miasto Bălgrad, w
którym później rezydują wojewodowie siedmiogrodzcy, niezależnie od wpływów
węgierskich, tureckich czy też habsburskich. Można przykładowo wymienić
wojewodów: Gyula ( X/XI w.); Ahtum (X/XIw.); Toma (XIVw.); Bogdan
(1359-1365r), który był również 1-szym hospodarem Mołdawii;
Jan z Hunedoary (13889-1456r); przedstawiciele rodu Batorych, w tym polskiego
króla Stefana (1533-1586r).
Już w roku 1638 w Alba Iulia trwają rokowania (Vasile Lupu) co do połączenia
Siedmiogrodu z Mołdawia i później z Wołoszczyzną. Cesarz Leopold I nadaje dla
Siedmiogrodu dyplom (konstytucja z 4.12.1691r.) i tworzy oddzielną kancelarię
rządową w Wiedniu. Wpływ dworu wiedeńskiego umacnia podział ziem
rumuńskich na: samodzielne Królestwo Wołoszczyzny i Mołdawii, później
Królestwo Rumunii, Siedmiogród w ramach Austro-Węgier.
Dopiero rozpad Austro-Węgier i rozejm z 9.11.1918 r zawarty we Francji,
w Compiegne uwalnia ziemie rumuńskie od obcych wojsk. W historycznym planie
prezydent USA T.W.Wilson z 8.01.1918r mówi o Rumunii jako wolnym państwie.
Istotą wielowiekowych dążeń Rumunów było współistnienie Wołoszczyzny,
Mołdawii i Siedmiogrodu jako państwa.
U schyłku 1-szej wojny światowej, Siedmiogród pozostawał poza resztą ziem
rumuńskich. Świadomość elit siedmiogrodzkich (T.Mihali; J.Maniu)
spowodowała , że początkiem października 1918r. powołano w Alba Iulia,
Rumuńską Centralna Radę Narodową. Rada zwołała na 1 grudnia 1918r do Alba
Iulia Zgromadzenie Narodowe. Przybyli oficjalnie wybrani wcześniej delegaci oraz
około 100 tys. Rumunów z całego Banatu i Siedmiogrodu. Zgromadzenie
podejmuje uroczystą uchwałę o zjednoczeniu Siedmiogrodu "ze starym
królestwem”. Przedstawiciele Siedmiogrodu wchodzą w skład rządu J.Brătaniu w
Bukareszcie.
Zatem z dniem 1 grudnia1918, powstaje ROMÂNIA MARE
(Wielka Rumunia).
Dzień ten jest jedynym świętem państwowym w Rumunii zwanym
"ŚWIĘTEM WIELKIEGO ZJEDNOCZENIA RUMUNII". Na tą pamiątkę

8. prawie w każdym mieście można spotkać place lub ulice o nazwie "Unirii"
(zjednoczenia).
LUDNOŚĆ
Rumunię zamieszkuje 22,3 mln ludzi, z czego około 55% w miastach.
W wyniku burzliwej historii struktura narodowościowa kraju jest bardzo
zróżnicowana. Zgodnie ze spisem powszechnym z roku 2002 Rumuni stanowią
ok. 90% wszystkich mieszkańców kraju, a największe mniejszości etniczne to
Węgrzy i Romowie. Struktura etniczna uległa znacznej zmianie po roku 1990,
kiedy zezwolono na emigrację do Niemiec Sasom siedmiogrodzkim (wcześniej
stanowili oni 4% populacji).
Narodowości
1. Rumuni 89,5%
2. Węgrzy 6,6%
3. Romowie 2,5%
4. Ukraińcy 0,3%
5. Niemcy 0,3%
6. Rosjanie 0,2%
7. Turcy 0,2%
(...) Polacy 0,02%
Religie
1. prawosławni 86,8%
2. katolicy 4,7%
3. kalwini 3,2%
4. zielonoświątkowcy 1,5%
5. unici 0,9%
6. baptyści 0,6%
7. adwentyści 0,4%
8. muzułmanie 0,3%
9. unitarianie 0,3%
10.ewangelicy 0,2%
11.staroobrzędowcy 0,2%
12.luteranie 0,1%
(...) ateiści, bezwyznaniowcy 0,1%

9. RELIGIA
Przynależność do Kościoła prawosławnego deklaruje 85% obywateli. Katolicy
stanowią około 7%, a protestanci prawie 5% ludności. Odradza się judaizm –
około 1% mieszkańców określa się jako wyznawcy religii żydowskiej.
Według tradycji chrześcijaństwo dotarło na tereny dzisiejszej Rumunii dzięki
działalności św. Andrzeja Apostoła. Ziemie te w ostatnich wiekach pierwszego
tysiąclecia naszej ery znajdowały się pod wpływem państwa bułgarskiego.
Dlatego też, gdy w 1054 r. doszło ostatecznie do podziału chrześcijaństwa,
Rumunia stała się częścią prawosławnego Wschodu. W okresie po II wojnie
światowej uległość Cerkwi wobec władz komunistycznych nie zapobiegła
represjom. Prześladowania osiągnęły apogeum w 1958 r., kiedy to zniszczono
wiele świątyń i osadzono w więzieniach setki duchownych i mnichów.
Po 1989 r. życie religijne odrodziło się, otwarto wiele nowych cerkwi.
Rumuński Kościół Prawosławny liczy obecnie około 20 mln wiernych.
Obejmuje nie tylko 25 biskupstw z blisko 9 tys. parafii, ale również wyznawców
prawosławia w północnej Bukowinie (Ukraina), Republice Mołdowy oraz
w czterech diecezjach w Europie Zachodniej i Ameryce.
Największą grupę wyznawców katolicyzmu obrządku łacińskiego (rzymskiego)
stanowią osoby należące do mniejszości węgierskiej w Siedmiogrodzie.
Mieszkający w Transylwanii katolicy rumuńscy są głównie wyznania
greckokatolickiego (obrządek bizantyński). Katolicy w pozostałych regionach
kraju to w większości Rumuni wyznający katolicyzm rytu łacińskiego.
Kościół greckokatolicki na obecnych terenach rumuńskich istnieje od 1700 r.
Został założony w Siedmiogrodzie, na mocy postanowień synodu w Alba Iulia.
Po 1946 r. władze komunistyczne postawiły sobie za cel likwidację Kościoła
greckokatolickiego w Rumunii. W latach 1948–1989 przekazały rumuńskiemu
Kościołowi prawosławnemu ponad 2 tys. greckokatolickich świątyń i innych
obiektów sakralnych. Za wyznawanie katolicyzmu obrządku bizantyńskiego
groziła kara więzienia. Aresztowano wszystkich biskupów, żaden z nich jednak
nie wyrzekł się jedności z Rzymem.

10. JĘZYKI
Językiem urzędowym jest rumuński, jednak w Siedmiogrodzie w użyciu są
również języki węgierski i niemiecki.
Czytanie i rozumienie języka rumuńskiego nie powinno stanowić większego
problemu dla osób obytych z którymś z zachodnich języków romańskich.
Oprócz podanych niżej wyjątków rumuńskie słowa wymawia się zgodnie z
pisownią.
• â (lub î) wymawia się między y a i lub niemieckie ü
• a wymawia się jak e
• c wymawia się jak k, a przed samogłoskami e oraz i jak cz
• ch wymawia się jak k
• e na początku wyrazu wymawia się jako je
• g w połączeniu z samogłoskami e lub i wymawia się jak dż
• h po g jest nieme
• i po spółgłosce na końcu wyrazów oznacza zmiękczenie, a na początku
wyrazu wymawia się jak ji
• j wymawia się jak ż
• ş wymawia się jak sz
• ţ wymawia się jak c

11. OBYCZAJE I TRADYCJE
Chociaż Rumunia to kraj różnorodny pod względem tradycji, obyczajów,
folkloru, to jednak jedno jest wspólne dla wszystkich regionów – niemal
legendarna już gościnność. Gościnni są Rumuni, Węgrzy, Szeklerzy, Sasi
i przedstawiciele innych narodowości, o czym można łatwo się przekonać,
wędrując z plecakiem po rumuńskich bezdrożach.
Ministerstwo Turystyki reklamuje Rumunię jako kraj bogatego folkloru
trwającego w niezmienionej formie od wieków i jako wyspę kultury łacińskiej
otoczoną morzem słowiańszczyzny. Jest to nie do końca zgodne z prawdą, gdyż
na obyczaje rumuńskiego ludu Wołoszczyzny i Mołdawii miały wpływ zarówno
sąsiednie, jak i bardziej odległe kraje, nie mówiąc już o dużej roli, jaką odegrali
w tej dziedzinie Turcy okupujący przez kilka wieków ziemie rumuńskie.
Dziś dość często można zobaczyć wieśniaków ubranych w tradycyjne kolorowe
stroje, grających na ludowych instrumentach i tańczących podczas licznych
festynów. Towarzyszą one nie tylko obchodom świąt kościelnych, ale również
uroczystościom związanym z uprawą roli, hodowlą czy pasterstwem.
NOWY ROK I ZIMA
Nowy Rok (Revelion), interpretowany jako odradzanie się życia, jest
obchodzony bardzo hucznie. Dniami wolnymi od pracy są 24 grudnia, Boże
Narodzenie (Craciun) oraz pozostałe dni do 2 stycznia, ale przygotowania, tak
jak w Polsce, rozpoczynają się o wiele wcześniej. Na wsi świętuje się do Trzech
Króli (Boboteaza), czyli do 6 stycznia.
Tradycję kolędowania (colinde) próbowali wykorzenić komuniści, bez
większego jednak powodzenia. Obecnie zwyczaj ten przeżywa prawdziwy
rozkwit; masowo kolęduje się nie tylko na wsi, ale i w miastach. W każdym
regionie chodzenie po kolędzie ma nieco inny charakter; zróżnicowane są
przede wszystkim ubiory i pieśni. Komuniści zaimportowali do Rumunii
radzieckiego Dziadka Mroza, po 1989 r. został on jednak szybko zastąpiony
tradycyjnym, chrześcijańskim św. Mikołajem.
WIOSNA I WIELKANOC
1 marca w Rumunii obchodzi się święto wiosny, które za czasów
komunistycznych skutecznie konkurowało z Międzynarodowym Dniem Kobiet.
Symbolem święta wiosny jest kokardka z wełnianych sznureczków, przeważnie
w kolorach białym i czerwonym. Zgodnie ze zwyczajem panie i panowie
obdarowują się w tym dniu skromnymi barwnymi bibelotami.

12. Przez cały tydzień po 1 marca na wsiach organizuje się wiele festynów i zabaw.
Potem następuje długi post, po którym równie długo świętuje się i biesiaduje
podczas świąt Wielkiejnocy (Paşte). Bardzo żywa jest tradycja malowania
pisanek i chowania ich przed dziećmi w trawie (zwyczaj ten został przejęty od
niemieckich kolonistów).
INNE FESTYNY I ŚWIĘTA
Region Maramuresz słynie z wielu obchodzonych świąt. Jednym z ciekawszych
jest Tanjaua – święto pierwszego oracza roku. Z kolei Sâmbra Oilor to
uroczystość z okazji wyjścia pasterzy ze stadami owiec w góry, na odległe hale,
czyli znanego również w Polsce redyku (słowo to wywodzi się właśnie z języka
rumuńskiego). Sâmbra Oilor jest organizowane nie tylko w regionie
Maramureszu, ale również w górach Apuseni.
Interesujące są też odbywające się w lecie specjalne spotkania, na których młode
panny dowiadują się, jakie mają szanse na zamążpójście. W niektórych
siedmiogrodzkich wioskach imprezy takie przypominają targi poprzedzające
uroczyste i huczne weseliska, które organizuje się przeważnie na jesieni. Kto
chce postąpić zgodnie z tradycją, zaprasza na wesele specjalnych mówców,
pieśniarzy, muzyków i tancerzy. W niektórych wołoskich wioskach w okresie
żniw sześć przebranych dziewcząt głośnymi śpiewami odpędza od plonów złe
duchy.
Piękne są zwyczaje Szeklerów. Bardzo praktyczną tradycją jest udzielanie sobie
pomocy we wszelkich większych przedsięwzięciach, takich jak np. budowa
domu. Zbiera się wtedy cała wioska i pomaga rodzinie wznoszącej dom,
oczekując w zamian rewanżu. Pracom tym, a szczególnie ich finałowi,
towarzyszą huczne zabawy. Podobny zwyczaj mają amerykańscy mormoni czy
Irlandczycy.
Inną okazją do towarzyskich spotkań mieszkańców wiosek szeklerskich jest
wspólne przędzenie lnu. Przędą oczywiście kobiety, ale muszą im towarzyszyć
mężczyźni, by urozmaicać to monotonne zajęcie. Uczestnicy takich spotkań
umilają sobie pracę, opowiadając różne historie, a cała impreza kończy się
tańcem i wspólnymi śpiewami.

