SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 36
Downloaden Sie, um offline zu lesen
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                    nr;s 2012
                                                                                         R.N.I. NO. UPPUN/2008/25934


                                gzikph ;[wB
                                                   gz i kph         wkf;e
;kb 5                                nz e 4
            nr;s 2012
         BkBeFkjh ;ktD$Gkd' I                                              sseok
                  ;z g kde                            ;z g kdeh                                                3
                                                      11 wkou, 1783 dk ;[GkrkHHHHHHHHHHH                       4
    ;0 Bfozdo f;zx w'Irk
                                                      e-mail ;fsr[o{ ~ HHHHHHHHH                               5
          ;zgkdeh ;bkjeko                             r[ o { BkBe d/ t L oZ p h dhdko d/ Ghye HHHHHHHH         5
     ;0 pqfizdo gkb f;zx                              r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih dh ;op HHHHHHHH               5
       ;0 joGiB f;zx                                  r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ p[ b ko/ HHHHHHHH          5
 ftfrnkgB ns/ ftsoD gqpzXe                            gkme fbyd/ jB HHHHHHHHHHHHHHH                            6
                                                      ypoBkwK ns/ ;orowhnK HHHHHHHHHHH                         7
   ;0 wBw'jB f;zx g'gbh
                                                      d/F dh nk}kdh ftu f;Zyk dk :'rdkB HHHHHHHH 10
         ;zgkdeh dcso                                 nebhI ehu? dkB HHHHHHHHH                                11
   215$295 @e# ;[GkF wkor
   d[rktK byBT{ - 226004                              r[ o { BkBe sg;EkB-g/ w ' F [ p { (no[ D kub)HHHHHHHH 13
     c'B L 91-522-4047893                             iksK-gksK d/ Bkw s/ r[ o d[ n ko/ e' w HHHHHHHHHHH 15
  Email : office@punjabisuman.com                     Gkos d/ ;[ s z s q s k-;z r okw ftZ u HHHHHHHHHH        16
 http://www.punjabisuman.com                          nk}kdh HHHHHHHHHHH                                      19
       gzikph ;[wB                                    v[ p Z d h p/ V Q h HHHHHHHH                            19
gqthB e/;otkBh fgqzNo, gpfbFo s/                      ;k~ f;Zy j'D s/ wkD j? go HHHHHHHHHHHHH                 20
wkbe B/ nkc;/N fJzvhnk, 182$4,                        GkJh r[odk; ih dhnK tkoK ftZu HHHHHHHHHH                21
bZb{wb o'v, wFerzi, byBT{ s'I
Sgtk e/ dcso gzikph ;[wB 215$295                                                                     ikDekohHH22
                                                      r[ o { rq z E ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekohHH 22
@e# ;[GkF wkor d[rktK byBT{ s'I                       pZ u / g[ Z S d/ jB HHHHHHHHH                           23
gqekfFs ehsk.
                  ;zgkde                              GkJh sko{ f;zx HHHHHHHHHH                               23
     ;0 Bfozdo f;zx w'Irk                             ezuB ek:k ;[wB HHHHHHHHHHH                              24
   b/yeK d/ ftukoK Bkb ;zgkde dk                      f;Z y Xkowe gq F BI ' s ohHHHHHHHHHH                    26
      ;fjws j'Dk }o{oh BjhI j?.
       iatkch lqeu
                                                      ;[wB tor gj/bh HHHHHHHHHHHH                             28
LoRokf/kdkjh] izdk'kd] eqnzd izohu dsljokuh }kjk
                                                      foFs/ HHHHHHHHHHHHHH                                    29
vkQlsV bf.M;k] 182@4] yYywey jksM] e'kdxat            nkU gzikph f;yhJ/ HHHHHHHHHHHH                          30
y[kuÅ ls eqfnzr ,oa 215@295 d] lqHkk"k ekxZ]
nqxkok¡] y[kuÅ ls izdkf'kr fd;kA                       gzikph gV', gzikph fby', gzikph p'b'.
 lEiknd % l0 ujsUnz flag eksaxk

                                                              (1)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                             nr;s 2012
                             BkBeFkjh ;zws - 544




              bwrh mwhw mWJ                                                 gurpurb
        Bwduie Brim BulwxIAw dUjY lgw hyqu] lK          sM p U r nqw idvs sR I gu r U gR M Q swihb jI 30 Agsq
sIgwr bxwieAw kwrij nwhI kyqu] ijqu idin dyh            pihlw pR k wS sR I gu r U gR M Q swihb jI 1 sqMbr
ibnssI iqqu vy l Y khsin pR y q u ] pkiV clwiein dU q
jm iksY n dynI Byqu] Cif KVoqy iKnY mwih ijn
                                                                    ieiqhwsk idhwVy
isau lgw hyqu] hQ mroVY qnu kpy isAwhhu hoAw            mo r cw gu r U kw bwg                   8 Agsq
syqu] jyhw bIjY so luxY krmw sMdVw Kyqu] nwnk pRB       jo V my l w bwbw bkwlw swihb            2 Agsq
srxwgqI crx bo i hQ pR B dy q u ] sy Bwdu i e nrik n    ShIdI sM q hrcM d isM G jI lO N go v wl 20 Agsq
pweIAih guru rKx vwlw hyqu]7]
          Gkt L- fit/I g?bh ftu i' e[M phihJ/ T[jh c;b tZY srkwrI Cu`tIAW qy hor idhwVy
;ehdh j?, fst/I fJ; ;oho dh okjhI fij' fij/ eow wB[Zy SR I ikR S n jnm-AStmI               10 Agsq
eodk j? T[j' fij/ ;z;eko T[; d/ wB ftu fJeZm/ j[d/ iKd/ AzwdI idvs
                                                     z                                     15 Agsq
jB. ;', d[BhnK d/ Bk;tzs gdkoEK Bkb gkfJnk j'fJnk         eId-aul-i&qr (eId)               20 Agsq
fgnko wB[y ~ ;koh T[wo e[okj/ gkJh oydk j?, s/, fJjBK
           Z                                                  Please visit for Punjabi Suman on
gdkoEK tkbk ;kE Gh nk]o w[e iKdk j?. r[o{ dh FoB              www.punjabisuman.com
g? e/ yZfNnk j'fJnk gqG-uoBK dk fgnko jh n;b ;kEh j?, for with Sikh Religious Questionnaire
                         {
s/ ;[ydkJh j?.                                                  & Listen Live Gurbani Kirtan
                                                    (2)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                        nr;s 2012



     r[ o d[ n kfonK dk gq p z X
 f;nk;s dh gqkgsh bJh g'VQh BjhI
          nk}kdh fwbD t/b/ fJe feZ;k gqubs ;h fe fJe ;odko ;kfjp s'I fjzd{,
w[;bwkB d';sK B/ ;tkb ehsQK fe sozr/ dk fJe ozr fjzd{nK dk j?, d{ik jok ozr Bfoz d o f;z x w' I r k
w[;bwkBK dk, uZeo ns/ fuZNk ozr p'XhnK ns/ fJ;kJhnK d/ jD, s[jk~ s[jkvh
e[opkDhnK dk eh fwfbnk. ;odko ;kfjp dk itkp ;h, fJ; Mzv/ ftu bZrh j'Jh vkzr eh s[jkv/ fgT[ dh j?,
fJj vkzr ;kvQh j?. nk}kdh d/ pkd ;kvQh w'jobhnk eskoK d/ B/sk oki;h skes d/ pikJ/, r[od[tkfonK dh
gqpXeh bJh nkgDh f;nk;s dh ekpfbns dk fJ;s/wkb eoD ftZu o[M rJ/ fi; dk Bshik fJj j'fJnk eh
    z
T[j BK uzr/ oki B/sk pD/ s/ Bk jh gqpzXe. BshiK fJj j'fJnk fe ;kvQh vKr ;kvQ/ s/ y[; rJh s/ ;kv/ B/sk
r[od[tkfonK dh gqpXeh bJh nkg; ftu jh bVd/ oj/ ns/ oki;h y/so ftu ;kv/ B/sktK dh s;tho ukgb{;K
                      z
iK nDwZshnK d/ jZE oki;h fyv'fDnK dh pB e/ ofj rJh. d{i/ gk;/ tX fojk gfss g[Dk th ;kvQ/ e'wh B/sktK
dh Xkowe Bkekpfbns dh ejkDh efj fojk j?. iB rD wB nfXBk:e i? j? Gkos Gkr ftXksk, gzikp, f;ZX,
r[ioks wokmk HHHHHHHHHHHHHHHHHH ok;No rhs d/ ou?sk oftzdo BkE N/ro B/ gzikp ~ ;kfonK ;{fpnK dh esko ftZu
                                                                 '
gfjbk ;EkB d/ e/ i' wkB fdZsk ;h T[; ~ ;KG e/ oyDk ;kvQh io{os j?.
          ;qh r[o{ jfor'fpzd ;kfjp ih B/ Xow ns/ f;nk;s ~ eZfmnK io{o ehsk ;h go fJ; dk Gkt fJj jofri
BjhI ;h fe n;h Xow ~ f;nk;s d/ nXhB oy e/ s[ohJ/. f;nk;s Xow dh okyh bJh ;h ns/ n;K Xow dh
nkV ftu f;nk;h bkG ~ nkgD/ ihtB dk nkXko pDk fbnk. ;kv/Q nkr{nK B/ gzE d/ eo'VK o{g? you eoe/
ehs/ ik oj/ Xkowe fJeZmK, ibf;nK, ib{;K s'I u'DK fiZsD dk nkXko Gb/ pDk fbnk j't/ go e'w dk e'Jh Gbk
BjhI j' ;Zfenk. fBs tX ofjnk gfssg[Dk ns/ nkgD/ fto;/ s'I tX ojh d{oh fJ; dk gqwkD j?. gkoNh
gkbhfNZe; B/ p/Vk roe eo fdZsk j?. pV/ nc;'; dh rZb j? fe ;N/iK s/ rZbK n;h d/F dhnK, f;Zyh dhnK,
gzE dhnK ns/ Xow gquko dhnK eod/ jK go fBFkBK ;kvQk e[M j'o jh j[dk j?. ;Zu p'bd/ BjhI fe ;Zu p'fbnK
                                                                       z
B wkfJnk fwbDh j? s/ B f;o'gkU ns/ ;fseko. n;h 15 nr;s ~ nrq}k s'I nkikdh dh to/rY wBk e/ y[F
                                                                         I/                 z
j'd/ jK go ed/ ;'funk fe n;K fi; ;[nkoE eoe/ r[bkwh ;j/Vh ;h eh T[; ;tkoE s'I nk}kd j' rJ/ jK fi;
b'G d/ ekoB nkgD/ ;wki ns/ d/F s'I rZdkoh j[zdh j? fe T[; s'I nk}kdh fwb rJh j?.
          fJe Bo?D dk; s'I r[oXkw w[es eokT[D bJh eJhnK B/ FjhdhnK fdshnK. ni ;kv/ nkr[nK dh feqgk
Bkb fezBQ/ Bo?D dk; Ekg/ rJ/ jB. nc;'; fJ; rb dk j? fe gzE w{e doFe pD e/ ;G e[M d/y fojk j?.
T[BKQ FjhdK dhnK o{jK ebgdhnK j'DrhnK fiBK e[opkBhnK d/ e/ r[o{xoK ~ nk}kd eokfJnk. ;oeko T[d'I
th v/odkoK, w;zdk d/ jZe ftu ;h s/ nZi th v/odkoK ns/ gqpXe o{gh w;zdk ~ ;oeko ns/ okiBhse gkoNhnK
        /                                       /           z
dh ;ogq;sh jk;b j?. fJjBK gqpXek, v/odkoK B/ eh bfjQDk j?, gzE ewi'o j'dk j? s/ j't. nZi oki ;Zsk d/
                                     z      /                                I          /
G[y/ f;Zy bhvoK eoe/ f;Zy v/fonK dh Gowko j' ojh j?, r[od[nkok bfjo f;co j' rJh j?. f;Zy ;wki dh nr[tkJh
  Z
tk;s/ v/o/dko nk rJ/ jB. v/o/dkoK d/ Grs wzsoh ns/ t'NK wzrD tk;s/ ;zs ;wki. ;wki dh ;/tk eoD
tkb/ dk e'Jh w[b BjhI. gqpXeK dh w/jo Bkb gzE dk g?;k r[oxoK s'I eZmk j'e/ v/odkoK dh ;zgsh ftZu spdhb
                  Z            z                              {                /
j' fojk j?. v/odkoK dh nopK dh ;zgsh fJ; dh rtkj j?. gzE dh nwkBs fJj XzB ;zgdk ;EkBe s"o s/ b'e
                    /                  Z
GbkJh ftZu fJ;s/wkb j'Idh s/ mhe ;h.
                                                  (3)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                         nr;s 2012
          fiZBQK f;nk;s dk ngokXheoD ysoBke j?, T[BQK jh v/fonK dk f;nk;heoD. jkbs fJsB/ ftrV
rJ/ jB fe v/odkfonK s'I f;ZyK dhnK T[Zusw ;z;EktK th BjhI puhnK. v/odkoK s/ r[o{xoK ftu gfssK ns/
                   /                                                      /
nDwshnK ~ f;o'g/ ns/ ;Zu/ ofjstkB f;ZyK ~ XZe/ ns/ ngwkB o'i dh rZb j?. r[od[nkfonK ftZu r[o{ dh
wZs d/D tkb/ gqukoeK r[o{ d/ tihoK dh j?f;ns gqpXeK d/ fBih B'eoK s'I finkdk BjhI j?. r[o{ e/ tiho f;o'g/
                                                  z
d/ e/ gqpzXeK d/ f;nk;h fjsK ~ g{ok eod/ jB skfe gqpzXe f;nk;h y/so ftZu ;cbsk gk ;eD. nZSk j[zdk
i/ r[o{ e/ tiho f;oc s/ f;oc nzfwqsXkoh ofjstkB r[of;ZyK ~ jh f;o'g? d/d. skeh e[gksoK ~ r[o{ wjkoki
                                                                         I /
tZbI' ;zwkB gqkgs B j[dk. fJfsjk; rtkj j? fe fgqEh uzd B/ r[o{ noiB d/t ih dh fybkcs bJh f;Zy fJfsjk;
                      z
ftu gfjbh tkoQh fJe oki;h Fesh ;{bjh ykB ~ T[; d/ ;EkB s/ ik e/ r[o{ xo tb'I f;o'gK G/N ehsk ;h nZi
                                                                                          I
;kv/ nkr{ ns/ r[od[nkfonK d/ gqpXe, oki;h bkG tk;s/ fgqEh uzd d/ g{ofBnk s/ ubd/ j'J/ f;o'g/ ns/ feogkBK
                                 z
r[o{ xo dh G/N efje/ okiB/sktK ~ tzvQ tzvQ e/ ukgb{;h ftu e'w dk f;o BhItk eo oj/ jB. gzE d'yh nDwZshJ/
                 I
oki;h B/sktK dhnK e'mhnK s/ ;kv/ ny'sh nkr{ f;o'g/ b?e/ gj{u iKd/ jB. fJBQK ~ B nkgDh fJiZs dk fynkb
j?, s/ B jh gzE ns/ r[o{ xo dh.
          r?o f;nk;h nkdoF bhvofFg bJh gzE ~ ftuko eoBk io{oh j? skeh r[o{XkwK s'I e/tb r[owfs dh
;/X gqkgs j't/ s/ ;zrs r[o{ Bkb i[V ;e/ ;zrs dk f;nk;h fyvQ'DK pDBk mhe BjhI. nkT[ gzE dodhn' nZr/
tX', ;'u' s/ nkr{nK ~ ;jh okj fdykU.

  11 wkou, 1783 dk ;[ G krk fdjkVk, fi; fdB ykb;/ B/
 fdZ b h d/ bkb feb/ T[ Z s / ep}k eoe/ e/ ; oh fBFkB M[ b kJ/
          cotoh 1783, ftu ;0 iZ;k f;zx nkjb{tkfbnk d/ Bkb fwb e/ rkihnkpkd, p[bzd Ffjo, nbhrV
ns/ fFe'jkpkd ~ fisD wro' ;0 px/b f;zx B/ 8 wkou 1783 ~ 40 jiko c'i Bkb fdZbh s'I 16 feb'I whNo
d{o p[okVh xkN fty/ v/ok bk fbnk. T[BQK B/ fdZbh d/ eJh pkjob/ fJbke/ ;pih wzvh nkd T[Zs/ jwb/
ehs/. fJ; Bkb fdZbh Ffjo ftZu jcVk dcVh wZu rJh. 9 wkou ~ ;0 px/b f;zx B/ fdZbh dh ukodhtkoh
ftZu w'oh eoe/ gqt/F ehsk. T[j EK nZi th w'oh r/N eoe/ gqf;X j?. ;0 iZ;k f;zx i' fj;ko ftZu ;B, T[Zj
th fdZbh gj[{zu rJ/. 11 wkou 1783 dk fdB f;Zy fJfsjk; ftu pj[s ;[Gkrk ns/ d[obZG fdjkVk ;h. fJ;
fdB ykb;/ B/ bkb feb/Q s/ ep}k eoe/ e/;oh fBFkB M[bkJ/. ;0 iZ;k f;zx okwrVhJ/ B/ fJe gZEo dh f;b
fi; T[s/ pkdFkjK dh sk}g'Fh ehsh iKdh ;h, fi; f;b T[s/ s]s ;Ekgs eoe/ pkdFkj n"ori/p B/ B'th gksFkjh
       Z                                                Z                          z        I
;qh r[o{ s/| pjkdo ;kfjp ih ~ Fjhd eoB dk j[ew fdZsk ;h T[; 6#— 4# - 0H75## nkeko tkbh f;b ~
fdZbh s'I ;qh nzfwqs;o ;kfjp gj{uk fdZsk. fJ; f;b ~ fJfsjk;e okwrVhnk p[r/ ftZu g{oh ;zGkb Bkb ;Ekgs
                                    z                                      z
ehsk frnk skfe f;Zy e"w d/ fJfsjk;e ekoBkw/ dh :kd, nkT{D tkbhnK ghVQhnK bJh ;dk bJh F[ofyns
oj/.
          fdZbh dk w'oh r/N fiZE'I fdZbh dh ukodhtkoh ftu w'oh eoe/ ;0 px/b f;zx ns/ T[jBK dhnK c'ik B/
                                                                                                  I
fdZbh cfsj bJh fdZbh ftZu gqtF ehsk, shj jikoh e'oN tkbk ;EkB fiZE/ ;0 px/b f;zx B/ nkgDh shj jiko
                                  /
c'i d/ fNeD bJh SktDh pBkJh ns/ fdZbh d/ fJfsjk;e r[o{ ;EkB r[0 Fh;rzi, r[0 pzrbk ;kfjp, r[0
oekprzi, r[0 wksk ;zdoh ih ns/ wksk ;kfjp e"o ih d/ nzrhm/ tkb/ ;EkB, r[odnkok pkbk ;kfjp, r[0 wi~
                       [                                                     [
dk Nhbk, r[0 w'sh pkr, fiBQK dh y'i eoe/ ;0 px/b f;zx ih B/ T[;koh eokJh f;Zyh d/ FkBdko fto;/ s/
fJfsjk; ~ ;dk jh doFkT[d/ ofjDr/. XBQ XBQ ;0 px/b f;zx ih fiBQK oki syZs d/ w[ekpb/ nkgD/ r[o{nK
                             I
d/ ;ZwkB fBfwZs fJfsjk;e ;EkBK dh T[;koh ~ finkdk sZoihj fdZsh.
                                                  (4)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                               nr;s 2012
                                                            r[o{ BkBe d/t L oZph dhdko d/ Ghye
                             e-mail                           Guru Nanak Dev : Beggar of Lord's Vision
                         ;fsr[o{ ~                          GT[ s/ o k GKr, ybVh w/ o k uhs[ ,
                                                            w? d/ t kBk GfJnk nshs[ ,
                                                            eo ek;k do;B eh G{y,
gow g{iBh: pkpk BkBe ih,                                    w? dfo wkrT[ Bhsk Bhs,
        nkg ih dh ngko feqgk ;dek okih ][Fh jK ih. sT[ do;B eh eoT[ ;wkfJ,
nkg ih dh okih ][Fh eh g[SK, nkg ih sK y[d jh nBzd w? dfo wkrs[ Ghfynk gkfJ,
                             Z                                                                      fsbz r , 721
                                                            Your fear, O God, is my hemp-drug
d/ ;'w/ j'. fJj d[Bhnkth ;[y-d[y d/ r/V ftu sK n;hI b'r and my mind is the leather pouch which holds it.
jh c;/ jK.                                                  I have turned mad through this intoxication
                                                            and have become an anchorite.
        pkpk ih, nZr/ p/Bsh fJIUI j? eh ! nkg ih d/ to;'J/ With my hands as the begging bowl,
f;Zy nkoEe ns/ ;wkie gZyI' uVdhnK ebK ftu jB. jo I hunger for nothing but your sight door.
                                                            which I beg, day after day, at Your
soQK d/ ;[y-nkokw d/ wkbe jB (Nkt/-Nkt/I ~ SZv e/). Bless me Lord with Your gracious glance
                                          I
nfXnkswe gZyI' uVdh ebk fes/ ftob/ jh fdZ;dh j?. t?;/ as I call like a beggar at Yourme.
                                                            Pray dole out this chairty to
                                                                                          portal.
                                                                                                    Tilang, 721
f;ZyK d/ Xkowe i'F ns/ T[sFkj ftu e'Jh ewh BjhI j?.               r[o{ BkBe d/t L oZp ih dh ;op-
fi; dk gqsy gqwkD r[od[nko/ dhnK nkbhFkB fpbfvzrK,
             Z
bzro, r[og[ot, ns/ gqGksc/ohnK ftu t/fynk ik ;edk                       ftnkgesk d/ ftFtkFh
                                                              Guru Nanak Dev : Believer in Lord's Immanence
j?.
                                                            d{ f o B ikBk, nz s fo wkBk,
        n?;k BjhI eh f;Zy s[jkvhnK rZbK BjhI wzBd/. wzBd/ jfo ek wjb[ gSkBk,                        s[ykoh, 1108
s/ jB, go Bkb-Bkb fpgoB dhnK ohsK, nB-wshJ/ I know that You are not far away.
fsUjko th ohMK Bkb wBkT[d/ jB. fit/I eV/ d/ Bkb-Bkb I believe that You are within
                               I
                                                            and I know Your mansion too.            Tukhari, 1108
jZE ftu bkb Xkrk (w"bh) pzfBQnk nkw fd; g?dk j?. FkfJd s{ z ;GBh EkJh, fiE? jT[ ikJh,
                                               I
fJj ;'ud/ jB eh -                                           ;kuk f;oiDjko[ ihT[ ,                   nk;k, 438
        @@w: Gh w:ykB/ w/I ghU, uzdk Gh w;fid w/ d'. You exist everywhere.
        y[dk Gh ][F oj/, n"o F?skB Gh ntk}ko B j'..## Wherever I go I find You, O our True Creator !
                                                                                                    Asa, 438
        Gkt - d' p/VhnK ftu bZsK gkJh p?m/ jB. pkpk
ih ! s[;hI sK nzsoikwh j'. xZN-xZN dh ikDd/ j' go w?I             r[o{ BkBe d/t L oZp ih d/ p[bko/
                                                                  Guru Nanak Dev : Spokesman of The Lord
T[; gzikph nykD tKr @@nkyK Xh ~##, @;[DktK ~j ~##
                                                            i? ; h w? nkt? y;w eh pkDh,
d/ nkF/ Bkb ;w/-;w/I s/ fuZmh okjhI jkbks dZ;D dk :sB s? ; Vk eoh frnkB[ , t/ bkb' !
                 I                                                                                  fsbz r , 722
eodk ojKrk sK i' FkfJd ;ZN yk e/ e'Jh G[bV nkg ih As the word of the Lord descends to me.
                                                 Z
d/ dZ;/ okj s/ s[o gJ/.                                     So I make it known, O Lalo !            Tilang, 722
        G[bK uZ[eK dh fyZwk.                                sk w? efjnk ejD[ ,
                                            nkg ih dk g[Zso ik s[ M ? ejkfJnk                       tvjz ; , 566
                                                   @feow# I spoke only what You, O God,
                                                            inspired me to speak.                 Wadhans, 566
w/ok e-mail gsk L-
              briji.kiram@gmail.com                                                Translation - Dr. Harnam Singh

