11

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Agnieszka Szyszko – Perłowska
Anna Baranowska
Pielęgnowanie dziecka zdrowego
513 [01].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

1
Recenzenci:
mgr Elżbieta Leszczyńska
mgr Alicja Pasemko
Opracowanie redakcyjne:
mgr Agnieszka Szyszko - Perłowska
Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 513[01].Z2.02
Pielęgnowanie dziecka zdrowego, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu opiekunka dziecięca
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Rozwój organizmu człowieka 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 12
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Budowa i funkcjonowanie układów i narządów 15
4.3. Funkcjonowanie organizmu w stanie zdrowia 22
4.4. Żywienie niemowląt i małych dzieci 33
4.4.1 Materiał nauczania 33
4.5. Ogólne zasady pielęgnowania dzieci zdrowych 47
4.6. Promowanie zdrowia i edukacja zdrowotna 57
5. Sprawdzian osiągnięć 62
6. Literatura 68

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy o: rozwoju organizmu człowieka,
budowie i funkcjonowaniu układów i narządów, funkcjonowaniu organizmu w stanie
zdrowia, żywieniu niemowląt i małych dzieci, ogólnych zasadach pielęgnowania dzieci
zdrowych, promowaniu zdrowia i edukacji zdrowotnej.
W poradniku zamieszczono:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do pracy z poradnikiem.
2. Cele kształcenia programu jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną
literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
− opis działań jakie powinieneś wykonać,
− wykaz materiałów i narzędzi potrzebnych do ich wykonania.
4. Zestaw zadań testowych sprawdzający poziom przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności.
5. Wykaz literatury, jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
Poradnik nie może być traktowany jako wyłączne źródło wiedzy. Wskazane zatem jest
korzystanie z innych dostępnych źródeł informacji.

4
Schemat układu jednostek modułowych
513[01].Z2
Pielęgnacja dziecka
513[01].Z2.01
Organizowanie opieki nad
dzieckiem w placówkach
opiekuńczo – wychowawczych
513[01].Z2.02
Pielęgnowanie dziecka zdrowego
513[01].Z2.03
Pielęgnowanie dziecka chorego

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− omawiać budowę ludzkiego ciała
− wymieniać funkcje pełnione przez poszczególne układy organizmu człowieka
− określać rolę narządów budujących ludzki organizm
− rozpoznawać możliwości psychomotoryczne dziecka w zależności od wieku,
− określać tryb życia dzieci w zależności od wieku
− wymieniać podstawowe grupy składników pokarmowych i ich rolę w organizmie
− wymieniać produkty będące źródłem poszczególnych składników pokarmowych
− planować opiekę nad dziećmi w poszczególnych grupach wiekowych
− wyjaśniać pojęcie promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej,
− stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
− korzystać z różnych źródeł informacji.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− scharakteryzować rozwój organizmu człowieka,
− wskazać zmiany ilościowe i jakościowe w procesie rozwoju dziecka,
− opisać budowę oraz funkcjonowanie poszczególnych układów i narządów,
− wskazać związek między dojrzewaniem poszczególnych układów i narządów,
a osiągnięciami rozwojowymi dziecka,
− wykonać czynności związane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych dziecka,
− zaspokoić potrzebę termoregulacji organizmu dziecka,
− zaspokoić potrzebę ruchu dziecka,
− zapewnić warunki do prawidłowej wymiany gazowej,
− nauczyć dzieci czynności higienicznych,
− przygotować posiłki dla niemowląt,
− opracować jadłospisy dla dzieci w wieku poniemowlęcym,
− zorganizować wypoczynek małemu dziecku,
− przygotować dziecko do snu,
− zastosować działania profilaktyczne w pielęgnowaniu małego dziecka,
− zrealizować program edukacji zdrowotnej i wypromować prozdrowotne postawy,
− wykonać czynności pielęgnacyjne zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Rozwój organizmu człowieka
4.1.1. Materiał nauczania
Rozwój fizyczny - całokształt procesów biologicznych (biochemicznych i biofizycznych bez
sfery życia psychicznego) zachodzących od chwili poczęcia do śmierci danego osobnika,
prowadzi do dojrzałości biologicznej i zdolności do reprodukcji, obejmuje następujące
aspekty:
− wzrastanie – proces zmian ilościowych, powiększanie się wymiarów i masy ciała,
− różnicowanie – są to zmiany jakościowe charakterystyczne dla danego wieku, zmiany
w strukturze komórek i tkanek,
− dojrzewanie – doskonalenie funkcji poszczególnych układów i narządów jako całości.
Każde dziecko przechodzi przez kolejne okresy rozwoju, lecz dzieci w tym samym wieku
znacznie różnią się pod względem wyglądu, rozmiarów, kształtów, proporcji ciała
i poziomu dojrzałości.
Na rozwój fizyczny, będący ciągiem zmian wpływają:
− genetycznie uwarunkowany „potencjał wzrastania" - czyli determinanty (płeć, tor rozwoju,
rytm i tempo rozwoju i dojrzewania oraz ostateczną długość ciała),
− czynniki endogenne paragenetyczne - czyli stymulatory (zdrowie i wiek matki, tryb jej
życia, kolejność ciąży, sposób odżywiania się matki, palenie papierosów, spożywanie
alkoholu, narkomania, przyjmowanie leków podczas ciąży),
− czynniki egzogenne (środowisko zewnętrzne) - czyli modyfikatory (klimat, urbanizacja,
aktywność fizyczna, warunki socjalno-bytowe i środowiskowe).
Wzrastanie, będące istotą rozwoju fizycznego jest wypadkową tych czynników.
Rozwój somatyczny w poszczególnych etapach rozwoju dziecka
Okres noworodkowy — pierwsze 28 dni życia
Cechy fizyczne i funkcja organizmu noworodka zależą od tego, w którym tygodniu życia
płodowego się urodził. Noworodek donoszony (tzn. urodzony między 38 a 42 tygodniem
ciąży) ma przeciętną:
− masę ciała 3300-3600 g (większa u chłopców niż u dziewcząt);
− długość ciała 50-52 cm;
− długość ciemieniowo-siedzeniową 35 cm;
− obwód głowy 34-36 cm
− obwód klatki piersiowej 32-34 cm (o 1-2 cm mniejszy niż obwód głowy).
W pierwszych dniach życia dochodzi do ubytku masy ciała o 6-10%. Większość
noworodków osiąga urodzeniową masę ciała około 10 dnia życia. Proporcje ciała
noworodka cechuje duża głowa, krótka szyja, długi tułów, z klatką piersiową
o kształcie okrągłym i krótkie kończyny dolne. Środek ciężkości ciała znajduje się na
wysokości pępka (u dorosłych na wysokości spojenia łonowego). W okresie
noworodkowym głowa stanowi ok. 1/4 długości ciała, a jej obwód jest większy od obwodu
klatki piersiowej. Długi tułów jest równy prawie połowie długości ciała, szyja i klatka
piersiowa są krótkie, a brzuch duży. Takie proporcje utrzymują się jeszcze w drugim
miesiącu życia.

8
Okres niemowlęcy - do 12 miesiąca życia
Jest to faza najintensywniejszego rozwoju somatycznego i motorycznego w całym okresie
życia zewnątrzłonowego. W ciągu pierwszych 12 miesięcy życia niemowlę zwiększa:
− długość ciała o 25 cm - do 3 m.ż. przyrost wynosi około 10 cm., między 4 a 6 m.ż.
około 6 cm, między 7 a 12 m.ż. około 8 cm. W 12 miesiącu życia średnia długość ciała
wynosi 75 cm.,
− masę ciała o 6-7 kg - w następstwie zwiększenia ilości podskórnej tkanki
tłuszczowej (urodzeniową masę ciała podwaja około 5. m.ż., a potraja w 12. m.ż.;
największy przyrost masy ciała występuje około 9. m.ż.),
− od trzeciego miesiąca życia intensywnemu wzrostowi obwodu głowy towarzyszy
jeszcze szybszy przyrost obwodu klatki piersiowej; Warto zapamiętać, że do 6 miesiąca
życia średni miesięczny przyrost obwodu głowy wynosi ok. 1,5 cm miesięcznie,
pomiędzy
6 a 12 m. ż. około 0,5 cm miesięcznie, w drugim roku życia przyrost wynosi około l
cm, a od 3 roku życia około 0,5 cm na rok,
− obwód klatki piersiowej w 2-3 miesiącu życia zrównuje się z obwodem głowy,
a w 3 roku życia jest większy od obwodu głowy o ok. l-l,5cm. Od 3 roku życia obwód
klatki piersiowej jest większy u chłopców niż u dziewczynek, szczególnie w okresie
dojrzewania (około 10 cm),
− ciemiączko przednie zmniejsza się około 6. m.ż., a zamyka się między 9.-18. m. ż.,
− pierwsze zęby mleczne (dolne siekacze) wyrzynają się przeciętnie w 6. m .ż. W końcu
pierwszego roku życia dziecko ma 6-8 zębów (duże różnice indywidualne).
Okres wczesnego dzieciństwa (poniemowlęcy) - 2 i 3 rok życia
Cechuje go wyraźne zwolnienie tempa wzrastania. Przyrosty wysokości ciała wynoszą:
w 2. r.ż. około 12 cm, w 3. r.ż. 8 cm; masy ciała odpowiednio 2,5 i 2 kg. Wyraźnie
zmniejsza się ilość podskórnej tkanki tłuszczowej, zwiększa się masa mięśni (w następstwie
zmniejszonego łaknienia oraz większej aktywności ruchowej); dziecko szczupleje, co często
niepokoi rodziców. Zmieniają się proporcje ciała. Postawę dziecka cechują: pogłębiona
lordoza lędźwiowa, uwypuklony brzuch; zaczyna zaznaczać się podłużny łuk stopy.
Okres przedszkolny - 4-6 rok życia
Tempo wzrastania jest wyraźnie mniejsze. Roczne przyrosty wysokości ciała wynoszą
średnio 6-8 cm; masy ciała 2 kg. Dziecko jest szczupłe, wydłużają się kończyny. Dzięki
rozwojowi tkanki mięśniowej poprawia się postawa ciała — zmniejsza się lordoza
lędźwiowa, uwypuklenie brzucha; kształtują się podłużny i poprzeczny łuk stopy
(zakończenie około 8 r. ż.); większość dzieci ma zaznaczoną koślawość kolan. Około 6. r. .ż.
wyrzyna się pierwszy ząb stały (pierwszy trzonowiec, „szóstka") i rozpoczyna się
wymiana zębów mlecznych (zwykle od siekaczy przy środkowych w żuchwie). U chłopców
zwiększa się znacznie szerokość barkowa, klatka piersiowa staje się bardziej płaska.
U dziewczynek zwiększa się głębokość klatki piersiowej oraz szerokość biodrowa, silniej
ponadto jest rozwinięta tkanka tłuszczowa. Inny jest rozwój układu kostnego, a także
mięśniowego, którego znaczną przewagę obserwuje się u chłopców.
Ocena rozwoju fizycznego dzieci
Przebieg rozwoju fizycznego dziecka jest czułym miernikiem stanu jego zdrowia. Ocena
rozwoju powinna stanowić stały element opieki nad dzieckiem w okresie rozwojowym,
ponieważ wczesne wykrycie dysharmonii rozwojowej może mieć duże znaczenie
w zapobieganiu i leczeniu wielu stanów chorobowych. Jednak nawet wśród zdrowych dzieci
istnieją znaczne wahania będące odbiciem działania wielu czynników dziedzicznych

9
i środowiskowych na rosnące dziecko. Ocena dotyczy 4 parametrów: wysokości ciała, masy
ciała oraz obwodów głowy i klatki piersiowej dziecka.
Pomiary ciała dzieci
Przed przystąpieniem do poszczególnych czynności należy:
− przygotować odpowiedni dla wieku sprzęt,
− zlikwidować przeciągi i zapewnić właściwą temperaturę w pomieszczeniu,
− w trakcie wykonywania kolejnych czynności nie dopuszczamy do wyziębienia
organizmu – okryć lub częściowo ubrać,
− zapewnić bezpieczeństwo - nie pozostawiamy dziecka bez opieki, szczególnie gdy
znajduje się nad podłożem (stolik do pielęgnacji, kozetka),
− po dokonaniu pomiarów kolejnego dziecka osoba wykonująca dezynfekuje sprzęt
i myje oraz dezynfekuje ręce.
Aby dokonać pomiaru wysokości ciała należy:
a. noworodek:
− rozebrane dziecko położyć na wysłanym pieluszką stoliku do pielęgnacji,
− przyłożyć taśmę krawiecką na czubku głowy-okolica ciemiączka tylnego,
− poprowadzić taśmę do końca pośladka,
− odczytać wartość długości ciemieniowo-siedzeniowej (Si),
− przełożyć rękę z potylicy na pośladek,
− poprowadzić dalej taśmę przez krzywiznę nóg aż do końca pięty ( nie prostujemy
nóżek ze względu na możliwość uszkodzenia stawów biodrowych),
− czynności końcowe, patrz punkt: d poniżej .
b. niemowlę:
− rozebrane dziecko ułożyć na ławeczce Epsteina (ew. liberometr Wolońskiego) tak,
aby czubkiem głowy dotykało zamocowanego na stałe elementu urządzenia po
lewej stronie,
− wyprostować kończyny dolne dziecka,
− ruchomą część urządzenia przystawić do podeszwowej płaszczyzny stóp
ustawionych prostopadle do podłoża,
− czynności końcowe, patrz punkt: d – poniżej.
c. dziecko starsze:
− polecić, aby dziecko zdjęło obuwie,
− dziecko ustawić swobodnie wyprostowane przy ścianie, na której jest naklejona
taśma centymetrowa tak, aby piętami dotykało ściany,
− głowę dziecka ustawić tak, aby górne krawędzie otworów usznych i dolne
krawędzie oczodołów znajdowały się na tym samym poziomie (głowa
wyprostowana, oczy skierowane na wprost),
− poprosić o pozostanie przez chwilę bez ruchu z opuszczonymi rękoma, zająć
dziecko rozmową,
− następnie przystawić ekierkę tak, aby jedna jej przyprostokątna dotykała ściany
wzdłuż podziałki a druga czubka głowy dziecka,
− w miejscu, gdzie dolna (pozioma) krawędź ekierki dotyka podziałki na taśmie,
d. następnie:
− odczytać wynik, z dokładnością do l mm.,
− wynik pomiaru zapisać w dokumentacji i zaznaczyć na siatce centylowej lub
porównać z normami dla danego wieku,
− zinterpretować wynik testu,