13. MARTISOR
i KOLOR BIAŁO-CZERWONY
w RUMUNII
Martisor to coroczne "Święto Wiosny".
Turystów (nie tylko z Polski) zaskakuje atmosfera panująca
w Rumunii w dniu 1 marca.
W tym dniu życzliwi i ciepli Rumuni są wyjątkowo sympatyczni, cieszą się,
składają życzenia, pozdrawiają się nawzajem. Czynią to również osoby nie
znające się.
Jest to obchodzone corocznie Święto Wiosny, a jego
symbolem jest rodzaj kokardki - kotylionu wykonanego ze
sznureczków kolorowej (często białej i czerwonej) wełny.
Obowiązkowo otrzymane prezenty nosi się przypięte na ubraniu na wysokości
piersi, zaś panie obwiązują sobie sznureczek na nadgarstku. Panowie
obdarowują Panie (znajome i nieznajome) maleńkimi maskotkami np. z biżuterii
czy metaloplastyki, ceramiki, porcelany, itp., z tym że do każdej maskotki
przyczepiony jest owy "magiczny" sznureczek. Święto Wiosny ma prastarą
tradycję pochodzącą od Daków. Święto symbolizuje szczęście i radość
z "nowego życia".
Trzeba podkreślić, że nawet czasy komunistyczne nie mogły zlikwidować tej
tradycji, chociaż hołubiono wówczas Święto Kobiet. W ciągu tygodnia od
1 marca odbywają się ludowe zabawy. Tradycja Święta Wiosny ukazuje wiarę
w życie i trwanie na swej ziemi ludu rumuńskiego, tak głęboko zawartą w duszy
i kulturowości każdego Rumuna.
Zagadką może być historia koloru biało - czerwonego w owych marcowych
sznureczkach. Okazuje się, że tradycja rzymska przyniosła na ziemie rumuńskie
owe kolory. Właśnie na wiosnę rzymscy senatorowie zmieniali zimowe togi
czerwone z grubszego sukna na togi cienkie i przewiewne, koloru białego, nie
pochłaniające ciepła słonecznego.

14. PAMIĘĆ O ZMARŁYCH - ZWYCZAJE
W Rumunii nie ma odrębnego święta zmarłych jak w Polsce
"Wszystkich świętych" i "Dnia zadusznych".
Zwyczajem Kościoła Ortodoksyjnego również pamięć zmarłych,
obchodzona według następującej formuły:
Każda rodzina wybiera sobie datę pamięci według daty pochówku
zmarłego lub z okazji ważnych imienin np. Ioan, Vasile, Maria itd.
Wybiera jedną z sobót oznaczonych w kościelnym kalendarzu. Bywa,
że w każdym miesiącu jest taka sobota.
Rodzina i najbliżsi zbierają się w świątyni (biserika) na nabożeństwie,
zabierając z domu, ze sobą do święcenia jedzenie, wino i kutię. Kutia
to ugotowana pszenica z orzechami, miodem i udekorowana. W
świątyni na środku znajduje się specjalny stolik, na którym składa się
w/w wiktuały. W czasie nabożeństwa zapala się świece a następnie po
nabożeństwie wszyscy udają się na cmentarz.
Na cmentarzu- na właściwym grobie zapala się świece zaś poświęcone
jedzenie jest rozdawane jako poczęstunek rodzinie i przygodnym
ludziom w tym biednym.
Ceremonia odbywa się w sobotę, do południa i trwa około 3 godziny.
Później w domu spotyka najbliższa rodzina.

15. MOST na DUNAJU
przez ŻELAZNE WROTA
Po zawarciu pokoju w roku 102 ne. przez rzymskiego cesarza
TRAJANA, z królem Daków, DECEBALEM, został na
polecenie Trajana wzniesiony most na Dunaju.
Most zlokalizowano w miejscowości Drobeta (ob.Turnu
Severin) w miejscu przełomu Dunaju, zwanym Żelazne Wrota
a znanym Polakom z komplesku hydro-energetycznego.
Budowa mostu była przygotowaniem do ostatecznego podboju
(105 r ne.) Dacji.
Most miał 20 kamiennych filarów o przekroju 18 x 18 m i
wysokości 45m.Przęsła między filarami o długości 52 m. Na
kamiennych filarach ułożono drewnianą konstrukcję kratową
w formie łuków i pomost drewniany. Konstrukcja ta uważana
jest za pierwszą w dziejach kratownicę mostową.
Projektantem i budowniczym mostu był Apollodoros
z Damaszku (ur. 60 r, zm. 130 r.ne.) Był to Grek z Syrii,
architekt rzymski, nadworny budowniczy Trajana.
Rzeczywiscie legiony rzymskie przez most wkroczyły później
do Dacji.
Następca Trajana, cesarz Hadrian uznał, że imperium Rzymu
rozrosło się nadmiernie i wobec tego polecił m.in. rozebrać w/
w drewniane elementy mostu. Przyczółki i częściowo filary
doczekały XX wieku.

17. Zamek w Bran - jedna z największych atrakcji Karpat
Rumuńskich
Do głównych atrakcji turystycznych Rumunii
można zaliczyć:
• Liczne szlaki górskie w całym paśmie Karpat
• Najgłębszy (obok kanionu rzeki Verdon w Prowansji)
kanion Europy w Bicaz
• Pas wybrzeża Morza Czarnego liczący 245 km
z największym kurortem Mamaia
• Rozlewiskowa Delta Dunaju z unikatowym
ekosystemem; zwana również Ptasim Rajem
• Trasa Drakuli: Snagov - Targoviste - Sinaia - Bran -
Sighisoara
• Klasztory Mołdawii (Agapia, Suceava, Voronet)
• Pałace i zamki Transylwanii
• Uzdrowiska w Baile Felix, Herculane, Sovata, Tusnat,
Calimanesti i Caciulata, Eforie Nord i Sud, Techirghiol,
Neptun, Mangalia

18. Wejście pod przełęcz na Moldoweanu
Zamek w Hunedoarze to
najgroźniejszy i największy
gotycki zamek Transylwanii. To
ta, naszym zdaniem, twierdza
najbardziej "nadaje się" na
siedzibę Drakuli.

19. Braszów. Baza wypadowa do dwóch zamków
i Gór Fogaraskich. Bardziej od centrum polecamy boczne
uliczki i spacer wzdłuż murów obronnych.

21. KRAINY
GEOGRAFICZNE
Ponad 30% terytorium Rumunii
zajmują Karpaty (Carpaţii).
Dzielą się na Karpaty Wschodnie
(Carpaţii Orientali) i Karpaty
Południowe (Carpaţii Meridionali,
zwane też Alpami Transylwańskimi),
rozgraniczone przełęczą Predeal (916
m) i doliną Prahovy, przez które wiedzie ważny szlak komunikacyjny łączący
Siedmiogród z Niziną Wołoską (Cîmpia Româna). Łańcuch karpacki, o długości
prawie 800 km, ciągnie się z północnego zachodu na południowy wschód, a
następnie skręca szerokim łukiem na zachód, w kierunku granicy z Serbią i
Czarnogórą. W skład Karpat Wschodnich i Południowych wchodzi wiele pasm,
zbudowanych głównie ze skał wulkanicznych i krystalicznych. Najwyższym
szczytem w Rumunii jest Moldoveanu (2544 m) w Górach Fogaraskich
(Karpaty Południowe).
Osobnym masywem górskim, zamykającym Wyżynę Siedmiogrodzką od
zachodu, są góry Apuseni (Munţii Apuseni), zwane też Górami
Zachodniorumuńskimi. Od Karpat Południowych oddzielają je doliny rzek
Samosz (Someş) i Muresz (Mureş). Niektórzy badacze uważają góry Apuseni za
część Karpat, ze względu na podobną budowę geologiczną. Dzięki temu że
niektóre partie Gór Zachodniorumuńskich są zbudowane ze skał osadowych
(przede wszystkim wapieni), występuje w nich wiele wspaniałych form
krasowych (m.in. leje i zapadliska krasowe, liczne jaskinie). Najwyższym
szczytem tego masywu jest Curcubata (1848 m w paśmie Gór Bihorskich).
Karpaty Wschodnie, Południowe i góry Apuseni okalają skalnym wieńcem
rozległą Wyżynę Siedmiogrodzką (Podişul Transilvaniei).
Krajobrazy tego zapadliska o znacznie wydźwigniętym dnie (do 700 m) są
bardzo urozmaicone. Tereny górzyste i pagórkowate sąsiadują tam równinami i
głębokimi dolinami rzecznymi. Wyżyna Siedmiogrodzka stanowi centrum
regionu Siedmiogród (Transylwania).
Wokół masywów górskich otaczających Wyżynę Siedmiogrodzką rozciągają
się: na północnym zachodzie i na zachodzie – Nizina Zachodnia
(Cîmpia de Vest) obejmująca regiony Maramureş, Banat i Crişana, na
północnym wschodzie i wschodzie – Wyżyna Mołdawska (Podişul

22. Moldovei) z rumuńskimi regionami Bukowina i Mołdawia, oraz na południu –
Nizina Wołoska, którą rzeka Aluta (Olt) dzieli na dwie krainy, Oltenię i
Multany (Muntenia). Nizina Wołoska graniczy od południowego wschodu z
Dobrudżą – pagórkowatą krainą pomiędzy dolnym biegiem Dunaju a Morzem
Czarnym.
Warunki naturalne
Warunki naturalne Rumunii to obok korzystnej lokalizacji jeden z podstawowych
strategicznych zasobów tego kraju.
o Jedynie 35% powierzchni kraju leży na terenach nizinnych i równinnych.
Pozostała część jest pokryta wyżynami, terenem pagórkowatym lub terenem o
charakterze wyraźnie górzystym.
o Za urozmaicone ukształtowanie rzeźby terenu w największym stopniu
odpowiedzialne są Karpaty, które ciągną się od terenów południowej Polski.
Rumuńskie Karpaty pokrywają północną i centralną część kraju, a zataczając
łuk zamykający wewnątrz malowniczą Wyżynę Transylwańską. Na terenie
Rumunii znajduje sie 55% wielkiego łańcucha Karpackiego. Karpaty
Wschodnie podobne do Tatr Zachodnich i Beskidów. Najwyżej wznoszą sie
Góry Rodniańskie(Pietrosul Wielki 2302 m). Karparty Południowe to rodzaj
"olbrzymów tatrzańskich" zwane też Alpami Trasylwańskimi z G.Fogaraskimi
(Moldoveanu 2544m i G.Rezet (Pelegea 2502 m).
o Tereny nizinne rozciągają się wzdłuż okalającego Rumunię od południa
Dunaju. Ciągnące się przez blisko 700 km równiny wyznaczają główne
ośrodki rolnictwa. Ich agrarne tradycje sięgają czasów Geto-Daków. Dzisiaj
dominuje uprawa kukurydzy,słonecznika, zbóz. Dodatkowo łagodnie
nachylone stoki Pogórza Karpat, stwarzają znakomite warunki dla wypasu
bydła i owiec.
o W dolnym biegu Dunaj tworzy deltę-trzy główne odnogi to Chilia, Sulina i
Sfantul Gheorghe, zamykają powierzchnię blisko 4,5 tyś km2 bagien i
rozlewisk, stanowiących rzadkie siedlisko niezliczonych gatunków fauny i
flory.
o Królowa rumuńskich rzek - Dunaj płynie przez terytoria rumuńskie na
długości 1075 km. Dopełnienie układu hydrologicznego stanowią rzeki
mniejsze (Olt, Prut, Siret oraz dopływy Cisy Mures i Somes), które swoje
źródła biorą z zboczy Karpat.
o Klimat Rumunii i jego cechy określane są jako charakterystyczne dla klimatu
kontynentalnego umiarkowanego. Gorący okres letni, ostra zima z obfitymi
opadami śniegu oraz występujące cztery pory roku to główne cechy
panujących w Rumunii warunków atmosferycznych. Na wschodzie
dostrzegane są wpływy klimatu morskiego, na południu i południowym
zachodzie można napotkać cechy klimatu śródziemnomorskiego.