                                                      (5)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                               nr;s 2012
                                                                toskT[D d/ n;EkB bJh tos'I ns/ ;[doheoD d/
                                                                                                       z
 gkme fbyd/ jB HHHHHHHHH                                        T[gokb/ dk eh j'fJnk <
         byBT{ ftZ u ;q h r[ o { BkBe d/ t ih dk          6H    nkoHvhHn?;Hn"H r[od[nko/ d/ Bkb dh Bio{bh iwhB
                                                                s/ j'J/ epi/ s/ gqpzXeK B/ eh edw u[Zfenk <
                    fJfsjk;e ;EkB
                                                                nkT[ ;zrsK Bkb ;ztkd eo ;zrsK ftu ftFtk;
          fJfsjk;e ;EkBK dk toDB gfVnK y[Fh j'Jh. fe
                                                                ekfJw eo'.
wjkB e'F d/ ouBjko GkJh ekjB f;zx BkGk ih B/ GkJh                  T[Zuh ;Zuh ;jh ofjB[wkJh, fJe i[ZNsk,
god[wB f;zx pZd' s'I ;B 1923 s'I 1925 se g{o/ fjzd;skB
       Z                                           [
                                                                       d{odfo;Nh ;w/I dh io{os j?.
d/ r[od[nkfonK dk w'e/ s/ ike/ ;ot/ eokfJnk fi; dk g{ok          ofjB[wkT[I nkgD/ ~ ;zrsK Bkb i'V oZy',
youk wjkokik BkGk B/ T[mkfJnk ;h. GkJh god[wB f;zx
                                                 Z
                                                                       sjk~ th ;zrsK dh io{os j?..
dh ;ot/ fog'oN w[skfpe T[jBK B/ byBT{ ftu ;B 1924-
25 ftZu fsB ;EkBK d/ doFB ehs/, fJe B'th ns/ d;thI
                                           I                                      - i;tz s f;z x ez X koh, byBT{
gksFkjh dk ;EkB, d{;ok ;qh r[o{ BkBe d/t ih dk ;EkB                              tXkJh
                                                                   gfsqek pj[s gFzd nkJh, bZy-bZy tXkJh. gzikp
ns/ sh;ok f;zx ;Gk r[od[nkok fi;dh T[; t/b/ o'Be nZSh     s'I pkjo nkgD/ Ffjo ftZu fJsBh nZSh gzikph gfsqek dh
;h, doi ehsk j?. o/bt/ ;N/FB dh th skohc fbZyh j?. ;qh    F[onks Fbkxk:'r j?. - FKsh pZrk, gN/b bro ByBT{
                                                              {
r[o{ BkBe d/t ih d/ byBT{ :ksok dk ;EkB, fi;d/ ;B                                tXkJh
1924-25 ftu GkJh god[wD f;zx B/ doFB ehs/ ;B ~                  gfsq e k gFz d nkJh, tXkJh. ypoBkwK ns/
nk}kdh s'I gfjbK d/ byBT{ ftu ofj oj/ gqtkoK d/ ;fj:'r    ;orowhnK d/ g/i xN jD. r[o{nK dh c'N' SkgDk mhe
Bkb ns/ ;oekoh foekovK dh gVu'b eoe/ g[ysk ;p{sK          BjhI.                     - okigkb f;zx, byBT{
Bkb T[ikro eoe/ r[o{ wjkoki ih dh :kd ;Ekgs eoBk                              nZ S h e' f FF
;kvk coi j?. o'wkBhnK, :'o'g ns/ nwohek ftu r[o{                nZ S h e' f FF j? , tkfjr[ o { pb pyF/ . gz E d/
;kfjp d/ :ksok fuBQ T[ikro j' oj/ jD n;h nkgD/ d/F        toswkB nkr{nK ~ r[o{ wjkoki ;/X pyFD.
ftu nkgD/ Ffjo ftu r[o{ ;kfjp d/ ;EkB s'I ikD{ BjhI jK,                                 - ntsko f;z x , ekBg[ o
;kvQ/ bJh Fow dh rZb j?.                                                    fwFB ikoh oZ y '
                                     ofwzdo e"o, byBT{             fjwZs Bkb nkgDk fwFB ikoh oZy,' tos oj/ e{VQ
                gq p z X eK gq s h p/ B sh                d/ fto'X bJh T[m yV's/ gzE dodhnK dh frBsh ftZu fJe
                                                                           Z
        w?I byBT{ dhnK ;zrsK tZb' w[yh gqpzXe ;iDK        j'o tkXk j' frnk.             - jopz; f;zx, b[fXnkDk
nZr/ jZE i'V e/ p/Bsh eodk jK fe T[j ;zrsK ~ o'FBh                                ;{ M kt
gkT[D fe L-                                                        ;0 Bfozdo f;zx ih, n?vhNo gzikph ;[wB, s[jkvk
1H r[o{ BkBe d/t ih d/ 500 ;kbk gqekF T[s;t s/            i[bkJh 2012 dk nze gfVQnk pj[s uzrk brk. fJ; ftubk
      byBT{ :{Bhtof;Nh ftu r[o{ BkBe u/:o ;Ekgs           w?No ns/ SgkJh pj[s tXhnK ;h w[y gzB/ s/ ;qh r[o{ jfo
      eoD d/ tkd/ dk eh j'fJnk.                           r'fpzd ;kfjp dh s;tho j'o th uzrh bZrh. ;g?fbzr ftZu
2H r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ 300 ;kbk gqekF T[s;t s/         e[M rbshnK jB, go{c ohfvzr tb fXnkB d/D dh b'V j?.
      ykb;k fvroh ekb/i tk;s/ iwhB yohdh rJh,             w?~ pj{s y[Fh j'Jh j? fe nkg ih B/ fJj ;/tk ;zGkbh j?,
      fvroh ekb/} ns/ T[; dh iwhB dk eh j'fJnk <          w/oh sK ;koh T[wo jh gsoekoh ftu phs rJh j? s/ nZi
3H pk; wzvh d/ u'okj/ s/ ykb;k u"e dh wzioh ~ gqpXeK
                                           {     z        th ;qh r[o{ s/r pjkdo ;kfjp ih dh nkgko feqgk ;dek
      B/ u'okjk S'Nk efje/ m[eok fdZsk b/feB fe;h tZvQ/   gzikp d/ tZv/ o'}kBk nihs, o'ikBk ;g'e;w?B, gfjo/dko,
      u'okj/ s/ ykb;k u"e feT[I BjhI pD ;fenK.            gzikph ikroD, irpkDh gzikp e/;oh ns/ gzikph NofpT[B
4H n?bHvhHn?H ekb'Bh ekBg[o o'v dk BK r[o{ s/|            ftu jo jcs/ dk; d/ b/y Sgd/ jB. nkg th fjzws Bkb
      pjkdo Bro oyD dk T[ g okbk j' f Jnk go              i[N/ oj' tkfjr[o{ ih nkgd/ nzr ;zr ofjDr/ ;[uZih
      B'Nhfce/FB jkbh se feT[I BjhI j' ;fenK.             gsoekoh th e'w ~ d/D jz[dh j?. fJe b/y G/i fojk jK.
5H uzdo Bro r[od[nko/ d/ Bkb tkbh irQk d/ bzro                                   jodhg f;zx fBwkDk, nfwqs;o
                                                      (6)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                  nr;s 2012


i?ekfonK dh r{zi ftZu T[bzfge                              d/F d/ Bt/I okFNogsh
wFkb d"V, 101 ;kbk pkpk c"ik
 f;z x B/ d" V ftZ u fbnk fjZ ; k                            ;qh gqDkp w[yoih




         ñ§çé, BA Ü°ñÅÂÆ (¶ܧÃÆÁź)-A@A ÃÅñÅ ìÅìÅ
ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ B@AB ñ§çé À°ñ§ÇêÕ Ö¶âź î½Õ¶ À°ñ§ÇêÕ
îôÅñ 鱧 ÇéÀ°ÔËî ÇòÖ¶ Ú°µÇÕÁŧ ÇÜà ç½ðÅé ÖÅñÃÅÂÆ
                                                         ÃzÆ êzäÅì î°ÖðÜÆ é¶ ç¶ô ç¶ ACò¶º ðÅôàðêåÆ òܯº ÃÔ°§ Ú°µÕÆ ¢
ð§× ÒÚ ð§Ç×ÁÅ Ç×ÁÅ ê±ðÅ ÇÂñÅÕÅ¢ ê§ÜÅì ÒÚ Üéî¶
ì÷°ð× ç½óÅÕ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ ñ§çé À°ñ§ÇêÕ çÆ À°ñ§ÇêÕ         ÒÇÂÇåÔÅÃÕ ÃîÅºÒ ÕðÅð ÇçµåÅ¢ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø Áµá ÃÅñ
îôÅñ ç½óÅÕź ÒÚ Ãí 寺 òµâÆ À°îð ç¶ îôÅñ ç½óÅÕ           êÇÔñź ¶æé÷ ÒÚ Ô¯ÂÆÁÅ À°ñ§ÇêÕ Ö¶âź ÒÚ òÆ À°ñ§ÇêÕ
Ô¯ä çÅ îÅä êzÅêå ÕÆåÅ¢ À°ñ§ÇêÕ ç¶ å×îŠܶå±Áź           îôÅñ ñË Õ¶ ç½ó¶ Ãé å¶ Ô°ä À°é·Åº ǵÛÅ êz×à ÕÆåÆ ÔË
å¶ Ô¯ð Çòôò êzÇõè ôÖÃÆÁåź é¶ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø çÆ îôÅñ         ÇÕ À°Ô B@AF ÒÚ Ô¯ä òÅñÆÁź À°ñ§ÇêÕ Ö¶âź 寺 êÇÔñź
ç½ó çÅ ìÔ°å ÔÆ îÅä ÃéîÅé éÅñ ÃòÅ×å ÕÆåÅ¢                 A@E ÃÅñ çÆ À°îð ÒÚ îôÅñ ñË Õ¶ ç½óé¢ ÇÂà î½Õ¶
ë½ÜÅ ÇÃ§Ø Üç À°ñ§ÇêÕ çÆ îôÅñ ñË Õ¶ ç½ó ðÔ¶ Ãé åź        ×ðÆéÚ êÅðÕ å¯º ñË Õ¶ ÇòñæËî ë½ÇðÃà åÕ C@ îÆñ ç¶
Ãí À°é·Åº 鱧 ò¶Ö Õ¶ ÔËðÅé Ô¯ ðÔ¶ Ãé¢ A@A ÃÅñÅ ê§ÜÅìÆ    ñ§î¶ Ãëð ç½ðÅé ÇõÖź òñ¯º òµÖ òµÖ æÅòź Òå¶ ñ§×ð
ì÷°ð× çÆ ÇÂà ç½ó 鱧 ò¶Öä ñÂÆ ñ¯Õź çÅ íÅðÆ ÇÂÕµá        ñÅÇÂÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ¢ ÇÂà À°ñ§ÇêÕ îôÅñ ç½ó ÒÚ ÕÂÆ
ÃÆ¢ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø ç¶ Ã˺ÕóÅ êz¶îÆ êƵñ¶ ð§× çÆÁź ê°ôÅÕź    ÃÅìÕÅ À°ñ§ÇêÁé òÆ ôÅÇîñ ԯ¶¢ ÇÂà ç½ó ÒÚ Ãí 寺
êÇÔé¶ Ô¯Â¶ À°é·Åº ç¶ éÅñ ç½ó¶¢ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø ç¶ êzô§ÃÕ ÇÂà   صà À°îð ç¶ îôÅñ ç½óÅÕ éåÅôÅ ÇÃéÔÅ(AE) Ãé å¶
ì÷°ð× ç½óÅÕ éÅñ À°é·Åº ç¶ åËÁ ð±à åÕ éÅñ-éÅñ             Ãí 寺 òµâÆ À°îð ç¶ ç½óÅÕ ê§ÜÅìÆÁź ç¶ îÅä ë½ÜÅ
ç½ó¶¢ A@A ÃÅñÅ ç½óÅÕ ì÷°ð× ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ ÁÅêäÆ            ÇÃ§Ø Ãé¢ C@ îÆñ ç¶ ÇÂà Ãëð ç½ðÅé ï±éÅÂÆÇàâ
ÇÚµàÆ ç½óÅÕź òÅñÆ ê°ôÅÕ éÅñ Çڵචð§× çÆ çÃåÅð          ÇõÖà çÆ Á×òÅÂÆ ÇòÚ òµÖ-òµÖ ×°ð± Øðź Áå¶
ÃÜÅÂÆ Ô¯ÂÆ ÃÆ¢ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø çÅ Üéî AIAA ÒÚ Ô¯ÇÂÁÅ¢          ç×åź é¶ ñ§×ð ñ×Ŷ ÇÜà çÅ Ô÷Åðź òµÖ-òµÖ èðîź
Ç÷Õðï¯× ÔË ÇÕ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ HF ÃÅñ çÆ À°îð ÒÚ             ç¶ ñ¯Õź é¶ Áé§ç îÅÇäÁÅ¢ ìÅìÅ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é±§ ÁÅêä¶
ç½óéÅ ô°ð± ÕÆåÅ å¶ Ãí 寺 òµâÆ À°îð ç¶ ì÷°ð× ç½óÅÕ       ÜÆòé ÕÅñ ç½ðÅé ÇÂÔ ç±ÜÅ î½ÕÅ ÇîÇñÁÅ Ü篺 À°é·Åº
Ô¯ä çÅ îÅä êzÅêå ÕÆåÅ¢ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ ÁÅêäÆ À°îð           À°ñ§ÇêÕ îôÅñ Ú°µÕÆ ÔË¢ ÇÂà î½Õ¶ ×ðÆéÚ êÅðÕ å¯º ñË
ç¶ ñ¯Õź ÒÚ ìÔ°å ÇðÕÅðâ ìäŶ Ôé¢À°Ô ñ§âé çÆÁź          Õ¶ ÇòñæËî ë½ÇðÃà åµÕ C@ îÆñ ç¶ ñ§î¶ Ãëð ç½ðÅé
Û¶ îËðÅæÅé ç½óź, ç¯ ÕËé¶âÆÁé îËðÅæÅé å¶ ÇéÀ±ïÅðÕ        ÇõÖź çÆ E@@ ÃÅñ ê°ðÅäÆ ðÆå ñ§×ð ÚñÅÇÂÁÅ
îËðÅæÅé ÒÚ ÇÔµÃÅ ñË Ú°µÕ¶ Ôé¢ ÇÂà îôÅñ ç½ó ÒÚ ÇÔµÃÅ      Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ Áå¶ Ö°ôÆ ÇòÚ ÇÃµÖ Ã§×åź ì¯ñ¶ ï ÇéÔÅñ
ñËä òÅÇñÁź ìÅÕÆ îôÔ±ð ÔÃåÆÁź é¶ ÇÂà Ã 鱧           ç¶ ÜËÕÅð¶ Ûµâ ðÔÆÁź Ãé¢
                                                     (7)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                  nr;s 2012
  wkfgnK dh pfunK ~ ;jh ;/ X d/ D dh ekpfbns d/ ftek; (Parential Skill
 Development) bJh ekoFkbk ns/ nZ S / Bz p oK Bkb gk; j' J / pfunK dk ;Z w kB