10
Nie poleca się mierzenia wysokościomierzem przy wadze lekarskiej, ponieważ pomiar ten
daje wynik o większym błędzie.
Aby dokonać pomiaru masy ciała należy:
a. noworodki i niemowlęta:
− wytarować wagę niemowlęcą razem z pieluszką ( co 10 pomiarów),
− rozebrać dziecko do naga, ewentualnie pozostawić w suchej pieluszce,
− położyć dziecko na wadze, nie pozostawiać bez opieki,
− czynności końcowe, patrz punkt: c poniżej,
b. dzieci starsze:
− dziecko poinformować o celu i przebiegu czynności,
− dziecko rozebrać, pozostawić tylko bieliznę,
− sprawdzić wynik ostatniego ważenia, co ułatwi nam wykonanie czynności (mamy
wartość wyjściową),
− postawić na wytarowanej wadze, poprosić o pozostanie przez chwile bez ruchu
z opuszczonymi rękoma,
− zająć dziecko rozmową.
c. następnie:
− przesuwając ciężarkami na skali wagi spowodować zrównoważenie się szalek wagi,
− odczytać wynik pomiaru z dokładnością do 100 g,
− wynik pomiaru zapisać w dokumentacji i zaznaczyć na siatce centylowej lub
porównać z normami dla danego wieku,
− zinterpretować wynik testu.
Aby dokonać pomiaru obwodu główki dziecka należy
− dziecko posadzić lub położyć (w zależności od wieku) na stoliku do pielęgnacji,
− rozwinąć nierozciągniętą taśmę ze skalą,
− poprowadzić ją delikatnie wokół główki dziecka od tyłu ku przodowi tak, aby: z tyłu
przebiegała na wysokości potylicy, od przodu zaś przez wyniosłość guzów czołowych,
− odczytać wynik na taśmie z dokładnością do 0,5 cm,
− wynik pomiaru zapisać w dokumentacji i zaznaczyć na siatce centylowej lub porównać
z normami dla danego wieku,
Aby dokonać pomiaru obwodu klatki piersiowej dziecka należy
− dziecko posadzić lub położyć ( w zależności od wieku) na stoliku do pielęgnacji,
− rozwinąć nierozciągniętą taśmę ze skalą,
− poprowadzić ją delikatnie wokół klatki piersiowej dziecka od tyłu ku przodowi tak, aby:
z tyłu przebiegała na wysokości dolnych kątów łopatek, pod paszkami, od przodu zaś na
wysokości sutków,
− odczytać wynik na taśmie z dokładnością do 0,5 cm,
− wynik pomiaru zapisać w dokumentacji i zaznaczyć na siatce centylowej lub porównać
z normami dla danego wieku,
Interpretacja wyników testu [9]
Wyniki pomiarów ciała dziecka porównuje się z odpowiednimi dla jego płci i wieku
wskaźnikami (normami), opracowanymi dla populacji, z której dziecko pochodzi.
Najczęściej stosuje się do tego celu siatki centylowe.

11
Zapamiętaj! Do interpretacji pomiarów wcześniaków powinny być stosowane siatki
specyficzne, ponieważ tempo wzrastania tych dzieci w początkowym okresie życia jest
odmienne niż urodzonych o czasie.
Rys.1. Wzór siatki centylowej masy ciała chłopców [14, s. 58]
Sposób posługiwania się siatkami centylowymi
Na osi poziomej ograniczającej siatkę centylową od dołu oznaczony jest wiek w latach
(lub w miesiącach dla dzieci w 1 roku życia). Na osi pionowej, po lewej stronie siatki,
oznaczone są wartości cechy, którą się ocenia, np.: wysokość, masa ciała lub któryś
z obwodów.
W celu określenia pozycji centylowej danej cechy należy:
− wybrać siatkę centylową odpowiednią do płci (są zamieszczone w książeczce zdrowia
dziecka) i obliczyć wiek dziecka z dokładnością do l miesiąca,
− następnie na osi poziomej siatki należy znaleźć punkt odpowiadający obliczonemu
wiekowi,
− na osi pionowej -punkt odpowiadający wartości zmierzonej cechy, np.: wysokości ciała,
− z obu znalezionych punktów poprowadzić proste,
− punkt przecięcia się linii jest pozycją centylową.
Jeżeli punkt znajduje się w środku miedzy np. 10 i 25 centylem, to zapisujemy wynik jako
10-25 lub 10/20. Jeżeli punkt znajduje się bliżej linii 10 to zapisujemy wartość jako 10↑ lub
< 10, jeżeli bliżej linii 25 to zapisać należy jako 25↓ lub >25. Jeżeli punkt leży na linii to
zapisujemy tylko nr centyla np. 10
Kanał centylowy jest to obszar na siatce pomiędzy dwiema sąsiednimi liniami
wyznaczającymi centyle: 3, 10, 25 itd.
Zakres prawidłowych wartości mieści się pomiędzy 25 a 75. Wyniki pomiarów znajdujące
się pomiędzy 75 a 90 centylem oraz pomiędzy 10 a 25 centylem ocenia się jako wymagające
obserwacji ze względu na możliwość patologii. Wartości pomiędzy 90 a 95 centylem oraz
pomiędzy 5 a 10 centylem traktuje się jako nieprawidłowe, a więc zmuszające do wyjaśnienia
przyczyny.
Dzieci, u których stwierdzono, że masa lub wysokość ciała znajduje się poniżej 5 lub powyżej
95 centyla wymagają szczegółowych badań.

12
Po odczytaniu, na którym centylu znajduje się punkt odpowiadający masie ciała badanego
dziecka i punkt odpowiadający jego wysokości ciała porównuje się obydwa uzyskane wyniki, tj.
ocenia odległość pomiędzy centylami masy i wysokości ciała. Jeżeli np.: wysokość ciała
znajdujemy na 25 centylu, a masę na 50 centylu, to ocenimy, że rozwój badanego dziecka jest
harmonijny. Podobnie ocenimy rozwój dziecka, którego masa ciała znajduje się na 75 centylu,
a wysokość, np. jak poprzednio na 25 centylu, Jeżeli ta odległość jest większa, np. wysokość
ciała znajduje my na 25 centylu, a masa ciała badanego dziecka osiąga wartość 90 centyla,
oznacza to, że dziecko jest bardziej otyłe nie tylko w stosunku do średnich wartości populacji,
ale również w stosunku do własnego wzrostu. Gdyby wzrost badanego dziecka znajdował się
również na 90 centylu uznalibyśmy, że osiągnęło wymiary wyższe niż przeciętna populacji
dzieci polskich, jednak jego rozwój przebiega harmonijnie.
Jednorazowe badanie umożliwia ocenę wymiarów dziecka w danym momencie.
Powtarzanie pomiarów w odstępie czasu pozwala śledzić dynamikę rozwoju, a wykreślenie
indywidualnej krzywej rozwojowej dla danej cechy wykonuje się poprzez połączenie
kolejnych punktów zaznaczonych podczas następujących po sobie badań. W warunkach
prawidłowych krzywa rozwojowa zdrowego dziecka przebiega wzdłuż lub w pobliżu
odpowiedniej krzywej centylowej i powinna być regularna. Każde nagłe odchylenie od
krzywej centylowej może nasuwać podejrzenie zaistnienia czynnika zaburzającego rozwój,
np.: chorobę lub zaburzenia odżywiania.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czy potrafisz podać definicję rozwoju człowieka?
2. Do czego służą siatki centylowe?
3. Co stanowi największą częścią ciała noworodka?
4. Jakie czynniki wpływają na rozwój somatyczny człowieka?
5. W jaki sposób dokonasz pomiaru długości ciała noworodka?
6. O czym może świadczyć nagły przyrost obwodu główki dziecka?
7. Przez jakie punkty poprowadzisz taśmę dokonując pomiaru obwodu klatki piersiowej?
8. Jakie czynności powinny poprzedzać pomiar masy ciała niemowlęcia?
9. Jak zmienia się przyrost masy ciała od urodzenia do końca 1 roku życia?
10. Dlaczego nie wolno prostować nóżek dokonując pomiarów noworodka?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj pomiarów długości i masy ciała, wagi oraz obwodu głowy u noworodka
w 3 tygodniu życia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przypomnieć specyfikę rozwoju somatycznego dzieci w okresie noworodkowym
(Materiał nauczania pkt. 4.1.1),
2) zapoznać się z zasadami dokonywania pomiarów,
3) zorganizować stanowisko pracy niezbędne do wykonania ćwiczenia,
4) wykonać kolejne czynności krok po kroku,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
6) uprzątnąć stanowisko pracy.

13
Wyposażenie stanowiska pracy:
− fantom noworodka,
− waga niemowlęca,
− centymetr krawiecki,
− książeczka zdrowia dziecka lub inna dokumentacja rozwoju dziecka,
− długopis,
− siatki centylowe.
Ćwiczenie 2
Dokonaj pomiarów ciała 2 - letniego dziecka płci męskiej.
1) przypomnieć specyfikę rozwoju somatycznego dzieci w 2 roku życia,
2) zapoznać się z zasadami dokonywania pomiarów (Materiał nauczania pkt. 4.1.1),
− fantom dziecka w wieku przedszkolnym,
− waga lekarska,
− centymetr krawiecki,
− taśma z podziałką w cm przymocowana do ściany,
− książeczka zdrowia dziecka lub inna dokumentacja rozwoju dziecka,
− długopis.
Ćwiczenie 3
Zaznacz na odpowiednich siatkach centylowych następujące wyniki pomiarów, odczytaj
pozycje centylowe i oceń rozwój dzieci.
− dziewczynka 3 lata: 82 cm wzrostu, 20 kg masy ciała, obwód głowy 55 cm,
− chłopczyk 2 lata: 100 cm wzrostu, 10 kg, obwód głowy 45 cm;
− dziewczynka 12 miesięcy: 78 cm wzrostu, 11 kg, 56 cm obwodu głowy;
− chłopczyk 4 lata: 105 cm wzrostu, 18 kg, 55 cm obwodu głowy.
1) przypomnieć zasady nanoszenia danych na siatki wentylowe,
2) przypomnieć sposoby odczytywania danych i oceny rozwoju dzieci na podstawie siatek
wentylowych (Materiał nauczania pkt. 4.1.1),

14
− długopis, ekierka,
− siatki centylowe dla odpowiednich cech rozwojowych,
− kartka papieru.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) dokonać pomiarów ciała noworodka? o o
2) dokonać pomiarów ciała dziecka 3 letniego? o o
3) zaznaczyć wyniki pomiarów na siatkach centylowych? o o
4) podać wymiary noworodka urodzonego o czasie? o o
5) scharakteryzować zmiany długości ciała do końca 1 roku życia? o o
6) wymienić elementy wpływające na rozwój fizyczny organizmu? o o
7) określić w jakiej sytuacji stwierdzisz zaburzenia rozwoju dziecka? o o
8) wyjaśnić przyczynę wolniejszego przyrostu masy ciała u dzieci
w 2 roku życia? o o