23. o Ponad 39% powierzchni całości kraju stanowią tereny agrokultury. Tereny
zalesione obejmują 28% powierzchni, zaś pastwiska i tereny zielone dalsze
21%. Na winnice i sady przypada 2% całości terytorium, na rzeki i jeziora 4%.
o Bogactwa naturalne Rumunii to przede wszystkim ropa naftowa, gaz ziemny
oraz węgiel. Na terenie Rumunii są również bogate źródła rud żelaza i metali
nieżelaznych: miedzi, boksytów, ołowiu, cynku i innych, wśród których
szczególną uwagę zwracają pokłady złota i srebra.
KLIMAT
Na południu Niziny Wołoskiej i w Dobrudży warunki pogodowe są zbliżone do
śródziemnomorskich, a w wyżynnym centrum – do panujących w Europie
Środkowej. Duży wpływ na klimat Wyżyny Mołdawskiej i Niziny Wołoskiej
ma wiatr wiejący z północnego wschodu i ze wschodu, zwany crivaţul. Za jego
sprawą zimy są tam ostre, śnieżne, lecz krótkie (średnia temperatura w
styczniu wynosi -3°C), a lata długie i gorące (średnia temperatura w lipcu
wynosi 23°C). W Dobrudży, szczególnie zaś na wybrzeżu Morza Czarnego,
upały nie są tak dokuczliwe dzięki łagodzącemu oddziaływaniu mas powietrza
morskiego. Crivaţul nie dociera do Siedmiogrodu, ponieważ napotyka barierę
klimatyczną, jaką stanowią Karpaty. Wraz ze wzrostem wysokości obniża się
temperatura i zwiększa średnia opadów.
Najcieplejszymi i jednocześnie najbardziej suchymi rejonami w Rumunii są
Multany (a na ich obszarze Bukareszt i jego okolice), południowa część Wyżyny
Mołdawskiej oraz Dobrudża. Wyjątkowo ciepły klimat panuje również
w południowej części doliny Cerny (na północny wschód od Żelaznej Bramy)
i na terenach nad samym Dunajem. W niektórych rejonach temperatury osiągają
w lecie +45°C, a w zimie nawet -40°C.
Efekt cieplarniany wywołuje anomalie pogodowe także w Rumunii, wpływając
na niwelowanie różnic klimatycznych między Karpatami i innymi częściami
kraju. Pory roku zaczynają ograniczać się do bardzo gorącego lata i mroźnej
zimy, co powoduje coraz większe straty w uprawach.
Opady są najobfitsze w maju i w czerwcu; średnia krajowa to 640 mm rocznie.
W Karpatach średnia ta wynosi 1400 mm, na równinach – 500 mm, w
Multanach, Dobrudży i w południowej części Wyżyny Mołdawskiej – 400 mm.
Najmniej opadów odnotowuje się w delcie Dunaju – tylko 380 mm rocznie.
Turyści zainteresowani wyłącznie kulturą i zabytkami mogą wybrać się do

24. Rumunii właściwie o każdej porze roku. Warto jednak pamiętać, że zimą
wysokogórskie drogi bywają zamykane z powodu obfitych opadów śniegu
i dotarcie do niektórych miejsc może być utrudnione. Poza tym w zimie
nieczynne są niektóre skanseny i jaskinie.
Najlepszym okresem na zwiedzanie jest koniec września i październik, kiedy
drzewa mienią się wspaniałymi barwami jesieni. W połączeniu z pięknymi
zabytkami pobyt w Rumunii o tej porze roku to niezapomniane przeżycie.
Dla turystów lubiących złociste wybrzeże i ciepłe morze najlepsze miesiące na
wypoczynek to czerwiec i wrzesień, kiedy plaże są mniej zatłoczone.
RZEKI I JEZIORA
95% tworzących gęstą sieć rzek rumuńskich należy do zlewni Dunaju.
Dunaj ma w granicach Rumunii ponad 1110 km (łącznie z deltą),
co stanowi przeszło 1/3 jego ogólnej długości. Od swego największego
przełomu – Żelaznej Bramy (Porţile de Fier), płynie szerokim korytem na
wschód, wyznaczając przebieg granicy z Serbią i Bułgarią. Koło Calaraşi skręca
na północ i rozdziela się na dwa nurty, między którymi rozciągają się bezludne
obszary bagienne, zwane baltami. Po minięciu miasta Gałacz płynie na wschód
jako rzeka graniczna między Rumunią a Ukrainą. Przy ujściu do Morza
Czarnego tworzy rozległą zabagnioną deltę, dzieląc się na trzy główne ramiona
noszące nazwy: Kilia, Sulina i Święty Jerzy. Delta Dunaju (Delta Dunarii) ma
powierzchnię ok. 5600 km2 (na Rumunię przypada 4300 km2, a na Ukrainę –
1300 km2).
Najdłuższymi dopływami Dunaju na terytorium Rumunii są: Aluta, Muresz,
Prut (rzeka graniczna między Rumunią a Mołdową), Seret (Siret), Jałomica
(Ialomiţa), Samosz i Ardżesz (Argeş). Większość rumuńskich rzek wypływa
z Karpat, nierzadko tworząc malownicze przełomy, takie jak Przełom
Czerwonej Wieży (Turnu Roşu) na Alucie.
Jeziora w Rumunii (ponad 2300) są raczej nieduże: ich łączny obszar wynosi
przeszło 2600 km2. Największą powierzchnię ma Liman Razim (415 km2),
oddzielony od Morza Czarnego wąską piaszczystą mierzeją. Wiele jezior
znajduje się na terenach górskich, na wysokości ponad 1500 m.

25. FLORA
W Rumunii na dużym obszarze przetrwała piękna, dzika, nienaruszona przez
człowieka przyroda. Lasy (wiele z nich to puszcze) zajmują 28% powierzchni
kraju. 70% lasów w Rumunii to lasy liściaste – dębowe, bukowe i grabowe. Nie
brakuje również kasztanów, brzóz, wiązów, jesionów, lip i wierzb. Najbardziej
różnorodna jest flora w Karpatach. Niższe partie tych gór są porośnięte lasami
mieszanymi, wyższe – szpilkowymi (głównie świerkowymi). Powyżej granicy
lasu (od 1500–1800 m) rośnie kosodrzewina, która na wysokości 1900–2000 m
ustępuje miejsca murawom wysokogórskim.
Naturalne zbiorowiska roślinne (m.in. łęgi, szuwary trzcinowe i turzycowe,
sitowie) występują też na terenach bagnistych – w naddunajskich baltach
i w delcie Dunaju. Roślinność stepowa (ostnica, kostrzewa i inne trawy
wąskolistne) zachowała się tylko na niewielkich obszarach we wschodnich
Multanach i w Dobrudży.
FAUNA
Ocenia się, że w samych tylko Karpatach rumuńskich żyje ponad 70 gatunków
ssaków i 310 gatunków ptaków. O bogactwie fauny świadczy choćby liczba
odmian chrząszczy – około 5 tys. Góry Rumunii to królestwo dużych ssaków
drapieżnych. Liczbę niedźwiedzi brunatnych szacuje się na 6 tys., co stanowi
połowę europejskiej populacji tego zwierzęcia. Lasy Karpat rumuńskich są
ostoją 3 tys. wilków (1/3 populacji europejskiej) i ponad 2 tys. rysiów. Nie
brakuje też żbików, jeleni, lisów, dzików i zajęcy. W wyższych partiach Karpat
Południowych często można zobaczyć kozice, rzadziej już świstaki. Nocą
wyruszają na łowy nietoperze (m.in. największy z nietoperzy europejskich –
borowiec olbrzymi) zamieszkujące liczne jaskinie karpackie.
W Rumunii występuje wiele gatunków chronionych ptaków drapieżnych. Są to
m.in. orły, sępy, orliki, myszołowy, kanie, krogulce oraz jastrzębie. Spośród
tych ostatnich na szczególną uwagę zasługuje piękny orłosęp brodaty. Warto też
wspomnieć o innych przedstawicielach awifauny, takich jak kruk, głuszec,
kuropatwa, przepiórka, bażant, jarząbek, cietrzew, sowa czy puchacz. Ponad 300
gatunków doliczono się w delcie Dunaju – największym w Europie i jednym
z największych na świecie siedlisk ptaków błotnych. Oprócz czapli, perkozów,
żurawi, krzyżówek, dzikich gęsi i traczy można tam zobaczyć ptaki egzotyczne,
np. pelikana białego.
W rumuńskich rzekach żyje ponad 70 gatunków ryb, m.in. sum, pstrąg, okoń,
sandacz, szczupak, a w delcie Dunaju także bieługa, czeczuga i jesiotr.
Gatunkiem endemicznym w dopływach Dunaju jest głowacica, ryba szczególnie
ceniona przez wędkarzy.

26. KUCHNIA
Kuchnia rumuńska zbliżona jest do śródziemnomorskiej, ale pozostaje pod
silnym wpływem tureckim, o czym świadczą nazwy niektórych potraw, choćby
ciorby (tur. çorba). Zasiadając do posiłku, wypada powiedzieć pofta buna
(smacznego), a wznosząc toast noroc (na zdrowie).
Rumuńskie śniadanie niewiele się różni od polskiego – jada się sery, wędliny,
jajka, parówki, miód, dżem, a popija mlekiem, kakao lub kawą. Jedynym
egzotycznym elementem jest pyszny solony jogurt pochodzący z Turcji.
Obiad zaczyna się od przystawek, na które składają się paszteciki z cebulą,
kapustą, dynią i owczym serem (bryndzą), jaja faszerowane oraz sałatki
z bakłażana, ogórków, pomidorów, papryki itp. Pierwszym daniem jest zupa
(ciorba), kulinarna pamiątka po tureckim panowaniu. W mięsno-warzywnym
wywarze oprócz posiekanych warzyw pływają kawałki mięsa lub ryby.
W osobnej miseczce podaje się kwaśną śmietanę. Można też zamówić ciorbę
z ryżem lub makaronem, a nawet lanymi kluskami. Do rumuńskich specjałów
należą ciorba de perisoare (ostra zupa z kawałkami mięsa i jarzynami), ciorba
de burta (flaczki zabielane), ghiveciu (giuwecz, rodzaj gulaszu z jarzynami),
tocana (gulasz z cebuli i mięsa), ciorba de legume (zupa jarzynowa gotowana
zwykle na wywarze mięsnym). Na honorowym miejscu w restauracyjnym menu
figuruje z reguły ciorba de burta, drugie miejsce zajmuje ciorba de perişoare
z małymi pulpetami mięsnymi, przeważnie z wieprzowiny. Równie popularna
jest ciorba vacata z kawałkami cielęciny.
Drugie danie to głównie potrawy mięsne, zwykle przyrządzane ruszcie
(gratar), choć zdarzają się też smażone i gotowane. W restauracjach i barach
podaje się mititei lub mici (wymawiane "miczi" - pulpeciki z rusztu, formowane
z mielonego mięsa w kształt krótkich kiełbasek, z dodatkiem ostrych przypraw
i czosnku). Inne popularne dania to muschi de vaca/porc/miel (kotlet
wołowy/cielęcy/jagnięcy), piept de pui (pierś kurczaka), cabanos prajit
(kiełbasa smażona) i cascaval pane (panierowany smażony ser). Warto
zapamiętać kilka rumuńskich słów określających sposób przyrządzania potraw:
z rusztu (la gratar), smażony (prajit), gotowany (fiert), pieczony na rożnie (la
frigare). Niemal wszystkie potrawy podaje się z ziemniakami (cartofi), frytkami
(cartofi prajiti) lub ryżem (orez).
Raczej trudno jest wytropić w restauracjach tradycyjne przysmaki rumuńskiej
kuchni, ale naprawdę warto poszukać ich i uraczyć się nadziewaną papryką
(ardei umpluti), małymi gołąbkami z mięsa i ryżu, zawijanymi w liście kapusty
albo winorośli (sarmale), czy panierowanym móżdżkiem z szynką (creier pane

27. cu sunca). Mamaliga (mamałyga) to kasza kukurydziana w postaci kleiku,
podawana w połączeniu z serem, mlekiem, śmietanką itp.
Jako dodatki do mięs jada się ziemniaki, najczęściej smażone na patelni, purée
albo frytki. Można też zamówić ryż lub makaron oraz sławetną mamałygę
(mamaliga) – papkę z kaszy kukurydzianej jadaną na ciepło z mlekiem,
śmietaną, jajami i serem, na słodko lub słono. Nieodłącznym towarzyszem
rumuńskiego obiadu jest chleb, przeważnie biały, niekiedy smarowany
pasztetem z gęsi.
Duży wpływ włoskiej kuchni przejawia się w popularnych w Rumunii daniach z
makaronu, wśród których króluje klasyczne spaghetti. Amatorzy pizzy nie będą
mieli powodów do narzekań – pikantne placki serwują nie tylko niezliczone
pizzerie, ale również niemal wszystkie restauracje.
Na deser jada się lody i przeróżne ciasta. Zakończeniem posiłku bywają też
omlety (omleta lub clatite) z marmoladą, serem owczym lub serwatką, ryż na
mleku, a wreszcie typowa turecka baklava, czyli ciasto francuskie lub strudlowe
przekładane migdałami oraz orzechami i polewane gęstym syropem.
Ze słodkości najczęściej zamówić można placinta (półokrągłe ciasteczka),
prajituri cu brinza (serowe ciasteczka), clatite (naleśniki) oraz cozonac (słodka
bułka). Ciastka w cukierniach przeważnie są bardzo słodkie.