        byBT{, 28 i{B 2012 ~ nkgD/ fwZE/ gq'rokw            r[o{ s/r pjkd[o fBtk; dk T[dxkNB
w[skpe fJ;NhN:{N nkZc f;Zy ;NZvh byBT{ u/gNo B/
                                                                  ;qh nfwqs;o ;kfjp, fwsh 24 i{B 2012 ~ ;ehw Bz0
r[od[nkok nkbwpkr fty/, c?wbh ekT[I;fbzr d/ wkfjo
                                                            62, Fk;soh Bro bko/; o'v ftu fdZbh r[od[nkok gqpXe
                                                                                  I                          z
gq;BkbhNh nkoehN/eN e?gNB nG? f;zx dk fJe gq'rokw
ehsk fi; ftZu fsB ;' s'I finkdk pZu/ ns/ T[jBK d/ wkfgnK    ew/Nh d/ T[gokb/ ;Zdek ;qh nfwqs;o nkT[D tkb/ Xkowe
B/ w"id j'e/ pj[wbk bkG T[mkfJnk. e?gNB f;zx B/ gVQB
      {           [Z                                        :ksqhnK bJh fBowkD eokJ/ rJ/ fojkfJ;h ;[ftXk d/ ;[ui/Z
tkb/ pfunK bJh gq'c/FBb f;fynK ~ nfXnksw Bkb                gqpX tkb/ :ksoh fBtk; dk T[dxkNB fdZbh dh w[y wzsoh
                                                               z                                         Z
i'VBk ;w/I dh io{os dZf;nK skeh pZu/ T[uh ;Zuh ;'u d/ Bkb
                                       Z [                  Fhbk dhefFs B/ ehsk. fJ; w'e/ s/ fdZbh d/ wzsoh ;0
;wki ns/ nkgD/ fwZE/ y/so ftZu T[Zuk wospk gqkgs eo         noftzdo f;zx btbh fdZbh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh d/
;eD. T[jBK, wkfgnK ~ whvhnk ns/ nkJhHNhH y/so d/            gqXkB ;0 gowihs f;zx ;oBk ns/ j'o n"jd/dko th w"id {
gqGkt ekoD pZfunK gqsh g/F nk ojhnK u[BshnK s'I BfiZmB
                                          '                 ;B. gfsqek d/ ftfrnkgB ns/ ftsoD gqpXe ;0 wBw'jB
                                                                                                   z
bJh pj[wb/ ;[Mk fdZs. fJ; s'I pkd gqfsGktkB pZu/ fizBQk
           [Z         /                                     f;zx g'gbh B/ r[o{ s/r pjkd[o fBtk; ftu y[d o[e eo
10thI ns/ 12 thI ftZu uzr/ Bzpo gqkgs ehs/ jB ns/ fe;h      fJzsikw ns/ ;[ftXktK ~ skohc d/ ekfpb dZf;nk j?.
fJe ftF/ ftu ;' ch;dh Bzpo gqkgs eoB tkb/ pfunK ~               ;q h r[ o { jfor' f pz d ;kfjp dk
pj[ frDsh ftu N?pbN ghH;hH, p?bio f;wqsh fuBQ,z Xkowe
                                   /
g[;seK, Brd fJBkw ns/ gqwkD gZso d/ e/ ;BwkBs ehsk.                         gq e kF T[ s ;t
jkJh e'oN d/ foNk:o ;hfBno i;fN; ;odko e/0 n?;0                   byBT{ , fwsh 4 ns/ 5 i[ b kJh ~ r[ o d[ n kok
okyVk B/ gq'rokw dh ;dkos ehsh ns/ w[y nfsEh d/ o{g         njhnkrzi fty/ S/thI gksFkjh dk gqekF T[s;t wBkfJnk
ftu ;odkoBh r'fpzd e'o B/ pZfunK dh j';bk nkc}kJh           frnk fi; ftZu o[dog[o s'I nkJ/ Gk0 r[owhs f;zx ns/ ji{oh
                                                                            Z
ehsh.                                                       okrh Gk0 tho f;zx d/ okrh iZE/ B/ nkgD/ wX{o ns/
                                                        (8)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                              nr;s 2012
;[nkdb/ ehosB Bkb ;zrsk ~ fBjkb ehsk. 5 i[bkJh dh        Bro, ;do, f;zrko Bro, fBFksrzi, BkBefgnkU
Fkw ~ r[od[nkok Bkek fjzv'bk fty/ th gqekF T[s;t         n?bHvhHJ/ ekb'Bh, bkbe{nK ns/ pkpk p[Yk ih fNe?s okJ/
wBkfJnk frnk fi; ftu w[y o{g ftu ;0 fpqfizdo gkb         skbkp fty/ wBkfJnk frnk. eZEk ns/ ehosB dopko ;i/
f;zx B/ gqGktFkbh ftynkB d[nkok ;zrsk ~ fJfsjk; s'I      ns/ r[o{ ek bzro nN[N tofsnk. r[od[nkok fJzdok Bro
                                                                             Z
ikD{ eokfJnk. frnkBh fteqwihs f;zx B/ th r[owfs          fty/ j'J/ ;wkrw ftu byBT{ d/ w/:o fdB/F Fowk B/ th
ftukoK ns/ GkJh okfizdo f;zx B/ ehosB Bkb fBjkb          jkioh Go e/ r[o{ wjkoki dk nkFhotkd gqkgs ehsk.
ehsk. fwsh 8 i[bkJh ~ r[od[nkok nkoHvhHn?;Hn'H fty/ th
S/thI gksFkjh dk gqekF T[s;t wBkfJnk frnk.               Bro fBrw byBT{ d/ gzikph ;Gk;d
                                                                  Bro fBrw byBT{ d/
GkJh wBh f;z x ih dk Fjhdh fdjkVk                        tkov Bz0 55 s'I ;[fozdo f;zx
       byBT{, fwsh 9 i[bkJh 2012 ~ r[od[nkok Bkek        (oki{ rKXh) ns/ tkov Bz0 72
fjzvbk fty/ nwo Fjhd ;opz; ~ fBSkto eoB tkb/, pzd-
    '                                                    s' I bZ y ftz d o gkb f;z x d'
pzd eNke/ Fjhd j'D tkb/ GkJh wBh f;zx ih dk Fjhdh        gz i kph ;Gk;d u[ D / rJ/ .
fdjkVk Fkw d/ dhtkB ftu wBkfJnk frnk fi; ftu gfsqek                                     ;[fozdo f;zx bZyftzdo
                                                         gzikph ;Gk;dK ~ T[BKQ dh fis
d/ ;bkjeko ;0 fpqfizdo gkb f;zx B/ nkgDh ftdtsk                                         (oki{ rKXh) gkb f;zx
                                                         bJh @gzikph ;[wB# tZb' tXkJh.
g{oD F?bh ftu ;zrsK ~ bk;kBh Fjhdh fJfsjk; Bkb
i'fVnk. r[od[nkok njhnkrzi fty/ th d/jokd{B s'I nkJ/
frnkBh tfozdo gkb f;zx B/ GkJh wBh f;zx dh Fjkds
pko/ ;zrsK ~ ikD{ eokfJnk ns/ GkJh tho f;zx B/ r[opkDh
ehosB d[nkok ;zrsK ~ fBjkb ehsk.
whoh ghoh fdt; ~ ;wogs wksk e'bK
  GbkJh e/ I d o tb' I ;kbkBk ;wkrw
      byBT{, fwsh 20, 21 ns/ 22 i[bkJh, wksk e'Ibk
GbkJh e/Ido byBT{ pqKu tb'I nkgDk ;kbkBk ;wkrw
wBkfJnk frnk fi; ftu ftF/F s'o s/ GkJh nwBdhg f;zx
ih B/ byBT[ gXko e/ fwsh 20 i[bkJh Fkw r[od[nkok
nfjnkrzi, 21 i[bkJh ;t/o/ r[od[nkok uzdo Bro, 21
i[bkJh Fkw r[od[nkok Bkek fjzv'bk, 22 i[bkJh nfwqs
t/b/ r[od[nkok Bkek fjzv'bk ns/ ;t/o/ 8 s'I 10 pi/ se
r[od[nkok fJzdok Bro fty/ ehosB ftfynkB eoe/ ;zrsK
~ fBjkb ehsk. r[o{ ek bzro ;ko/ r[odtkfonK ftZu nN[NZ
toskfJnk frnk.
    Fqh r[o{ jfo feqFB ;kfjp ih dk
              gq e kF T[ s ;t
     byBT{, fwsh 23 i[bkJh, nmthI gksFkjh ;qh r[o{
jfofeq F B ;kfjp ih dk gq e kF T[ s ;t, r[ o d[ n kok
nfjnkrzi, Bkek fjzv'bk, nkbwpkr, wkB;o'to, fJzdok
                                                     (9)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                               nr;s 2012

      d/F dh nk}kdh ftu f;Zyk dk :'rdkB
                                                                                                ;0 joGiB f;z x
           jo ;kb 15 nr;s ~ nk}kdh fdt; wBkfJnk           frnk fe ibzXo d/ fvgNh efwFBo B/ ;oeko ~ ;ktXkB
iKdk j?. ;e{bK$ekbiK, ;oekoh fJwkosK s/ sozr/ Mzv/        ehsk fe fi wjkoki f;zx ~ frqcsko Bk ehsk frnk sK
bfjokJ/ iKd/ jB. ;oekoh s'o s/ jo gqdF dh okiXkBh
                                           /              ;koh iBsk fJe w[m j' e/ T[; d/ wro T[m s[orh. ;odko
                                                                                                      /
ftZu T[EI' d/ rtoBo$w[y wzshq Mzvk bfjokB dh o;w ndk
                         Z                                wjkoki f;zx geV/ rJ/ ns/ T[BQK ~ ;ys s;hj/ d/ e/
eod/ jB. ;ko/ d/F ftZu ;oekoh S[Nh j[dh j? ns/ b'eK ~
                                    Z z                   Fjhd ehsk frnk.
ns/ ;e{bh pfunK ~ :kd eokfJnk iKdk j? fe 15 nr;s                    BkwXkoh$e{ekbfjo L- GkJh wjkoki f;zx dh
1947 ~ ;kvk d/F Gkos nk}kd j'fJnk ;h.                     Fjhdh s'I e/tb S? ;kb pkd jh pkpk okw f;zx B/ BkwXkoh
           fJ; s'I ;k gsk brdk j? fe 15 nr;s 1947 s'I    nEtk e{ek bfjo ~ iBw fdZsk fi; dk fBFkBk nzro/iK
gfjbK ;kvk d/F r[bkw (go nXhB) ;h. jK ;kvk d/F            ~ d/F s'I pkjo eoBk ;h fJBQK B/ je{ws d/ fybkc Non-Co-
nzro}k dk r[bkw ;h. nzro/iK B/ ;kv/ d/; s/ 150-175 ;kb
     q/                                                   operation movement ubk fdZsh fJj bfjo }'o cVB br
oki ehsk. fJe tgko eodh ezgBh East India ezgBh d/ o{g     gJh nzro/iK ~ jZEk g?oK dh g? rJh. frocskohnK F[o{ j'
ftZu pzrkb ftZu nkJh ns/ j'b/ j'b/ nkgDh f;nkBg, go       rJhnK pkpk okw f;zx ~ frqocsko eoe/ ozrB G/i fdsk
                                                                                                        {
e[Nb Bhsh Bkb ;ko/ Gkos ~ nkgD/ epi/ ftu eo fbnk          frnk. 68 e{fenK ~ s'gK d/ w{j nr/ pD e/ T[vk fdsk
;tkJ/ gzikp d/ fiE/ wjkokik oDihs f;zx dk oki ;h fi;      frnk.
~ f;ZyK dk oki th fejk iKdk ;h.                                     1907 ftZu gzikp ftZu fJe j'o ipod;s nzdbB'
           nzro/} ;B 1800 se gzikp ~ Sv, eohp eohp        B/ iBw fbnk fi; ~ fe;kB nzdbB dk Bkw fdsk frnk.
                                                                                           '
;ko/ Gkos s/ ekp} j' u[e/ ;B. j[D T[Bk dh nZy gzikp s/    fJ; d/ ;zukbe d/F Grs ;0 nihs f;zx ns/ bkbk bkigs
;h, wjkokik oDihs f;zx 1839 ftu ;[ortkF j' rJ/.           okJ/ ;B. fJ; nzd'bB B/ pVh ikrqsh fbnKdh. nzro/}
nzro/iK tk;s/ fJj fJe ;[Bfjoh w'ek ;h. nkgDhnK e[Nb       je{ws d/ fybkc iBsk ikr gJh. fJ; gkoNh dk rhs i'
BhshnK Bkb, wjkokik oDihs f;zx d/ v'ro/ wzsqhnK ns/       xo xo rkfJnk iKdk ;h L-
j'o nj[ddkoK ~ bkbu d/ e/ nkgD/ Bkb fwbk fbnk ns/
            /                                                       grVh ;zGkb U iZNk, grVh ;zGkb T[J/.
5-6 ;kb d/ nzdo jh eJh ;k};K eok e/ nzro/iK B/ gzikp                cozrh B/ bZ[N yfVnk s/ok XB wkb T[J/
th nkgD/ nXhB eo fbnk.                                              grVh ;zGkb iZNk, grVh ;zGkb TJ/..
           f;nkB/, rzGho ns/ ;{MtkB f;ZyK tk;s/ fJj fJe             rdo bfjo ns/ ekwk rkNk wko{ ijk} dk d[yKs
rfjoh u'N ;h f;Zy e'w bJh fJe n;fj rb ;h fe f;Zy          fJ;/ nk}kdh dh bfjo dk fjZ;k ;B.
oki ysw eo fdsk frnk j?. fJj oki fe; soK nzro/iK                    ifbnK tkbk pkr dh xNBk L- ;B 1919 Jh0 ftZu
B/ e[Nb Bhsh ns/ rzdhnK ukbk$;k};K d[nkok ysw ehsk        ifbnK tkbk pkr ;qh nfwqs;o dh xNBk B/ ;ko/ d/F ~
frnk, fJ; s'I ikD{ j' u[e/ ;B ns/ nzro/}k ftZo[X o';      Szi'V e/ oy fdsk.
GVeBk F[o{ j' frnk ;h ns/ gzikp ftu nk}kdh tkg; b?D                 1920-21 ftZu ;[Xko bfjo ns/ ukphnK dk w'ouk
bJh uzfrnkohnK wu u[ehnK ;B.                              th n}kdh dh bfjo dk fjZ;k pDhnK. ukphnK d/ w'ou/ dh
           gzikp ftZu nzro/}k s'I nk}kdh gqkgs eoB dh     ;bsk s'I pknd wjkswk rKXh B/ pkpk yVe f;zx ~ fJe
bVkJh dk w[Y f;ZyK ns/ nzro/}k ftueko bVhnk rJhnK         sko okjhI tXkJh fdZsh ;h fi; ftu T[BK fbfynk ;h,
bVkJhnK s'I jh ;wfMnk ikDk ukjhdk j? id'I Fkw f;zx        @@fjzd{;skB dh nk}kdh dh gfjbh bVkJh fiZsh rJh j? -
nNkohtkbk, ;0 uso f;zx, ;0 F/o f;zx, dhtkB w{b oki,       tXkJh**.
wjkrBh fizdk ns/ GkJh wjkoki f;zx B/ nzro/iK ~ d/F                  Grs f;zx ns/ T[;d/ ;kEhnK oki r[o{, ;[y d/t,
@sI# eY d/D bJh f;o XV dh pk}h brk fdZsh ;h. B'ork
   '                                                 z    :;gkb, uzdo F/yo nk}kd, i?;/ B'inkBK dhnK eopkBhnK
                                                                                             [
d/ GkJh wjkoki f;zx dk fto'X nzd'bB fJsBk gquzv j'                          (pkeh ;ck 12 g/i s/)
                                                     (10)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                     nr;s 2012

                                    nebhI ehu? dkB                                     frnkBh irihs f;z x @ikue#
          dkB fJe n?;k F[yd nfj;k; j? i' dkB s'I pkd wB     dkB wzrD bJh sp/b/ ftu jh nk rJ/ s/ wzr ehsh. oki/ B/
~ jh BjhI pbfe nkswk ~ th ;[y nB{Gt eokT[dk j?. dkB
                                               I            nkfynk dkB dk ;wK fBeb frnk j? s[;h eb nkT[Dk. foFh
d/D s'I pknd ewkJh d/ ;cb j'D dk nfj;k; th j[dk j? dkB
                                                 z          ih B/ nkfynk ;kX fi; do s'I ykbh w[V ikD fco edh T[;
d/D s'I pknd nkgD/ ekw:kp j'D dk ;zes th fwbdk j? dkB
                                        /                   do s/ BjhI nkT[d. oki/ B/ fJ; ftZu nkgDk ngwkB ;wfMnk
                                                                             I /
eoB T[gozs ;wki ftu e[M eoB dh bkb;k th iBw bI?dh           ns/ x'V/ dh fJe w[m fbZd d/ e/ nfynk w/o/ e'b fJ; t/b/ fJ;
j? dkB d/D s'I pkd ngDk ns/ ngDh e"w dk f;o T[uZk j'D       s'I nbktK j'o e[M BjhI foFh ih y[Fh Bkb dkB ftu fdZsh fbZd
dk nfj;k; th j[zdk j?. dkB eoB s'I pkd ;fseko, fJiZs,       b?e/ nk rJ/ s/ nkFqw d/ fgS/ oy fdZsh oki/ dk fdZsk dkB
;BwkB fwbD dh rkozNh th j' iKdh j? dkB eoB s'I pknd         tfXnk s/ fbZd dk Y/o tXdk frnk. fFeko y/vdk okik fJe
e[M S'N/ w'N/ e[eow th T[; fds/ dkB j/m dp e/ ofj iKd/      fdB T[; foFh ih d/ nkFqw e'b' r[io fojk ;h fbZd dk
jB. dkB d/D s'I pknd gob'e ftZu fJ; (fdZs/ j'J/ dkB) d/     Y/o d/y e/ ;'funk e'Jh fto'Xh c"i dh N[eVh x'fVnk ;w/s
pdb/ eJh r[Dk Return fwbD dh nk; th j[zdh j?.               Bk o[eh j't/ gsk eoB s/ foFh ih B/ df;nk okiB fJj s/ok
         BkBe nr? ;' fwb? fi yN/ xkb/ d/ f J..              fdsk dkB j? i' fdB pfdB tXdk ik fojk j? gob'e ftu fJj
                                           (nk;k eh tko)    s?~ fwb/rk. oki/ ~ pVh fuzsk j'Jh g[fSnk e'Jh fJbki < sK
          fi; eow ftu fJsBh ;kohnK y{phnK j'D T; eow        wjkfoFh efjD br/ fJj fbZd s?~ ykDh gt/rh iK fJ; d/
~ fJB;kB pko pko eoBk ukj/rk ns/ eodk nkfJnk j? s/          pdb/ ;kok Bro s/oh fBzdk eo/. oki/ B/ jkEh s/ ;tko j'e/
FkfJd eodk th oj/rk feT[eh e[M dkBhnK d/ Bkw fJzB/ gqf;X    ;ko/ ;fjo ftzu e[M wzd/ eow ehs/ oki ftZu T[; dh fiIT[ fiIT[
jB fe G[bkfJnK BjhI G[bd/. okik johFuzdo fi; B/ nkgD/       fBzdk F[o{ j'Jh T[j fbZd (dkB) dk Y/o xNdk frnk. tkg;
gfotko s/ nkgD/ nkg ~ t/u e/ dkB ehsk (;kyh s'I nkg ikD{z   nke/ oki/ B/ d/fynk fiBk e[ T[; B/ dkB ftZu fdZsh ;h TzBh
j' ;' ft;sko BjhI eoKrk) dkB tho eoD fi; B/ ngD/            fbZd puh gJh ;h oki/ B/ foFh e'b' g[fSnk fJ;dk th e'Jh
ihtB d/ ;[ o fynk d/ todkB etu ns/ ez [ v b dkB eo          fJbki sK foFh efjD br/ fJj s?~ ykDh jh gt/rh feT[Ieh
fds/. y?o dkBhnK dk fJzBQK bzwk fJfsjk; Gfonk j? fe eJh     s/o/ oki ftu fe;/ fJe gqG{ d/ fgnko/ B/ s/oh fBzdk BjhI ehsh
rqzE T[jBK d/ BKtk Bkb jh Go ;ed/ jB.                       sK nkgD/ eow ~ G[rsfdnK okik ni? ~ T[j fbZd ykDh
          go r[o{ rqzE ;kfjp wjkoki dh fJj gktB gzesh       gJh -
gV e/ ;'uDk gt/rk fe dkB fet/ eohJ/                                   FkfJd fJ;/ bJh wjkoki B/ pkDh ftu fJj gktB
        nebh ;kfjp ;/thn? nebh gkJhn? wkB..                 puB fby/ jB L nebh ehu? dkB. ;'Gk dh ykso wB[y ni
        nebh gV e? p[ M hn? . . nebh ehu? dkB..             th dkB eodk j? feT[Ieh T[; wB ftu fJj fynkb nkTI[dk
          gowkswk ~ th neb Bkb ;/tDk - neb Bkb jh           j? i' pkDh ftu wjkoki B/ fbfynk j?.
wkB (fJiZs) gqkgs eohdk j? neb Bkb jh gV e/ ;wM                     d/ d/ wz r fj ;j;k r[ D k ;' G eo/ ;z ; ko..
nkTI[dh j? ns/ neb Bkb jh dkB eoBk ukjhdk j?. fJe                                                        (nk;k eh tko)
S'Nh fijh ;kyh dk ;jkok btKrk rb g{oh eoB bJh r[o{                    ;kok ;z;ko w/oh ;'Gk eo/ fJ; tk;s/ fJB;kB dkB
BkBe ;kfjp wjkoki dk fJe gktB tke j? wkM eh tko ftu         g[zB eodk j? w/o/ efjD s'I Gkt fJj Bk fbnk ikt/ fe dkB
ni? ;[ o't? Ghfynk ykfJ.. n?;h dorj fwb? ;ikfJ..            pzd eo fdsk ikt/ dk; dk we;d s/ p; fJsBk j? fe nebh
          okik ni? d;oE ih d/ fgsk, ;qh okw ih d/ dkdk ;B   ehu? dkB.
;{oi uVd/ ;ko dkB eoBk T[jBK dh fBs fefonk ;h T[;                     byBT{ dh ;zrs T[Zs/ wkbe B/ pVh ofjws ehsh
s'I pkd ngD/ n;spb ftZu iKd/ ns/ nkgD/ x'fVnK dh            1984 d/ ;ke/ s'I pknd seohpB 90 ch;dh b'e ni 28 ;kbK
d/y o/y nkgD/ ;kjwD/ eokT[d/I ;B. ;zi'r Bkb fJe foFh        pknd nkofEe szrh s'I T[po rJ/ jB wjkoki ;qh r[o{ s/r