15
4.2. Budowa i funkcjonowanie układów i narządów
Podstawowe parametry stanu ogólnego dziecka stanowią wyznacznik ich
funkcjonowania.
Mianem podstawowych parametrów stanu ogólnego określamy: temperaturę, tętno,
ciśnienie tętnicze krwi i liczbę oddechów. Jeżeli wartości te utrzymują się w granicach
normy, to ogólny stan dziecka określamy jako prawidłowy. Zaistnienie choroby, infekcji lub
innego zaburzenia powoduje zmiany w tych parametrach np. infekcja objawi się
podwyższeniem temperatury ciała, odwodnienie obniżonym ciśnieniem itp. Prawidłowe
wartości świadczą niejako o prawidłowym funkcjonowaniu podstawowych układów
i narządów organizmu człowieka.
Pomiar temperatury ciała
Temperatura ciała - to wartość pomiarowa odczytywana na skali termometru. Najczęściej jest
mierzona w skali Celsjusza, w której punkt zamarzania wody odpowiada 0°, a temperatura
wrzenia 100°. Temperatura ciała człowieka ulega nieznacznym wahaniom w ciągu dnia; jej
wzrost lub spadek mogą spowodować różne czynniki. Badanie przeprowadza się u każdego
chorego hospitalizowanego. Częstszych pomiarów wymagają pacjenci gorączkujący,
w hipotermii, poddawani intensywnej obserwacji w ciężkim stanie zdrowia.
Temperaturę ciała u dzieci mierzy się metodami:
− zewnętrznymi: pod pachą, w pachwinie;
− wewnętrznymi: w odbycie, w przewodzie słuchowym zewnętrznym.
Temperatura ciała ulega wahaniom: w ciągu dnia w zakresie 0,5- 1°C (najniższa jest nad
ranem, ok. godz. 4.00, najwyższa wieczorem ok. godz. 16.00)
Prawidłowa temperatura ciała jest różna w zależności od miejsca pomiaru:
pod pachą - 36,0-37,0°C; w pachwinie - 36,0-37,0°, C w odbycie - wyższa o 0,5°C niż pod
pachą; w jamie ustnej - wyższa o 0,3° C niż pod pachą; w przewodzie słuchowym różna,
w zależności od wieku:
− 0-2 r. ż. - 36,4-38,0°C,
− 3-10 r. ż.-36,1-37,8°C,
− 11-65 r. ż.-35,9-37,6°C,
− powyżej 65 r. ż. - 35,8-37,5°C.
Oceniając wartość temperatury ciała, uwzględniamy wiek badanego, płeć, porę dnia, miejsce
badania temperatury oraz rodzaj termometru.
Temperatura niższa niż 36°C - to temperatura subnormalna;
36,0-37,0°C - temperatura normalna
37,1 - 39°C gorączka umiarkowana,
powyżej 39°C - gorączka wysoka.
Człowiek może znieść maksymalną temperaturę 42,0-43,0°C; powyżej tej temperatury
zachodzą w organizmie procesy denaturacji białka. Temperatura 26,0°C określana jest jako
krytyczna, powoduje porażenie ośrodka oddechowego i naczynioruchowego, prowadząc do
śmierci.
W celu pomiaru temperatury ciała u dzieci należy:
− przygotować zestaw: termometr elektroniczny (rtęciowy łatwo się tłucze, rtęć jest
metalem trującym a odłamki szkła mogą powodować zranienie), 70-80% alkohol,
waciki, miska nerkowata;

16
− zapewnić odpowiednie warunki klimatyczne (ciepło, bez przeciągów, zamknąć okna);
− starsze dziecko poinformować o celu i sposobie wykonaniu pomiaru, pozyskać go do
współpracy;
− odsłonić okolicę potrzebną do pomiaru;
− zapewnić wygodną pozycję siedzącą lub leżącą, a w przypadku pomiaru w odbycie
pozycji na boku z lekko ugiętymi kończynami dolnymi w stawach biodrowych
i kolanowych lub na plecach;
− higienicznie umyć ręce i założyć rękawiczki;
− przed pierwszymużyciemaparatu pomiarowego zapoznać się z instrukcją obsługi;
− postępować zgodnie z zaleceniami producenta (włączyć przycisk uruchamiający zasilanie
termometru, oczekiwać na pojawienie się sygnału oznaczającego gotowość termometru do
pomiaru np. znaku °C lub symbolu ucha na wyświetlaczu, nałożyć osłonki na termometr
elektroniczny pozwalające na pomiar temperatury w uchu, włożenie termometru w miejsce
badania (ucho, pod pachę), pojawienie się sygnału dźwiękowego oznacza zakończenie
pomiaru);
− odczytać i zinterpretować wynik;
− zdezynfekować termometr, spłukać letnią wodą, osuszyć specjalną ściereczką;
− zdjąć rękawiczki, higienicznie umyć ręce;
− udokumentować wynik pomiaru ( w karcie gorączkowej, dokumentacji);
− zgłosić rozpoznane nieprawidłowości lekarzowi.
Pomiar oddechu
Oddychanie to proces wymiany gazowej w organizmie, mający na celu pobranie tlenu, a wydalenie
dwutlenku węgla. Na oddech składa się: wdech (akt czynny - wprowadzenie powietrza do
narządu oddechowego wskutek skurczu mięśni oddechowych), wydech (akt bierny - wskutek
zapadania się klatki piersiowej i wyższego ustawienia przepony). Dokonując oceny oddechu,
zwracamy uwagę na: obecność, częstość, jakość, rytm oddychania. Badanie ma znaczenie
diagnostyczne w ocenie wydolności oddechowej pacjenta oraz w monitorowaniu stanu chorego
w przebiegu chorób układu oddechowego, krążenia i innych.
Wykonując badanie oddechu, należy uwzględnić: częstotliwość oddechów w czasie l min,
obserwację charakteru oddechu, obserwację ruchów klatki piersiowej, ocenę zapachu oddechu.
Szybkość (częstość) oddechów uzależniona jest od wieku badanego. Wartości prawidłowe oddechu
w spoczynku:
− noworodki i niemowlęta - około 40-50/min;
− małe dzieci - około 18-25/min;
− dorośli-około 12-20/min.
Czynniki przyspieszające oddech - fizjologiczne: wzmożony wysiłek fizyczny, reakcje
emocjonalne; patologiczne: stany gorączkowe, zmniejszona objętość oddechowa, choroby
płuc, urazy klatki piersiowej, upośledzone krążenie, zmniejszenie ilości krwi (nośnika
tlenu), zmniejszenie ilości tlenu w powietrzu wdychanym.
Czynniki zwalniające oddech: fizjologiczne: sen, hiperwentylacja, patologiczne: zatrucie
środkami nasennymi, narkotycznymi, uszkodzenia czaszkowo-mózgowe, hipotermia.
Aby ocenić oddech należy:
− zapewnić odpowiednie warunki klimatyczne (ciepło, bez przeciągów, zamknąć okna),
− starsze dziecko poinformować o celu i sposobie wykonaniu pomiaru, pozyskać o do
współpracy; informujemy o badaniu np. tętna, gdyż badanie oddechu wykonujemy bez
wiedzy pacjenta),
− zapewnić ciszę w pomieszczeniu,
− przygotować zestaw: zegarek z sekundnikiem lub stoper,

17
− higienicznie umyć ręce,
− zapewnić wygodną pozycję siedzącą lub leżącą, najlepiej z odkrytą klatka piersiową,
− ułożenie ręki na nadgarstku chorego jak do badania tętna (u dzieci lepiej na klatce
piersiowej) i liczenie oddechów przez l min,
− zaobserwować, czy dziecko ma trudności oddechowe, czy w proces oddychania włączane
są dodatkowe mięśnie oddechowe, czy występuje duszność, czy oddychaniu towarzyszą
świsty, trzeszczenia w klatce piersiowej. Określenie zapachu wydychanego powietrza,
− udokumentować wynik pomiaru (w karcie gorączkowej, dokumentacji),
Pomiar tętna
Tętnem nazywa się spowodowane przez skurcz serca wyczuwalne uderzenie o ścianę
naczynia fali krwi, która przepłynęła przez układ tętniczy. Tętno wyczuwa się tam, gdzie
tętnice przebiegają powierzchownie i gdzie można docisnąć je do twardych struktur
tkankowych. Pomiaru tętna dokonujemy w celu wykrycia zaburzeń w zakresie liczby
(częstości), napięcia (siły), miarowości (rytmu) tętna. Badanie przeprowadza się
w warunkach szpitalnych u każdego chorego 2 razy dziennie równocześnie z pomiarem
temperatury.
Tętno badamy: metodą palpacyjną lub za pomocą stetoskopu, osłuchując czynność serca.
Typowym miejscem badania tętna jest tętnica promieniowa. U małych dzieci najłatwiej jest
odszukać tętnice ramienną, nie badamy tętna na tętnicy szyjnej gdyż szyja u dzieci jest
krótka.
Szybkość tętna, czyli ilość uderzeń na minutę, uzależniona jest od wieku badanego.
Tabela 1. Wartości prawidłowe tętna [19, s. 599]
Wiek
Średnia
wartość
uderzeń/min
Zakres (dwa
odchylenia
standardowe)Noworodek 140 90-190
1-6. m.ż. 130 80-180
6-12. m.ż. 115 75-155
1-2. r.ż. 110 70-150
2-6. r.ż. 103 68-138
Czynniki powodujące przyśpieszenie tętna:
- fizjologiczne: wiek (zależność przedstawiono w tabeli nr 1), wysiłek fizyczny, spożycie
alkoholu, nikotyny u ludzi młodych.
- patologiczne: choroby gorączkowe (wzrost o 1°C temperatury ciała odpowiada wzrostowi
tętna o 10-20 uderzeń/min), choroby serca (niewydolność krążenia, nerwica),
hipowolemia (utrata krwi, odwodnienie).
Czynniki powodujące zwolnienie tętna:
− fizjologiczne: sen, pozycja leżąca,
− patologiczne: zatrucia pochodzenia wewnętrznego (mocznica), zatrucia pochodzenia
zewnętrznego (np. grzybami), hipotermia (obniżenie centralnej temperatury ciała).
Niemiarowość tętna może być spowodowana: przyspieszaniem i zwalnianiem oddechów,
uszkodzeniem mięśnia sercowego. Napięcie tętna uwarunkowane jest stanem naczyń
krwionośnych i ilością krążącej krwi.
Podczas wykonywania badania tętna może dojść do wystąpienia błędów technicznych, które
mogą rzutować na wynik pomiaru. Najczęstsze błędy to: niewłaściwe ułożenie opuszków

18
palców nad tętnicą, wyczucie własnego tętna przez osobę badającą, krótki czas badania, nie
pozwalający na wykrycie niemiarowości, niedokładne określenie czasu pomiaru.
Szybkość tętna mierzymy przez 15 sekund, uzyskany wynik mnożymy przez 4.
Zwolnienie czynności serca poniżej normy to bradykardia, przyspieszenie czynności serca
powyżej normy to tachykardia.
Aby zbadać tętno u dziecka należy:
współpracy,
− zapewnić ciszę w pomieszczeniu,
− przygotować zestaw: zegarek z sekundnikiem lub stoper,
− zapewnić wygodną pozycję siedzącą lub leżącą, ze stabilnym podparciem badanej
kończyny,
− zapewnić dziecku przynajmniej 5-minutowy odpoczynek przed badaniem,
− opuszkami palców 2, 3, 4 lekko ucisnąć tętnicę; kciuk powinien znajdować się poza
polem badanej tętnicy,
− jeżeli tętno jest dobrze wyczuwalne i miarowe, należy liczyć uderzenia przez 15
sekund (uzyskany wynik jest mnożony przez 4),
− jeżeli wykryto zaburzenia rytmu, należy liczyć uderzenia serca przez l min,
− udokumentować wynik pomiaru ( w karcie gorączkowej, dokumentacji),
Pomiar ciśnienia tętniczego krwi
Ciśnienie tętnicze krwi jest siłą, jaką przepływający strumień krwi wywiera na ściany
elastycznych naczyń krwionośnych. Zwykle pomiar wykonuje się na tętnicy ramiennej,
u noworodkówi niemowląt można również na udowej. W pomiarze ciśnienia tętniczego krwi
wyróżnia się ciśnienie maksymalne, czyli skurczowe oraz minimalne, czyli rozkurczowe.
Badanie wykonywane jest za pomocą różnych aparatów do pomiaru ciśnienia. Najczęściej
wykorzystywane są aparaty rtęciowe, sprężynowe i elektroniczne. Badanie ma duże
znaczenie diagnostyczne. Umożliwia określenie wielkości ciśnienia tętniczego krwi,
rozpoznanie nadciśnienia tętniczego oraz kontrolę jego leczenia, jest także pomocne
w diagnozowaniu stanu pacjenta oraz chorób, których przyczyną mogą być wahania ciśnienia
krwi.
Wartości prawidłowe ciśnienia tętniczego krwi (według Riva-Rocci):
− noworodki (skurczowe): 60-80 mmHg,
− niemowlęta (skurczowe): 80-85 mmHg,
− małe dzieci (skurczowe): 80-100 mmHg,
Pomocnym w zapamiętaniu wartości prawidłowych ciśnienia u dzieci powyżej 2 roku
życia jest wzór: 80 + 2 x wiek (w latach) = wartość ciśnienia skurczowego, 2/3 tej wartości to
wartość ciśnienia rozkurczowego.
Podczas wykonywania badania ciśnienia tętniczego krwi może dojść do wystąpienia błędów
technicznych, które mogą zafałszować wynik. Najczęstsze przyczyny błędów to: niesprawny
sprzęt, ograniczony słuch osoby badającej bądź nieprawidłowa technika dokonywania
pomiaru.
Wynik pomiaru ciśnienia odczytujemy na skali manometru. Moment pojawienia się
pierwszych tonów o charakterze stuków w czasie wypuszczania powietrza z mankietu
określa wartość ciśnienia skurczowego, zniknięcie tonów wskazuje wartość ciśnienia
rozkurczowego. Wartości wyższe od prawidłowych, przy uwzględnieniu grup wiekowych
badanych, określa się jako nadciśnienie (hipertonia), natomiast wartości niższe - jako
niedociśnienie (hipotonia).