28. PRZEPISY KUCHNI RUMUŃSKIEJ
Mamałyga
Składniki: 2 szklanki kaszy kukurydzianej, 4 l osolonej wody
Do garnka z wrzącą wodą powoli wsypywać kaszę, ciągle mieszając. Gotować
około pół godziny, aż zrobi się bardzo gęsta. Przełożyć kaszę z garnka na
zwilżoną stolnicę i uformować prostokąt. Pokroić w plastry, a jeśli mamałyga
przykleja się do noża, użyć naprężonej nici. Mamałygę podaje się do wszystkich
potraw mięsnych, w zależności od okoliczności z topionym masłem, startym
żółtym serem, śmietaną, ziołami, posiekaną cebulą, smażonymi grzybami w
śmietanie, smażonym boczkiem oraz gotowanymi lub sadzonymi jajkami.
Ciorba de perişoare
Składniki: 400 g wieprzowiny bez kości, 80 g płatków ryżowych, jajko, 4
ziemniaki, 3 marchewki, pietruszka, kalafior, garść fasolki szparagowej, 250 g
kwaszonej kapusty, 150 g dyni (lub kabaczka), pół szklanki kwasu buraczanego,
pół szklanki śmietany, sól
Warzywa i kapustę obrać i zalać osoloną wodą (1,5 l). Gotować przez godzinę,
wlać kwas buraczany i zagotować. Zemleć mięso, ugotować na gęsto płatki
ryżowe i zmieszać oba składniki, dodając ugotowane jajko, formując małe
pulpeciki (najlepiej mokrymi rękami). Gotować przez 15 min. Zupę zabielić
śmietaną i włożyć ugotowane pulpeciki.
Zapiekana ryba w jabłkach i majeranku
Składniki: 1 kg ryby (filetów), 1 kg kwaskowatych jabłek, sól, pieprz,
majeranek, cytryna lub sok cytrynowy, 10 dag masła
Obrać jabłka, pokroić w plastry. Filety posolić, posypać pieprzem, odstawić na
godzinę w chłodne miejsce. W brytfannie ułożyć warstwę jabłek, posypać
majerankiem, posolić, położyć ryby na warstwę jabłek, skropić sokiem z
cytryny, dodać masło, wstawić do piekarnika na 25 minut. Podawać z frytkami
oraz zieloną sałatą.
Sałatka Bucuresti
Składniki: 2-3 duże zielone ogórki (najlepiej takie, które można jeść ze skórką),
150-200 g białego, półtłustego sera w kostkach, oliwa z oliwek (extra vergine),
ocet winny, sól, dużo czosnku
4-5 ząbków czosnku rozetrzeć w drewnianej misce z solą, dodać kilka łyżek (po
łyżce) oliwy i chwilę ucierać, do momentu powstania masy, dodać octu i jeszcze
raz wymieszać. Ogórki pokroić w kostkę (najlepiej nie obierać), ser rozdrobnić
widelcem. Wymieszać ogórki z serem, zalać sosem czosnkowym, jeszcze trochę
wymieszać, odstawić na kilka minut, żeby się "przegryzło". Podawać ze
świeżymchlebem.

29. NAPOJE
Na śniadanie Rumuni piją przeważnie jogurt lub mleko. Zamawiając herbatę
(ceai), można być pewnym, że pojawi się na stole dość mocno posłodzona, ale
za to niezbyt mocna. Prośba, żeby nie dodano do niej cukru (fara zahar), nie
zawsze zostaje spełniona. Podobnie zresztą jest z kawą (cafea). O mleko do
kawy czy herbaty trzeba specjalnie poprosić (cu lapte).
W dawnych dobrych czasach kawę w Rumunii parzono tradycyjnie sposobem
tureckim - w małych miedzianych tygielkach, podgrzewanych w gorącym
piasku. Dziś już lepiej nie liczyć na tak przyrządzoną małą czarną, kawiarnie
podają zazwyczaj tylko kawę z ekspresu (cafea filtru) oraz tzw. ness, która z
produktem znanej firmy o tej nazwie nie ma nic wspólnego, podobnie zresztą
jak z jakąkolwiek prawdziwą kawą rozpuszczalną. Ta obrzydliwa zbożowo-
jarzynowa lura mało komu przechodzi przez gardło.
Woda mineralna jest tania i powszechnie dostępna.
Soki owocowe (suc de fructe) są tradycyjnie zawiesiste, z drobinkami owoców.

30. Nauka wyższa w Rumunii
Dzisiaj w Rumuni najwyższą instytucja naukową jest
Akademia Rumunii.
Przeszła ona istotną reformę. Akademia Româna koordynuje całość badań
podstawowych w państwie i kieruje pracami:
o 29 instytutów badawczo-rozwojowych ( ok.60 zakładów),
o 15 centrami badawczymi,
o fundacją rozwoju nauki.
Akademia mieści się przy Calea Vioctoriei nr 125, 71102 Bucureşti, sector 1.
Akademia posiada Oddziały w: Cluj-Napoca, Iasi i Timisoarze. Struktura
akademii uwzględnia wszystkie dziedziny nauki, posiada bogatą bibliotekę.
Szczegóły można znaleźć pod www.acad.ro.
Niezależnie od Akademii Rumunii działają:
1. Akademia Nauk Rolniczych i Leśnych - Academia de Ştiinţe Agricole şi
Silvice "Gherghe Ionescu-Sisesti (zał.1969r)-adres: 011464 Bucureşti
sector 1, B-dul Mărăsti nr 61 (www.asas.ro)
2. Akademia Nauk Medycznych - Academia de Ştiinţe Medicale (zał.w
1969r) z licznymi ośrodkami i instytutami oraz licznymi klinikami w
terenie. Adres Academii: Sos.Stefan cel Mare nr 19-21, Bucuresti sector
nr 2/.
W Rumunii istnieje 20 uniwersytetów.
Do najważniejszych należą:
Uniwersytet w Bucureşti - www.unibuc.ro
Uniwersytet "1 grudnia 1918"w Alba Iulia - www.unibuc.ro
Uniwersytet Północny w Baia Mare - www.ubm.ro
Uniwersytet "Trasilvania" w Braşov (założony w 1971r) - www.unitbr.ro
Uniwersytet "Babes -Bolyai" w Cluj-Napoca - www.ubbcluj.ro
Uniwersytet "Ovidius" w Constata - www.univ-ovidius.ro
Uniwersytet w Crajova (założony w 1947r) - www.central.ucv.ro
Uniwersytet "Alexandru Ioan Cuza" w Iasi - www.uaic.ro
Uniwersytet Zachodni w Timişoara (założony w 1962r) - www.uvt.ro
uczelnie artystyczne,
akademie medyczne i ekonomiczne
wyższe szkolnictwo techniczne
uczelnie rolnicze i weterynaryjne
uczelnie Wojskowe i Morskie i inne uczelnie

31. O Ś WI AT A
Obecnie struktura edukacji w Rumunii bazuje na pionowym systemie
szkolnictwa.
Składa się on z pięciu głównych poziomów, jakimi są:
1. Edukacja przedszkolna
Edukacja nieobowiązkowa dla dzieci w wieku 3-6 lat w placówkach
dziennej opieki. Korzysta z tej formy ok. 53-55 % dzieci.
2. Edukacja podstawowa
Szkoła podstawowa 8 klasowa obowiązkowa, obejmuje dwa poziomy:
o poziom niższy zwany początkowym, to 4-klasy,
o poziom wyższy, to 4-letnie gimnazjum.
3. Edukacja średnia
Szkolnictwo średnie po 8-mio letniej szkole podstawowej funkcjonuje w
formie:
o liceów ogólnokształcących typu humanistycznego lub
matematyczno-przyrodniczego,
o liceów zawodowych o różnych profilach.
Nauka w liceach trwa 4-ry lata i kończy się egzaminem dojrzałości
uprawniającym do studiów.
W edukacji na poziomie średnim dopuszczone są również szkoły
niepubliczne.
4. Edukacja zawodowa-działają również szkoły zawodowe (3 lub 4 letnie)
przygotowujące wykwalifikowanych robotników i techników.
KALENDARZ SZKOLNY na rok 2009-2010 przewiduje:
* Rozpoczęcie roku szkolnego w dniu 14 września 2009r.
* Semestr I trwa w okresie 14 września 2009 - 29 stycznia 2010r
* Przerwa zimowa /świateczno-noworoczna/: 19 grudnia 2009r -
3 stycznia 2010r
* Przerwa dla młodzieży szkół podstawowych: 2 - 9 listopada 2009r
* Ferie międzysemestralne: 30 stycznia - 7 luty 2010r.
* Semestr II trwa w okresie 8 luty - 11 czerwca 2010r
* Przerwa wiosenna: 3 - 11 kwietnia 2010r
* Zakończenie roku szkolnego: 11 czerwca 2010r.
* Wakacje letnie: 12 czerwca - 12 września 2010r.

32. CIEKAWE AKCENTY ARCHITEKTURY
I URBANISTYKI NA WOŁOSZCZYŹNIE
1. Bucureşti - Stolica - Pałac Parlamentu olbrzymi budynek oceniany co do
wielkości jako 2-gi na świecie, którego zagospodarowanie rozpoczęto od roku
1992. Wiele obiektów z XVII-XIX w. Warto spojrzeć na dworzec Gara de
Nord. Widoczne są najnowsze style architektoniczne nowej Europy i korporacji
światowych.
2. Cozia-Calimaneşti, cudowny monaster wkomponowany w przełom rzeki Olt.
Uzdrowisko Calimanesti z całym szeregiem budowli, domów wczasowych w
styku socrealizmu z lat 60 i 70-tych XX wieku. Campuluna - siedziba
pierwszych hospodarów Wołoszczyzny. Znana miejscowość od 1300 roku, u
podnóża gór Făgărarş (Munţii Iezer - Izerul Mare 2462m).
3. Craiova - zabudowa klasycystyczna i secesyjna (kamieniczki)z XIX wieku.
Gmachy publiczne ekletyczne z początków XX wieku. Wpływ industrializacji
po roku 1950.
4. Curtea de Arges, bogata dekoracja plastyczna i malarska upiększa dzieła
architektoniczne z XIII-XVIIIw. Kurort nad rzeką Arges u podnóża gór
Făgărarş, była stolica Wołoszczyzny i rezydencja hospodarów a także
metropolity od 1359r.
5. Mogoşoaia - Włoski renesans wywarł duży wpływ na architekturę tego miasta.
Pałac hospodara Constanti Branco Veanu, który w architekturze rumuńskiej
pozostawił styl zwany jego imieniem"brinkowiańskim". Miasto rezydencja
notabli z Bucureşti.
6. Sinaja-Miejscowość uzdrowiskowa w Karpatach, około 170 km od
Bukaresztu,położona miedzy Munţii Bucegi a Munţii Baului. Wiele tras
narciarskich. Zespół 3-ch neorenesansowych rezydencji królewskich"Peleş"o
wnętrzach neobarokowych. Ciekawa cerkiew i kasyno.
7. Targoviste - miasto - stolica Wołoszczyzny - siedziba 33 hospodarów, ślady
dawnej kultury i świetności państwa. Układ przestrzennym ścisłego centrum
intersujący.
8. Valenii de Munte, miasteczko nad rzeką Teleajan, na u południowych zboczy
Karpat Wschodnich, ciekawa architektura zabudowy typu zagrodowo -
pensjonatowej

33. CIEKAWE AKCENTY ARCHITEKTURY
I URBANISTYKI W MOŁDAWII
1. Galaţi - ciekawa architektura z okresu XVI-XVIII wieku, cerkiew
obronna przed Tatarami nad brzegiem Dunaju, cerkiew Vovidena i piekny
ratusz. Zabudowa portowa w tym wojskowa z różnych okresów. Galaţi
było w latach 1856-1940 siedzibą Europejskiej Komisji Dunaju.
2. Iasi - Stolica regionu i historycznej Mołdawii nad rzeką Bahlui. Wiele
obiektów z okresu romantyzmu (pałac hospodarski, neogotycki kompleks
rządowy).Teatr neobarokowy. Kilkalnaście cerkwi z XV-XIX wieku.
Monastyry Mołdawskie, szczególne perły architektury-informacje
zamieszczono na końcu niniejszego katalogu.
3. Piatra Neamţ. Miasto z XII wieku nad rzeką Bistrita, dopływ Seretu.
W pobliżu ruiny Twierdzy Daków z I wieku. Cerkiew z XVw.
z wolnostojącą dzwonnicą, dwór biskupi.
4. Siret - największy w Rumunii "Kirkut" żydowski na zapleczu cerkwi
Trójcy Świętej. Miasteczko o zabudowie żydowskiei i pożydowskiej
(handlowej) z XVII-XIX wieku.
5. Suceava - miasto w północnej Mołdawii, od roku 1564 jej stolica,
twierdza tronowa, skansen, monastyr św.Jana Nowego. Cerkiew
Ormiańska. Ciekawy budynek prefekruty. Polski ośrodek na Bucowinie.
Obok Suceavy znajduje się światowe centrum pielgrzymkowe Ormian
Hagigadar.
6. Vatra Moldoviţei - Zespół klasztorny fundacji Petru Rareşa z 1532r
wpisany na liste dziedzictwa UNESCO. Zabudowa związana z źródła
wód mineralnych z końca XIX wieku (analogia do Krynicy).