                                                       (11)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                     nr;s 2012
pjkdo ;kfjp ih B/ ;fjo tk;hnK s/ B' fBfXnK (B' gqeko        bJh s[jkvh nrbh s/ fgSbh ghVh (wksk fgsk$pZu/) bJh
d/ yikB/) dh n?;h pkfoF ehsh fe ni eJh Bkwto gqtko          j't/rk. fi; dk g{ok bkG s[jkv/ ngfDnK ~ j't/rk.
ekch ;woEk tkB pD rJ/ jB ns/ i' nkgDh B/e ewkJh                       d[finK d/ ekbi bJh bZyK dkB d/ e/ i/ nkgD/
;cb eoB dk T[gokbk eod/ jB. fJ; T[gokb/ ftZu T[j            pfunK d/ n?vwhFB bJh sob/ s/ f;ckoFk eoBhnK g?D fco
byBT{ s'I pkjo ub oj/ ekbi, j;gskb, r[owfs ndko/,           r[o{ wjkoki sK fJj efjDr/ jh fe L nebh ehu? dkB.
;/tk e/Ido nkfde ftZu Gkoh oew G/id/ jB.                              i/ d{ihnK ;oktK bJh eJh ewo/ pDtk fds/ j'D go
         p; fJ;/ gfjb{ s/ dk; nkg ;G ~ r[o{ wjkoki dk       fco TZ[E/ ik e/ s[jkv/ nkgfDnK ~ ofjD bJh e'Jh ewok Bk
fJj puB :kd eotkT[Dk ukj[zdk j? nebh ehu? dkB jo            fwb/ fco wjkoki fJj efjDr/ fe L nebh ehu? dkB.
;kb byBT{ dh ;zrs dk brGr 50 s'I 70 bZy o[gJ/ (bzro                   id'I T[so gqd/F s'I pkjo d/ ekbi ftZu gV/ pfunK
you s' fJbktK) ps'o d;tzX pkjo dhnK ;z;EktK ~ ubk           ~ :{0gh0 ;oeko B'eoh Bk d/t/ s/ T[; ekbi ~ s[;h nkgDk
iKdk j? fJ; b/y pko/ ftuko pDkT[D s'I gfjbk p; e[M gfjb{    bZyK dk dkB fdsk j't/ s/ wjkoki efjDr/ fe L nebh ehu?
io{o ftuko bt'I L-                                          dkB.
&        nro fJj ;kok d;tzX 5 ;kb bJh iwK eo fbnk                     fJe nkyoh rb efje/ wkch ukjKrk. wz r e/
ikt/ s/ byBT{ ftu jh fJe tZvk fJzihB:fozr ekbi, iK e'Jh     wkfJnk b?D tkfbnk Bkb'I @@fBFekwh## finkdk Gqfws eod/
pj[s tZvk j;gskb ubkfJnk ik ;edk j?.                        jB ;zi'r d/y' fizBK fJe nkw ;wkrw s/ you j[zdk j? T[BQK
-        byBT{ ftZu jh pj[s tZvk r[owfs ;zrhs ndkok         fBFekwhnK dk jtkJh you ns/ ofjD ;fjD dk j' iKdk j?.
y'fbnk ik ;edk j?.                                                    ;kv/ xo edh r[o{ rqE ;kfjp nkT[D s/ n;h gkmhnK
                                                                                           z
-        byBT{ ftu jh pj[s tZvk nBkE nkFow$fpoX             ~ tkofBzr d/ e/ ibdh p[bkT[Id/ jK, 5 f;zx g{o/ eoB bJh
nk;ow iK ftXtk nkFow y'fbnk ik ;edk j?.                     ns/ i/ e'Jh gqf;X ftnesh nkt/ s/ T[;d/ bJh ;ko/ Ffjo ~
-        byBT{ ftZu jh tZvk e?ohno ekT[;fbzr e'fuzr         p[bktk G/i d/Dk T[j th wfjzr/ c[bK d/ jko b?e/ s/ T[jBK dhnK
;/INo y'fbnk ik ;edh j?.                                    c'N[nk tkb/ fJ;fsjko rvhnK s/ brk e/ r[o{ s/ @@pzd## ftZu
                                                                                                                  /
-        :{0 gh0 ftZu f;yK dh ngDh e'Jh :{Bhtof;Nh BjhI     fJzBK tvk ftseok eoKr/ s/ r[otke j? fi; dh ftuko nrb/
j? fJ; pko/ th ;'funk ik ;edk j?.                           nze ftZu j't/rh.
         e{M th ehsk ik ;e/rk ns/ i' th j't/rk T[j s[jkv/                       Bdfo T[ g mh i/ eo/ .

                                d/F dh nk}kdh ftu f;Zyk HHHHHHHHHHHHHHH dk pkeh
;dek d/F dh nk}kdh d/ nzd'bB ~ j'o pb fwfbnK. fJ;soK j'b/ j'b/ ;ko/ d/F ftu nk}kdh nzd'bB i'o geVdk
frnk fi; B/ gquzv o{g Xko fbnk.
        e[M nzsokFNqh jkbks th n?;/ j' rJ/ fe nzro/ik
~ Gkos S'VB bJh wip{o j'Dk fgnk ns/ 15 nr;s 1947
~ Gkos ~ nk}kd x'fFs ehsk frnk.
        d/F dh nk}kdh dh bVkJh ftu f;ZyK dk :'rdkB
p/fw;kb j?. d/F dh nkikdh ftZu f;Zyk dh frDsh e/tb 2%
j? go d/F bJh fJBQK dhnK e[opkDhnK 80% jB j/m fby/
;oekoh nzeV/ fJ; sZE dh rtkjh God/ jB L-
                         f;Zy |?o f;Zy e[b
cK;h fwbh                  93         28 121
T[wo e?d                2147         499 2646
ifbnK tkbk
pkr d/ Fjhd              799         501 1300
e[ek bfjo d/ Fjhd          91           0     91
                                                       (12)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                              nr;s 2012

    r[o{ BkBe sg;EkB-g/w'F[p{ (no[Dkub)
                    (fiZE/ r[o{ BkBe d/t ih B/ c[bK dh tkdh ftu sg ehsk)
                                                                                             - eoBb vk0 dbftdo f;z x rq / t kb
                   wz u { y K s' I Gkt no' r sk pyFD tkbk ib.          fJE/ dh jo r[ck ftu r[o{ BkBe d/t ih dh w{osh dh g{ik
:korgu{ dfonk d/ ezY/ tf;nk fJj S'Nk fijk Bro fsZps                    j[dh j?.
                                                                         z
s'I T[iV e/ nkJ/ eowkgk gzE dk tk;k j?. fsZps dh jZd s'I
            Z                                                                   r[o{ BkBe d/t ih fsZps s'I ;kfwnk wZm j[zd/ j'J/
20 feb'whNo fgZS/ j?. fJj wZX-T[soh no[Dkub gqdF d/
                                               Z                 /     wzuyK ftu gj[u/ ;B fiE/ T[BKQ B/ c[bK dh tkdh ftu ofje/
                                                                           {             z
gZSwhI nb"r f}b/Q dh sfj;hb dk dcso th j?. gzdoK e[                    sgZf;nk ehsh ;h. c[bK dh tkdh ftu jh n;hI r[od[nkok
S'N-S'N/ M[rhnK ftZu t;/ fgzvK ftueko tf;nk wzuyk fJ;
        /             Z                                      {         ;kfjp pBkT[D dk ftuko pDkfJnk ;h. c[bK dh tkdh sg
tkdh s'I jtkJh o;s/ pkjo ikD bJh fJe'-fJe' okj gqdkB                   eoB bJh fesBh ;[jktDh, owDhe, FKs, ;torh s/ Y[ethI
eodk j?. g?db ikD bJh fJ; tkdh ftu'I pkjo fBebD                        j? fJj T[; EK gj[fz unk jh gsk brdk j?. c[bK dk g;kok
ykso T[u-TZu/ gopsK ~ gko eoBk g?dk j?. f}bQk dcso
                  Z /                             I                    u[co d{o d{o sZe c?fbnk j'fJnk j?.
                                                                             /
gj[uD bJh ;Zs fdBK dk i'yI' Gfonk wkor sfj eoB bJh
    z                                                                           r[o{ BkBe d/t ih dk sg J/E/ d/ foZS th Gzr Bk
d' d' fdB fsnkohnK j[dhnK ofjzdhnK jB. z                               eo ;e/, J/;/ ~ ;'ue/ w?I fJ; ro[d[nkok ;kfjp dk Bkw
                   pkjo'I o;d gkDh s/ nktkikJh dk w[y ;kXB jtkJh
                                                      Z                r[od[tkok sg ;EkB oZyD dk c?;bk eo fbnk.
;kXB jtkJh ;?Bk d/ j?bhekgNo ns/ J/Hn?BH 32 jtkJh                               BkBe bkwk d/ FoXkb{ e[M p'Xh soykDK B/ izrb
ijk} jB fiBQK bJh fJj }o{oh j? fe w";w ;kc j't. wZX-           /       ftu'I ;;s/ Gkn fszB e[ wekBK d/ cZN/ uho fds/ w/o/ itkBK
ngqb s'I wZX-nr;s sZe fJj tkdh pZdbK Bkb g{oh fxoh
          ?                                                            B/ ;/rKr s'I g/wFp{ se, ;kok ;kwkB pVh y[Fh s/ ukn Bkb
                                                                                           '
ofjzdh j? s/ jtkJh ijk} okjhI iK j?bhekgNo ed/ edkJhI                  Y'fJnk. fi; o;s/ gfjbK ;k~ ;zxDhnK izrbh MkVhnK
jh nk ;ed/ jB. nr;s s'I wkou sZe w";w e[M mhe                          eZNDhnK gJhnK ;B s/ fiE/ ;ZgK-uhfsnk dk tk;k ;h T[E/
ofjzdk j?. fJjh fdB jB id nk;kw d/ w'jBpkVh }'ojkN                     j[D fJe uzrk u'yk o;sk pD frnk ;h.
jtkJh nzfvnK s'I okFB-o;d fJE/ g{o/ ;kb bJh gj[ukJ/                z            w?I nkgD/ ;?fBe ezwK s'I ftjbk j' e/ o'} g/w'Fp{
iKd/ jB.                                                               iKdk s/ ezw dh d/y o/y eodk fojk s/ seohpB fszB
                   w?I id J/E/ g[jfz unk ;K sK 1986 dk ;szpo wjhBk     wjhfBnK ftu n;hI fszB ewo/ fsnko eo bJ/ fJe ewo/
;h. w/o/ Bkb w/oh ewkB EZb/ s'gykB/ dh p?Noh ;h s/ w?I                 ftu ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dh ;EkgBk, d{;o/ ftu bzro s/
wjko oiw?N dh pNkbhnB dh wZdd bJh J/E/ s?Bks j'fJnk
                        I                                              sh;o/ ftu rqzEh d/ ofjD dk pzd'p;s ;h.
;K. w/ok nkgDk fNekDk wzuyk s'I 8 feb'whNo d{o ;/rKr
                                         {                                      wekB pBkT[D ftu pVhnK emBkJhnK th nkJhnK.
Bk dh EK s/ ;h i' g?db' xzN/ s'I tZX dk ;co ;h s/ fiE'I w?I            fJE/ ;ko/ xo cfNnK d/ iK gZEoK d/ j[zd/ jB fiBQK T[go
jo d{i-shi/ fdB wzu{yk nkT[dk ofjzdk ;K.
                /                          I                           fNB-FhNK iK sogkbK gkJhnK j[zdhnK jB. cZN/ sK n;hI
                   ;/rKr d/ bkw/ B/ w?~ r[o{ BkBe d/ J/; tkdh ftu      fJeZm/ eo bJ/ go SZs bJh NhB-;hNK (;hHihHnkJhH) sK
nkT[D pko/ df;nk ;h s/ w?I g/w'Fp{ dh :ksok s'I fgS'I T[;
              I                                                        nk;kw s'I nkT[DhnK ;B fiBQK bJh j?bekgNo iK jtkJh
EK r[od[nkok pDkT[D dk fJokdk Xko fbnk ;h. Bkb' Bkb                    ijk} dh wdd dh }o{os ;h. go j?bhekgNo iK jtkJh
r[o{ BkBe d/t ih dh J/E/ :ksok pko/ j'o y'i eoB ftu                    ijk} sK T[sBK jh ;kwkB fbnk ;ed/ ;B fiBK e[ T[jBQK
bZr frnk. fJ; ;zpX ftu wzuyk d/ p}[orK s/ T[EI' d/ n?w
                                   z         {             I           ~ r"ofwzN tZbI' b'v-N/pb s/ fdsk iKdk ;h. fJ; ezw ftZu
n?bHJ/H B/ w/oh pVh wZdd ehsh.                                         e[M gkJhbNK B/ w/oh pVh wdd ehsh.
                   r[o{ BkBe wzuyk ftu seohpB 15 e[ fdB oj/ dZ;/
                                     {                                          w/oh gsBh r[ouoB fJ; t/b/ pZfunK Bkb nk;kw
rJ/ s/ fJj th dZf;nk frnk fe wzu{yK tkdh d/ gfjb/                      ftu fszB;[yhnK e'b fdBikB Bk d/ ;EkB s/ ;h. T[; ~ B'N
tk;hnK ~ J/E/ fbnkT[D tkb/ th r[o{ BkBe d/t ih ;B.                     fby G/fink oZp ;pZph T[d'I w/o/ p?Ie-nekT[IN ftu ekch
g/wFp{ ns/ wzuyK e'b fJe feb'whNo bzph r[ck ftu r[o{
      '                     {                                          J/ohno th gj[u rJ/ ;B. r[ouoB B/ e[M c"ihnK ~ p/Bsh
                                                                                       z
BkBe d/t ih B/ sg ehsk i' :korgu{ dfonk d/ gko j?
                                                                  (13)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                     nr;s 2012
eoe/ fNB FhNK s/ j'o ;wkB, feZbK, nko/, e[jkV/ nkfd          fJe gZek oBt/ pDB Bkb T[soD tkb/ jtkJh ijk}K dh
yohd e/ w'jBpkVh jtkJh nZv/ sZe G/iD dk pzd'p;s eo           frDsh tX rJh ;h. fJe jtkJh ijk} okjhI w? T[; tkdh
fdsk. gkJhbN fJ; ;wkB ~ E'Vk E'Vk eoe/ w'jpkVh s'I           ftu fJe ihg s/ fJe tZvh rZvh b? nkfJnk ;koh tkdh ;kvh
wzu{yk fbnkT[d/ oj/ fiE'I w/o/ itkB fJ; ~ f;oK T[go Y'
                I                                            ihg t/yD nkT[dh feT[fI e T[E/ ed/ th ihg iK tB-NB BjhI
                                                                                 I
e/ g/w';[p{ gj[zukT[d/ oj/.
                    I                                        ;B nkJ/.
          fJ; tkdh d/ j'o xoK tKr n;hI r[od[nkok ;kfjp                22 s'I 24 wkou ~ r[o{ BkBe ;kfjp d/ nkTD dh
dh fJwkos th bZeVh ns/ fNB-FhNK dh pDk bJh i' pVh            :kd ftu J/EI/ d/ tk;h fJe tZvk w/bk bkT[d/ jB i' g/wFp{
                                                                                                        I           ' [
;bkjh rJh. w/o/ Bkb fJ; ezw ftu wdd eoB bJh 542              ftu brdk j?. fJziBhno oiwI?N s/ w/oh p?Noh d/ itkBK
chbv p?Noh d/ itkBK dh fiBh Fbkxk ehsh ikt/ E'Vh j?.         B/ fwbe/ ;koh tkdh d/ t;BheK ~ r[o{ BkBe sg n;EkB
jfonkD/ d/ fJj njho nkgD/ g{o/ nehd/ Bkb ;kok ezw            dh EK s/ bzro SekfJnk. fco 13 ngqb dh ft;kyh nkJh
                                                                                                    ?
eod/ oj/. ;/rKr dk rkT[I p{Vk s/ tkdh d/ bkfwnk B/ th        i' r[od[nkok ;kfjp ftu wBkJh rJh sK fJj izrb ftu
w/oh pVh wdd ehsh. ftu-ftu w/io phHn?;H frb th               wzrb bZrD ;wkB ;h. r[o{ BkBe d/t ih dh uoB S{j
w/o/ Bkb Gko tzvKT[d/ oj/. T[j id th nb"r s'I e[M fdBK
                      I                                      Bkb fJj ;EkB ;[jkDk pD frnk s/ ;koh ;zrs bJh
bJh nkT[d/ e[M Bk e[M wkfJne Gko tzvk iKd/. fJ; fJe'
           I                                                 :kdrkoh pD frnk.
fJe j'o f;zx dk w?~ pVk ;jkok fojk.                                   ;wK gk e/ n;hI J/E/ se nb"r s'I ;Ve wB}{o
          id fszB ewo/ seohpB seohpB fsnko j' rJ/            eotkT[D ftu th ekw:kp j'J. fJ; ;Ve d/ w[ewb j'D
                                                                                           /                  z
sK w?I j?bhekgNo oKjh fdBikB d/ c"ih r[od[nkok ;kfjp         Bkb i' ;co sfj eoB bJh ;Zs fdB brd/ ;B T[j e[M
s'I ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih dh phV b? nkfJnk s/ T[;dk         xzfNnK ftu g{ok j' iKdk j?. fJ; ;Ve ~ pDB bJh ;s
r[od[nkok ;kfjp ftu gqekF ehsk. o'} ;t/o/ Fkw 16             ;kb bZr/ jB s/ j[D Gkos tk;h ;Ve d/ o;s/ wzuyK gj[u[     z
feb'whNo dk ;co sfj eoe/ fBsB/w dk ekoi fBGkT[dk        I    ;ed/ jB go' ;Ve ni/ g{oh soK gZeh BK j'D eoe/
fojk fJe bkw/ ~ tke b?Dk th f;yK fdsk sK fe w/oh r?o         nfVuDk nkT[dhnK jB.
                                                                             I
jkioh ftu T[j r[od[nkok ;kfjp dh d/y Gkb eo ;e/.                      J/E/ se gj[uD bJh ;G s'I tXhnk s/ nk;kB o;sk
                                                                                   z
T[; ~ w?I wkfJe s"o s/ wdd fdzdk fojk s/ T[j r[od[nkok       w'jBpkVh s'I jtkJh ijk} iK j?bhekgNo okjhI wzu[yK
;kfjp dh d/y Gkb ftu ih ikB Bkb i[fNnk fojk.                 T[soB dk j?. wzu{yK s'I nZr/ 16 feb'whNo g?db o;sk j?
          fJe Fkw pqhr/v ewKvo fJz;g?eFB ~ nkJ/ sK           fi;~ seohpB fszB xzN/ brd/ jB. no[DKub gqdF ikD      /
yokp w";w eoe/ tkfg; Bk ik ;e/. w?I T[BKQ ~ r[od[nkok        bJh no[DKub ;oeko s/ Gkosh c"ih j?ve[nkNo fdZbh s'I
;kfjp pko/ df;nk sK T[j pV/ gqGkfts j'J/ s/ :ksok th         fJikis b?Dh g?dh j?. fi; EK s/ w?I ed/ th fenk; BjhI ehsk
                                                                               I
ehsh. pkovo d/ pj[s B/V/ j'D eoe/ T[BKQ ~ c"ih gZyI' fJjBK   ;h fe fJe r[od[nkok ;kfjp pD ;e/rk ni T[j r[o{ BkBe
gjkVhnK dh wjZssk th pVh bZrh. T[E'I s'gykBk th pVk          d/t ih dh fwjo ;edk o"DeK dk ;EkB j?.
;jkJh j' ;edk ;h go nZr/ o;sk Bk j'D eoe/ s'gK b? e/
ikDk n;zGt ;h. pqhr/vhno ;kfjp fJ; fJbke/ ~ ftef;s
eoB dh gbkB pDke/ tkfg; gos/. e[M fdBK pknd
fJBc?Noh pNkbhnB dh fJe ezgBh T[; fJbke/ ftu s?Bks
j' rJh s/ T[BKQ bJh o;sk pDkT[D ykso fJe fJzihBhno
ezgBh th T[skoh rJh. fJj ezgBh pzrkb fJzihBhno dh
;h i' f;Zy ;B. f;ZyK d/ fJE/ gj[uD Bkb w?~ pVk T[sFkj
                                z        I
fwfbnk. gfjbK i' ezw w?~ eoBk g?dk ;h T[j fJ; ezgBh
                                    I
d/ itkBk B/ nkgD/ jZE ftu b? fbnk. brksko gkm th F[o{
j' frnk s/ r[od[nkok ;kfjp dh d/y o/y th tXh. fi;
ocsko s/ c[osh Bkb fJziBhno oiw?N d/ fJBQK itkBK B/
                                      I
16 feb'whNo bzpk o;sk pDkfJnk T[j fJe ewkb dh rZb
;h.
          fJ;/ soQK wzuyK ftu jtkJh ijk}K d/ T[soB bJh
                        {
                                                        (14)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                     nr;s 2012