19
Aby zmierzyć ciśnienie tętnicze krwi należy:
− przygotować sprzęt: aparat do pomiaru ciśnienia, np.: rtęciowy, zegarowy,
automatyczny, stetoskop (słuchawki lekarskie), komplet mankietów w różnych
rozmiarach ( zasadą jest, że wysokość mankietu musi stanowić 2/3 wysokości ramienia
lub uda: dla dzieci do 2 lat - 6 cm, dla dzieci do 4 lat - 8 cm),
− sprawdzić sprawności funkcjonowania aparatu (szczelny mankiet, pompka, przewody
podłączone do aparatu, wskazówka lub rtęć w punkcie o) i stetoskopu,
− zapewnić możliwość ustawienia aparatu pionowo na twardym podłożu i prawidłowe
oświetlenie miejsca wykonywania pomiaru,
współpracy; zapewnić ciszę w pomieszczeniu,
− zapewnić wygodną pozycję siedzącą lub leżącą, ze stabilnym podparciem badanej
kończyny,
− zapewnić dziecku przynajmniej 5-minutowy odpoczynku przed badaniem,
− zapewnić pacjentowi wygodną pozycję (siedząca lub leżąca), z podparciem kończyny
górnej tak, aby tętnica ramienna lub udowa znajdowała się na poziomie serca,
− zdjąć ubranie z ramienia, na którym będzie dokonywany pomiar; ułożyć ramię w lekkim
odwiedzeniu, odwrócić dłoń stroną zgięciową do góry,
− założyć opaskę na wybrana kończynę. Opaska musi ściśle przylegać do ramienia.
Gumowe przewody powinny znajdować się na przyśrodkowym boku ramienia. Opaski
nie wolno zakładać na ramię ręki, w której znajduje się wkłucie, przetoka tętniczo-
żylna,
− umocować manometr do mankietu (przy aparacie zegarowym).
− odszukać tętno na tętnicy łokciowej (w zgięciu łokciowym poniżej mankietu po stronie
przyśrodkowej),
− założyć słuchawki lekarskie do uszu,
− przyłożyć membranę słuchawek w miejscu badania tętna,
− zamknąć zawór w pompce (zakręcając w prawo),
− wtłoczyć powietrze do mankietu, pompując pompką do momentu, gdy ciśnienie będzie
o 20-30 mmHg wyższe niż w chwili zaniku tętna,
− wypuścić z mankietu powietrze tak, by słupek rtęci opadał w tempie 2-3 mmHg/s.
− wysłuchać pierwszy ton, jednoczesne zapamiętać stan słupka rtęci - jest to wartość
ciśnienia skurczowego,
− dalej powoli wypuszczać powietrze, słuchać wyraźnych tonów, zapamiętać stan słupka
rtęci w momencie zaniku tętna - jest to, wartość ciśnienia rozkurczowego,
− zdjąć słuchawki,
− zdjąć mankiet z ramienia,
− udokumentować wynik pomiaru ( w karcie gorączkowej, dokumentacji),

20
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest prawidłowy zakres normy temperatury mierzonej pod pachą?
2. Kiedy mówimy o tachykardii u dziecka 3 letniego?
3. Jakim termometrem najbezpieczniej jest mierzyć temperaturę u małych dzieci, w jakim
miejscu?
4. Jakie znasz odrębności układu pokarmowego u małych dzieci?
5. Jakie ciśnienie tętnicze powinien mieć zdrowy trzylatek?
6. Jaki objaw ze strony układu krążenia będzie towarzyszył gorączce?
7. Przez jaki czas będziesz mierzyć tętno, jeżeli wykryjesz zaburzenia?
8. Na której kończynie można mierzyć ciśnienie tętnicze u małych dzieci?
9. Gdzie zanotujesz wyniki dokonanych pomiarów?
10. Jakie znasz stany przejściowe noworodka?
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj pomiarów temperatury i tętna 4 - letniego dziecka.
1) przypomnieć zakres norm parametrów stanu ogólnego dla dzieci w 4 roku życia,
2) zapoznać się z zasadami dokonywania pomiarów temperatury i tętna u dzieci (Materiał
nauczania pkt. 4.2.1),
5) zapisać wyniki badań w dokumentacji,
− termometr lekarski, najlepiej elektroniczny,
− aparat do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi,
− karta gorączkowa lub inna dokumentacja obowiązująca w placówce,
− długopis czerwony i niebieski,
− osłonka na termometr,
Ćwiczenie 2
Dokonaj pomiarów ciśnienia tętniczego krwi i liczby oddechów u 6 miesięcznego
niemowlęcia.

21
1) przypomnieć zakres norm podanych parametrów u niemowląt,
2) zapoznać się z zasadami dokonywania pomiarów ciśnienia i oddechów u dzieci
(Materiał nauczania pkt. 4.2.1),
5) zinterpretować wyniki pomiarów,
6) zapisać wyniki badań w dokumentacji,
− aparat do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi
− karta gorączkowa lub inna dokumentacja obowiązująca w placówce
− długopis czerwony i niebieski
− osłonka na termometr
Czy potrafisz: Tak Nie
1) przygotować odpowiedni sprzęt do wykonania pomiarów
parametrów stanu ogólnego dzieci? o o
2) zmierzyć temperaturę i tętno u małego dziecka? o o
3) dokonać pomiaru ciśnienia i liczby oddechów u małego dziecka? o o
4) wykreślić dane na karcie gorączkowej? o o
5) zinterpretować wyniki pomiarów parametrów stanu ogólnego? o o
6) określić odrębności w budowie ciała dziecka? o o
7) omówić różnice w funkcjonowaniu organizmu dziecka? o o
8) określić, jaki związek ma dojrzewanie poszczególnych układów
z osiągnięciami rozwojowymi dzieci? o o
9) wyjaśnić dlaczego małe niemowlę musi otrzymywać tylko posiłki
płynne? o o

22
4.3. Funkcjonowanie organizmu w stanie zdrowia
Funkcjonowanie organizmu w stanie zdrowia to możliwość zaspokojenia potrzeb
biopsychospołecznych. Opiekunka pomaga lub początkowo wręcz wykonuje wszystkie
czynności niezbędne do zaspokojenia tych potrzeb. W przypadku dziecka zdrowego
sprowadza się to do konkretnych działań pielęgnacyjnych.
Pielęgnowanie dziecka a szczególnie noworodka wymaga delikatności, wrażliwości, ale
także wiedzy oraz umiejętności. Poniżej zostaną przedstawione kolejne czynności
pielęgnacyjne zapewniające realizację podstawowych potrzeb biologicznych ale należy
pamiętać, że podczas ich wykonywania realizowane powinny być również potrzeby
psychiczne i społeczne dziecka.
Wykonując poniższe czynności opiekunka jest zobowiązana postępować zgodnie
z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy (patrz: „Stosowanie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy”).
Podnoszenie niemowlęcia.
Podczas trzymania niemowlęcia w pozycji pionowej, kładzenia do łóżeczka, czy
noszenia na rękach należy podtrzymywać główkę tak, aby nie opadała bezwiednie na boki,
do tyłu, ani do przodu.
Instrukcja podniesienia niemowlęcia:
W celu podniesienia niemowlęcia należy:
− umyć higienicznie ręce,
− obniżyć przednią barierkę łóżeczka (jeśli jest taka potrzeba),
− przed podniesieniem niemowlęcia pochylić się nad nim, aby poczuło, że za chwilę je
przytulisz (szepnij jego imię do ucha, uśmiechnij się),
− wsunąć ręce pod niemowlę i przytrzymać przez chwilę, po czym podnieść niemowlę,
− unosząc niemowlę podeprzeć jedną ręką pośladki, a drugą – plecy, szyję i głowę
niemowlęcia,
− podnosząc niemowlę leżące na brzuszku wsunąć jedną rękę pod brodę i szyję, zaś drugą
umieścić między nóżkami,
− zastosować wybraną pozycję trzymania pamiętając o bezpieczeństwie dziecka.
Trzymanie niemowlęcia
Jest wiele sposobów trzymania niemowlęcia czy starszego dziecka na rękach. Wybór
uzależniony jest od wieku dziecka oraz w jakim celu to robimy, np.: w celu uspokojenia,
odbicia się niemowlęciu po posiłku itp.
− na przedramieniu z główką w zgięciu łokciowym (stosowana do uspokojenia
niemowlęcia np.: przy kolce jelitowej),
− na ramieniu z podtrzymywaniem główki ( pomocna przy „odbiciu”),
− twarzą do przodu,
− noszenie starszego dziecka na biodrze.
Układanie niemowlęcia
Instrukcja układania niemowlęcia:
W celu ułożenia niemowlęcia należy:
− mocno chwycić niemowlę, pochylając się przytulić je, włożyć jedną rękę pod pośladki
dziecka, a drugą wspierać plecy, szyję i głowę,

23
− przez chwilę pozostawić ręce pod ciałem niemowlęcia po czym delikatnie wysunąć,
− ułożyć w wybranej pozycji,
− zasunąć barierkę łóżeczka do góry (jeśli jest taka potrzeba).
Niemowlę można układać w trzech podstawowych pozycjach. Należy pamiętać, że
pozycja noworodka powinna być zmieniana w ciągu doby bowiem każda z nich niesie
określone wartości. Do snu noworodka i niemowlę najbezpieczniej ułożyć w pozycji na
plecach. Pozycje:
1. Pozycja na plecach (z płaską poduszką), zapewnia dobry kontakt wzrokowy
z dzieckiem, zapobiega śmierci łóżeczkowej.
2. Pozycja na brzuszku (na płaskiej powierzchni). Pozycja taka ułatwia wydalanie gazów
(stosowana przy kolce), wpływa korzystnie na kształtowanie stawów biodrowych
i w pewnym stopniu czaszki, wzmacnia mięśnie proste brzucha. Jednak należy
pamiętać, że pozycja ta należy do grupy czynników ryzyka śmierci łóżeczkowej (SIDS).
3. Pozycja na boku (z poduszeczką lub na płasko) - okolicę pleców podpieramy
np.: zwiniętą pieluszką, poduszką. Pozycja ta sprzyja „dociśnięciu” małżowin usznych
do czaszki, zapobiega też zachłyśnięciu się niemowlęcia pokarmem.
Przygotowanie łóżeczka/leżaczka zgodnie z zasadami
Łóżeczka i leżaczki służą dzieciom do odpoczynku podczas pobytu w żłobku. W tym
celu powinno być specjalnie wydzielone pomieszczenie: sypialnia, gdzie każde dziecko ma
swoje miejsce do spania. Dla mniejszych dzieci są to łóżeczka, dla starszych drewniane
leżaczki.
Przygotowywanie łóżeczka i leżaczka dla dziecka polega na oczyszczaniu,
dezynfekowaniu zalecanym środkiem przez Sanepid oraz na zmianie bielizny pościelowej
zawsze wtedy, gdy została zabrudzona lub co miesiąc. Należy pamiętać, aby po włożeniu
małego dziecka do łóżeczka zawsze zamykać barierkę. (patrz Bezpieczeństwo i Higiena
Pracy)
Instrukcja wykonania przygotowania łóżeczka, leżaczka zgodnie z zasadami:
− umyć higienicznie ręce,
− przygotować czystą bieliznę pościelową do zmiany (poszewki, prześcieradło),
− obniżyć przednią barierkę łóżeczka (jeśli jest taka potrzeba),
− zdjąć zabrudzona/użytą bieliznę pościelową (poszewki, prześcieradła),
− odłożyć na krzesło poduszkę i koc,
− umyć łóżeczko,
− zdezynfekować zalecanym przez Sanepid środkiem do łóżeczek czy leżaczków,
− założyć gumowy podkład, chroniący materac,
− założyć prześcieradło pokrywając materac bądź wkładkę na leżaczku,
− umocować prześcieradło - podłożyć pod materac lub wkładkę do leżaczka w taki
sposób, aby dziecko szybko go nie ściągnęło (np. wykonać narożniki na rogach),
− nałożyć poszewkę na kocyk i ułożyć na materacu,
− nałożyć poszewkę na poduszkę i ułożyć na materacu.
Przewijanie niemowlęcia
Czynność przewijania, polegająca na oczyszczeniu skóry narządów płciowych
zewnętrznych i pośladków z substancji drażniących zawartych w moczu i kale dziecka, jej
pielęgnowaniu i zmianie pieluszek, jest regulowana sytuacją uzależnioną od wydalania kału
i/lub moczu.