34. CIEKAWE AKCENTY ARCHITEKTURY
I URBANISTYKI NA TRNSILVANI
1. Alba Iulia - historyczna stolica Trasilvanii. Późnoromańska katedra
Św. Michała (XIII w.) oraz pałac książęcy (XIV w.) to najpiękniejsze
zabytki miasta. Historyczne miejsce reaktywowania państwa
rumuńskiego.
2. Bistriţa - dowodem silnego rozwój gospodarczego są budowle, które
możemy tam oglądać-domy z podcieniami, zabudowa pasmowa. Ośrodek
złotnictwa.
3. Bran - w poblizu Braşov-Zamek legendarnego Draculi.
4. Brasov - Ciekawy układ urbanistyki centrum. Black Church jest
najstarszym, największym gotyckim kościołem w Rumunii. Główny
ośrodek wschodniej Transylwani.
5. Cluj-Napoca, Kościół Św. Michała (XIV, XV w.) i jego otoczenie
stanowi wyraz gospodarczej potęgi mieszczaństwa. Główny ośrodek
zachodniej Transilvanii.
6. Deva-Miasto - węzeł drogowy nad rzeką Mures w zachodniej
Transilvanii. Ruiny cytadelii. Gotycki kosciól ewangelicki i neobarokowy
pałac i jego otoczenie.
7. Fagaraş - miasto nad rzeką Olt. Baza wypadowa w góry Făgărarş. Zamek
renesansowy z układem 5-ciu bastionów bocznych.
8. Hunedoara - zamek królewski z XIII w, przebudowany w stylu późno
gotyckim jako rezydencja. W mieście widać wpływ przemysłu ciężkiego
na zabudowę i zagospodarowanie przestrzenne.
9. Medias - Miasto w środkowej Transilvanii. Nad rzeką Tirnava Mare.
Ruiny twierdzy z XII wieku. Starówka gotycka z obwarowaniami i
bramami.
10. Sibiu - Stary Ratusz (XV-XVI w.) to jeden z ważniejszych zabytków
rumuńskich. Miasto do którego przybyli Bracia Polscy (Arianie) po ich
wygnaniu z polski w 1658. Wyjątkowo ciekawa starówka. Sibiu zostało
uznane przez Unesco za miasto kultury Europy roku 2007.
11. Sighisoara - Miasto w centralnej Transilvanii. Zwana Saksońską
Norymbergią. Legenda mówi, że tutaj urodził się Vlad Tepes, Hospodar,
który dał początek legendzie o Draculi Targu Mureş,-układ
starówkigodny zwiedzenia. Organy liczące 4700 rur-pisczałek, to rzecz,

35. którą należy zobaczyć w tym mieście.

36. CIEKAWE AKCENTY ARCHITEKTURY
URBANISTYKI W BANACIE
1. Arad - miasto graniczne między Banatem a Crisana. Zabudowa starówki
neoklasycystyczna z XVIII wieku, teatr, kamienice o widocznych
wpływach z okresu habsburskiego. Niestety widać wpływ industrializacji
lat 60-80 tych XX wieku.
2. Reşita - najstarszy ośrodek hutnictwa żelaza i stali. Muzeum hutnictwa.
Miasto ciekawie położone.
3. Timişoara - miasto - stolica regionu Banatu. Szczyci się tym, że jako
pierwsze miasto w Europie zostało zelektryfikowana. Zamek z XIV
wieku, katedra z XVIII wieku. Zabudowa XIX wieczna. Wpływ na
zabudowę przemysłu elektrotechnicznego i portu.
CIEKAWE AKCENTY ARCHITEKTURY
I URBANISTYKI CRIŞANA
1. Oradea - Katedra rzymskokatolicka, katedra prawosławna - tzw. cerkiew
pod Księżycem to świadectwo wpływu baroku. Miasto Bihoru, graniczne
z Węgrami.
CIEKAWE AKCENTY ARCHITEKTURY
I URBANISTYKI W MARAMUREŞ
1. Baia Mare - starówka gotycka z XV wieku. Centrum XIX wieczne.
Widoczny wpływ w zabudowie okresu uprzemysłowienia po roku 1950
(metale nieżelazne).
2. Bors - uzdrowisko. Zabudowa górnictwa miedzi i srebra, przenikajaca
zabudowę mieszkaniową i funkcję sportową.

37. WYBITNI MALARZE
Theodor Aman (1831 - 1891)
Podniósł malarstwo rumuńskie na poziom europejski - Założyciel i
dyrektor Akademii Sztuk Pięknych w Bukareszcie
Ion Andreescu (1850 - 1882)
Przedstawiciel pleneryzmu
Theodor Axentowicz (1859 - 1938)
Rumuńsko - polski malarz
Corneliu Baba (1906 - 1977)
Profesor Instytutu Sztuk Plastycznych Nicolae Grigorescu w Bukareszcie
Octav Bancila (1872 - 1944)
Reprezentant realizmu. Malował portrety, pejzaże martwe natury
Stefan Bradiceanu
Należy do starszego pokolenia artystów malarzy rumuńskich. Ostatnio
prezentował (2003 r) swój dorobek w Tarnowie.
Nicolae Grigorescu (1838 - 1907)
Przedstawiciel narodowej szkoły malarstwa rumuńskiego
Stefan Luchian (1868 - 1916)
Przekazując w kolorach swe humanistyczne posłanie stał się
budowniczym nowoczesnego malarstwa, wielbionym przez jego
następców
Theodor Pallady (1871 - 1956)
Racjonalista, klasyk i wegetarianin zarazem
Gheoghe Petrascu (1872 - 1949)
Technika jakiej używał zdradzała jego wulkaniczny temperament, jego
wewnętrzne wrzenie i dramatyczne napięcie
Gheorge Tattarescu (1820 - 1894)
Rumuński malarz akademizmu
Nicolae Tonitza (1886 - 1940)
Profesor i dyrektor akademii sztuk pięknych w Jassach
Ion Tuculescu (1910 -1962)
Powrócił do tradycji aby czerpać z niej jak najwartościowsze owoce
Wybitni przedstawiciele literatury i poezji
Ion Agarbiceanu (1882 - 1963)
Pisarz - greko katolicki duchowny z Cluj-Napoka.
Vasilie Alecsandri (1821 - 1890)
Twórca nowożytnej literatury rumuńskiej.
Ambasador w Paryżu, dyrektor teatru w Iaşi.
Grigore Alexandrescu (1810 - 1885)
Poeta związany z ruchem rewolucyjnym
Sica Alexandrescu (1896 - 1973)

38. Reżyser - reformator teatru rumuńskiego
Tudor Arghezi (1880 - 1967)
Poeta, prozaik i zakonnik
Gheorghe Asachi (1788 - 1869)
Założyciel w Mołdawii rumuńsko - języcznej uczelni wyższej
Ion Bacesu (1933 - 1992)
Pisarz humorysta prozy społeczno - obyczajowej
Anatol Baconsky (1925 - 1977)
Poeta i pisarz okresu po II wojnie światowej
George Bacovia (1881 - 1957)
Poeta, u którego dźwięk i kolory dominują w twórczości >/dd>
Dimitrie Bolintineanu (1819 - 1872)
Poeta prozaik, a jednocześnie minister spraw zagranicznych
Stefan Banulescu (ur. 1929)
Pisarz oryginalnej wersji bałkańskiego realizmu
Lucian Blaga (1895 - 1961)
Dorobek filozoficzny Blagi prezentują cztery trylogie oraz liczne eseje
Cezar Bolliaco (1813 - 1881)
Poeta, publicysta, który sformułował pogląd, że Rumunii
wywodzą się od Daków
George Calinescu (1899 - 1965)
Pisarz, krytyk i historyk literatury. Jego "Poezja Miłości" jest tłumaczona
na język polski
Dimitie Cantemir (1673 - 1723)
Humanista, pisarz, wojewoda mołdawski. Członek Akademii Berlińskiej
Mircea Cartarescu (ur. 1956)
Jako jeden z najoryginalniejszych współczesnych twórców rumuńskich
wzbudza duże zainteresowanie poza granicami Rumunii
Emilie Cioran (1911 - 1995)
Zyskał sławę głównie właśnie jako piewca rozpaczy i bezsensu życia
Miron Costin
W XVII wieku odkrywa łacinę i Zachód poprzez polski humanizm
Stefan Augustin Doinas (ur. 1922)
Wywarł duży wpływ na życie kulturalne Rumunii i oblicze
dzisiejszej poezji rumuńskiej
Mircea Eliade (1907 - 1986 )
Sylwetka Mircea Eliade - jednego z najbardziej wybitnych humanistów
XX wieku-pisarz, filozof, religioznawca, WIELKI RUMUN.
Mihai Eminescu (1850 - 1898)
Przedstawiciel poezji rumuńskiej - uważany za największego liryka
Eugene Ionesco (1912 - 1994)
"Medycyna to sztuka wnioskowania o symptomach choroby na podstawie
przyczyn śmierci " Dramaturg

39. Gellu Naum (ur. 1915)
Jego poezja przyczyniła się do odnowy języka poetyckiego
lat 60-tych i 70-tych
WYBITNI RZEŹBIARZE
Bracia Marcin i Jerzy z Cluj-Napoka
Zapoczątkowali epokę brązu w rzeźbiarstwie rumuńskim
Constantin Brancusi (1876 - 1957)
Jego pionierska twórczość wywarła wpływ na niemal wszystkich
współczesnych rzeźbiarzy rumuńskich
Ion Georgescu (1856 - 1898)
Profesor Akademii Sztuk Pięknych w Bukareszcie
Stefan Ionescu - Valbudea (1856 - 1918)
Zmarł młodo kończąc karierę rzeźbiarza z powodu braku zamówień
Dimitre Paciurea (1873 - 1932)
Zapisał się do grona wielkich reformatorów dawnej koncepcji rzeźby
dzięki sile swej plastycznej wizji
Karl Storck (1826 - 1887)
Duże znaczenie dla rzeźbiarstwa rumuńskiego miała jego wieloletnia
działalność pedagogiczna w Szkole Sztuk Pięknych w Bukareszcie.

40. MUZYKA
Charakterystyka rumuńskiej muzyki
Muzyka ludowa długo pozostawała pod wpływem tureckim i słowiańskim. Ludy rumuńskie
wytworzyły swoistą karpacką własną muzykę, np. popularna doina, śpiewany - lautani, liczne
dudy (cimpoi, trombity, bucuim). Wiek XV to muzyka cerkiewna pod wpływem chorału
bizantyjskiego, natomiast wiek XIX to muzyka świecka. W Bukareszcie w 1834 powstaje
towarzystwo filharmonijne, w 1864 konserwatorium, w 1882 powstaje opera. W miejsce
kompozytorów pochodzenia niemieckiego, wkraczają muzycy rumuńscy. Pierwsi twórcy
rumuńskiej symfonii to G. Stephanescu. Wybitną indywidualnością był G. Enescu.
Dzisiaj muzyka zarówno ludowa jak i profesjonalna jest ceniona w kraju i zagranicą. Dzisiaj
młoda pianistka Mihaela Ursuleasa zadziwia świat. Ciekawym był młodzieżowy i uwielbiany
w Europie i Świecie zespół " O-ZONE ". Zespół wylansował piosenki: "Dragosta din ..";
"Despre Ţine", "Numai tu". Szkoda, że zespół rozpadł się w roku 2008. Z kolei ciekawymi
zespołami są: "Haiducii"; Activ czy "Akcent", który śpiewa po angielsku (np.piosenka Kylie);
"Simplu" to kolejny "boys-band", ale zupełnie nietypowy. .
Dużą międzynarodową sławą okrył się też "prawie wygrany - wielki przegrany" Eurowizji
2006, Mihai Traistariu. Jego piosenka "Tornero" była w wielu krajach obstawiana jako
zwycięska.
Podobnie furorę robi Morandi, który uprawia muzykę klubową i wplata w nią różne style, w
tym orientalne.
Wybitni przedstawiciele muzyki
Radu Aldulescu (ur. 1922)
Rumuński wiolonczelista. Laureat wielu międzynarodowych konkursów
Paul Constantinescu (1909 - 1963)
Kompozytor - inspiracje czerpie z bezcennego źródła jakim jest folklor rumuński
Vladimir Cosma (ur. 1940)
Sylwetka rumuńskiego artysty znanego w Polsce głównie za sprawą muzyki filmowej
Dimitrie Cuclin (1885 - 1930)
Kompozytor - twórca symfonii, oper, chorałów
George Enescu (1881 - 1955)
Kompozytor, dyrygent i skrzypek, najwybitniejszy przedstawiciel muzyki rumuńskiej
Ciprian Porumbescu (pol. Cyprian Gołębiowski) (14.10.1853 - 6.07.1883r)
Kompozytor, skrzypek, peeta najwybitniejszy przedstawiciel muzyki rumuńskiej,
pochodzenia polskiego. Nazwisko pochodzi z rumuńskiego tłumaczenia polskiego słowa
"gołąb". W rumuńskim ozacza "porumbel".
George Georgescu (1887 - 1964)
Dyrygent światowej sławy
Mihaela Ursuleasa (ur. 1978)
Kto jeszcze potrafi tak zagrać Chopin'a
Dinu Lipatti (1917 - 1950)
Kompozytor i najwybitniejszy pianista XX wieku
Gheorghe Zamfir (ur. 1941)
Sylwetka Gheorghe Zamfir'a - wirtuoza prastarej fletni Pana. Występował w Polsce szereg
razy.
Vecernia Invierii
Chór Starocerkiewny z Bukaresztu. Występował w Polsce w 2003 roku.