   iksK-gksK d/ Bkw s/ r[ o d[ n ko/ e' w ~ tz v oj/ jB
 ;q h nekb s]s ;kfjp ns/ gz i kph d/ nypko fJ; ftu tZ v k o' b ndk eo ;ed/ jB.
                    dFw fgsk d/ ;z d / F T[ Z g o nwb dh b' V .  jodhg f;z x fBwkDk
         1699 JhH ft;kyh tkb/ fdB ;kfjp ;qh r[o{ r'fpzd        s'I ezw b?e/ ;w[uh f;Zy e"w ~ ;qh nekb s]s ;kfjp s'I
f;zx ih wjkoki B/ ykb;k gzE dh ;kiBk eoe/ ;wkBsk ns/           j[ e wBkwk ikoh eoe/ fe iksK-gksK d/ Bkw s/ pD/
fJefwe j'D dh pyFF ehsh ;h s/ fJZe' pkN/ ftu'I nzfwqs dh       r[od[nkfonK ~ fJe' gqG{ gqwkswk d/ BktK Bkb ikfDnK ikBk
gj[b d/ e/ ns/ fJe' eVkj/ ftZu eVkj gqFkd dh d/r Seke/         ukjhdk j? s/ r[od[nkfonK T[go }ksK-gksK d/ Bkw fwNk
T{u Bhu dk G/d Gkt fwNk fdsk ;h s/ fejk ;h fe e'Jh }ks-
  I                                                            d/D/ ukjhd/ jB sK fe d;w gksFkj ;kfjp ;qh r[o{ r'fpzd
gks BjhI, e'Jh S'Nk s/ tZvk BjhI j?, e'Jh BhItk s/ T[uk Bjh<
                                                     Z         f;zx ih wjkoki tb'I fdZs/ rJ/ ;wkBsk d/ ;zdF T[go nwb
                                                                                                           /
e'Jh iZN iK w}ph BjhI j?, e'Jh pkbwheh iK oftdk;hnK            ehsk ik ;e/. fJ; ;pzXh iZEdko ;kfjp ;qh nekb s]s
                                                                                             /
BjhI j? ;G pokpo d/ fJB;kB jB i' gqG{ gqwkswk B/ g?dk          ;kfjp ~ ;ihIdrh ns/ tZvh gXo s/ c?;bk b?Dk j'trk sKfe
                                                                                                               /
ehs/ jB fJj' ekoB ;h fe id'I Xow:[X w'ou/ brd/ ;B              i' j[ewBkwK ;qh nekb s]s ;kfjp s'I ikoh j't/ T[; T[go
sK w'ou/ ftu }kD tkb/ f;zx f;zxDhnK g[fb; gk; nkgD/            ;w{uh f;Zy e"w fdqVsk ns/ ;zihdrh Bkb gfjok d/t.    /
Bkw gs/ fJzi fbytKd/ ;B, fgsk ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih wksk             ;qh nekb s]s ;kfjp s'I pkd e[M fXok j'o th jB
;kfjp e"o ih iBw n;EkB e/FrV ;kfjp ns/ tk;h ;qh                fijVhnK fJ; ;ekoswe o'b ~ ndk eo ;edhnK jB,
nBzdg[o ;kfjp jh fbytkJ/ iKd/ ;B (w?~ ni th ebQ dh             fJe fXo j? gzikph ftu SgdhnK nypkoK fijVhnK nkgDh
soQK :kd j? fe 1960 d/ gzikph ;{pk w'ou/ ftu ikD               b/yDh ftu th f;Zy ;zrsK ~ fJ; gk;/ tb gqo ;edhnK jB
                                                                                                         /
;w/I th fJj' wksk fgsk ns/ gsk fbfytkfJnk ;h).                 fe ;k~ }ks-gks ns/ fGzB-G/d s'I T[go TZm e/ ;wkBsk ns/
                                                                                                       [
         nZi j' eh fojk j? fe f;Zy }ksK-gksK ftu tzv/ rJ/      pokpoh ekfJw oyDh ukjhdh j?. d{ih fXo j? r[od[nkfonK
jB jo f;Zy s/ f;yDh nkgD/ Bkw nZr/ iks-r's fbyD ftu            d/ gqpzXe ns/ f;nkD/ p[Xhihth tor d/ b'e, fgqzf;gb,
cyo wfj;{; eod/ jB, j'o sK j'o FqwDh r[od[nkok gqpXe
                                      '                  z     gq'c?;o, iZi, tehb, b/ye ns/ fJfsjk;eko b'e, fijBK
ew/Nh fijVh f;yK dh fwzBh gkobhfwzN wzBh iKdh j? d/ gqXkB      B/ nkgDh ebw Bkb e"w dk fJfsjk; f;oiDk j[dk j?.   z
;kfjp ;0 ntsko f;zx th nkgD/ Bkw nZr/ ngDh iks                         nzs ftu p[XhihthnK ns/ gzikph d/ nypkoK d/
weZV fbyd/ jB sK pkehnK ~ s[;h eh nky'r. fid'I tkV
                                                 /             ;[fjod f;nkD/ ;zgkdeK ~ p/Bsh fe fit/I p/pkeh Bkb j'o
y/s ykD br gJh sK T[; y/s dh okyh e'D eo/rk. ;ukJh             w;b/ T[mKd/ jB T[;/ soK fJj w;bK th T[mkD feT[fI e ni
sK fJj j? fe n;hI fiE/ nkg; ftu iksK-gksK ftu tzv/ jK          fJj ;w/I dh tZvh b'V j? i/eo nfijk j' frnk sK ;wki ftu'I
T[E/ r[od[nkfonk d/ Bkw th n;h iksK-gksK d/ nkXko s/
    Z                                                          }ks-gks ns/ ftseo/ Go/ MrV/ ysw j' ikDr/, fi; Bkb
oyD/ F[o{ eo fds/ jB. d/F jh BjhI ftd/FK ftu th pj[s           ;wkBsk ns/ ;wo;sk nk ikt/rh. fJj e"w dh tvw[bh
;ko/ r[od[nko/ jB fijBK d/ Bkw iksK-gksK T[go oy/ rJ/          ;/tk j? fi; Bkb ;wki ftu J/esk GkJhukok ns/ wB[ysk
jB.                                                            dh GktBk g?dk j' ;edh j?.
         b[fXnkD/ ftu @iZNK dk r[od[nkok#, byBT{ fty/ okw
rVQhnK dk r[od[nkok, eJh EktK s/ okwdk;hnK dk
r[od[nkok, oftdk;hnK dk r[od[nkok. fJzrb?Iv ftu
okwrVhnK dk r[od[nkok, GkNfVnK dk r[od[nkok, iZNk
dk r[od[nkok, nwohek ftZu r[od[nkok wyD Fkj b[pkDk.
fJ;/ soK dhnK j'o pj[s ;kohnK EktK T[go }ks-gks d/
Bkw r[od[nko/ T[;ko/ rJ/ jB, T[go sK fJe tzBrh j?
fijVh nyhI t/yh j?. pkeh sK pj[s e[M j?.
         j[D ;tkb g?dk j[zdk j? fe fJ; br ojh Ykj ~
fet/I o'fenk ik ;edk j? < w/oh s[S ijh ;wM nB[;ko fJ;
dk jb ;qh nekb s]s ;kfjp s'I jh j? ;edk j?, i/eo
iZEdko nekb s]s ;kfjp nkgDh d{o nzdFh ns/ ;{M-p{M
      /                                       /
                                                          (15)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                                           nr;s 2012

     Gkos d/ ;[ssqsk-;zrokw ftZu f;ZyK dk fjZ;k
                z                                                                                                    ;0 dkB f;z x @e' w b#
                                                   (1847 JhL s'I 1947 JhL sZe)
;zB ;zskbh ftu Gkos nk}kd j'fJnk,                      T[ j d/ T[ Z s / th T[ j BK dh nZ y j? ; h,   ifonK ftZ u / ftZ u r[ Z ; / ~ ]kb;/ B/ ,
fJe ;" ;kb nk}kdh bJh x'b eoe/.                        n? g o F/ f o gz i kp ;h nkeh fJZ e ' .       n? g o nDy w[ e kJh Bk ik ;Z e h.
       n? t / I BjhI ;h nz r q / } ~ fgnk ikDk,   T[ j d/ wro' I coz r hnK iz r S/ V h,                  d/ F -GrsK s/ I , ;dk |[ b kw ofje/ ,
       J/ E ' I p' o hnk fp;sok r' b eoe/ .       b? e/ tZ v k jfEnko ubkeh fJZ e ' .                    f}z d rh j' o fpskJh Bk ik ;Z e h.
wz { j ' I w{ z j fJfsjk; fgnk p' b dk j? ,            iz r fiZ s e/ jkohnK f;Z y c" i K,            fBeb frnk nihs f;z x d/F ftu'I,
;[ D ' ez B k ~ osk e[ e' b eoe/ .                     wko rJh ;h p/ - fJsckeh-fJZ e ' .             fe;/ soQK nwohek ftu g[Zfink ;h.
       fe;B/ gkfJnk nk}kdh ftu tZX fjZ;k <        mkoK ;" ;z s kbh #u r'fonK B/ ,
       nkU t/ y hJ/ }ok gVu' b eoe/ .             nZ v k ftZ u gz i kp ;wk fbnk ;h.
Gkt/I fjzd d/ jo goKs ftu'I,                           mkoK ;" T[ f Dz i k ftu eo ep}k,
ikBK tkohnK fjz d [ ; skBhnK B/ .                      eZ [ b Gkos |bkw pDk fbnk ;h.
       fco th tXe/ ;kfonK fjz d hnK #u' I ,       mkok ;' ;stz i k d/ |do fgS' I ,
       j'JhnK f;ZyK d/ tZb'I e[opkBhnK B/.        uVQ wZ u h ;h r' o / tgkohnK dh.
fjz d gfjbK th }/ o ;h w[ | bK d/ ,                    T[jBK ehshnK ;yshnK fjzd nzdo,
f;Z y Ud' I s' I jh eod/ ukj nkJ/ .                    ikB ckjh ;h d/ F g[ i kohnK dh.                 ;0 nihs f;zx pkpk ;'jB f;zx GeBk
       ;'jDk Gkos fJj ;kvk nk}kd j't/,            pkpk okw f;z x B/ Ud' I pD nkr{ ,
                                                                                                pkpk ;'jD f;zx GeBk d/ Bkb fwbe/,
       sB' I wB' I j' e/ bkT[ I d / tkj nkJ/ .    g? d k bfjo ehsh BkwXkohnK dh.
                                                                                                jodw ftu gq u ko d/ oZ [ f Mnk ;h.
;dk ;yshnK ikBK s/ oj/ iod/ ,                          fJzrfbF t;s{nK dk pkJhekN eoe/,
                                                                                           Gkos toF nk}kd eokT[ D ]kso,
bGd/ ;dk nk}kdh dh okj nkJ/ .                          ehsh edo d/ F h uh}k ;kohnK dh.
                                                                                           |do gkoNh UE/ pDkJh rJh ;h.
       d[ZyK-;[ZyK s'I p/ - gotkj j' e/ ,         BthI bhj ubkJh gquko eoe/ ,                   skes Bkb ;[ s z s osk bJh ikt/ ,
       d/ F Xow dh eod/ gotkj nkJ/ .              Bkno/ d/F-nk}kdh d/ bkJ/ rJ/ ;B.              jo EK J/j' jh Bhsh ngDkJh rJh ;h.
                                                       n?go d'F p|kts dk bk e/ s/          b z v B ftu d;w/ F T[ s ;Z t T[ s / ,
                                                       Bkb s'gK d/ @@e{ e / # # T[vkJ/ rJ/ ;B.
                                                                                           Ud' I f;Z y h ;fgoN irkJh rJh ;h.
                                                                                                jKr eKr, eB? v k s/ :{ H n? ; H J/ H ,
                                                                                                jo EK brB nk}kdh dh bkJh rJh ;h.
                                                                                           eZm/ j' j' e/ f;Zy ;'ud/ ;B,
                                                                                           ns/ ghI j d/ nz r o/ } s/ dz d hnK ;B.
                                                                                                nz s ikD bJh r[ o { - d[ n kfonK #u
  ;zs f;gkjh GkJh wjkoki f;zx pkpk okw f;zx BkwXkoh                                             bkJhnK f;ZyK s/ rJhnK gkpzdhnK ;B.
T[ j BK o' e / ;h okj npdkbhnK d/ ,                     e{ek bfjo Fjhdh ;kek               sVch nkswk pkpk r[ofdZs f;zx dh,
dz d ehs/ ;h yZ N / d[ Z o kBhnK d/ .                                                      T[ j B/ nkfynk T[ Z u h nktk} eoe/ .
     bVd/ wod/ e[ o pkBhnK oj/ eod/ , Gkt/ I bfjo nk}kdh dh o[ e h T[ d ' I ,                   u[ g fojK BjhI fjz d nk}kd j' D K,
     j'J/ BjhI ;h |[bkw nrkBhnK d/. n? g o w{ b ' I dpkJh Bk ik ;Z e h.                        ez w uZ b Dk BjhI fbjk} eoe/ .
ep}k ehsk nz r q / } K B/ fjz d T[ s / ,            dZph rJh uzfrnkVh, Bk GVe ;Zeh, fjz d nkD dh T[ j BK ;bkj ehsh,
pZ ; fojk gz i kp ;h pkeh fJZ e ' .                 n? g o T[ Z e h p[ M kJh Bk ik ;Z e h. Bkb d/ F GrsK ;k}-pk} eoe/ .
                                                                      (16)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                                       nr;s 2012
    go Bk fe;/ ijk} B/ EK fdZ s h, @@B" i tkB ;okGk eosko f;z x ## B/,
    pfj rJ/ u[g eoe/, r[ZMk ok} eoe/. Ud' I pz p pDkT[ D dk :sB ehsk.
nz s t/ u hnK T[ j BK B/ ikfJdkdK,      eZ m / eo eo e/ fJBebkphnK ~,
fwb e/ tsB bJh ;ko/ fsnko j' rJ/.       T[jB/ |do wukT[D dk :sB ehsk.
    fJe ikgkBh ijk} yohd e/ s/ ,
    d/ F -Grs ;G ftZ u ;tko j' rJ/ .
UXo s[fonk @@r[o{ BkBe ijk}## nkyo,
b? e/ fsz B ;" fSjZ s o ;tkohnK ~.                                                                            pZpo nekbh
    J/ X o ikoh jdkfJsK j' rJhnK,
                                                                                                      J/ d K tys nz r o/ } ~ gk SZ f vnk,
    yk; yk; g' b h;-nfXekohnK ~.                                                                      e[ M gz i kp d/ f;z x K nDyhfbnK B/ .
                                                    pkpk r[ofdZs f;zx   Fjhd eosko f;zx ;okGk   n? g o, c[ Z N B/ n? ; k popkd ehsk,
                                                                                                fe;ws fjzd dh ;Vh dh ;Vh ofj rJh.
                                                   T[ j B/ fwb e/ c" i d/ d;fsnK @u                   fdbK ftu nk}kdh dh o{ g -o/ y k,
                                                   fJBebkp fbnkT[D dk :sB ehsk.                       U;/ soQK jh xVh dh xVh ofj rJh.
                                                       r' o k-Fkjh dk fjz d [ ; skB ftu' I ,    J/ E / pZ ; BjhI goik s/ r' f onK B/ ,
                                                       T[jB/ s]s T[bNkT[D dk :sB ehsk.          j' o ;ysh d/ s/ } jfEnko ehs/ .
              ekwk rkNk wko{                       y[ZbQk G/s p|kts Bk j' ;eh,                        d/ e/ Ffj wjzsK g[ikohnK ~,
                                                   ;wK yz [ f MnK, X' D / Bk X' ;fenk.                }[bw f;ZyK s/ p/-F[wko ehs/.
@@pi pi xkN## ebeZs/ ijk} bZrk,                        cfVnk frnk ;w/ s T[ j ;kEhnK d/ ,        Ykjh ezX r[od[nkok @oekp rz i # dh,
fgZ ; { gJ/ r'o/ - eowukohnK ~.                        ojh wB ftu, ;cb Bk j' ;fenk.             f;Z y Xow T[ s / , f;Z X / tko ehs/ .
    T[ j BK pkjo ijk} #u eZ Y e/ s/ ,              fijbK ftu ;oeko B/ vZ e fdZ s / ,                 @@ifbQ n K tkb/ # # @u r'bh ubk e/ s/,
    x/ o fbnk ;h d/ F -fjsekohnK ~.                Bk w[ e Z d wk, Bk jh tehb e' J h.                 fdb y' b Q e/ s/ nfsnkuko ehs/ .
                                                                                                nkJh ikrosh T[ f mnk d/ F ;Z [ s k,
fe;/ gk;/ Bk T[ j BK ~ ikD fdZ s k,                    jo fJZ e FZ e h ~ J/ B k ;h sz r ehsk,
                                                                                                jo EK d/F-nk}kdh dh bfjo uZbh.
wko wko e/ r' b hnK G[ z B fdZ s / .                   j' ;fenk fizBk }bhb e'Jh.
    fijV/ pu rJ/ T[ j frq c sko eoe/ ,             e[M ek~B ;g?Fb pDk fdZs/,
    ekb-e' m ohnK #u' I T[ j BK s[ z B fdZ s / .   fiBQ K nZ r / Bk uZ b h dbhb e' J h.
|do gkoNh d/ yk; yk; w? I p o,                         @@ekb/ gkDh## iK w" s ;}k fdZ s h,
pZ u c/ o th e[ M Bk e[ M rJ/ ;h.                      ;[ D h rJh Bk Ud' I nghb e' J h.
    fijV/ ;D/ jh @@pkpk r[ofds f;zx# d/,##         eJh d/F ftu'I ibktsB j'J/,
    fe;/ soQ K gz i kp ftu g[ Z i rJ/ ;h.          cK;h uVQ / s/ ykXhnK r' b hnK ;B.
nkg' nkgD/ fgz v K ftu ik e/ s/ ,                      T[ w o e? d eZ N h ekb/ gkDhnK dh,
;ko/ ftu ;orowhnK o[ Z M rJ/ ;h.                       ikBK d/ F s' I tkohnK x' b hnK ;B.             ifbnK tkbk pkr
    fJTI i' f s nk}kdh dh ojh irdh,                Ud' I ij/ e[ M c" i #u nkJ/ f;Z y K,                         nekbh##
                                                                                              Ud' I @@bfjo nekbh# d/ Bk EZ b / ,
    Gkt/I dhg eJh xoK d/ p[ZM rJ/ ;h.              s/ d[ n kp/ d/ e[ M jmhfbnk B/ .           @@r[od[nkok-;[Xko## dh bfjo uZbh.
Bkb/ T[ Z B h ;" u" d K dh iz r wro' I ,               bfjo @@pZ p o nekbh## ubk e/ s/, Bk-fwbtosB dh @@rKXh## B/ bfjo s'oh,
r' o / ehs/ fJeokoK s' I w[ Z e o/ ;B.                 ;'X/ eJh |Z d ko i'FhfbnK B/ . T[jdk Bknok ;h gfjbK ngDkfJnk f;ZyK.
    fJ; bJh r[ Z ; / s/ o' j d/ U; t/ b / ,        bkJh oZ y h nz r o/ } d/ Bkb NZ e o,       fjZ ; k T[ j d/ #u fbnk nekbhnK B/ ,
    BeF/ b' e K d/ fdbK s/ T[ Z e o/ ;B.           fwb e/ B"itkBK eJh ozrhfbnK B/.            fJT[I T[j~ ;h ;cb pDkfJnk f;ZyK.
                                                                    (17)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                               nr;s 2012
i? s ' ftu s/ r [ o { e / p k r nz d o,   @@yVe f;zx pkpk## fojk yVedk ;h,
iZ E / G/ i e/ w' o uk bkfJnk f;Z y K.    jZ e K bJh T[ j ;dk jh x[ f bnk ;h.
      yk e/ vKrK s/ r' b hnK fpZ f bnK ~,      @@skok f;z x wk;No## bkJ/ w'ou/ ;h,
      FKswJh d/ Bkb M[ e kfJnk f;Z y K.        fijbK ftu fBZ v o T[ j o[ f bnk ;h.