24
Przewijanie wykonuje się zależnie od potrzeby, tzn. kilkakrotnie w ciągu dnia i jeden do
dwóch razy w nocy przed karmieniem (zmiana maksymalnie co 3 godziny). W nocy należy
robić to w półmroku, aby nie wybudzać dziecka ostrym oświetleniem. Niektóre dzieci
sygnalizują płaczem mokre pieluszki. Korzystne jest przewijanie dziecka przed karmieniem
bowiem po karmieniu czynność ta może prowokować do ulewania i wymiotów.
Najwygodniej jest przewijać dziecko na powierzchni znajdującej się na wysokości 75-80cm
od podłogi. Są różne sposoby zakładania pieluszek - ważne jest aby pieluszka spełniała
swoją rolę i aby była założona wygodnie. Nigdy nie wolno unosić pośladków dziecka
pociągając za stopy ani kłaść na materacu do przewijania tak, żeby ciało bezpośrednio
stykało się z ceratką stołu pielęgnacyjnego. Do przewijania wykorzystywane są dwa rodzaje
pieluszek: jednorazowe (np. Pampers) lub wielorazowego użytku-pieluszki tetrowe, bądź
specjalne chłonące majteczki wielorazowego użytku z możliwością prania, np.: Popolini.
Instrukcja wykonania przewijania niemowlęcia:
Czynności przygotowawcze:
1. higienicznie umyć ręce,
2. przygotować materiały, sprzęt, otoczenie:
− przygotować sprzęt do zabiegu (patrz: zestaw do kąpieli dziecka, poniżej),
− przygotować czystą bieliznę, (sposób ułożenia pieluszek dla noworodka
przedstawiono na (Rys. 2),
Rys. 2. Sposóbułożenia pieluszek dla noworodka [16, s.329]
− lub przygotować pieluszkę jednorazową (np. Pampers), pamiętając by dobrać odpowiedni
rozmiar zależnie od masy ciała dziecka; śpioszki i odłożyć je na bok (Rys. 3)
Rys. 3 Sposóbprzygotowania pieluszki jednorazowej [16, s. 329]
1. przygotowanie przegotowanej, ciepłej wody w miseczce lub przygotowanie wody
w wanience o temp. ok.37-38°C (zależnie od sytuacji)
2. przygotować dziecko:
− przenieść dziecko z łóżeczka na stolik pielęgnacyjny, pokryty pieluszką,
− zdjąć śpioszki,
− zdjąć pieluszkę (przy czynnościach należy pamiętać o bezpiecznym trzymaniu
dziecka, nie powinno się dziecka pociągać za stopy do góry),
− wstępnie oczyścić pośladki jednorazowymi chusteczkami,
− okryć dziecko przygotowaną pieluszką,
− odrzucić brudną bieliznę do wiadra pedałowego, drugą ręką przytrzymać dziecko.

25
Czynności właściwe:
− ułożyć dziecko na stoliku,
− zmyć zewnętrzne narządy płciowe wodą przegotowaną (gdy dziecko jest bardzo
zanieczyszczone) w ten sam sposób jak podczas kąpieli noworodka (patrz rys. 5),
− ułożyć dziecko na ręku tak jak podczas kąpieli niemowlęcia,
− rozłożyć czystą pieluszkę lub ręcznik,
− sprawdzić łokciem temperaturę wody w wanience (37°C - przyjemne ciepło),
− namydlić myjką pośladki, dokładnie podmyć dziecko,
− spłukać wodą,
− przenieść dziecko na przygotowany wcześniej ręcznik lub pieluszkę,
− osuszyć skórę dziecka ruchem dotykowym,
− przełożyćdziecko do przygotowanejwcześniejczystejbielizny.
Przewijaniedziecka przyużyciupieluszkijednorazowego użytku:
− dokładnie rozwinąć pieluchę, tak aby faktycznie zabezpieczała po jej założeniu przed
wydobyciem się na zewnątrz wydalin ale też nie uciskała,
− podłożyć pod plecy dziecka rozwiniętą pieluchę (część szczytowa z warstwą przylepca)
mniej więcej do wysokości jego pępka,
− unieść pośladki i jednocześnie wsunąć pieluchę pod pośladki,
− przełożyć przednią (czyli dolną, najczęściej z kolorową aplikacją) część pieluchy
między nóżkami dziecka w kierunku brzuszka,
− posmarować skórę pośladków kremem zabezpieczającym je przed drażniącym
kontaktem z moczem i/lub kałem (zapobieganie odparzeniom).
− połączyć całość bocznymi przylepcami stabilnie ale nie ciasno (luźno na dwa palce),
Przewijanie dziecka przyużyciupieluszkiwielorazowego użytku:
− przygotować pieluszki wg. podanego wyżej schematu,
− ułożyć dziecko mniej więcej na środku ostatnich dwóch pieluszek i załóż ją między
nóżkami, do góry na brzuszek, podobnie zrób z dolnym rogiem trójkąta,
− pozostałe rogi trójkąta założyć na brzuszek zawijając nadmiar,
− jeśli to noworodek możesz wykorzystać resztę przygotowanych pieluszek do
całkowitego zawinięcia łącznie z kapturkiem na główkę przy użyciu kocyka (jeśli
zachodzi potrzeba),
− ubrać dziecko (tak jak po kąpieli),
− ułożyć dziecko w łóżeczku.
Czynności końcowe:
Uporządkować sprzęt, materiały, otoczenie:
1. zdezynfekować materacyk, wanienkę (jeśli była używana) i stolik płynem
dezynfekcyjnym, np. Incidin Liąuid Spray.(zawsze według standardów obowiązujących
w danej instytucji),
2. higienicznie umyć ręce.
Kąpiel noworodka
Kąpiel dziecka jest czynnością wykonywaną w celu oczyszczenia, a w następstwie tego
poprawienia samopoczucia dziecka. Czynność powinna być wykonywana codziennie, najlepiej
o tej samej porze. Zaleca się, aby kąpiele odbywały się w porze wieczornej przed karmieniem
dziecka, głównie z uwagi na wyciszający charakter ciepłej kąpieli. Kąpiel wykonujemy w ciepłym

26
pomieszczeniu 22-24ºC.W przypadku starszych dzieci kąpiel wykonywana jest co dwa dni,
nawet rzadziej, by nie wysuszać skóry.
Niebezpieczeństwa podczas zabiegu:
− oziębienie organizmu,
− oparzenie,
− zakażenie kikuta pępowiny (tylko w przypadku noworodków),
− uraz fizyczny dziecka, w następstwie upuszczenia/wypadnięcia dziecka ze stołu do
przewijania podczas wykonywania czynności,
− zwichnięcie dziecku stawu barkowego i/lub biodrowego,
− zachłyśnięcie się dziecka wodą podczas kąpieli,
− dostanie się wody do ucha, oka - zakażenie oczu.
Zasady obowiązujące przy wykonywaniu kąpieli dziecka:
− sprawdzić temperaturę w pomieszczeniu, powinna wynosić 22-24°C,
− sprawdzić temperaturę wody(ok. 37°C) termometremdo wody,
− uśmiechać się i mówić do dziecka tak, aby czuło się bezpieczne,
− wykonywać czynności ruchami delikatnymi, opanowanymi,
− zapewnić poczucie bezpieczeństwa u małego dziecka poprzez okrywanie jego ciała
pieluszką.
Instrukcja wykonania kąpieli noworodka (toaleta krocza, rozbieranie, ubieranie) :
Czynności przygotowawcze rozpocząć od umycia higienicznego rąk:
1. Przygotować materiały, sprzęt, otoczenie:
− stół do kąpieli z materacem ze zmywalnym pokryciem, wanienka z wodą (temp. 37-
38°C) lub specjalne ujęcie wody w kąciku do pielęgnacji dziecka, termometr
kąpielowy, naczynie z przegotowaną ciepłą wodą, spirytus 75% do odkażania
kikuta pępowiny, mydło, np. Bambino, lub delikatny środek myjący np. Penaten,
szampon dziecięcy, chusteczki nawilżone, oliwka lub puder dla dzieci, krem na
pośladki, np. Sudocrem, linomag, penaten, miska nerkowata, rękawica kąpielowa
(myjka) flanelowa, frotte lub miękka gąbka, waciki, patyczki do uszu, szczotka,
grzebień,
− ubranka (koszulka dla noworodka; kaftanik, koszulka, śpioszki dla niemowlęcia),
pieluszki tetrowe i jednorazowe rożek lub kocyk z poszewką, duży miękki ręcznik,
mały miękki ręcznik do twarzy, nożyczki do paznokci z zaokrąglonymi czubkami,
− wiadro pedałowe na pieluszki jednorazowe, wiadro pedałowe na brudną bieliznę
dziecka.
− przygotować czystą bieliznę odpowiednio układając pieluszki tetrowe bądź
jednorazowe w przypadku kąpieli niemowlęcia kaftanik, koszulka, pieluszka
jednorazowa, śpioszkiułożone są w rożku; odłożyć ich na bok,
− przygotować wodę w miseczce (przegotowaną, ciepłą o temp. 37-38°c).
− rozłożyć pieluszki na brzegu stołu,
− ustawić przepływ wody z kranu lub przygotować wodę w wanience i sprawdzić
jej temperaturę termometrem kąpielowym,
2. Przygotowanie dziecka:
− rozebrać dziecko do kąpieli (przenieść dziecko na stół i zdjąć ubranka, pieluszkę,
gdy zachodzi potrzeba, wstępnie chusteczkami oczyścić pośladki),
− okryć dziecko przygotowaną pieluszką. Odrzucić brudną bieliznę jedną ręką do
wiader pedałowych, przytrzymać drugą ręką dziecko.

27
Czynności właściwe:
1. Ułożyć dziecka na stole tak, aby uwidocznić jego twarz.
2. Umyć oczy dziecka wacikami zwilżonymi w przegotowanej wodzie, każde osobnym
wacikiem, w kierunku od skroni do nosa (Rys. 4).
Rys.4. .Kierunek zmywania oczu u dziecka [16, s.339]
3. Umyć twarz dziecka zwilżonymi wacikami w następującej kolejności: czoło, policzek
lewy, grzbiet nosa, policzek prawy, broda, okolica pod nosem, naokoło ust,
4. Osuszyć małym ręcznikiem do twarzy w tej samej kolejności jak podczas mycia twarzy.
5. Umyć uszy i okolice za uszami, wacikami zwilżonymi w przegotowanej wodzie
- przechylając głowę dziecka na bok, umożliwiając swobodny odpływ nadmiarowi wody
i przecierając małżowiny uszne wacikiem, również miejsce za małżowinami usznymi.
Woskowinę uszną można usunąć wacikiem na patyczku, lecz tylko wtedy, gdy pojawi się
na zewnątrz ucha dziecka, przy użyciu specjalnych patyczków z ogranicznikiem.
6. Umyć narządy płciowe wodą przegotowaną:
− dziewczynki - rozchylić lekko lewą ręką wargi sromowe, a prawą przetrzeć
wacikiem w kierunku od wzgórka łonowego do odbytu (Rys.5),
Rys.5. Kierunek przemywania narządówpłciowych żeńskich [16, s.340]
− chłopcy - zsunąć nieznacznie napletek tak, aby uwidocznić cewkę moczową,
przytrzymać lewą ręką, a prawą przemyć prącie (ruchem okrężnym),
7. Umyć namydloną myjką ciało dziecka w następującej kolejności: głowa z włoskami,
szyja (zwracając uwagę na fałdki skóry, gdyż często w nich gromadzi się brud), kończyna
górna lewa w kierunku od pachy do dłoni, podczas mycia delikatnie je prostując
i usuwając zabrudzenia z przestrzeni między palcami, klatka piersiowa w kierunku od
szyi do brzuszka, kończyna górna prawa, tak samo jak lewa, plecy, zaczynając od szyi
do pośladków, brzuszek (uwaga! W przypadku noworodków z kikutem pępowinowym
należy zapobiegać jego zamoczeniu), kończyny dolne w kierunku od stopy do pachwiny,
pośladki (ruchem okrężnym, zbierającym).