41. Churches of Moldavia
With their painted exterior walls, decorated with 15th-
and 16th-century frescoes that are considered
masterpieces of Byzantine art, these seven churches in
northern Moldavia are unique in Europe. Far from being
merely wall decorations, the paintings represent complete
cycles of religious murals on all facades. Their
outstanding composition, elegant outline and harmonious
colours blend perfectly with the surrounding landscape.
Malowane klasztory Bukowiny
Dziś unikalne malowane cerkwie klasztorne zaliczają się do najcenniejszych
zabytków w skali europejskiej. W 1993 r. trafiły razem na listę światowego
Dziedzictwa Kultury UNESCO.
Hospodarstwo Mołdawskie nigdy nie było silnym państwem, zawsze musiało
liczyć się z interwencją - dyplomatyczną czy zbrojną - mocniejszych sąsiadów.
W XV i XVI w. ani Turcja, ani Polska nie pozwalały tutejszym władcom na
wznoszenie twierdz i obwarowanych zamków. Dlatego książęta mołdawscy w
pobliżu swoich siedzib oraz w ważnych punktach strategicznych budowali
umocnione klasztory. Otaczano je potężnymi murami obronnymi i w razie
potrzeby obsadzano załogą wojskową. W obliczu najazdu okoliczni mieszkańcy
zamykali się wewnątrz i przygotowywali do oblężenia.
Cerkiewki były małe, wierni - nie mieszcząc się w środku - stali na zewnątrz,
pod obszernymi okapami gontowych dachów. Właśnie dla niepiśmiennych
chłopów i żołnierzy, często nierozumiejących nawet liturgii w języku staro-
cerkiewno-słowiańskim, zewnętrzne ściany cerkwi pokrywano malowidłami
przedstawiającymi sceny biblijne, układające się w swoiste historyjki
obrazkowe. W Jassach powstała nawet szkoła malarzy religijnych, którzy w
swej twórczości wykorzystywali motywy ludowe. Najbardziej w tych
ogromnych kompozycjach zaskakuje realizm, z jakim przedstawiono postacie w
typowych dla tych stron ubraniach (negatywne charaktery i diabły ukazywano
zwykle w strojach tureckich), niejednokrotnie z narzędziami przypominającymi
te, które do dziś przetrwały w wiejskich zakątkach Bukowiny. Tłem dla
religijnych scenek malarze czynili lesiste, pagórkowate krajobrazy, czyli po
prostu Bukowinę.

42. Każdy zespół klasztorny utrzymany był w innym kolorze: Voronet w błękicie,
Humor w różu indyjskim, Moldovita w spatynowanej czerwieni, Suczewica w
zieleni, a Arbore w zieleni malachitowej. Ciekawy jest fakt, że w miarę upływu
lat malowidła nie spłowiały, jak można by się tego spodziewać - tylko niektóre
freski poddały się deszczom i wiatrom. Tajemnica sporządzania farb pozostaje
nie wyjaśniona do dziś, Włochy zaś - ojczyzna fresku - mogą Mołdawii jedynie
pozazdrościć trwałości cerkiewnych malowideł ściennych.
Polaków zapewne zainteresuje drobny szczegół na niektórych freskach
wewnątrz świątyń. Otóż gdy w środku cerkwi stanie się tyłem do ikonostasu, po
lewej stronie drzwi widać malowidło przedstawiające fundatorów danego
obiektu sakralnego. Nieraz wśród namalowanych osób można "odkryć" postać
w stroju typowo polskim - świadectwo kontaktów i silnych związków polsko-
mołdawskich z tamtego okresu.
Polskie wsie Bukowiny
W centrum rumuńskiej Bukowiny w kilku sąsiadujących ze sobą wioskach
w trójkącie pomiędzy Radowcami, Suczawą i Gura Humorului żyją
mówiący archaiczną polszczyzną potomkowie Polaków, którzy zaczęli
przybywać w te rejony pod koniec XVIII w.
Po górnikach z Bochni i Wieliczki osiadły tu rodziny z Czadcy (region na
terenie dzisiejszej Słowacji). Migracje ułatwiał fakt, że zarówno Bochnia,
Wieliczka, jak i region Czadcy oraz Bukowina leżały w jednym państwie –
Austrii. Osady Nowy Sołoniec, Plesza i Pojana Mikuli to „kolonie” założone
kilkadziesiąt lat później przez emigrantów ze wsi w okolicach Czerniowiec
(obecnie na Ukrainie) i Siretu.
Bukowińscy Polacy stanowią dziś zintegrowaną kulturowo grupę. Związek
Polaków w Rumunii oraz Domy Polskie organizują m.in. spotkania polonusów i
naukę języka dla dzieci. Od początku lat 90. XX w. powstało mnóstwo
zespołów pieśni i tańca biorących udział w festiwalu folklorystycznym
„Spotkania Bukowińskie” w Pile i Jastrowiu.
Najliczniejsze polskie społeczności zamieszkują Pleszę, Nowy Sołoniec,
Kaczycę oraz Pojanę Mikuli – w tej pierwszej niemal 100% mieszkańców to
Polacy (nie licząc rumuńskich żon i mężów).

43. Dacian Fortresses of the Orastie Mountains
Built in the 1st centuries B.C. and A.D. under
Dacian rule, these fortresses show an unusual
fusion of military and religious architectural
techniques and concepts from the classical world
and the late European Iron Age. The six
defensive works, the nucleus of the Dacian
Kingdom, were conquered by the Romans at the
beginning of the 2nd century A.D.; their
extensive and well-preserved remains stand in spectacular natural surroundings
and give a dramatic picture of a vigorous and innovative civilization.
Fortece dackie w górach Orăştie – grupa ruin fortec dackich pochodzących z I w.
p.n.e. oraz I w. n.e., a zniszczonych po porażce Decebala
w wojnach przeciwko Rzymianom, położonych w Rumunii, w okręgu Hunedoara, w
południowo-zachodniej części Siedmiogrodu, która niegdyś stanowiła centrum
państwa Daków.
Fortece obejmowały szczyty wzniesień. Były otoczone podwójnym lub potrójnym
pierścieniem umocnień (murów, palisad, wałów) z bastionami. Wewnątrz znajdowały
się zarówno budowle świeckie (w tym całe dzielnice mieszkalne), jak i religijne
(świątynie były budynkami o rzędach słupów czy kolumn; szczególnie dobrze znane
są dwie koliste świątynie z Samizegetusa Regia). Ostatni ośrodek oporu stanowiły
wieże mieszkalno-obronne o charakterze późniejszego donżonu. Cytadele zbudowano
przy użyciu oryginalnej techniki budowlanej, polegającej na wykorzystaniu
drewnianych belek do wzmocnienia kamiennego muru od wewnątrz.
Fortece (cytadele), nazywane przez Rzymian podczas wojen z Dakami
"ufortyfikowanymi górami", były szczytowym osiągnięciem dackiej architektury
(łączącym budowle drewniane i murowane). Wznoszono je od I w. p.n.e., w okresie
rozkwitu państwa Daków. Skupione w terenie górzystym, położone w niewielkich
odległościach od siebie, tworzyły zaplanowany, koncentryczny system obronny,
wzmocniony położonymi pomiędzy fortecami punktami umocnionymi o mniejszym
znaczeniu oraz kilkudziesięcioma wieżami obserwacyjnymi.
Najbardziej znana z fortec, Sarmizegetusa Regia, była stolicą słynnych władców
Daków, Burebisty i Decebala. Przez długie lata za jej pozostałości uznawano znane od
XVI w. ruiny rzymskiego miasta Ulpia Traiana Sarmizegetusa; w rzeczywistości
miasto to zostało wzniesione po podboju Dacji przez Rzymian jako stolica rzymskiej
prowincji Dacji. Dopiero w XX w. zidentyfikowano dawną stolicę dacką.
Do dzisiaj zachowały się jedynie niewielkie pozostałości tych twierdz, najlepiej
zachowane są fortece w Sarmizegetusa Regia oraz Costeşti. Danych na temat ich
wyglądu dostarczają także płaskorzeźby ze znajdującej się w Rzymie kolumny
Trajana, przedstawiające sceny z jego wojen przeciwko Decebalowi.

44. Danube Delta
The waters of the Danube, which flow into
the Black Sea, form the largest and best
preserved of Europe's deltas. The Danube
delta hosts over 300 species of birds as well
as 45 freshwater fish species in its numerous
lakes and marshes.
Delta Dunaju (rum. Delta Dunării) – delta rzeczna położona w Rumunii i na
Ukrainie, największa z europejskich delt, w niewielkim stopniu przeobrażona
w wyniku działalności człowieka. Ma ona powierzchnię 3446 km².
Każdego roku aluwia nanoszone z prądem Dunaju powiększają deltę o ok. 40 m.
Koło miejscowości Tulcza Dunaj dzieli się na 3 ramiona przed ujściem do
Morza Czarnego: Kilia, Sulina i Sfântu Gheorghe (Święty Jerzy), lecz istnieje
wiele innych kanałów wodnych, które dzielą deltę na obszary trzcin, bagien
i podmokłych lasów, niektóre z nich są corocznie zalewane wiosną i jesienią.
Przed ok. 2500 lat wg Herodota Dunaj dzielił się na 7 ramion.
W delcie rośnie ponad 1200 gatunków roślin, występuje 300 gatunków ptaków,
a także 85 gatunków ryb słodkowodnych, które żyją w licznych jeziorach i
bagnach. Delta Dunaju została wpisana na listę światowego dziedzictwa
UNESCO i rezerwatów biosfery. Obszary ochrony ścisłej zajmują ok. 2733 km².
Na tym terenie miliony ptaków przylatujące z odległych terenów naszej planety
(Europa, Azja, Afryka, Morze Śródziemne) mają tu tereny lęgowe.
Na obszarze delty żyje ok. 15 tys. ludzi, większość z nich trudni się rybactwem,
posługując się przy tym drewnianymi kajakami. Jest tam także społeczność
Lipowian, potomków starowierców, którzy opuścili Rosję w roku 1772 przed
prześladowaniami religijnymi. Głównym ośrodkiem społeczności Lipowian jest
położone w ukraińskiej części delty Wilkowo.

45. Historic Centre of Sighişoara
Founded by German craftsmen and merchants
known as the Saxons of Transylvania, Sighisoara
is a fine example of a small, fortified medieval
town which played an important strategic and
commercial role on the fringes of central Europe
for several centuries.
Sighişoara (węg. Segesvár, niem. Schäßburg, łac. Castrum Sex) – miasto w środkowej
Rumunii, nad rzeką Wielką Tyrnawą w Siedmiogrodzie, jeden z najlepiej zachowanych
średniowiecznych zespołów miejskich w Europie Środkowo-Wschodniej. W 1849 miała tu
miejsce jedna z bitew w powstaniu węgierskim, w której najprawdopodobniej poległ adiutant
Józefa Bema, wybitny węgierski poeta Sándor Petofi
Centrum Sighişoary znajduje się pod ochroną jako znakomity przykład niewielkiego
ufortyfikowanego średniowiecznego grodu, wpisanego na listę Światowego Dziedzictwa
Kultury UNESCO. Co roku w lipcu w starej twierdzy odbywa się Festiwal Średniowieczny.
W wieku XII niemieccy osadnicy i handlarze zwani przez miejscowych Sasami zostali
sprowadzeni do Siedmiogrodu przez króla Węgier, by zasiedlić i bronić granic jego
królestwa. Kronikarz Krauss datuje osiedla niemieckie w Sighişoarze na 1191 rok. Miasto
przed 1280 rokiem nazywało się z łaciny Castrum Sex, natomiast od około 1280 Niemcy
nazwali je Schespurch. W 1337 Sighişoara stała się domeną królewską i otrzymała prawa
miejskie w 1367 roku jako Civitas de Segusvar.
Miasto odgrywało ważną strategiczną i handlową rolę na rubieżach Europy Środkowej przez
kilka stuleci. Sighişoara stała się jednym z najważniejszych miast Siedmiogrodu
(Transylwanii), odwiedzanym przez rzemieślników z całego cesarstwa. Niemieccy
rzemieślnicy dominowali w gospodarce miasta do tego stopnia, że sami zbudowali
fortyfikacje obronne. Szacuje się, że między XVI i XVII stuleciem w Sighişoarze istaniało 15
gildii i 20 cechów rzemieślniczych. W Sighişoarze mieszkał też barokowy rzeźbiarz Elias
Nicolai. Książę Wołoszczyzny, Wład Diabeł, bił tutaj monety oraz wydał pierwszy dokument
zawierający rumuńską nazwę miasta Sighişoara. Miasto było też siedzibą Jerzego Rakoczego,
wybranego księciem Siedmiogrodu i królem Węgier w 1629 r.
Sighişoara jest znana z powodu znakomicie zachowanego Starego Miasta. Punktem
charakterystycznym miasta jest stara Wieża Zegarowa wysoka na 64 m, wzniesiona w 1556
roku. Dziś mieści się w niej Muzeum Historyczne. Innymi interesującymi atrakcjami są:
• XIV-wieczna twierdza
• Dom Paulinus, niedaleko Wieży Zegarowej,
dziś mieści się tam restauracja.