                                                                                          Fjhd T[Xw f;zx        Fjhd eosko f;zx
                                                                                          pdbk fbnk GoktK dk vkfJo e'b'I,
                                                                                          nkg ik tbkfJs d/ ftZ u T[ j B/ .
                                                                                      s/oK ;" ;B e[Zb Fjhd j'J?,
                                             pkpk yVe f;zx wk;No skok f;zx
                                                                                      ifbQ n K tkb/ d/ pk| ftu Ek s/ jh.
    Fjhdh ;kek BkBekDk ;kfjp              r[ o d[ n ko/ nk}kd eokT[ D ykso
                                          fiZ E / f;Z y K e[ o pkBhnK ehshnK ;B.
                                               UE/ d/ F nk}kdh ;z r okw nz d o,
                                               T[jBK nogD itkBhnK ehshnK ;B.
                                          ehsh xZ N Bk pkfpnK d/ F -GrsK,
                                          |doh-izrK n?bkBhnK ehshnK ;B.
                                               ]sw eoB bJh oki coz r hnK dk,
                                               g?dk T[jBK fBFkBhnK ehshnK ;B.                 ;?b[bo i/b g'oN pb/:o
            i?s' dk w'ouk                 M' b h-u[ Z e K s/ fgZ m { n K Bkb fwb e/ ,
                                                                                          ;Z s ;" T[ D Z s o dh T[ j BK ftZ u ' I ,
                                          Bkb gkfb;h rJ/ nz r q / } pud/ .
                                                                                          frDsh j' J h ;h f;Z y K d/ Bk s/ jh.
                                               wjKokfinK ns/ ikrohdkoK,
                                                                                      fJZ e ;" s/ fJZ e h ;B e[ Z b pz d / ,
                                               Bkb fwbe/ oj/ nzrq/} pud/.
                                                                                      fijV/ cK;h d/ T[s/ bNekJ/ rJ/ ;B.
                                          Grs f;z x |[ b kw Bk ofj ;fenk,                 T[ j BK ftu nmkJh ;B e[ Z b fjz d { ,
                                          ehsk pVk nz r q / } ~ fiZ u T[ j B/ .           pkeh fsokBt/I f;Zy frDkJ/ rJ/ ;B.
                                                                                    SZ p h ;" s/ u" j m ;B fiBQ K skJhI ,
                                                                                    d/F fBekb/ d/ j[ew ;[DkJ/ rJ/ ;B.
                                                                                        fJZ e h ;" ;z s kbh sK f;Z y jh ;B,
          ;0 feFB f;zx
                                                                                        ibktsB i' Ud' I eokJ/ rJ/ ;B.
                                                                                    jKreKr, wbkfJnk, nk;kw, powk,
                                                                                    jo EK f;Z y K B/ , f}z d rh dkB ehsh.
                                                                                        iZ E / p z d n k } k d f j z d c " i eoe/ ,
                                                       Fjhd Grs f;zx                    iBob w' j B f;z x nkg ewkB ehsh.
                                              Bknok fJBebkp dk bk e/ s/ , ;z B ;z s kbh ftu gJh i' ;Z N tZ v h,
                                              oZ ; k cK;h dk ;wfMnk fNZ u T[ j B/ . T[ j th jZ ; e/ f;oK s/ ioh f;Z y K.
                                          ifbnK tkb/ ftu t/ y FjkdsK ~,                 @@j'Dk fjzd s'I tZy BjhI @gke# tkr{z##,
       Fjhdh ;kek gzik ;kfjp              @@T[Xw f;zx## o'fJnK ykXh fyZu TjB/.          ejh rZ b nz r o/ } ~ yoh f;Z y K.
                                                            (18)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                               nr;s 2012
XB, wekB, }whBK, r[ o Xkw y[ Z ; / ,         v[ Z b Q k UXo FjhdK dk y{ z B gfjbK,
ikB d/ F bJh sbh s/ Xoh f;Z y K.             Mz v k c/ o nk}kdh dk M[ Z f bnk ;h.
     J/ d K feFs nyhobh skoe/ s/ , fJj th FZe BjhI fe fjzd[;skBhnK #u'I
     ehws e[ Z b nk}kdh dh Goh f;Z y K. ehsh tZ X e[ o pkBh gz i kphnK B/ .
                                             sK th tX e/ e[ Z b gz i kphnK #u' I ,
                                             xkbh xkb f;Z y K fJBebkphnK B/ .
                                        ;[Zs/ fjzd ~ M{D irk fdZsk,                                fsozrk fgnkok
                                        nk wM?bK, wbtJhnK d[nkphnK B/.
                                             d/ F ykso FjhdhnK gk bJhnK,             f;Z y K ijh BjhI fes/ fw;kb fwbdh,
                                             sd/ edw u[ z w / ekw:kphnK B/ .         izr-fJfsjk; d/ fe;/ go;zr nzdo.
                                        nkyoeko e[ o pkBh ;h oz r bkJh,                    ;G s' I tZ X e[ o pkBh j? ouh j' J h,
                                        ehsk fjz d nk}kd ;z r okwhnK ;h.                   f;Z y K-;{ f onK d/ nz r nz r nz d o.
                                             g{ok iKdk gzikp pukn nZXk               fto;k fiBQK ~ fwfbnk FjkdsK dk,
                                             T[jBk-yZN bJhnK B/e-BkwhnK ;h.          fJBebkp d/ T[ j iz w / ikJ/ B/ f;Z y .
                                        fjZ ; k gkfJnk j? f;Z y K B/ tZ X e/ s/ ,          fe;/ gZ y ' I th @e' w b# ih goy t/ y ' ,
              iBob w'jB f;zx
                                        bz w h d/ F -nk}kdh dh iz r nz d o.                jo w?dkB ftu nZr/ jh nkJ/ B/ f;Zy.
g'm'jko, j}kok, gF"o T[s/,                   bVd/ oj/ B/ d/F ftd/F nzdo                       Xow gq u ko ew/ N h ;q h nz f wq s ;o dh
MZ g V J/ B k popkdh dk M[ Z f bnk ;h.       ;ko/ nkgD/ nkgD/ oz r nz d o.            gq e kf;s g[ ; se @@fto;k ykb;/ dk## ftu' I

                      nk}kdh                                                   v[pZdh p/VQh
           (15 nr;s 1947 gq s h fFetk)
                                   -fsqb'uB f;zx uzB                                                    Bfozdo f;zx w'Irk
                                     w'0 9415469266                            rZbK d/ fJj vkY/ wkfjo
  Bh nk}kdhJ/.                                                                    fdzd/ bzp/ bkoQ/ b'e.
        nk}kdhJ/, y{B dhJ/                                                    ftfdnk ukBD tzvd/ fcod/
        eJhnK y{B fdsk s?~ gkD ykso.                                           frnkD jhD jzeko/ b'e.
  Bh nk}kdhJ/.                                                                     T[s'I fuZN/ ftu'I ekb/
        tkdhJ/, w"s dhJ/                                                        pDd/ B/I ;[fEnko/ b'e.
        eJhnK ikB tkoh s/oh FkB ykso..                                           whnK fwZm{ B/ fJj B/sk
  nkBk tkbhJ/ !                                                                 j[D ;[D EZe/ jko/ b'e.
        tkbhJ/ irs dhJ/
                                                                               g'b y[b u[eh j? fJBQK dh
        s/o/ bJh eJh nkg/ ~ tko s[o rJ/.
  FkBk tkbhJ/,                                                                BjhI FowKd/ fJj ;ko/ b'e.
        tkbhJ/ e"w dhJ/                                                         g/F B iKdh wib{wK dh
        s/o/ bJh eJh tko, gfotko s[o rJ/..                                     jwkw ftu Bzr/ ;ko/ b'e.
  Gkt/ n?Bk e[M eoB s/ j? nkT[dhI                                              wid{o j'J/ jo wi/ s'I d{o
        eo d/dhJ/ go nkpkd nk e/.
               I                                                               w'}K b?D Gq;fNnko/ b'e.
  feT[ fco @@uB## j'J/ y'N/ B/ Gkr ;kY/                                           uZg{ p/VQh dk eh d'F
        eo fds' Jh gzikp popkd nk e/..                                            wZbkjK d/ wko/ b'e.
                                                           (19)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                         nr;s 2012
                 ÃÅù ÇÃ¼Ö Ô¯ä å¶ îÅä ÔË êð......                                          ¸ìñç¶ò ÇÿØ
A.   Ô¼æ ܯóç¶ éÔÄ, î³ÈÔ å¯º òÅÇÔ×¹ðÈ À°ÚÅðç¶ éÔÄÍ          ì¶ô¼Õ ç¯ ì¼ÇÚÁ» çÅ ìÅê ÔÆ ÇÕÀ°º éÅ Ô¯ò», ÃÅù
     Ô¼æ ñàÕ»ç¶ Ô¯Â¶ ñËëà-ðÅÂÆà Õðç¶ Ô¯Â¶ ×¹ðç¹ÁÅð¶         ÕÅðàÈé ìäéÅ Ú¿×Å ñ×çÅ ÔË (ÇÜà éÅñ ñ¯ÕÄ
     ×¹ðÈ ç¶ ÃÅÔîä¶ ÔÅ÷ð Ô¹¿ç¶ Ô»Í                          îÖ½ñ À°âÅ ÃÕä), ÃðçÅð ìäéÅ Ú¿×Å éÔÄ
B.   î¼æÅ à¶Õ Õ¶ ×¹ðÈ ÜÆ Õ¯ñ ê³Ü Çî³à òÆ éÔÄ ìËáç¶          ñ×çÅÍ
     Ô»Í ÁÃÄ ×¹ðÈ ç¶ çðôé Õðé éÔÄ, ÁÅêä¶ çðôé         A@.   ÁÃÄ éÅ å» ×¹ðÈ çÆ Õ¯ÂÆ ×¼ñ ì¼ÇÚÁ» ù ùäÅÀ°ºç¶
     ç¶ä ñÂÆ ×¹ðç¹ÁÅð¶ Ü»ç¶ Ô»Í                             Ô», éÅ À°é·» éÅñ ÁÅêäÆ î»-ì¯ñÆ ÇòÚ ×¼ñ
C.   ÚÅÔ¶ ÁðçÅà Թ¿çÆ Ô¯ò¶, Ü» ×¹ðÈ ÜÆ çÅ Ô¹Õî ÁÅ           Õðç¶ Ô»Í ×¹ðìÅäÆ çÆ ×¼ñ å» Õðç¶ ÔÆ éÔÄÍ
     ÇðÔÅ Ô¯ò¶, ÃÅù ÕÆ îåñì? ÁÃÄ éÔÄ áÇÔðç¶,          AA.   Á³ÇîÌå ò¶ñ¶ À°µáä çÅ ÕÆ ñÅí? Çéåé¶î çÅ ÕÆ
     ÃÅⶠկñ òÕå éÔÄ ÔËÍ                                   ñÅí? À°ò¶º ÔÆ Ú¿×Å íñÅ Ú¼ñ ÇðÔÅ ÔËÍ Ü¶ ÷ðÈðå
D.   ×¹ðç¹ÁÅðÅ ÔÅñ ÇòÚ ÁÃÄ Ú¹¼ê éÔÄ ìËáç¶Í ÇÂÕ              êÂÆ å» ×¹ðç¹ÁÅð¶ ÜÅ Õ¶ ÁðçÅà ÕðÅ ñò»×¶Í
     çÈܶ çÅ ÔÅñ-ÚÅñ ê¹¼Ûä çÅ ÇÂÔ À°µåî ÁÃæÅé         AB.   ÇÂÕ Ãî» ÃÆ, ìÆìÆÁ» ÇÂÕ Ô¼æ ¦îŠس¹â Õ¼ãçÆÁ»
     ÔËÍ                                                    ÃéÍ ×¹ðÈ ÃÅÇÔì ÜÆ é¶ Ø³¹â Õ¼ã䯺 îé·» Õð
E.   ÁðçÅà Ã òÆ ÁÃÄ Ô¼æ ܯó Õ¶ ÇÃ¼è¶ éÔÄ Öñ¯ºç¶,         Çç¼åÅÍ Ô¹ä ìÆìÆÁ» é¶ ç¹ê¼àÅ ñËäÅ ÔÆ ì¿ç Õð
     À°º×ñ» ÇòÚ À°º×ñ» ëÃÅ Õ¶ Öñ¯ºç¶ Ô»Í ÇÂà åð·»           Çç¼åÅ ÔËÍ Ü¶ Õ¯ÂÆ ñ˺çÆ òÆ ÔË å» ×ñ ÇòÚ êÅ
     ÁÅðÅî ÇîñçÅ ÔËÍ                                        Õ¶Í Õ°Þ ìÆìÆÁ» å» ÁËö êÇÔðÅò¶ ÇòÚ ×¹ðç¹ÁÅð¶
F.   ܶÕð ÁÃÄ ðÅ×Æ ÇÃ¿Ø Ô» å» ÁÃÄ ÕÆðåé Õðé                 ÁÅÀ°ºçÆÁ» Ôé ÇÕ ñ¯Õ» çÆ é÷ð òÅð-òÅð
     寺 ìÅÁç ÿ×å ÇòÚ éÔÄ ìËáäÅ, ÇÕÀ°ºÇÕ ÃÅâÅ              À°Ôé» Óå¶ Ü»çÆ ÔËÍ
     îåñì êÈðÅ Ô¯ Ú¹¼ÕÅ Ô¹¿çÅ ÔËÍ ÕÆðåé 寺 ìÅÁç      AC.   ÃÅⶠկ ñ îÅÇÂÁÅ ÔË , ÃÌ Æ ÁÖ³ â êÅá ÁÃÄ
     ÁðçÅà ܻ Ô¹ÕîéÅî¶ éÅñ ÃÅù Õ¯ÂÆ îåñì                    ×¹ðç¹ÁÅð¶ ÇòÚ ÕðòÅÀ°ºç¶ Ô»Í ÁÅð¿í Ô¯ä Óå¶
     éÔÄÍ                                                   ÁÃÄ ê³Ü êÀ°óÆÁ» çÅ êÅá ùä Õ¶ Øð Úñ¶ Ü»ç¶
G.   êËð è¯òé òÅñ¶ Ú¹ì¼Ú¶ ÓÚ¯º Üñ çÆ Ú¹ñÆ íð Õ¶             Ô»Í ÃÅðÅ êÅá êÅáÆ ÇÃ¿Ø ÁÅê ÔÆ êó·ç¶ å¶ ÁÅê
     êÆäÆ ÔË, êð ֳⶠçÆ êÅÔ¹ñ éÔÄ ÛÕäÆÍ ÁÅêäÆ              ÔÆ Ã¹äç¶ ÔéÍ ÃîÅêåÆ çÅ Ãî» ÁÅ Ü»çÅ ÔË, êð
     îéîÇå ÕðéÆ ÔËÍ                                         ÁÃÄ ×¹ðç¹ÁÅð¶ éÔÄ ìÔ¹óç¶Í Ô¹ä êÅáÆ ÇÿØ
H.   ÁðçÅÃ ç¶ ç½ðÅé ÔÆ ÁÃÄ ×Ì¿æÆ ÇÃ¿Ø ù îÅÇÂÁÅ              ÇòÚÅð¶ ÕÆ Õðé, Ô½ñÆ-Ô½ñÆ ÇÂÕ-ÇÂÕ Á¼Öð
     ëóÅÀ°äÆ ÔË, ÇÜà éÅñ ÿ×å ÃÅâÅ ÇÚÔðÅ ç¶Ö                ÕðÕ¶ êó·ç¶ ÔéÍ ðÅ×îÅñÅ ô¹ðÈ Ô¯ Ü»çÆ ÔË å»
     ÃÕ¶Í êÇÔñ» ëóÅÀ°ä éÅñ ÕÆ ëÅÇÂçÅ?                       ÇÕå¶ í¼Üç¶-ç½ó¶ ԯ¶ êÔ¹¿Úç¶ Ô»Í è¿é ÇüÖƸè¿é
I.   ÇÃð Óå¶ ñÆð (Õ¼êó¶ çÅ à¹ÕóÅ) ÔÆ ì¿é·äÆ ÔË,             ×¹ðÈ ç¶ ÇüÖ! -f;Z y c[ b tkVh s' I XBtkd ;fjs




                                                 (20)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                     nr;s 2012
feqFB iBwkFNwh s/ ftF/F
             GkJh r[ o dk; ih dhnK tkoK ftZ u
                 ;qh feqFB ih dk toDB
                        do'gsh                                         ;q h feq F B ih dk pfXe jZ E ' I nz s
                                    1
  nz d fo ;Gk d[ ; k;D? wE/ t kfb dq ' g sh nKdh.                ikfJ ;[sk goGk; 24 ftfu r'v/ T[s/ g?o g;ko/.
  d{ s k B' c[ o wkfJnk Bz r h eoj[ gz u kbh 2 pKdh.             uoD etb ftfu gdw[ j? fMbfwb Mbe/ tKrh sko/.
  gzi/ gKv' t/yd/ nT[xfN 3 o[Xh 4 Bkfo fiBk dh.                  pXe[25 nkfJnk Gkbdk fwor? ikfD pkD[ b? wko/.
  nyh whN fXnkB[ Xfo jk jk feq;B eo? fpbbKdh.                    do;B fvm';[ ikfJ e? 26eoD gbkt eo/ g[eko/.
  egV e'N[ T[;kfoUB[ Ee/ d{s B gkfo t;Kdh.                       rfb ftfu bhsk feqFB ih ntr[D[ ehsk jfo B fusko/.
  jE wo'VfB 5f;o[ X[DfB gS'skfB eofB ikfj iKdh.                  efo feogk ;zs'fynk gfss T[XkoD[ fpod[ phuko/.
  xfo nkJh mke[o fwb/ g?i ojh p'b/ FowKdh.                       Gb/ Gb/ efo wzBhnfB p[fonK d/ jfo eki ;tko/.
  BkE nBkEK pkfD X[oK dh..8..                                    gkg eo/Id/ gfss T[Xko/..23..10..
                                        (tko 10, gT[ V h 8)                                        (tko 10, gT[ V h 23)
                    ;[dkwk Grs                                                 feqFB uzdqktsko
      6                 7 8
  fpg[ ;[dkwk dkfbdh pkb ;ykJh fwsq ;dkJ/.                       fe;B b?nk ntsko[ ifr wjwk 27d;w ;ezX[ tykD?.
  bkr{9 j'Jh ;kwQDh fwfb irdh; dfbdq rtkJ/.                      bhbk ubs nuoi efo i'r[ G'r[ o; obhnk wkD?.
  ufbnk rDdk rNhnK10 feT[ efo ikJhn? eT[D[ fwbkJ/.               *wjkGkoE[ eotkfJUB[ e? o ' gkv' efo j? o kD? .
  gj[sk Brfo d[nkoek f;zx d[nkfo11 yb'sk ikJ/.                   28
                                                                   fJzdkq fde pqjwkfdek wfjwk fwfs fwoikd B ikD?.
  d{oj[ d/fy vzvT[fs efo Sfv f;zxk;D[ jfo ih nkJ/.               fwbhnk Njbk tzfv e? 29ifr oki;{ oki/ okD?.
  gfjb/ d/ godyDk g? o h g? e/ b? rfb bkJ/ .                     wzr bJh jfo** Njb 30J/j g?o X'fJ uoD'de[ wkD?.
  uoD' d e[ b? g? o X' f J f;z x k;D[ T[ s / p? m kJ/ .          ;kX;zrfs r[o ;pd[ f;RkD?..9..
  g[S/ e[;b[12 fgnko[ efo r[o ;/tk dh eEk ;[DkJ/.                                                   (tko 23, gT[ V h 9)
  b? e/ szd[b13 ufpUB[ ftdk eo/ nr? gj[ukJ/.
  ukfo gdkoE ;[efu gmkJ/..9..                            1 f;o d/ e/;K s'I geV e/. 2 gzukb d/F d/ okik dh g[sqh . 3 n"yh
                                                                                                            Z
                                     (tko 10, gT[ V h 9) xVh. 4 c;h. 5 nc;'; Bkb f;o X[Dd/ jB. 6 pqkjwD. 7
                        g{sBk                            dfbZdoh. 8 pugB dk fwZso. 8 wro gJh. 19 frDshnK (Gkt-
  nkJh gkgfD g{sBk d[jh EDh ftj[ bkfJ tj/bh14.           ftukoK) eodk. 11 oki d[nko #go. 12 ;[y FKfs. 13 uktb. 14
                                                         ftGukoBh. 15 BthI itkBh tkbh fJ;sqh. 16 uzubsk Gfonk fgnkok.
  nkfJ p?mh gotko ftfu B/jz[ bkfJ 15BtjkfD Bt/bh.        17 uko nzrK ftu gqXkB (cZc/ e[NDh). 18 fJ;sqh. 19 feqFB. 20
  e[SfV bJ/ r'ftzd okfJ efo u/Ne[16 us[or17 wj/bh18.
                                        z                rq;h j'Jh. 21 s/oK skbD, Gkt pj[s ukbke. 22 uzub. 23 d[yh.
        19                                       20
  w'jD[ wzw/ gkfJUB[ pkjfo nkJh rop rj/bh .              24 dZyDh Gkos ftu dPkoktsh Broh bkr/ ;w[dqh ezY/ #s/ fjzd{nK
                                                                                                     z
  d/j tXkfJ T[ukfJnB[ 21fsj ufonkfo Bkfo nfmy/bh22.      dk gqGk; Bkwh fJe shoE fi; dk BK ;'w shoE th j?. :kdttzF
  fsj[z b'nK dk Gko[ d/ uzpfVnk rfb j'fJ d[jbh23.
                                              /          ;fjs ;qh feqFB ih dk nzs fJ;/ ;EkB #go j'fJnk ;h. 25 fFekoh
                                                         . 26 ehoB/, ftobkg. 27 Gkrts dk d;tK ;ezX eEB eodk j?.
  ykfJ gSkV gjkV tKfr ikfJ gJh T[ikfV Xe/bh.             28 fJzdo, pqjwk nkfde B/ T[; dh wfjwk s/ wo:kdk dk nzs BjhI
  ehsh wkT[ s[fb ;j/bh..22..                             ikfDnk. 29 :[fXFNo d/ oki;{ :Zr fty/. 30 g?o X' e/ uoBkfwqs
                                    (tko 10, gT[ V h 22) dk nBzd jh wkDKrk.* tZvk izr (:[ZX).** ;qh feqFB ih.
                                                          (21)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                         nr;s 2012

r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekoh
5H     okr[ r{ i oh
       @@r{ i oh ikfs rtkfo ik ;j[ gkJ/ nkgDk
       r[ o e? ;pfd thukfo nBfdB[ jfo ig[ ikgDk.##
                                                                                        (w-3, gzBk 516)
      d[gfjo t/b/ rkT[D tkbk fJj okr ekh b'e gqhn s/ g[okDk okr j? i' T[Zso s/ wX Gkos ftu pj[s tX/o/
jowB fgnkok j'D ekoB rkfJnk iKdk j?.
      tzBrh L-
      jfo e/ iB ;fsr[o ;sg[oyk jT[ fpBT[ eoT[ r[o gkf;
      jw eho/ feow ;fsr[o ;oDkJh efo dfJnk Bkw[ gorkf;HHHHHHH
                                                                                             (gzBk 492)
      fJj okr fJt/I rkfJnk iKdk j? L-
      no'j L         ; o[ r[ w/ X[ Bh ;I
      nto'j L        ;I Bh X[ w/ ;[ o[, r[ o[ ;
      tkdh L         X[                    ;ztkdh          o[
      w[y nzr L      ; X[, w/ X[, Bh ;I, Bh X[ w/ r[ o[, r[ o[ ;.