28
8. Ułożyć dziecko na lewej ręce, główkę dziecka ukłożyć w zgięciu łokciowym, tułów na
przedramieniu.
9. Odrzucić do wiadra pedałowego pieluszki, na której dziecko było namydlone.
10. Rozłożyć czystą pieluszkę lub ręcznik.
11. Sprawdzić ponownie temperaturę wody w wanience termometrem kąpielowym i poprzez
zanurzenie łokcia w wodzie (37°c - przyjemne ciepło).
12. Zanurzyć dziecko w wodzie, najpierw nóżkę dziecka, następnie całe ciało.
13. Spłukać ciało dziecka wodą w podobnej kolejności jak przy namydlaniu (w tym celu
używa się wolnej ręki).
14. Przenieść dziecko na uprzednio przygotowany ręcznik (pieluszkę).
15. Wytrzeć dziecko ruchem dotykowym.
16. Przełożyć dziecko do przygotowanego wcześniej kocyka z poszewką.
17. Natrzeć dziecko oliwką (kolejność tak jak podczas namydlania).
18. Posmarować pośladki dziecka kremem.
19. Wykonanie opatrunku kikuta pępowiny u noworodka (uwaga! Postępować tak jak
podczas zmiany jałowego opatrunku):
− rozwinąć stary opatrunek, ruchami delikatnymi, tak aby nie wyrwać pępowiny,
− podłożyć suchy, jałowy gazik, osłaniając jednocześnie narządy płciowe,
− zakropić kikut pępowiny 70% spirytusem lub innym zalecanym środkiem do pielęgnacji
kikuta pępowiny, przetrzeć gazikiem pierścień kikuta pępowiny; założyć nowy, suchy
gazik na kikut pępowiny; zamocować opatrunek.
Ubranie noworodka
Noworodek:
− założyć koszulkę dziecku (włożyć własne palce w rękaw koszulki i zmarszczyć go,
przełożyć swoją dłoń przez otwór tak, aby uchwycić rączkę dziecka, przełożyć rączkę
dziecka przez rękaw koszulki. Tak samo należy założyć drugi rękaw. Ułożyć dziecko na
boku i wyrównać koszulkę z tyłu, położyć dziecko na plecach, zapiąć koszulkę. Założyć
na dolnym brzegu koszulki mankiecik, otoczyć nim dziecko i z tyłu założyć jeden
mankiecik w drugi, sprawdzić, czy koszulka jest wygładzona),
− założyć pieluszkę jednorazową lub tetrową,
− obciąć paznokcie dziecku u palców dłoni i stóp według sposobu pokazanego na rysunku 6,
Rys. 6.. Sposóbobcinania paznokci u palcówdłoni i stóp [16, s.342]
− ułożyć dziecko na przygotowane pieluszki - sposób założenia omówiony przy
przewijaniu.
Ubieranie niemowlęcia:
− założyć koszulkę i pieluszkę tetrową lub jednorazową dziecku w taki sam sposób jak
u noworodka,
− założyć kaftanik dziecku - rękaw kaftanika należy założyć tak samo jak koszulkę,
trzymając dziecko ręką pod pachą już ubraną w kaftaniki, przekłada się na bok bez
kaftanika, wyrównuje kaftanik na plecach. Następnie należy położyć dziecko na plecach,
założyć kaftanik na drugą rączkę dziecka, wyrównać i zapiąć,

29
− założyć śpioszki - nogawkę lewą śpioszków zmarszczyć tak, aby w prosty sposób móc
założyć ją dziecku na nogę, w ten sam sposób postępować z drugą nogawką, naciągnąć
przód śpioszków do góry, przytrzymać dziecko pod pachą i położyć na boku, przytrzymać
dziecko jedną ręką, drugą naciągnąć śpioszki z tyłu ku górze, położyć dziecko na plecach
i zapiąć,
− zawinąć dziecko w rożek (dolny róg założyć do góry, przykrywając nóżki, lewy róg założyć
po przeciwnej stronie pod tułów dziecka, prawy przymocować po przeciwnej stronie),
21. Uczesać włosy dziecka miękką szczotką,
22. Obciąć paznokcie u palców dłoni dziecka nożyczkami o zaokrąglonych końcówkach,
nie za krótko, na okrągło, tak, aby dziecko nie kaleczyło się brzegiem paznokcia (Rys.6)
23. Ułożyć dziecko w łóżeczku (np.: w pozycji na boku),
Czynności końcowe:
1. Uporządkować sprzęt, materiały, otoczenie tak jak przy przewijaniu,
2. Higienicznie myć ręce.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. jakie potrzeby zaspokoisz wykonując czynności pielęgnacyjne wobec niemowlęcia?
2. jakie zasady obowiązują przy podnoszeniu dziecka?
3. jaką pozycje zastosujesz u niemowlęcia z kolką?
4. jakie są sposoby układania niemowlęcia, wymień korzyści i zagrożenia?
5. co należy skompletować do przewinięcia niemowlęcia przy użyciu pieluszki
jednorazowej?
6. jakie są różnice pomiędzy wykonywaniem toalety krocza u dziewczynki a u chłopca?
7. jaką kolejność działań zachowasz wykonując kąpiel noworodka?
8. jakie są zasady obowiązujące przy wykonywaniu kąpieli noworodka?
9. jakie czynności podejmiesz, aby założyć noworodkowi koszulkę po wykonanej kąpieli?
10. jak wykonasz opatrunek na kikucie pępowiny u noworodka?
11. jakie mogą wystąpić niebezpieczeństwa podczas kąpieli noworodka?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie1
Przenieś noworodka ze stołu pielęgnacyjnego do łóżeczka.
1) zapoznać się z instrukcją przenoszenia noworodka (Materiał nauczania pkt. 4.3.1),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji podnoszenia i kładzenia noworodka,
4) wykonać czynności krok po kroku,
5) zwracać szczególną uwagę na bezpieczeństwo dziecka,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

30
− łóżko dziecięce,
− stół pielęgnacyjny.
Ćwiczenie 2
Przygotuj łóżeczko/leżaczek dla dziecka zgodnie z zasadami.
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania schematu przygotowania łóżeczka dla dziecka
(Materiał nauczania pkt.4.3.1),
2) zapoznać się z materiałem nauczania: Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy,
4) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
5) wykonać czynności krok po kroku zwracając szczególną uwagę na dokładność ścielenia
łóżeczka
6) sprawdzić pościelone łóżeczko czy naciągnięte jest dokładnie prześcieradło, podkład
gumowy i płócienny (w razie trudności skorzystać z pomocy nauczyciela),
7) wyrównać kocyk,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
− łóżko niemowlęce,
− leżaczek,
− bielizna pościelowa,
− miska,
− woda,
− detergenty,
− środki dezynfekcyjne,
− pojemnik na brudną bieliznę.
Ćwiczenie 3
Wykonaj kąpiel noworodka zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy (toaleta
krocza, rozbieranie, ubieranie)
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z instrukcją kąpieli noworodka (Materiał nauczania pkt.4.3.1),
2) zapoznać się z materiałem nauczania: Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy,
5) wykonać czynności krok po kroku
6) zwracać szczególną uwagę na bezpieczeństwo dziecka i sprawne wykonanie zabiegu,

31
− stół pielęgnacyjny,
− czysta bielizna osobista niemowlęcia - jeśli jest taka potrzeba (śpioszki, kaftanik),
− pieluszka jednorazowa i/lub wielorazowa,
− mokre chusteczki jednorazowe do wstępnego oczyszczenia,
− ręcznik i pieluszka tetrowa lub 2 pieluszki tetrowe,
− myjka,
− miseczka przegotowanej, ciepłej wody o temp. 37-38ºC (w odczuciu przyjemnie ciepła),
− miseczka, ciepłej wody z dodatkiem mydła lub przygotowanie wody w wanience do
umycia pośladków, o temp. 37-38ºC,
− środki pielęgnacyjne zależnie od potrzeb np. krem na odparzenia, Sudocream lub
Linomag,
− płyn do dezynfekcji wanienki i stołu pielęgnacyjnego,
− wiadro na zużytą pieluszkę.
Ćwiczenie 4
Przewiń niemowlę na stole pielęgnacyjnym z zastosowaniem pieluchy jednorazowego
użytku wraz z toaletą krocza zanieczyszczonego moczem i kałem.
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z instrukcją przewijania niemowlęcia z zastosowaniem pieluchy
jednorazowego użytku (Materiał nauczania pkt.4.3.1),
4) wykonać czynności krok po kroku,
− fantom niemowlęcia.
− pieluszka jednorazowa,
− mokre chusteczki jednorazowe do wstępnego oczyszczenia,
− ręcznik i pieluszka tetrowa lub 2 pieluszki tetrowe,
− myjka,
− miseczka przegotowanej, ciepłej wody o temp. 37-38ºC (w odczuciu przyjemnie ciepła)
do umycia krocza,
− miseczka ciepłej wody o temp. 37-38ºC z dodatkiem mydła lub przygotowanie wody
w wanience do umycia pośladków,
Linomag,
− płyn do dezynfekcji wanienki i przewijaka,

32
Ćwiczenie 5
Przewiń niemowlę na stole pielęgnacyjnym z zastosowaniem pieluchy wielorazowego
użytku wraz z toaletą krocza zanieczyszczonego moczem.
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z instrukcją przewijania niemowlęcia z zastosowaniem pieluchy
wielorazowego użytku (Materiał nauczania pkt.4.3.1),
4) wykonać czynność krok po kroku,
− fantom niemowlęcia,
− pieluszki wielorazowego użytku,
− mokre chusteczki jednorazowe,
Linomag,
− płyn do dezynfekcji przewijaka,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) skompletować materiały i sprzęt potrzebne do wykonania kolejnych
czynności? o o
2) przygotować łóżeczko dla dziecka zgodnie z zasadami? o o
3) przygotować leżaczek dla dziecka zgodnie z zasadami? o o
4) przenieść noworodka? o o
5) zastosować odpowiednią do sytuacji pozycję leżącą dla noworodka? o o
6) wykonać toaletę krocza i pośladków u dziecka? o o
7) wykonać kąpiel noworodka zgodnie z zasadami BHP? o o
8) ubrać noworodka i niemowlę po kąpieli? o o
9) przewinąć niemowlę na stole pielęgnacyjnym z zastosowaniem o o
10) pieluchy jednorazowego użytku wraz z toaletą krocza zgodnie
z zasadami BHP? o o
11) przewinąć niemowlę na stole pielęgnacyjnym z zastosowaniem
pieluchy wielorazowego użytku zgodnie z zasadami BHP? o o

33
4.4. Żywienie niemowląt i małych dzieci
4.4.1 Materiał nauczania
Jednym z bardzo ważnych czynników warunkujących prawidłowy rozwój dziecka jest
racjonalne odżywianie. Dziecko, które otrzymuje odpowiednie składniki odżywcze
w codziennej racji pokarmowej jest zdrowe i uzyskuje dobre wskaźniki rozwojowe.
Nieprawidłowe żywienie może spowodować niedostateczny rozwój i wzrost organizmu,
może być również przyczyną mniejszej sprawności fizycznej oraz powstawania niektórych
chorób lub zaburzeń.
Rozwój organizmu i jego wzrost odbywają się zawsze dzięki składnikom odżywczym,
zawartym w przyjmowanych pokarmach. Pożywienie powinno nie tylko zawierać
odpowiedni skład ilościowy dostosowany do wieku dziecka, ale również dostarczać
ustrojowi niezbędnych składników budulcowych i energetycznych: białek, węglowodanów,
tłuszczów, witamin, soli mineralnych, które potrzebne są organizmowi do budowy nowych
oraz odbudowy starych komórek i tkanek.
Możemy wyróżnić karmienie naturalne-mlekiem matki, karmienie sztuczne – mlekiem
modyfikowanym i karmienie mieszane – oprócz mleka matki dziecko jest dokarmiane
innymi produktami.
Mleko i mieszanki mleczne
Najlepszym pokarmem dla noworodków i niemowląt jest mleko matki. Grupy ekspertów
zalecają wyłączne karmienie piersią do 6 miesiąca życia, a utrzymanie go do 12 m. ż.
A nawet dłużej. Mleko kobiece jest naturalnym produktem zapewniającym dziecku pokrycie
zapotrzebowania na wszystkie niezbędne składniki pokarmowe i energię oraz prawidłowy
rozwój psychofizyczny. Odciągnięty pokarm kobiecy może być podawany dziecku
z butelki, kubeczkiem lub łyżeczką. Jeżeli matka z jakichś względów nie może karmić
naturalnie (HIV, AIDS, szkodliwe leki, choroby dziecka) dziecko musi być karmione
sztucznie - specjalnym mlekiem (modyfikowanym), którego skład jest „upodobniony” do
mleka kobiecego. Do ukończenia 2 roku życia nie wolno podawać dzieciom mleka
krowiego, gdyż jego skład jest niewłaściwy i może szkodzić jego zdrowiu (alergia
pokarmowa, biegunki, obciążenie nerek, nie pokrywa zapotrzebowania na składniki
odżywcze i energię).
Mleka modyfikowane dostępne na rynku oznaczone są symbolami:
1 –mleko początkowe, dla noworodków i niemowląt do ukończenia 4 miesiąca życia,
2 – mleko następne, dla dzieci od 5 do 12 miesiąca życia,
3 lub junior –mleko dla dzieci po ukończeniu 12 miesiąca życia,
2R –mleko następne wzbogacone kleikiem ryżowym,
2GR - mleko następne wzbogacone kleikiem gryczano- ryżowym,
HA – mleka hypoalergiczne, dla dzieci z grupy ryzyka wystąpienia uczulenia na białko
mleka krowiego,
AR – mieszanki dla dzieci z tendencją do ulewania i refluksu żołądkowego, wzbogacone
w substancje zagęszczające.
Dobowa ilość pokarmu i wielkość porcji do 12 miesiąca życia
Noworodki i niemowlęta powinny być karmione „na życzenie”, czyli wtedy, gdy
zdradzają objawy głodu średnio, co 2-3 godziny z dłuższą przerwą nocną, co daje nam 6-7
karmień w ciągu doby. Należy pamiętać, że mleko kobiece trawi się krócej niż
modyfikowane, więc dziecko będzie częściej domagało się karmienia.