46. Monastery of Horezu
Founded in 1690 by Prince Constantine Brancovan, the
monastery of Horezu, in Walachia, is a masterpiece of the
'Brancovan' style. It is known for its architectural purity and
balance, the richness of its sculptural detail, the treatment of its
religious compositions, its votive portraits and its painted
decorative works. The school of mural and icon painting
established at the monastery in the 18th century was famous
throughout the Balkan region.
Monastyr w Horezu został założony w 1690 przez księcia Konstantyna
Brincoveanu w miasteczku Horezu na Wołoszczyźnie (Rumunia). Jest uważany
za arcydzieło stylu Brâncovenesc, znanego z architektonicznej czystości
i równowagi, bogactwa wykutych szczegółów oraz malowideł dekoracyjnych.

47. Villages with Fortified Churches in Transylvania
These Transylvanian villages with their
fortified churches provide a vivid picture
of the cultural landscape of southern
Transylvania. The seven villages
inscribed, founded by the Transylvanian
Saxons, are characterized by a specific
land-use system, settlement pattern and
organization of the family farmstead that
have been preserved since the late
Middle Ages. They are dominated by
their fortified churches, which illustrate building styles from the 13th to the 16th
century.
Warowne kościoły Transylwanii
Nieodłącznym pejzażem architektonicznym Siedmiogrodu są obronne kościoły i
zamki chłopskie. Narastające od końca XIV w. zagrożenie ze strony państwa
ottomańskiego wymusiło przygotowanie kraju przed kolejnymi najazdami wroga.
Prace fortyfikacyjne przebiegały najintensywniej na pograniczu południowym.
Prym w tych działaniach wiodły gminy saskie budując i umacniając liczne twierdze
chłopskie, wznoszone w obronnych miejscach, często też wokół inkastelowanych
kościołów. W XV w. większość świątyń saskich zostało silnie obwarowanych, a opieka
nad nimi została powierzona całej lokalnej społeczności.
Wewnątrz obwodu murów budowano zawsze szereg pomieszczeń mieszkalnych
i użytkowych. W razie zagrożenia wszyscy mieszkańcy mogli się schronić
i mieszkać przez dłuższy czas za umocnieniami.
Ostatnim miejscem oporu był silnie obwarowany kościół. Umocnione wieże, często z
drewnianą galerią, prezbiterium z nadbudowanymi piętrami obronnymi, z otworami
strzelniczymi i innymi elementami architektury obron wewnętrzna studnia czyniły ze
świątyni prawdziwy donżon.
[...] Cechą charakterystyczną tych chłopskich zamków był brak w ich obrębie tak
typowego dla zamków feudalnych palatium, zastępowanego tu budynkami niejako
użyteczności publicznej, służącymi wspólnocie wiejskiej (np. szkoła!),
i tak charakterystycznymi schronami dla ludzi i dobytku. Warto zwrócić również
uwagę, iż owe warownie chłopskie cechowała uporczywa dążność do umacniania
niemal każdego elementu w sposób pozornie spontaniczny,
w rzeczywistości uwarunkowany zarówno praktycznymi doświadczeniami, jak
i zaangażowaniem całej społeczności. Widzimy więc w chłopskich warowniach
Siedmiogrodu wprost niewiarygodne nagromadzenie i spiętrzenie urządzeń
obronnych. …

48. Wooden Churches of Maramureş
These eight churches are outstanding examples of a range of
architectural solutions from different periods and areas. They
show the variety of designs and craftsmanship adopted in these
narrow, high, timber constructions with their characteristic tall,
slim clock towers at the western end of the building, either
single- or double-roofed and covered by shingles. As such, they
are a particular vernacular expression of the cultural landscape
of this mountainous area of northern Romania.
Cerkwie Maramures
W środkowej części Maramureszu, od Baia Mare do Borşy, przetrwało
mnóstwo drewnianymi cerkwii (najstarsze z XV w.). Świątynie o
architekturze specyficznej dla regionu wieńczą często strzeliste wieże.
We wsiach wciąż widać tradycyjne stroje, a ponadto niemal każda wioska ma
charakterystyczne dla siebie, noszone tylko przez mężczyzn nakrycia głowy.
Maramuresz słynie z licznych festiwali folklorystycznych.
Maramures jest ostoją folkloru, przebogatego w formie i pieczołowicie
kultywowanego. Zachowało się tu kilkanaście wsi z unikalną drewnianą
zabudową (słynne zagrody i bramy marmaroskie) oraz wspaniałe, drewniane
cerkwie o strzelistych wieżach. Obowiązkowym punktem zwiedzania
Maramures jest Wesoły Cmentarz we wsi Săpânţa - z malowanymi krzyżami
oraz z rzeźbionymi przedstawieniami życia zmarłego. Karpaty Marmaroskie są
interesujące ze względu na swe położenie na historycznych pograniczach.
W rejonie szczytu Hnitessa (1759 m.) schodziły się niegdyś granice
Rzeczypospolitej, Węgier i Mołdawii; w okresie międzywojennym na szczycie
Stog (1643 m.) zbiegały się granice Polski, Czechosłowacji i Rumunii.
Natomiast krajobraz Bukowiny jest wyjątkowo malowniczy - od szerokich
dolin, łąk i wzgórz do grzbietów górskich przypominających charakterem,
polskie Beskidy. Góry
Rodniańskie ze szczytem Pietrosul
(2303 m) są najwyższą częścią
Karpat Wschodnich. Wiąże się z
nimi ściśle historia polskiej
turystyki, czego pamiątką jest
utrwalenie się w naszej literaturze
nazwy "Wodospady Orłowicza".
Obydwa pasma górskie są objęte
ochroną w postaci Parków
Narodowych, przy czym G.
Rodniańskie są również

49. Rezerwatem Biosfery UNESCO. W Górach Gutai – w rezerwacie Koguci
Grzebień odkryjemy ślady działalności wulkanicznej.

50. Bran
Bran, 40 km na południowy wschód od
Braszowa, figuruje w programie większości
wycieczek do Rumunii. Sławę zawdzięcza
malowniczo położonemu średniowiecznemu
zamkowi, doskonale wykorzystanemu
przez lokalny przemysł turystyczny.
Bran (węg. Törcsvár, niem. Törzburg), reklamowany jako rodowa siedziba
Włada Palownika, czyli sławetnego Draculi, przyciąga corocznie tysiące
turystów. Jak można się domyślać, stopień komercjalizacji osiąga szczyty;
podobizny Włada można kupić niemalże w każdej postaci – jako nadruk na
koszulkach, znaczkach, rzeźbione w drewnie, odlane w gipsie itp. Z pewnością
warto tam zajrzeć, bo sam obiekt jest pięknie położony, ma ciekawą architekturę
i średniowieczne korzenie.
Zamek (Traian Mosoiu 498) wzniesiono z rozkazu króla Ludwika I
Andegaweńskiego w latach 1377–1382. Miał strzec przełęczy górskich i
szlaków na trasie Siedmiogród–Wołoszczyzna, przede wszystkim przed
Turkami. Ochroną ważnego traktu handlowego byli zainteresowani szczególnie
mieszczanie braszowscy, którzy przejęli twierdzę w 1498 r. Historia milczy na
temat jej dalszych losów. W 1921 r. zamek stał się letnią rezydencją królowej
Marii i jej rodziny i pozostał nią aż do 1947 r.
Po względem architektonicznym jest to górska warownia składająca się z kilku
rozbudowanych baszt z niewielkim dziedzińcem, w którym wykopano głęboką
na 57 m studnię. W połowie XV w. Jan Hunyady, doceniając strategiczne
położenie zamku, kazał go rozbudować i wzmocnić obwarowania.
Późnogotyckie portale pochodzą z końca XV w. – prawdopodobnie wykonali je
ci sami kamieniarze, którzy wykańczali Czarny Kościół w Braszowie. W1619 r.
warownia częściowo spłonęła, lecz po kilku latach została odrestaurowana przez
Gabriela Béthlena. Ciekawostką architektoniczną z tego okresu jest typowo
polska attyka w kształcie jaskółczego ogona. Po gruntownej przebudowie
przeprowadzonej w latach w duchu propagowanym przez francuskiego
teoretyka architektury średniowiecznej Viollet-le-Duca zamek wygląda po
prostu bajkowo.

55. AKCENTY POLSKIE W RUMUNII
1. Dni Polskie w Suczawie
Do tradycji należy, że co roku, początkiem września, przez 3 dni Wspólnota
Związku Polaków DOM POLSKI w Rumunii, organizuje DNI POLSKIE. Są one
w centrum uwagi mieszkańców Suczavy nie tylko o korzeniach polskich. Po raz
pierwszy w 2000r Związek Polaków w Rumunii zrealizował pomysł organizacji
sympozjum historycznego na temat "Druga Wojna Światowa na tle stosunków
polsko-rumuńskich". Konsekwentnie, dni są organizowane, pod hasłem BLIŻEJ
SIEIBIE a na to są połączone z międzynarodowym sympozjum na temat
historycznych i kulturowych relacji polsko-rumuńskich w przeszłości i czasach
współczesnych we wszystkich ich przejawach.
2. Międzynarodowy Konkurs im. Adama Mickiewicza "Kresy"
W Suczavie odbywa się co roku ogólno-rumuński konkurs jako eliminacja do
Konkursu "Kresy" w Białymstoku.
3. Konkurs Poezji Marii Konopnickiej - Suceava
Tradycyjnie początkiem m-ca maja, zwyjkle w połączeniu obchodami Święta 3-
Maja, organizowany jest w Domu Polskim w Suceava "Konkurs recytatorski
poezji Marii Konopnickiej" w grupach wiekowych, ukierunkowany na dzieci
i młodzież pochodzenia polskiego.
4. Sanktuarium w Kaczyce
Kaczyka (obecnie Cacica) leży na Bukowinie. W pobliżu słonego źródła stało
niegdyś tylko kilka nędznych chałup. Okolica była prawie bezludna, bagnista,
porosła gęstym lasem. Na bagnach gnieździły się dzikie kaczki - stąd
prawdopodobnie wzięła się nazwa osady. Osada przerodziła się w wieś, kiedy
osiedliło się w niej 20 rodzin górniczych z Bochni sprowadzonych przez rząd
austriacki w 1792 roku.
Pierwszym duszpasterzem katolickim w Kaczyce był polski ksiądz Klemens.
W 1799r. plebanem salinarnym został ksiądz Jakub Bogdanowicz. Dzięki
pomocy administracji Kopalni Soli zbudował murowany kościółek z wieżyczką.
Kopalnia łożyła też na wyposażenie i oświetlenie kościoła, który poświęcono
w 1810 roku. Przy jednym z bocznych ołtarzy odprawiano msze grekokatolickie
dla Ukraińców. Zasługą ks. Bogdanowicza było pozyskanie obrazu z
pojezuickiego kościoła w Stanisławowie - wiernej kopii Matki Boskiej
Częstochowskiej. Kult tego obrazu od dawna rozprzestrzenił się poza Bukowinę
i utrzymał do naszych czasów.
W 1900r. biskup lwowski Józef Weber sprowadził do Kaczyki misjonarzy
z Krakowa. Wydał też rozporządzenie o budowie nowej świątyni. Kościół ten,
według projektu architekta Tałowskiego, wybudowali księża misjonarze dzięki