6H     okr[ d/ t rz X koh
       (gzBk - 527 s'I 536 sZe)
        r[o{ rqE ;kfjp ftu pj[s E'VhQ pkDh okr[ d/t rzXkoh ftu fbyh fwbdh j?. fJ; d/ rkT[D dk ;wK uko xVh
               z
fdB uVQ/ j? Gkt fdB dk d{ik gfjo. GkJh ekjB f;zx BkGk nB[;ko fJj fpbktb mkN dh ;zg{oB okfrBh j?. fJ;
ftu ;ko/ F[X ;[o jB. fJe Fpd okr d/t rzXko ftu th rkfJnk frnk j?.
tzBrh L
        nzfwqsk fgqn puB s[jko/
        nfs ;z[do wBw'jB fgnko/ ;G j{ wfX fBoko/ - ojkT[
        oki[ B ukjT[ w[efs B ukjT[
        wfB gqhfs uoB ewbko/ HHHHHHHHHHHHHH (gzBk 534)
fJ; okr dh pDso fJ; goeko j?? L-
no'j L           ; o w g X ;
nto'j L          ;I Bh X g, w g, X[ B[h X[ g, w r o ;.
tkdh L           w              ;ztkdh L           ;
w[y nzr L        X[ B[h X[ g, w r, ;k o w, r ; o r ;.

                                                  (22)
gzikph ;[wB wkf;e                                                                                nr;s 2012

             pZu/ g[ZSd/ jB                                        SIKH HELPING SIKHS
                                                                 To Know SHS
          pZfunk d/ ;kbkBk fJwfsjkB ysw j'D s'I pknd e[M         Please visit :
;wK ftjbk j[zdk j?. mhe fJ; ;w/I jh ;kbkBk Xkofwe                       www.sikhshelpingsikhs.com
ftfdnk ns/ r[ow[yh fbfg dhnK ebk;K ftu f;Zy ofjs                       Email : js_uppal@hotmail.com
wo:kdk tkbh g[;se gVQB s'I pknd fJe pZu/ B/ ;[nkb                 Organisations that are part of this vision
ehsk fe Fq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh tb'I, Skgh rJh                            SUKRIT TRUST
ofjs wo:kdk ftu sK fJj dZf;nk j'fJnk j? fe @@;zrs                    Contact : Jaswinder Singh Khalsa
ftu fJe tes fJe' rZb j'Dh ukjhdh j?, ehosB iK eEk,                        website : www.sukrit.org
ftfynkB iK gkm go nkgD/ Ffjo d/ r[od[nkok ;kfjp ftu                     E-mail sukritrust@gmail.com
sK gkmh f;zx skfpnk p?mk gkm th eo fojk j[zdk s/ fJ;                 SATNAM SARAB KALYAN TRUST
d/ Bkb jh ehosBh iZEk ;gheo bk e/ ehosB th. eh fJj                        Contact : Harkirat Singh
ofjs wo:kdk nkgD/ Ffjo d/ r[od[nkok ;kfjp #s/ bkr{                     Email sskt39@rediffmail.com
BjhI j[dh iK gqpXe ew/Nh d/ w?poK ~ fJ; pko/ ikDekoh
        z           z            I                                             Affliated websites
jh BjhI.                                                                  www.saveoursikhs.com
          d{;o/ fdB fJe j'o pZu/ B/ fi; B/ fJe nzfwqsXkoh                   www.sehajpaath.com
okrh f;zx ~, fi; dh dkVQh ozrh j'Jh ;h, nBzd ;z;eko                    www.sikhbusinesspages.com
;w/I bktK dk gkm gVQd/ d/fynk ;h, ;[nkb ehsk fe i' f;Zy
j' e/ e/; iK dkVQh eNtkT[Idk j? T[j sK gfss j? ns/ i'                Please visit for Punjabi Suman on
nzfwqs Se e/ dkVQh ozr e/ j'oBK ~ T[gd/F fdzdk j?, T[j              www.punjabisuman.com
eh j'fJnk < brdk j? ;kv/ gqpXe jh n;bh ofjs wo:kdk
                               z
s' I nDikD jB iK fJBK ftu nkgDk fjs iK GkJh                      YOUNG SIKH LEADERS
Gshiktkd tfVnk j'fJnk j?. nfijhnK uZb ojhnK
gozgoktK ~ e"D o'e ;e/rk < fJjBK gqFBK d/ i[nkp ;kvk                     Young Sikh Leaders (YSL) is socio-
GftZy, ;w[uh e"w d/ pZu/ g[Sd/ jB. feT[fI e fJjBK pZfunk
              Z             Z                                    religious net work of enlightened
d/ th dkVQhnK nkT[DhnK jB ns/ fJjBK B/ r[od[nkfonK               professionals who have proven their worth
                                                                 in their respective fields and are making
d/ gqpX ;zGkbD/ jB.
      z                                                          all out efforts for the upliftment of Sikh
             GkJh sko{ f;z x                                     youth through career counseling,
                                                                 Entrepreneurship development and soft
                                 -;q h oftz d o BkE N? r ' o     skills development programs. It has
        w?~ s/oh Goh itkBh s/ ofjw nkT[dk j?  I                  6000(+) members spread all over India
               ikj w?I p]Fdk jK s/oh ikB                         and abroad. It is linked with many
     pZ; fJ; d/ fJt} ftu w?~ s{z fJe s'jk d/ ik                 International networking organizations like
                        ikD bZfrnK                               Sikh RI of USA and young Sikh
          s'jk d/ ik nkgD/ y{p;{os bzw/ tkb                     Association of Singapore (YSAS).
      wB}{o j? pkdFkj, GkJh sko{ f;zx B/ fejk,                   Membership to YSL is free.
                   s{z th eh eo/rk :kd                             H.O. G-2 Janak House, Antop Hill
              fe;/ f;Zy e'b'I e[M wzfrnk ;h                        Road, Wadala(E), Mumbai 400037
                                                                 Please join the YSL team by registering at
          d/ iktKrk s?~ nkgD/ ;'jD/ bzw/ tkb
                                                                      www.youngsikhleaders.org
                   go fJeZb/ tkb BjhI
           nkgDk f;o th d/ e/ iktKrk Bkb.                            Please visit for Punjabi Suman on
                gz i kph nB[ t kd L iz r pjkdo r' f Jb              www.punjabisuman.com
                                                          (23)
August 2012
August 2012
August 2012
August 2012
August 2012
August 2012
August 2012
August 2012
August 2012
August 2012
August 2012

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt? (17)

Combine july 2013 for web
Combine july 2013 for webCombine july 2013 for web
Combine july 2013 for web
 
Conbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for webConbine october 2013 for web
Conbine october 2013 for web
 
Combine november 2013 for web
Combine november 2013 for webCombine november 2013 for web
Combine november 2013 for web
 
Chief magistrate order dharam sansad bail yati
Chief magistrate order dharam sansad bail yatiChief magistrate order dharam sansad bail yati
Chief magistrate order dharam sansad bail yati
 
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROMEPOLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
POLYCYSTIC OVARIAN SYNDROME
 
PPT on Earth
PPT on EarthPPT on Earth
PPT on Earth
 
Business plan
Business planBusiness plan
Business plan
 
kabir (Pratap Computer's)
kabir (Pratap Computer's)kabir (Pratap Computer's)
kabir (Pratap Computer's)
 
Suchaji jeevanjaach secret of
Suchaji jeevanjaach secret ofSuchaji jeevanjaach secret of
Suchaji jeevanjaach secret of
 
COMPUTER CID SOFTWARE
COMPUTER CID SOFTWARECOMPUTER CID SOFTWARE
COMPUTER CID SOFTWARE
 
ENC Times-August 21,2016
ENC Times-August 21,2016ENC Times-August 21,2016
ENC Times-August 21,2016
 
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindi
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindiNcz fse engagement_notification_2010-11_hindi
Ncz fse engagement_notification_2010-11_hindi
 
Metal recycling and lead recycling effect
Metal recycling and lead recycling effectMetal recycling and lead recycling effect
Metal recycling and lead recycling effect
 
ENC Times-March 31,2017
ENC Times-March 31,2017ENC Times-March 31,2017
ENC Times-March 31,2017
 
108 109
108 109108 109
108 109
 
Os4
Os4Os4
Os4
 
ENC Times-March 30,2017
ENC Times-March 30,2017ENC Times-March 30,2017
ENC Times-March 30,2017
 

Andere mochten auch

Creating an Evolving Social Technology Strategy
Creating an Evolving Social Technology StrategyCreating an Evolving Social Technology Strategy
Creating an Evolving Social Technology StrategyPerficient, Inc.
 
Kehamilan dengan bekas seksio sesarea
Kehamilan dengan bekas seksio sesareaKehamilan dengan bekas seksio sesarea
Kehamilan dengan bekas seksio sesareaRsia Muslimat
 
P1(2016)ustidham qiraati 4 july 2015
P1(2016)ustidham qiraati 4 july 2015P1(2016)ustidham qiraati 4 july 2015
P1(2016)ustidham qiraati 4 july 2015noorishamirsyad
 
Serial age of empira
Serial age of empiraSerial age of empira
Serial age of empirasexydieg
 
islah e ahle hadees
islah e ahle hadeesislah e ahle hadees
islah e ahle hadeesFahad Javed
 
205180 cm with jde
205180 cm with jde205180 cm with jde
205180 cm with jdep6academy
 
2.a OPTIMIZATION CHARACTERIZATION OF JEC ABSORBED COMPOUNDS IN LACTATING RATS...
2.a OPTIMIZATION CHARACTERIZATION OF JEC ABSORBED COMPOUNDS IN LACTATING RATS...2.a OPTIMIZATION CHARACTERIZATION OF JEC ABSORBED COMPOUNDS IN LACTATING RATS...
2.a OPTIMIZATION CHARACTERIZATION OF JEC ABSORBED COMPOUNDS IN LACTATING RATS...Norhafilda Ismail
 
Know Your Supplier - Rubber & Tyre Machinery World May 2016 Special
Know Your Supplier - Rubber & Tyre Machinery World May 2016 SpecialKnow Your Supplier - Rubber & Tyre Machinery World May 2016 Special
Know Your Supplier - Rubber & Tyre Machinery World May 2016 SpecialRubber & Tyre Machinery World
 
Class 2 unit 8 can you help me please
Class 2 unit 8 can you help me pleaseClass 2 unit 8 can you help me please
Class 2 unit 8 can you help me pleaseridahprasetio
 
A Lei 12.766/12 e o nivel de detalhamento dos estudos de engenharia em ppps
A Lei 12.766/12 e o nivel de detalhamento dos estudos de engenharia em ppps A Lei 12.766/12 e o nivel de detalhamento dos estudos de engenharia em ppps
A Lei 12.766/12 e o nivel de detalhamento dos estudos de engenharia em ppps Mauricio Portugal Ribeiro
 
The Regacy Chapter 5.4b Ink - Emma
The Regacy Chapter 5.4b Ink - EmmaThe Regacy Chapter 5.4b Ink - Emma
The Regacy Chapter 5.4b Ink - Emmaregacylady
 
Text 4 superlatives ok
Text 4 superlatives okText 4 superlatives ok
Text 4 superlatives okIES EUROPA
 
On the development of beliefs vs. capacities: A post-metaphysical view of sec...
On the development of beliefs vs. capacities: A post-metaphysical view of sec...On the development of beliefs vs. capacities: A post-metaphysical view of sec...
On the development of beliefs vs. capacities: A post-metaphysical view of sec...perspegrity5
 
Cultural diversity and unlocking the human potential
Cultural diversity and unlocking the human potentialCultural diversity and unlocking the human potential
Cultural diversity and unlocking the human potentialpitra.hutomo
 
ニコニコ動画でのHTML5
ニコニコ動画でのHTML5ニコニコ動画でのHTML5
ニコニコ動画でのHTML5Sho KUSANO
 

Andere mochten auch (18)

Creating an Evolving Social Technology Strategy
Creating an Evolving Social Technology StrategyCreating an Evolving Social Technology Strategy
Creating an Evolving Social Technology Strategy
 
99 app
99 app99 app
99 app
 
Kehamilan dengan bekas seksio sesarea
Kehamilan dengan bekas seksio sesareaKehamilan dengan bekas seksio sesarea
Kehamilan dengan bekas seksio sesarea
 
P1(2016)ustidham qiraati 4 july 2015
P1(2016)ustidham qiraati 4 july 2015P1(2016)ustidham qiraati 4 july 2015
P1(2016)ustidham qiraati 4 july 2015
 
NOVEL 2
NOVEL 2NOVEL 2
NOVEL 2
 
Serial age of empira
Serial age of empiraSerial age of empira
Serial age of empira
 
islah e ahle hadees
islah e ahle hadeesislah e ahle hadees
islah e ahle hadees
 
205180 cm with jde
205180 cm with jde205180 cm with jde
205180 cm with jde
 
2.a OPTIMIZATION CHARACTERIZATION OF JEC ABSORBED COMPOUNDS IN LACTATING RATS...
2.a OPTIMIZATION CHARACTERIZATION OF JEC ABSORBED COMPOUNDS IN LACTATING RATS...2.a OPTIMIZATION CHARACTERIZATION OF JEC ABSORBED COMPOUNDS IN LACTATING RATS...
2.a OPTIMIZATION CHARACTERIZATION OF JEC ABSORBED COMPOUNDS IN LACTATING RATS...
 
Know Your Supplier - Rubber & Tyre Machinery World May 2016 Special
Know Your Supplier - Rubber & Tyre Machinery World May 2016 SpecialKnow Your Supplier - Rubber & Tyre Machinery World May 2016 Special
Know Your Supplier - Rubber & Tyre Machinery World May 2016 Special
 
Class 2 unit 8 can you help me please
Class 2 unit 8 can you help me pleaseClass 2 unit 8 can you help me please
Class 2 unit 8 can you help me please
 
sdfghjk
sdfghjksdfghjk
sdfghjk
 
A Lei 12.766/12 e o nivel de detalhamento dos estudos de engenharia em ppps
A Lei 12.766/12 e o nivel de detalhamento dos estudos de engenharia em ppps A Lei 12.766/12 e o nivel de detalhamento dos estudos de engenharia em ppps
A Lei 12.766/12 e o nivel de detalhamento dos estudos de engenharia em ppps
 
The Regacy Chapter 5.4b Ink - Emma
The Regacy Chapter 5.4b Ink - EmmaThe Regacy Chapter 5.4b Ink - Emma
The Regacy Chapter 5.4b Ink - Emma
 
Text 4 superlatives ok
Text 4 superlatives okText 4 superlatives ok
Text 4 superlatives ok
 
On the development of beliefs vs. capacities: A post-metaphysical view of sec...
On the development of beliefs vs. capacities: A post-metaphysical view of sec...On the development of beliefs vs. capacities: A post-metaphysical view of sec...
On the development of beliefs vs. capacities: A post-metaphysical view of sec...
 
Cultural diversity and unlocking the human potential
Cultural diversity and unlocking the human potentialCultural diversity and unlocking the human potential
Cultural diversity and unlocking the human potential
 
ニコニコ動画でのHTML5
ニコニコ動画でのHTML5ニコニコ動画でのHTML5
ニコニコ動画でのHTML5
 

Mehr von PUNJABI SUMAN

Mehr von PUNJABI SUMAN (6)

Combine september 2013 for web
Combine september 2013 for webCombine september 2013 for web
Combine september 2013 for web
 
Combine august 2013 for web
Combine august 2013 for webCombine august 2013 for web
Combine august 2013 for web
 
April 2013 web
April 2013 webApril 2013 web
April 2013 web
 
February 2013 for web final
February 2013 for web finalFebruary 2013 for web final
February 2013 for web final
 