34
Aby obliczyć objętość pokarmu na jednorazowe karmienie dla noworodka w 1 tygodniu
życia należy zastosować następujący wzór:
(dzień życia-1) x 10
np. dla dziecka w 5 dobie życia należy przygotować na jedno karmienie ( 5 – 1) x 10 = 40 g
40 ml x 7 porcji = 280 g mleka na dobę.
Niemowlę o masie ciała 6 kg powinno otrzymać 600 kcal w ciągu doby = 100 kcal x 6 kg.
Wartość energetyczna mleka modyfikowanego wynosi około 70 kcal/100 ml, zatem nasz
niemowlak będzie potrzebował 860 ml mleka /dobę.
Wyliczoną ilość mleka dzielimy na ilość karmień ( 5,6,7) i otrzymujemy objętość pokarmu
na jedno karmienie: np.: 860 ml: 7= około 120 ml mleka początkowego.
W II półroczu życia zapotrzebowanie energetyczne wynosi 96 kcal/kg m.c/dobę.
Obliczając dobową ilość mleka następnego należy wziąć pod uwagę wiek dziecka i rodzaj
pokarmów dodatkowych.
Wartość energetyczna pokarmu kobiecego wynosi 74 kcal/100 ml
Tabela. 1. Dzienna racja pokarmowa dzieci w zależności od wieku [11, s. 40]
Wiek
(lata)
Energia
(kcal/kg
mc.)
Białko
(g/kg
mc.)
Tłuszcz
(g/kg
mc.)
Węglowoda
ny (g/kg
mc.)0-0,5
0,5-1
2
3
4
108
96
100
92
86
2,40
2,10
2,10
1,95
1,80
4,9
3,7
3,6
3,3
3,1
13,6
12,7
14,0
13,0
12,0
Rozszerzanie diety niemowląt
1. Wprowadzanie produktów w posiłkach uzupełniających (soki, owoce, produkty
zbożowe, mięso, żółtko itp.) może nastąpić po ukończeniu 4 m.ż. (120 dni). Nowe
produkty należy wprowadzać kolejno i osobno, obserwując reakcję dziecka i zaczynając
od małych ilości, np.: 3-4 łyżeczek. Kolejność wprowadzanych produktów może być
modyfikowana przez lekarza.
2. Składnikiem tłuszczowym zup jarzynowych może być dobrej jakości masło, oliwa
z oliwek lub bezerukowy olej rzepakowy.
3. Konsystencja jarzyn i mięsa powinna stymulować żucie pokarmu.
4. Częstość podawania posiłków i wielkość porcji, jaką zjada dziecko w danym wieku
zależą od łaknienia dziecka i jego zapotrzebowania. Podane wartości należy traktować
jako przybliżone.
5. Orientacyjna objętość porcji w II półroczu wynosi 180-220 ml.
6. Konsystencja jarzyn i mięsa powinna stymulować żucie pokarmu.
7. Zaleca się, aby wprowadzane produkty zbożowe były wzbogacone w żelazo.
8. Używamy tylko naturalnych składników, bez konserwantów.

35
Tabela. 2. Podstawy żywienia niemowląt w zależności od fazy rozwojowej [2, s. 34]
FAZA
KARMIENIE
NATURALNE
KARMIENIE SZTUCZNE
I, tzw. płynna
Trwa pierwsze 5-6
miesięcy. Dziecko może
ssać i połykać jedynie
pokarmy płynne. Jest to
uwarunkowane stopniem
rozwoju:
• Neuromotorycznego
(rozwój funkcji
mózgowych i odruchów
np. ssania)
• Funkcji przewodu
pokarmowego (procesy
trawienia, wchłaniania i
procesy odpornościowe,
np. produkcji IgA
wydzielniczej dopiero po
paru tyg.)
• Czynności nerek
(fizjologicznie
uwarunkowana mniejsza
zdolność wydalania
produktów przemiany
białkowej przy większej
podaży białka oraz
słabsza regulacja
równowagi elektrolitowo-
wodnej przy większej
osmolarności pożywienia)
• Karmić od urodzenia
wyłącznie piersią „na
żądanie", tzn. wtedy,
gdy dziecko sygnalizuje,
że chce jeść lub pić (p.
technika karmienia piersią)
Karmić jednorazowo nie
dłużej niż 15-20 min
• Nie podawać żadnych
płynów ani soków między
karmieniami. Mleko matki
pokrywa pełne
zapotrzebowanie dziecka na
składniki pokarmowe
(z wyjątkiem wit. D i K)
oraz płyny (mleko kobiece
jest izotoniczne)
Uwaga! Dopajanie niszczy
fizjologiczny odruch ssania
Stosuje się w ostateczności,
gdy dziecko nie może być
karmione piersią. Należy
wtedy:
• Podawać mleko krowie
modyfikowane
„początkowe". Podawanie
mleka niemodyfikowanego
(nieadaptowanego) może
być dla dziecka niebez-
pieczne (grozi biegunka
hiperosmotyczna, zbytnie
obciążenie nerek i in.)
Karmić 5-6 razy na dobę,
co 3 h, a nie jak w
przypadku karmienia
naturalnego
na żądanie. Między
posiłkami można dziecko
dopoić.
Uwaga! Przed 10. mieś. ż.
nie używać mąki
zawierającej gluten!

36
W dalszym ciągu karmienie
piersią.
Wyjątkowo, o ile to
konieczne, w 5. mieś. ż.
można podać, oprócz
karmienia piersią: l x dz. 180 g
zupy-papki jarzynowej
6. mieś. ż.
Karmienie piersią
l x dz. 180 g zupy-papki
jarzynowej
l x dz. przecier owocowy
• 5 mieś. ż.
4 x dz. mieszankę mleczną
(mleko modyfikowane
„następne") z dodatkiem
bezglutenowych
węglowodanów złożonych
l x dz. zupa-papka
jarzynowa (ziemniaki,
marchew, kalafior)
lx dz. sok owocowylub
skrobane jabłko
• 6. mieś. ż.
3 -4 x dz. mleczne mieszanki
jak wyżej l x dz. zupa-
papka jarzynowa z 10 g
gotowanego przetartego
mięsa (indyk, królik,
kurczak)
lx dz. sok owocowylub
skrobane jabłko
II, tzw. przejściowa
Trwa około 4 miesięcy.
Po 4. m. ż.:
• Dojrzewa układ
neuromotoryczny:
- po poruszeniu ust
dziecko zaczyna ssać nie
na zasadzie odruchu
ssania, ale na zasadzie
koordynacji przyj-
mowania i połykania
pokarmów stałych
- otwiera usta na widok
pokarmów
- rozwijają się zdolności
różnicowania smaków
- trzyma głowę sztywno w
pozycji siedzącej, co
ułatwia podawanie
pokarmów łyżeczką
• Dojrzewają procesy
trawienia i wchłaniania
• Dojrzewają funkcje
nerek
• Zwiększa się stężenie
IgA wydzielniczej
(ochrona przed
zakażeniem przewodu
pokarmowego)
W 7. i 8. mieś. życia wprowadza się: chudy rosół i żółtko
(początkowo ½ żółtka).
Zazwyczaj podaje się:
2 x dz. posiłki mleczne (u niemowląt karmionych piersią
pokarm matki, a u karmionych sztucznie mleko
modyfikowane)
l x dz. kaszka bezglutenowa na mleku modyfikowanym
lub kisiel mleczny + ½ żółtka
l x dz. zupka-papka jarzynowa z 10 g przetartego mięsa
l x dz. przecier owocowy (ostrożnie z owocami
cytrusowymi, bananami, truskawkami i pomidorami, gdyż
mogą alergizować)
Uwaga! Rozszerzać dietę należy podając zawsze tylko
jeden nowy składnik pokarmowy i obserwować reakcję
dziecka!
III, tzw.
zmodyfikowanego
żywienia dorosłych
Dziecko uzyskuje taki
stopień dojrzałości układu
neuromotorycznego,
procesów trawienia i
wchłaniania, funkcji nerek, a
także rozwoju uzębienia, że
możliwe jest stopniowe,
stałe rozszerzanie diety i
upodabnianie jej do
żywienia dorosłych (łącznie
z potrawami wymagającymi
żucia)
• Od 9. mieś. ż. wprowadza się: biszkopty bezglutenowe
• Od 10. mieś. ż. stopniowo: produkty zbożowe zawierające
gluten (bułki, chleb, sucharki itp.) oraz chudą wędlinę
• Od 11. mieś. ż. całe jajo, twarożek, jogurt lub kefir
naturalny l -2 x w tygodniu
• Powyżej 9. mieś. ż. zaczynamy podawać posiłki stałe, np.
na obiad: ziemniaki puree i jarzynę puree osobno i osobno
mięso gotowane przetarte (pod koniec l. rż. mięso można
podawać w formie pulpecika), poza tym zwykle podaje
się: l x dz. kaszę na wodzie z twarogiem przygotowanym
w domu, l x dz. ryż na mleku modyfikowanym
„następnym'', na podwieczorek owoce, na kolację mleko
modyfikowane.

37
upodabnianie jej do
żywienia dorosłych (łącznie
z potrawami wymagającymi
żucia)
„następnym'', na podwieczorek owoce, na kolację mleko
modyfikowane.
• Mleko zaczyna się podawać w filiżance, a jajo co drugi
dzień
• Pod koniec 1. rż. pożywienie należy upodabniać coraz
bardziej do niektórych posiłków dla dorosłych,
wprowadzając np. kanapki z szynką, zupy, które dorośli
jedzą na obiad (nie tłuste, bez octu i innych przypraw,
mało słone itp.). Jedzenie należy urozmaicać i podawać w
sposób atrakcyjny na talerzu
Uwaga! Przyczyną nierzadko obserwowanego w tym
okresie braku łaknienia może być zbyt monotonne
zestawienie potraw i nieatrakcyjne ich podanie.
• Od początku należy dziecko przyzwyczajać do jedzenia
potraw mało słonych i mało słodkich
• Czekoladę można podawać dopiero od 2. rż.
Dzieci, zwłaszcza alergiczne, można jeszcze przystawiać
do piersi
Żywienie dzieci w wieku 1-3 lat
Na okres miedzy l a 3 rokiem życia przypadają szczególnie intensywne zmiany
w metabolizmie, rozwoju umysłowym, emocjonalnym i motorycznym dziecka.
Bezkrytyczne przenoszenie zasad żywienia dla osób dorosłych i inne nieprawidłowości
w sposobie żywienia w tym czasie mogą mieć bezpośredni wpływ na tempo rozwoju
fizycznego oraz rozwój ośrodkowego układu nerwowego, układu immunologicznego
i innych. Nieprawidłowy styl życia, w tym niewłaściwe zwyczaje żywieniowe
kształtowane w tym wieku mogą mieć odległe skutki w postaci chorób
cywilizacyjnych (otyłość, miażdżyca; nadciśnienie, osteoporoza).
1. Urozmaicenie jadłospisu, stopniowe wprowadzanie i przyzwyczajanie dziecka do
nowych produktów pomaga w akceptacji szerokiego asortymentu produktów
i potraw oraz zapewnia optymalne pokrycie zapotrzebowania na wszystkie składniki
odżywcze.
2. W żywieniu małych dzieci (do końca 2 roku życia) nie należy stosować diety
z ograniczeniem tłuszczu i cholesterolu, gdyż są to składniki niezbędne m.in. do
prawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. U dzieci powyżej 2 roku
życia wskazane jest stopniowe ograniczanie udziału tłuszczu w diecie do 30% jej
wartości energetycznej.
3. Kierowanie się apetytem dziecka i jego aktywnością fizyczną najlepiej
zapobiegają jego przekarmianiu lub niedożywieniu. Rozwój fizyczny dziecka powinien
być oceniany na podstawie siatek centylowych. Spożycie energii i składników
odżywczych powinno być zgodne z zaleceniami i odpowiednie dla wieku dziecka.
4. Jadłospis dziecka w zależności od jego apetytu powinien składać się z 3 - 5
posiłków dziennie. Należy unikać podjadania miedzy posiłkami i ograniczać „posiłki
telewizyjne". Produkty „z reklam” są wysoko przetworzone, bogate w tłuszcze
(głównie cholesterol) sól i cukier i kształtują nieprawidłowe nawyki żywieniowe.
5. Nadmierne rozdrobnienie produktów (przecieranie, miksowanie, chociaż ułatwia
i przyspiesza karmienie dziecka może negatywnie wpływać na jego rozwój