56. ofiarności parafian, pątników, a także dzięki "cegiełkom" rozprowadzanym
w Krakowie.
Ze względu na walory architektoniczne kościół w Kaczyce uznany został za
zabytek stylu neogotyckiego. Poświęcenie kościoła odbyło się 16 października
1904 roku. Przeniesiono do niego obraz Matki Boskiej, który już wówczas
uznano i uważano za cudowny. Kościół został konsekrowany przez Metropolitę
Lwowskiego arcybiskupa Św. Józefa Bilewskiego. Wtedy też poświęcono
kaplicę św. Barbary znajdującą się na terenie kopalni. Od 1905r. odpust
w Kaczyce odbywał się w święto Matki Boskiej Różańcowej, zaś odpust główny
- 15 sierpnia. O licznych łaskach otrzymywanych za pośrednictwem Matki
Boskiej w tym sanktuarium świadczą wota umieszczone na bocznej ścianie
prezbiterium.
Posługę kapłańską w Kaczyce sprawowali przez wiele lat księża polscy.
W Sanktuarium znajduje się również replika groty w Lourdes, zbudowana przez
ks. H. Wochowskiego. W grocie stoi figura najświętszej Maryi Panny i
Bernadetty Soubirous. Coroczne, masowe pielgrzymki stały się bardzo
popularne wśród Rumunów, Ukraińców, Niemców itd.
Do Sanktuarium można dojechać z Suczavy drogą nr 17 i dalej drogą nr 209
(ok. 35 km).
5. Historia Domu Polskiego w Suceava
Siedziba Związku Polaków w Suczavie mieści się w budynku Dom Polski.
Powstał w roku 1908 z środków Wspólnoty Polskiej. Podobny dom zbudowano
z tychże środków w Nowym Solońcu i Păltinoasa. W roku 1932 Polska Rada
Narodowa i Związek Narodowy Polaków zjednoczyły się, tworząc Związek
Stowarzyszeń Polskich w Rumunii. Od roku 1938 nastąpiło zahamowanie
działalności polonijnej. Po roku 1945 władze zlikwidowały towarzystwa
polonijne, zaś Dom Polski zamieniono na Dom Kultury. Dopiero zmiany po
roku 1990 pozwoliły na odzyskanie obiektu przez Polonię.
6. Szkoła im. Henryka Sienkiewicza na Bukowinie
We wsi Nowy Sołoniec (rum.Solontu Nou) gdzie 98% ludności to Polacy, działa
Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza. Uroczystość nadania szkole
imienia miała miesjce 24 czerwca 1995 przez v-ce ministra edukacji prof. dr
Przybysza oraz prezesa Polaków w Rumunii J.P.Babiasza. - w towarzystwie
v-ce ministra oświaty Rumunii, zaś ksiądz Jerzy Pawlik poświęcił tablicę.
Równocześnie minister Przybysz udekorował Medalem Edukacji Narodowej
nauczycielki mgr Anielę Krupacz i mgr Anielę Wołoczuk. Dziś szkoła posiada
dwa murowane budynki. Na frontonie budynku szkolne widoczna jest
pamiątkowa tablica. Wśród inicjatorów nadania imienia szkole i wbudowania
tablicy był ŚP. ksiądz prałat dr. Jerzy Pawlik z Katowic. W szkole uczy się
przeciętnie 120 uczniów w klasach I-VIII w języku rumuńskim i języku polskim

57. z udziałem nauczycieli z Polski.
7. Pomniki Papieża JANA PAWŁA II w Suceava
Na terenie Rumunii nie ma zbyt dużo pomników pamięci Sługi Bożego Papieża
Jana Pawła II. Istnieją następujące;
* W stolicy Bukoviny SUCEAVA przy głównej trasie Str. Ştefan cel Mare, vis
a vis budynku Rady Wojewódzkiej, znajduje się Kościół Rzymsko-Katolicki
p.w.Świętego Jana Nepomucena, zbudowany w roku 1836. Placyk przed
kościołem nazwano Piaţa Papei Ioan Paul al II-lea. Zaś na pamiątkę 10-tej
rocznicy pielgrzymki Wielkiego Polaka Papieża do Rumunii, do Bucureşti
(7-9 maja 1999r), w niedzielę, 17 maja 2009r uroczyście odsłonięto na kościele
(od strony głównej ulicy) pomnik Sługi Bożego JANA PAWŁA II.
W uroczystościach wzięli udział: Przewodniczący Rady Wojewódzkiej Pan
Gheorghe Flutur, burmistrz Ion Lungu, zastępca Ghervazen Longher i setki
chrześcijan, liczni Polacy oraz katolicki biskup Iasi, Peter Gherghel. Na fasadzie
kościoła, "stoi" postać Papieża - o wysokości ca.1,65 m, wykonana z włókna
szklanego. Warto wiedzieć, że jest to pierwszy w Rumunii, pomnik papieża na
otwartej przestrzeni publicznej.
* Dotychczas dwie figury byłego papieża w Rumunii znajdują się w obrębie
samych kościołów, jak:
- Kościół przy Noncjaturze w Bucureşti, str. Pictor C. Stahi nr 5-7,
- na dziedzińcu Kościoła pw. Świętej Teresy w Iaşi, Şos. Nicolina, nr 6
(www.sfterezaiasi.cnet.ro)
8. Faustyn Krasucki a Vatra Dornei
Źródełko SANITELA w uzdrowisku Vatra Dornei, mieści się w malowniczym
budynku w stylu romańskim pochodzącym z roku 1896. Budynek wzniósł
Polak, Faustyn KRASUCKI, który odegrał znaczną rolę w rozwoju i
rozpropagowania uzdrowiska. Obecnie tylko skromna tabliczka wisząca w
pobliżu ocembrowanego źródła informuje o osobie fundatora.
9. Ks. Jerzy Pawlik duszą na Bukowinie
Wyjątkową postacią na tle kontaktów Polonii z ojczyzną jest ks. prałat doktor
Jerzy Pawlik, urodzony w Katowicach - Józefowcu, który mieszkał w
Katowicach. Był v-ce Prezesem Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Rumuńskiej w
Katowicach. Dzięki księdzu Pawlikowi Polonia z terenów Bukowiny
utrzymywała stałe kontakty z Polską przed upadkiem "żelaznej kurtyny" i mogła
nadal kultywować tradycje polskie, język, uczyć sie zawodów itp. Jego osoba
była i jest nadal powszechnie znana i szanowana w środowiskach polonijnych
regionu Suczava. Nie zwykle aktywny ksiądz prałat, był postacią na Bukowinie,

58. tamże powszechnie mówi się o nim jako OJCU BUKOWINY. Warto
przypomnieć, Ksiądz Pawlik to nie tylko kapłan rzymsko-katolicki ale również
turysta zwany "PRAŁATEM Z PLECAKIEM", to również naukowiec /teologia
i filozofia/, który zawsze podkreślał swe polskie i śląskie korzenie. Zmarł 1
marca 2009r. Na zawsze pozostał na cmentarzu na Józefowcu, dzielnica
Katowic. Rada Miasta Katowice, Wielkiego Ślązaka uhonorowała nadaniem
rondu drogowemu w Katowicach - Bogicach nazwy "Rondo Księdza Jerzego
PAWLIKA" - uchwała nr XLIV/899/09 z dnia 27.07.2009r. Rondo znajduje się
u zbiegu ulic: Leopolda, Siemianowickiej, Wiertniczej i Le Ronda.
10. Generał Józef BEM w Rumunii
W Rumunii młodzież uczy się na lekcjach historii o Wielkim Polaku generale
Józefie Bemie, jako dowódcy powstania w Wiośnie Ludów (1848r) w
Trasilvanii. Jest podnoszony fakt, że gen. Bem jako dowódca stawiał na równi
Rumunów z Węgrami, m.in. dopuszczał Rumunów do stanowisk oficerskich.
Akcentami upamiętniającymi generała są:
* w Târgu Şecuiesc - popiersie genrał na postumencie w centrum miasta. Miasto
leży w woj. Covasna, u ujścia rzeki Turia do rz. Râul Negru.
* w mieście Sfăntu Gheorghe w woj. Braşov istnieje ulica imieniem generała
* W muzeum "Céhtörténeti Múzeum" znajduje się popiersie gen.J.Bema.
11. Jan ŻALPLACHTA - wojskowy i działacz gospodarczy w Bucureşti
Jan Żalplachta (Zapałowicz) - major (ur. 1834 - zm. w lipcu 1894 w Bucureşti.
Był oficerem austriackim, w armii od 1852r. Organizator i dowódca w
powstaniu styczniowym -dowódca oddziału, pod rozkazami Leona
Czechowskiego i dowódca batalionu. Po jego klęsce powstania utworzył w maju
1863 r. nowy oddział, lecz sytuacja powstańców była trudna i wojska polskie
zostały rozbite. Od 2 lipca 1863 r. Jan Żalplachta brał udział w wyprawie na
Wołyń jako podkomendny Franciszka Horodyńskiego. Po powstaniu więziony
przez Austriaków. Później pracuje w Rumunii, m.in. prowadzi firmę
eksploatacji terenów naftowych. Zmarł w Bukareszcie w lipcu 1894 r., został
pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.
12. Witold PIEKARSKI ps. Rola - karykaturzysta w Rumunii
Piekarski ur. 1857, zm. 1909 to ojciec Kazimierza. Wyjątkowo ciekawa postać.
Działacz ruchu socjalistycznego, publicysta; 1880 oskarżony w procesie
krakowskim L. Waryńskiego; współpracownik pism "Równość" i "Przedświt";
Od 1885 uczestnik walk na Bałkanach, 1886 w Rumunii tłumaczy na j. pol.
dzieł Karola Marksa (m.in. Manifestu komunistycznego). W Rumunii był
profesorem sztuki zdobniczej w Slatina i Târgu Jiu, rysownik i karykaturzysta,
określany w "Enciclopedia Româna'1904" mianem " najwybitniejszym
karykaturzysta Rumunii ". Do Rumunii przybył w 1886/1887 po tym, kiedy
został rozpoznany jako członek ruchu rewolucyjnego Polski i Bułgarii. Pracował

59. w Rumunii przedsiębiorstwie eksploatacji terenów naftowych prowadzonych
przez polaka Jana Zalplachtę. W 1891 został profesorem sztuki zdobniczej w
gimnazjum w Slatina, a w 1892 w Târgu Jiu, następnie (1904-1906) dyrektorem
szkoły zawodowej w Novaci obecnie judeţul Gorj. Był współtwórcą publikacji
"Jiul" a także Muzeum Gorj. Rysował wiele dla różnych czasopism i gazet.
13. Izydor KOPERNICKI - polski antropolog tworzy Muzeum Anatomiczne w
Bucureşti
W Szpitalu Klinicznym "Spitalul Clinic Colţea" w centrum stolicy, przy B-dul
I.C.Brătianu nr 1 (w sąsiedztwie Piaţa 21 Decembrie 1989) działał w latach
1865-1871 Izyfor Kopernicki jao lekarz wojskowy i antropolog. Tamże w roku
1866 zakłada Muzeum Anatomiczne i Zootomiczne. Za zasługi dla lecznictwa
Rumunii został odznaczony Złotym Medalem " Bene Merentiâţ". Kopernicki
urodził 17.04.1825 w Czyżówce w powiecie zwinogródzkim. W czasie
Powstania Styczniowego 1863r zajmuje się rannymi na ziemi Kaliskiej. W 1871
osiadł w Krakowie, gdzie w 1878 został docentem, a 1886 profesorem
antropologii. Przeprowadził nader liczne badania kraniologiczne zarówno przez
pomiary czaszek ludzi żyjących, jak i czaszek z czasów przedhistorycznych,
zwłaszcza ludności Galicji i innych plemion słowiańskich, oraz Cyganów,
Ajnów i innych plemion. Rozprawa o Cyganach (1872) zjednała mu nagrodę
towarzystwa antropologicznego w Krakowie. Zmarł 24 września 1891
w Krakowie.
14. Jakub Szela-przywódca rebelii na Podkarpaciu, na Bucovinie.
Gospodarz ze wsi Smarzowa z pod Jasłem stał sie w roku 1846 przywódcą
chłopów w rebelii na Podkarpaciu przeciwko "panom". Władze austriackie
przeniosły jego i rodzinę na Bucovinę do wsi koło Solca. Pochowany został
Jakub Szela na cmentarzu w Vicşani (polska nazwa Ruda) zamieszkałej przez
Polaków) ok. 6 km od miasta Siret.
15. Kazimiera IŁŁAKOWNICZÓWNA w Cluj-Napoca.
Polska poetka, prozaik, dramaturg i tłumaczka w tym języka rumuńskiego
Kazimiera IŁŁAKOWNICZÓWNA (1892-1983), II Wojnę Światową spędziła
w Cluj-Napoca, stolicy Transilvanii, udzielając lekcji języków oraz tłumacząc
na język polski literaturę rumuńską. Jej pamięci jest poświęcona tablica w
języku polskim i rumuńskim na frontonie gmachu Wydziału Ekonomicznego
Uniwersytetu im. Babeaş-Bolyai w Cluj-Napoca, przy wejściu do Instytutu
Rumuńsko-Francuskiego, przy którym działa także Instytut Polski. Odsłonięcia
tablicy dokonano 5.10.2005r.