38
psychomotoryczny.
6. Dieta wegetariańska i inne diety niekonwencjonalne są niewskazane dla dzieci,
gdyż nie zapewniają pokrycia zapotrzebowania na energię i podstawowe składniki
odżywcze (np. białko, żelazo, vit. B, prowadząc do zahamowania wzrostu,
niedokrwistości i innych zaburzeń związanych z niedoborami składników
odżywczych.
7. Sposób żywienia powinien uwzględniać urozmaicony asortyment produktów
z każdej grupy, w tym produktów bogatych w węglowodany złożone (pieczywo,
kasze, makarony). Umiarkowane spożycie sacharozy (cukier, słodycze) zmniejsza
ryzyko próchnicy zębów. Najlepszym źródłem cukrów prostych, są owoce i warzywa.
Obliczając zawartość energetyczną poszczególnych produktów należy pamiętać, że: 1g
białka daje nam 4 kcal, 1 g węglowodanów daje 4 kcal a 1 g tłuszczów dostarcza 9 kcal.
Propozycje posiłków:
I śniadanie - zupa mleczna, pieczywo z masłem, wędlina, ser, jajko, warzywa, owoce
II śniadanie - kromka chleba z wędliną, serem, warzywo lub owoc. Soki do picia lub koktajl
mleczno-owocowy.
Obiad - zupy na wywarach z warzyw ze śmietaną, masłem, mlekiem, mięso, ryby, ser, jaja,
drób, kasze, ziemniaki, warzywa, kompot lub owoce
Podwieczorek - ciasto, koktajl, mus, galaretka, kisiel
Kolacja - najlepiej gotowana, zupy, warzywa, pieczywo, mleko
Tabela. 3. Podział dziennej racji pokarmowej w zależności od liczby posiłków i odsetka dziennego
pokrycia energii [15, s. 15]
4 posiłki 5 posiłków
I śniadanie - 25%
Obiad -35%
Podwieczorek- 15%
Kolacja - 25%
I śniadanie - 25%
śniadanie- 10%
Obiad - 30%
Podwieczorek- 10%
Kolacja - 25%
Razem -100% Razem- 100%
Żywienie dzieci w wieku przedszkolnym
W wieku przedszkolnym ma miejsce dalszy intensywny rozwój dziecka, zwiększa się jego
aktywny udział w życiu rodziny i doskonalona jest umiejętność mowy, samodzielnego jedzenia
oraz zdolności komunikowania się z otoczeniem. Nie obserwuje się już intensywnego wzrostu
organizmu ani gwałtownych skoków w przyroście masy i wysokości ciała. Przebieg
rozwoju fizycznego w tym okresie wiekowym powtarza „modele rodzinne", a więc
uwarunkowania genetyczne wrodzone i dziedziczące się.
Zapotrzebowanie energetyczne dla dzieci w wieku przedszkolnym wynosi od 1400 do 1700
kcal/dzień.
Białko powinno pokrywać ok. 12% zapotrzebowania energetycznego (w tym ok. 60%
białka zwierzęce), tłuszcz — ok. 30%, a węglowodany od 56 do 58%. Dzieciom w wieku
przedszkolnym nie należy podawać tłuszczów utwardzanych, należy stosować
w umiarkowanej ilości masło i oleje roślinne uzupełniając je śmietaną lub śmietanką.
Dziecko powinno spożywać 4-5 posiłków dziennie, czyli 3 posiłki podstawowe
-dostarczające po 25-30% wartości energetycznej i posiłki uzupełniające (II śniadanie lub
podwieczorek), które powinny być mniej obfite, łagodzące uczucie głodu i pokrywające 10
-15% zapotrzebowania energetycznego.

39
W codziennym jadłospisie należy uwzględnić produkty z wszystkich grup
podstawowych. Dieta dziecka powinna zawierać mleko i przetwory mleczne, które są
naturalnym źródłem dobrze przyswajalnego wapnia. Źródłem pełnowartościowego białka
i żelaza powinny być chude gatunki mięsa, ryby, drób i jaja, przy czym ilość spożywanych jaj
należy ograniczyć do 3-4 sztuk tygodniowo. Źródłem węglowodanów powinny być produkty
zbożowe (mąki, kasze, makarony) oraz warzywa i owoce, które wzbogacają dietę dziecka
w witaminyiskładnikimineralne.
Należy także kontrolować spożycie słodyczy, pojadanie między posiłkami i picie napojów
gazowanych.
Tabela. 4. Rozkład poszczególnych posiłków w ciągu dnia dla dzieci w wieku przedszkolnym [15, s. 17]
4 posiłki 5 posiłków
I śniadanie 25% -ok. 400kcal 25% - ok. 400 kcal
II śniadanie - 10%-ok. 180 kcal
Obiad 35% - ok. 630 kcal 30% - ok. 540 kcal
Podwieczorek 15%-ok. 270kcal 10%-ok. 180 kcal
Kolacja 25% - ok. 400 kcal 25% - ok. 400 kcal
Razem 1700 kcal 1700 kcal
Propozycje posiłków dla przedszkolaka
I śniadanie - zupa mleczna, pieczywo z masłem, wędlina, ser, jajko, warzywa, owoce
II śniadanie -jedzone przeważnie w przedszkolu - kromka chleba z wędliną, serem, warzywo
lub owoc, jogurt, serek, soki do picia lub koktajl mleczno-owocowy
Obiad - jedzony przeważnie w przedszkolu - zupy na wywarach z warzyw ze śmietaną,
masłem, mlekiem, mięso, ryby, ser, jaja, drób, kasze, ziemniaki, warzywa, kompot lub
owoce
Podwieczorek - owoce, koktajl, mus, galaretka, kisiel
Kolacja - najlepiej gotowana, zupy, naleśniki, pierogi, warzywa, pieczywo, wędlina, sery,
mleko
Technika przygotowania posiłków dla dzieci
Posiłki dla niemowląt i małych dzieci muszą być przygotowane ze szczególna starannością
w zakresie: higieny, składu i postaci.
Odciągnięte mleko kobiece może być przechowywane w lodówce lub podzielone na
pojedyncze porcje zamrażane w specjalnie do tego przeznaczonych pojemnikach.
Po rozmrożeniu (np. w ciepłej kąpieli wodnej lub w temperaturze pokojowej) wystarczy je
podgrzać (nie ma konieczności gotowania) i podać dziecku wybraną metodą.
Mleko modyfikowane dostępne jest w postaci proszku łatwo rozpuszczalnego w wodzie lub
gotowego do podania płynu.
Aby przygotować mieszankę należy
− obliczyć objętość mleka, jaka będzie potrzebna na jednorazowe karmienie,
− dokładnie przeczytać instrukcje na opakowaniu produktu,
− wymyć ręce,
− przygotować wyparzoną lub wysterylizowana butelkę,
− odmierzyć odpowiednią ilość przegotowanej, ostudzonej do temp. około 40o
C
jakościowo dobrej wody,
− za pomocą miarki dołączonej do opakowania odmierzyć odpowiednią ilość proszku
i wsypać do butelki z wodą ( zazwyczaj na 30 ml wody jedna miarka proszku, czyli aby
przygotować 100 ml mieszanki potrzebujemy 90 ml wody i 3 płaskie, nie ubijane miarki
proszku),

40
− nakręcić nakrętkę ze smoczkiem,
− delikatnie wymieszać aż do uzyskania jednolitego płynu,
− podajemy pokarm dziecku za pomocą butelki i smoczka, kubeczka lub łyżeczki.
Aby podać dziecku fabrycznie przygotowane, płynne mleko należy:
− umyć ręce,
− otworzyć opakowanie,
− odmierzyć odpowiednia ilość mleka,
− podgrzać,
− podać pokarm dziecku za pomocą butelki i smoczka, kubeczka lub łyżeczki.
Aby przygotować kleik lub kaszkę należy:
− przeczytać instrukcję na opakowaniu,
− umyć ręce,
− przygotować odpowiednią ilość przegotowanej, ostudzonej wody lub mleka
modyfikowanego,
− za pomocą miarki lub łyżki odmierzyć odpowiednią ilość proszku i dodać do płynu
(zazwyczaj na 180 ml potrzeba 3,5-4 łyżki, więc jeżeli potrzebujemy 90 ml to dodajemy
2 łyżki),
− wymieszać,
− pozostawić na kilka minut, gdyż kaszka musi spęcznieć (zrobi się gęstsza),
− podać dziecku za pomocą łyżeczki (w wyjątkowych sytuacjach kaszka może być
podawana z butelki, wtedy konsystencja pokarmu powinna być rzadsza, a smoczek
musi mieć odpowiedni przepływ - zazwyczaj zamiast dziurek będzie nacięcie
w kształcie krzyżyka).
Aby przygotować do podania gotowy produkt ( zupka, mus owocowy) ze słoiczka należy:
− sprawdzić na opakowaniu produktu, dla jakiej grupy wiekowej jest przeznaczony,
− umyć ręce,
− odkręcić pokrywkę (powinna być zaciągnięta do środka a przy otwieraniu powinno być
słyszalne charakterystyczne pop; jego brak może świadczyć o nieszczelnym
opakowaniu i zepsuciu produktu),
− nałożyć odpowiednią ilość pokarmu do miseczki, można również karmić ze słoiczka,
jeżeli dziecko zjada całą zawartość, ale jest to dość niewygodne-trudność w nabieraniu
jedzenia,
− podgrzać pokarm do temp. około 30°C (lub nie, w zależności od przyzwyczajeń dzieci),
− podać dziecku łyżeczką.
Aby przygotować zupę jarzynową z mięsem należy:
− przygotować niezbędne składniki: 90 g obranych warzyw (w tym l
/2 małej marchewki,
l łyżeczka pokrojonego selera, l łyżeczka pokrojonej pietruszki), l łyżeczka masła,
2 łyżeczki kleiku ryżowego, pół szklanki wody, 20 g surowego mięsa cielęcego
(po ugotowaniu 2 łyżeczki),
− warzywa umyć i obrać,
− włożyć do wrzącej wody i gotować do miękkości,
− mięso ugotować oddzielnie i drobno posiekać,
− ugotowane warzywa przetrzeć przez sitko lub zmiksować,
− dodać kleik, masło, posiekane drobno mięso, wszystko wymieszać i zagotować.
l porcja = 150-180 g + 10 g gotowanego mięsa.

41
Pokarmy dla dzieci nie powinny być podgrzewane w kuchence mikrofalowej, potrawa traci
w ten sposób niektóre właściwości odżywcze. Istnieje również ryzyko oparzenia, gdyż
mikrofalówka podgrzewa nierównomiernie.
Zawsze sprawdzaj:
− od jakiego wieku dziecka można podawać dany produkt,
− datę ważności produktu,
− miejsce i czas przez jaki produkt może być przechowywany po otwarciu opakowania.
Technika karmienia niemowląt i małych dzieci
Technika karmienia jest uzależniona od wielu czynników: wieku dziecka, jego stanu
zdrowia, przyzwyczajeń i sposobu karmienia. Noworodki karmione piersią powinny być
dokarmiane kubeczkiem lub łyżeczką, aby nie zaburzać prawidłowego odruchu ssania. Są to
metody wymagające większej cierpliwości i pracy, ale niewątpliwie cel jest warty zachodu.
Z chwila wprowadzania pokarmów stałych należy wprowadzić karmienie łyżeczką, co
warunkuje stymulację odruchu żucia, zapobiega wadom zgryzu i próchnicy odbutelkowej.
Błędem jest układanie dzieci w łóżeczku i podawanie im butelki podpierając pieluszką.
Dziecko pozbawiamy w ten sposób czułości i ciepła, a jednocześnie możemy doprowadzić
do zachłyśnięcia się.
Warunkiem karmienia dzieci z kubeczka i łyżeczką jest prawidłowa koordynacja
odruchu połykania i oddychania.
Nie należy dzieci karmić na siłę i wmuszać w nie jedzenia.
Aby nakarmić dziecko butelką ze smoczkiem należy:
− przewinąć dziecko,
− umyć ręce,
− przygotować butelkę z ciepłym mlekiem,
− umocować smoczek o odpowiednim przepływie na butelce ( do 3 m. ż. wolne, 3-6 m-cy
średnie, po 6 m. z. szybkie, do kaszki z krzyżykiem),
− nie dotykamy rękoma części, którą dziecko będzie miało w ustach,
− jeżeli jest to butelka z dokręcanym smoczkiem, to nie zakręcamy go zbyt szczelnie,
bo wtedy nie będzie możliwości odpowietrzania i smoczek będzie się zasysał),
− skapując kilka kropel na wewnętrzną część własnego przedramienia sprawdzamy
temperaturę pokarmu (przyjemne ciepło, ale nie gorąco!!!) i wypływ pokarmu
(za wolno, za szybko),
− odzież dziecka zabezpieczamy śliniaczkiem, miękką ściereczką lub czystą pieluszką
tetrową,
− bierzemy dziecko na ręce układając w pozycji półwysokiej - główka dziecka na
zgięciu łokciowym naszej ręki,
− drażniąc palcem okolicę ust wywołujemy odruch ryjkowi i otwarcie ust (starsze dzieci
na widok butelki same otwierają usta),
− wkładamy do ust smoczek,
− butelkę przechylamy tak, aby smoczek był wypełniony mlekiem, co zapobiega
połykaniu powietrza i problemom żołądkowym,
− po zakończonym karmieniu dziecko podnosimy do odbicia połkniętego powietrza lub
układamy w łóżeczku na boku, aby uniknąć zachłyśnięcia się,
− sprzęt myjemy i poddajemy sterylizacji w wybrany sposób.

11

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (20)

Andere mochten auch

Andere mochten auch (14)

Ähnlich wie 11

Ähnlich wie 11 (20)

Mehr von Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

Mehr von Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

11