January 2013
January 2013January 2013
January 2013
 
Novweb
NovwebNovweb
Novweb
 

August 2012

  • 1.
  • 2.
  • 3. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 R.N.I. NO. UPPUN/2008/25934 gzikph ;[wB gz i kph wkf;e ;kb 5 nz e 4 nr;s 2012 BkBeFkjh ;ktD$Gkd' I sseok ;z g kde ;z g kdeh 3 11 wkou, 1783 dk ;[GkrkHHHHHHHHHHH 4 ;0 Bfozdo f;zx w'Irk e-mail ;fsr[o{ ~ HHHHHHHHH 5 ;zgkdeh ;bkjeko r[ o { BkBe d/ t L oZ p h dhdko d/ Ghye HHHHHHHH 5 ;0 pqfizdo gkb f;zx r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih dh ;op HHHHHHHH 5 ;0 joGiB f;zx r[ o { BkBe d/ t L oZ p ih d/ p[ b ko/ HHHHHHHH 5 ftfrnkgB ns/ ftsoD gqpzXe gkme fbyd/ jB HHHHHHHHHHHHHHH 6 ypoBkwK ns/ ;orowhnK HHHHHHHHHHH 7 ;0 wBw'jB f;zx g'gbh d/F dh nk}kdh ftu f;Zyk dk :'rdkB HHHHHHHH 10 ;zgkdeh dcso nebhI ehu? dkB HHHHHHHHH 11 215$295 @e# ;[GkF wkor d[rktK byBT{ - 226004 r[ o { BkBe sg;EkB-g/ w ' F [ p { (no[ D kub)HHHHHHHH 13 c'B L 91-522-4047893 iksK-gksK d/ Bkw s/ r[ o d[ n ko/ e' w HHHHHHHHHHH 15 Email : office@punjabisuman.com Gkos d/ ;[ s z s q s k-;z r okw ftZ u HHHHHHHHHH 16 http://www.punjabisuman.com nk}kdh HHHHHHHHHHH 19 gzikph ;[wB v[ p Z d h p/ V Q h HHHHHHHH 19 gqthB e/;otkBh fgqzNo, gpfbFo s/ ;k~ f;Zy j'D s/ wkD j? go HHHHHHHHHHHHH 20 wkbe B/ nkc;/N fJzvhnk, 182$4, GkJh r[odk; ih dhnK tkoK ftZu HHHHHHHHHH 21 bZb{wb o'v, wFerzi, byBT{ s'I Sgtk e/ dcso gzikph ;[wB 215$295 ikDekohHH22 r[ o { rq z E ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekohHH 22 @e# ;[GkF wkor d[rktK byBT{ s'I pZ u / g[ Z S d/ jB HHHHHHHHH 23 gqekfFs ehsk. ;zgkde GkJh sko{ f;zx HHHHHHHHHH 23 ;0 Bfozdo f;zx w'Irk ezuB ek:k ;[wB HHHHHHHHHHH 24 b/yeK d/ ftukoK Bkb ;zgkde dk f;Z y Xkowe gq F BI ' s ohHHHHHHHHHH 26 ;fjws j'Dk }o{oh BjhI j?. iatkch lqeu ;[wB tor gj/bh HHHHHHHHHHHH 28 LoRokf/kdkjh] izdk'kd] eqnzd izohu dsljokuh }kjk foFs/ HHHHHHHHHHHHHH 29 vkQlsV bf.M;k] 182@4] yYywey jksM] e'kdxat nkU gzikph f;yhJ/ HHHHHHHHHHHH 30 y[kuÅ ls eqfnzr ,oa 215@295 d] lqHkk"k ekxZ] nqxkok¡] y[kuÅ ls izdkf'kr fd;kA gzikph gV', gzikph fby', gzikph p'b'. lEiknd % l0 ujsUnz flag eksaxk (1)
  • 4. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 BkBeFkjh ;zws - 544 bwrh mwhw mWJ gurpurb Bwduie Brim BulwxIAw dUjY lgw hyqu] lK sM p U r nqw idvs sR I gu r U gR M Q swihb jI 30 Agsq sIgwr bxwieAw kwrij nwhI kyqu] ijqu idin dyh pihlw pR k wS sR I gu r U gR M Q swihb jI 1 sqMbr ibnssI iqqu vy l Y khsin pR y q u ] pkiV clwiein dU q jm iksY n dynI Byqu] Cif KVoqy iKnY mwih ijn ieiqhwsk idhwVy isau lgw hyqu] hQ mroVY qnu kpy isAwhhu hoAw mo r cw gu r U kw bwg 8 Agsq syqu] jyhw bIjY so luxY krmw sMdVw Kyqu] nwnk pRB jo V my l w bwbw bkwlw swihb 2 Agsq srxwgqI crx bo i hQ pR B dy q u ] sy Bwdu i e nrik n ShIdI sM q hrcM d isM G jI lO N go v wl 20 Agsq pweIAih guru rKx vwlw hyqu]7] Gkt L- fit/I g?bh ftu i' e[M phihJ/ T[jh c;b tZY srkwrI Cu`tIAW qy hor idhwVy ;ehdh j?, fst/I fJ; ;oho dh okjhI fij' fij/ eow wB[Zy SR I ikR S n jnm-AStmI 10 Agsq eodk j? T[j' fij/ ;z;eko T[; d/ wB ftu fJeZm/ j[d/ iKd/ AzwdI idvs z 15 Agsq jB. ;', d[BhnK d/ Bk;tzs gdkoEK Bkb gkfJnk j'fJnk eId-aul-i&qr (eId) 20 Agsq fgnko wB[y ~ ;koh T[wo e[okj/ gkJh oydk j?, s/, fJjBK Z Please visit for Punjabi Suman on gdkoEK tkbk ;kE Gh nk]o w[e iKdk j?. r[o{ dh FoB www.punjabisuman.com g? e/ yZfNnk j'fJnk gqG-uoBK dk fgnko jh n;b ;kEh j?, for with Sikh Religious Questionnaire { s/ ;[ydkJh j?. & Listen Live Gurbani Kirtan (2)
  • 5. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 r[ o d[ n kfonK dk gq p z X f;nk;s dh gqkgsh bJh g'VQh BjhI nk}kdh fwbD t/b/ fJe feZ;k gqubs ;h fe fJe ;odko ;kfjp s'I fjzd{, w[;bwkB d';sK B/ ;tkb ehsQK fe sozr/ dk fJe ozr fjzd{nK dk j?, d{ik jok ozr Bfoz d o f;z x w' I r k w[;bwkBK dk, uZeo ns/ fuZNk ozr p'XhnK ns/ fJ;kJhnK d/ jD, s[jk~ s[jkvh e[opkDhnK dk eh fwfbnk. ;odko ;kfjp dk itkp ;h, fJ; Mzv/ ftu bZrh j'Jh vkzr eh s[jkv/ fgT[ dh j?, fJj vkzr ;kvQh j?. nk}kdh d/ pkd ;kvQh w'jobhnk eskoK d/ B/sk oki;h skes d/ pikJ/, r[od[tkfonK dh gqpXeh bJh nkgDh f;nk;s dh ekpfbns dk fJ;s/wkb eoD ftZu o[M rJ/ fi; dk Bshik fJj j'fJnk eh z T[j BK uzr/ oki B/sk pD/ s/ Bk jh gqpzXe. BshiK fJj j'fJnk fe ;kvQh vKr ;kvQ/ s/ y[; rJh s/ ;kv/ B/sk r[od[tkfonK dh gqpXeh bJh nkg; ftu jh bVd/ oj/ ns/ oki;h y/so ftu ;kv/ B/sktK dh s;tho ukgb{;K z iK nDwZshnK d/ jZE oki;h fyv'fDnK dh pB e/ ofj rJh. d{i/ gk;/ tX fojk gfss g[Dk th ;kvQ/ e'wh B/sktK dh Xkowe Bkekpfbns dh ejkDh efj fojk j?. iB rD wB nfXBk:e i? j? Gkos Gkr ftXksk, gzikp, f;ZX, r[ioks wokmk HHHHHHHHHHHHHHHHHH ok;No rhs d/ ou?sk oftzdo BkE N/ro B/ gzikp ~ ;kfonK ;{fpnK dh esko ftZu ' gfjbk ;EkB d/ e/ i' wkB fdZsk ;h T[; ~ ;KG e/ oyDk ;kvQh io{os j?. ;qh r[o{ jfor'fpzd ;kfjp ih B/ Xow ns/ f;nk;s ~ eZfmnK io{o ehsk ;h go fJ; dk Gkt fJj jofri BjhI ;h fe n;h Xow ~ f;nk;s d/ nXhB oy e/ s[ohJ/. f;nk;s Xow dh okyh bJh ;h ns/ n;K Xow dh nkV ftu f;nk;h bkG ~ nkgD/ ihtB dk nkXko pDk fbnk. ;kv/Q nkr{nK B/ gzE d/ eo'VK o{g? you eoe/ ehs/ ik oj/ Xkowe fJeZmK, ibf;nK, ib{;K s'I u'DK fiZsD dk nkXko Gb/ pDk fbnk j't/ go e'w dk e'Jh Gbk BjhI j' ;Zfenk. fBs tX ofjnk gfssg[Dk ns/ nkgD/ fto;/ s'I tX ojh d{oh fJ; dk gqwkD j?. gkoNh gkbhfNZe; B/ p/Vk roe eo fdZsk j?. pV/ nc;'; dh rZb j? fe ;N/iK s/ rZbK n;h d/F dhnK, f;Zyh dhnK, gzE dhnK ns/ Xow gquko dhnK eod/ jK go fBFkBK ;kvQk e[M j'o jh j[dk j?. ;Zu p'bd/ BjhI fe ;Zu p'fbnK z B wkfJnk fwbDh j? s/ B f;o'gkU ns/ ;fseko. n;h 15 nr;s ~ nrq}k s'I nkikdh dh to/rY wBk e/ y[F I/ z j'd/ jK go ed/ ;'funk fe n;K fi; ;[nkoE eoe/ r[bkwh ;j/Vh ;h eh T[; ;tkoE s'I nk}kd j' rJ/ jK fi; b'G d/ ekoB nkgD/ ;wki ns/ d/F s'I rZdkoh j[zdh j? fe T[; s'I nk}kdh fwb rJh j?. fJe Bo?D dk; s'I r[oXkw w[es eokT[D bJh eJhnK B/ FjhdhnK fdshnK. ni ;kv/ nkr[nK dh feqgk Bkb fezBQ/ Bo?D dk; Ekg/ rJ/ jB. nc;'; fJ; rb dk j? fe gzE w{e doFe pD e/ ;G e[M d/y fojk j?. T[BKQ FjhdK dhnK o{jK ebgdhnK j'DrhnK fiBK e[opkBhnK d/ e/ r[o{xoK ~ nk}kd eokfJnk. ;oeko T[d'I th v/odkoK, w;zdk d/ jZe ftu ;h s/ nZi th v/odkoK ns/ gqpXe o{gh w;zdk ~ ;oeko ns/ okiBhse gkoNhnK / / z dh ;ogq;sh jk;b j?. fJjBK gqpXek, v/odkoK B/ eh bfjQDk j?, gzE ewi'o j'dk j? s/ j't. nZi oki ;Zsk d/ z / I / G[y/ f;Zy bhvoK eoe/ f;Zy v/fonK dh Gowko j' ojh j?, r[od[nkok bfjo f;co j' rJh j?. f;Zy ;wki dh nr[tkJh Z tk;s/ v/o/dko nk rJ/ jB. v/o/dkoK d/ Grs wzsoh ns/ t'NK wzrD tk;s/ ;zs ;wki. ;wki dh ;/tk eoD tkb/ dk e'Jh w[b BjhI. gqpXeK dh w/jo Bkb gzE dk g?;k r[oxoK s'I eZmk j'e/ v/odkoK dh ;zgsh ftZu spdhb Z z { / j' fojk j?. v/odkoK dh nopK dh ;zgsh fJ; dh rtkj j?. gzE dh nwkBs fJj XzB ;zgdk ;EkBe s"o s/ b'e / Z GbkJh ftZu fJ;s/wkb j'Idh s/ mhe ;h. (3)
  • 6. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 fiZBQK f;nk;s dk ngokXheoD ysoBke j?, T[BQK jh v/fonK dk f;nk;heoD. jkbs fJsB/ ftrV rJ/ jB fe v/odkfonK s'I f;ZyK dhnK T[Zusw ;z;EktK th BjhI puhnK. v/odkoK s/ r[o{xoK ftu gfssK ns/ / / nDwshnK ~ f;o'g/ ns/ ;Zu/ ofjstkB f;ZyK ~ XZe/ ns/ ngwkB o'i dh rZb j?. r[od[nkfonK ftZu r[o{ dh wZs d/D tkb/ gqukoeK r[o{ d/ tihoK dh j?f;ns gqpXeK d/ fBih B'eoK s'I finkdk BjhI j?. r[o{ e/ tiho f;o'g/ z d/ e/ gqpzXeK d/ f;nk;h fjsK ~ g{ok eod/ jB skfe gqpzXe f;nk;h y/so ftZu ;cbsk gk ;eD. nZSk j[zdk i/ r[o{ e/ tiho f;oc s/ f;oc nzfwqsXkoh ofjstkB r[of;ZyK ~ jh f;o'g? d/d. skeh e[gksoK ~ r[o{ wjkoki I / tZbI' ;zwkB gqkgs B j[dk. fJfsjk; rtkj j? fe fgqEh uzd B/ r[o{ noiB d/t ih dh fybkcs bJh f;Zy fJfsjk; z ftu gfjbh tkoQh fJe oki;h Fesh ;{bjh ykB ~ T[; d/ ;EkB s/ ik e/ r[o{ xo tb'I f;o'gK G/N ehsk ;h nZi I ;kv/ nkr{ ns/ r[od[nkfonK d/ gqpXe, oki;h bkG tk;s/ fgqEh uzd d/ g{ofBnk s/ ubd/ j'J/ f;o'g/ ns/ feogkBK z r[o{ xo dh G/N efje/ okiB/sktK ~ tzvQ tzvQ e/ ukgb{;h ftu e'w dk f;o BhItk eo oj/ jB. gzE d'yh nDwZshJ/ I oki;h B/sktK dhnK e'mhnK s/ ;kv/ ny'sh nkr{ f;o'g/ b?e/ gj{u iKd/ jB. fJBQK ~ B nkgDh fJiZs dk fynkb j?, s/ B jh gzE ns/ r[o{ xo dh. r?o f;nk;h nkdoF bhvofFg bJh gzE ~ ftuko eoBk io{oh j? skeh r[o{XkwK s'I e/tb r[owfs dh ;/X gqkgs j't/ s/ ;zrs r[o{ Bkb i[V ;e/ ;zrs dk f;nk;h fyvQ'DK pDBk mhe BjhI. nkT[ gzE dodhn' nZr/ tX', ;'u' s/ nkr{nK ~ ;jh okj fdykU. 11 wkou, 1783 dk ;[ G krk fdjkVk, fi; fdB ykb;/ B/ fdZ b h d/ bkb feb/ T[ Z s / ep}k eoe/ e/ ; oh fBFkB M[ b kJ/ cotoh 1783, ftu ;0 iZ;k f;zx nkjb{tkfbnk d/ Bkb fwb e/ rkihnkpkd, p[bzd Ffjo, nbhrV ns/ fFe'jkpkd ~ fisD wro' ;0 px/b f;zx B/ 8 wkou 1783 ~ 40 jiko c'i Bkb fdZbh s'I 16 feb'I whNo d{o p[okVh xkN fty/ v/ok bk fbnk. T[BQK B/ fdZbh d/ eJh pkjob/ fJbke/ ;pih wzvh nkd T[Zs/ jwb/ ehs/. fJ; Bkb fdZbh Ffjo ftZu jcVk dcVh wZu rJh. 9 wkou ~ ;0 px/b f;zx B/ fdZbh dh ukodhtkoh ftZu w'oh eoe/ gqt/F ehsk. T[j EK nZi th w'oh r/N eoe/ gqf;X j?. ;0 iZ;k f;zx i' fj;ko ftZu ;B, T[Zj th fdZbh gj[{zu rJ/. 11 wkou 1783 dk fdB f;Zy fJfsjk; ftu pj[s ;[Gkrk ns/ d[obZG fdjkVk ;h. fJ; fdB ykb;/ B/ bkb feb/Q s/ ep}k eoe/ e/;oh fBFkB M[bkJ/. ;0 iZ;k f;zx okwrVhJ/ B/ fJe gZEo dh f;b fi; T[s/ pkdFkjK dh sk}g'Fh ehsh iKdh ;h, fi; f;b T[s/ s]s ;Ekgs eoe/ pkdFkj n"ori/p B/ B'th gksFkjh Z Z z I ;qh r[o{ s/| pjkdo ;kfjp ih ~ Fjhd eoB dk j[ew fdZsk ;h T[; 6#— 4# - 0H75## nkeko tkbh f;b ~ fdZbh s'I ;qh nzfwqs;o ;kfjp gj{uk fdZsk. fJ; f;b ~ fJfsjk;e okwrVhnk p[r/ ftZu g{oh ;zGkb Bkb ;Ekgs z z ehsk frnk skfe f;Zy e"w d/ fJfsjk;e ekoBkw/ dh :kd, nkT{D tkbhnK ghVQhnK bJh ;dk bJh F[ofyns oj/. fdZbh dk w'oh r/N fiZE'I fdZbh dh ukodhtkoh ftu w'oh eoe/ ;0 px/b f;zx ns/ T[jBK dhnK c'ik B/ I fdZbh cfsj bJh fdZbh ftZu gqtF ehsk, shj jikoh e'oN tkbk ;EkB fiZE/ ;0 px/b f;zx B/ nkgDh shj jiko / c'i d/ fNeD bJh SktDh pBkJh ns/ fdZbh d/ fJfsjk;e r[o{ ;EkB r[0 Fh;rzi, r[0 pzrbk ;kfjp, r[0 oekprzi, r[0 wksk ;zdoh ih ns/ wksk ;kfjp e"o ih d/ nzrhm/ tkb/ ;EkB, r[odnkok pkbk ;kfjp, r[0 wi~ [ [ dk Nhbk, r[0 w'sh pkr, fiBQK dh y'i eoe/ ;0 px/b f;zx ih B/ T[;koh eokJh f;Zyh d/ FkBdko fto;/ s/ fJfsjk; ~ ;dk jh doFkT[d/ ofjDr/. XBQ XBQ ;0 px/b f;zx ih fiBQK oki syZs d/ w[ekpb/ nkgD/ r[o{nK I d/ ;ZwkB fBfwZs fJfsjk;e ;EkBK dh T[;koh ~ finkdk sZoihj fdZsh. (4)
  • 7. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 r[o{ BkBe d/t L oZph dhdko d/ Ghye e-mail Guru Nanak Dev : Beggar of Lord's Vision ;fsr[o{ ~ GT[ s/ o k GKr, ybVh w/ o k uhs[ , w? d/ t kBk GfJnk nshs[ , eo ek;k do;B eh G{y, gow g{iBh: pkpk BkBe ih, w? dfo wkrT[ Bhsk Bhs, nkg ih dh ngko feqgk ;dek okih ][Fh jK ih. sT[ do;B eh eoT[ ;wkfJ, nkg ih dh okih ][Fh eh g[SK, nkg ih sK y[d jh nBzd w? dfo wkrs[ Ghfynk gkfJ, Z fsbz r , 721 Your fear, O God, is my hemp-drug d/ ;'w/ j'. fJj d[Bhnkth ;[y-d[y d/ r/V ftu sK n;hI b'r and my mind is the leather pouch which holds it. jh c;/ jK. I have turned mad through this intoxication and have become an anchorite. pkpk ih, nZr/ p/Bsh fJIUI j? eh ! nkg ih d/ to;'J/ With my hands as the begging bowl, f;Zy nkoEe ns/ ;wkie gZyI' uVdhnK ebK ftu jB. jo I hunger for nothing but your sight door. which I beg, day after day, at Your soQK d/ ;[y-nkokw d/ wkbe jB (Nkt/-Nkt/I ~ SZv e/). Bless me Lord with Your gracious glance I nfXnkswe gZyI' uVdh ebk fes/ ftob/ jh fdZ;dh j?. t?;/ as I call like a beggar at Yourme. Pray dole out this chairty to portal. Tilang, 721 f;ZyK d/ Xkowe i'F ns/ T[sFkj ftu e'Jh ewh BjhI j?. r[o{ BkBe d/t L oZp ih dh ;op- fi; dk gqsy gqwkD r[od[nko/ dhnK nkbhFkB fpbfvzrK, Z bzro, r[og[ot, ns/ gqGksc/ohnK ftu t/fynk ik ;edk ftnkgesk d/ ftFtkFh Guru Nanak Dev : Believer in Lord's Immanence j?. d{ f o B ikBk, nz s fo wkBk, n?;k BjhI eh f;Zy s[jkvhnK rZbK BjhI wzBd/. wzBd/ jfo ek wjb[ gSkBk, s[ykoh, 1108 s/ jB, go Bkb-Bkb fpgoB dhnK ohsK, nB-wshJ/ I know that You are not far away. fsUjko th ohMK Bkb wBkT[d/ jB. fit/I eV/ d/ Bkb-Bkb I believe that You are within I and I know Your mansion too. Tukhari, 1108 jZE ftu bkb Xkrk (w"bh) pzfBQnk nkw fd; g?dk j?. FkfJd s{ z ;GBh EkJh, fiE? jT[ ikJh, I fJj ;'ud/ jB eh - ;kuk f;oiDjko[ ihT[ , nk;k, 438 @@w: Gh w:ykB/ w/I ghU, uzdk Gh w;fid w/ d'. You exist everywhere. y[dk Gh ][F oj/, n"o F?skB Gh ntk}ko B j'..## Wherever I go I find You, O our True Creator ! Asa, 438 Gkt - d' p/VhnK ftu bZsK gkJh p?m/ jB. pkpk ih ! s[;hI sK nzsoikwh j'. xZN-xZN dh ikDd/ j' go w?I r[o{ BkBe d/t L oZp ih d/ p[bko/ Guru Nanak Dev : Spokesman of The Lord T[; gzikph nykD tKr @@nkyK Xh ~##, @;[DktK ~j ~## i? ; h w? nkt? y;w eh pkDh, d/ nkF/ Bkb ;w/-;w/I s/ fuZmh okjhI jkbks dZ;D dk :sB s? ; Vk eoh frnkB[ , t/ bkb' ! I fsbz r , 722 eodk ojKrk sK i' FkfJd ;ZN yk e/ e'Jh G[bV nkg ih As the word of the Lord descends to me. Z d/ dZ;/ okj s/ s[o gJ/. So I make it known, O Lalo ! Tilang, 722 G[bK uZ[eK dh fyZwk. sk w? efjnk ejD[ , nkg ih dk g[Zso ik s[ M ? ejkfJnk tvjz ; , 566 @feow# I spoke only what You, O God, inspired me to speak. Wadhans, 566 w/ok e-mail gsk L- briji.kiram@gmail.com Translation - Dr. Harnam Singh (5)
  • 8. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 toskT[D d/ n;EkB bJh tos'I ns/ ;[doheoD d/ z gkme fbyd/ jB HHHHHHHHH T[gokb/ dk eh j'fJnk < byBT{ ftZ u ;q h r[ o { BkBe d/ t ih dk 6H nkoHvhHn?;Hn"H r[od[nko/ d/ Bkb dh Bio{bh iwhB s/ j'J/ epi/ s/ gqpzXeK B/ eh edw u[Zfenk < fJfsjk;e ;EkB nkT[ ;zrsK Bkb ;ztkd eo ;zrsK ftu ftFtk; fJfsjk;e ;EkBK dk toDB gfVnK y[Fh j'Jh. fe ekfJw eo'. wjkB e'F d/ ouBjko GkJh ekjB f;zx BkGk ih B/ GkJh T[Zuh ;Zuh ;jh ofjB[wkJh, fJe i[ZNsk, god[wB f;zx pZd' s'I ;B 1923 s'I 1925 se g{o/ fjzd;skB Z [ d{odfo;Nh ;w/I dh io{os j?. d/ r[od[nkfonK dk w'e/ s/ ike/ ;ot/ eokfJnk fi; dk g{ok ofjB[wkT[I nkgD/ ~ ;zrsK Bkb i'V oZy', youk wjkokik BkGk B/ T[mkfJnk ;h. GkJh god[wB f;zx Z sjk~ th ;zrsK dh io{os j?.. dh ;ot/ fog'oN w[skfpe T[jBK B/ byBT{ ftu ;B 1924- 25 ftZu fsB ;EkBK d/ doFB ehs/, fJe B'th ns/ d;thI I - i;tz s f;z x ez X koh, byBT{ gksFkjh dk ;EkB, d{;ok ;qh r[o{ BkBe d/t ih dk ;EkB tXkJh gfsqek pj[s gFzd nkJh, bZy-bZy tXkJh. gzikp ns/ sh;ok f;zx ;Gk r[od[nkok fi;dh T[; t/b/ o'Be nZSh s'I pkjo nkgD/ Ffjo ftZu fJsBh nZSh gzikph gfsqek dh ;h, doi ehsk j?. o/bt/ ;N/FB dh th skohc fbZyh j?. ;qh F[onks Fbkxk:'r j?. - FKsh pZrk, gN/b bro ByBT{ { r[o{ BkBe d/t ih d/ byBT{ :ksok dk ;EkB, fi;d/ ;B tXkJh 1924-25 ftu GkJh god[wD f;zx B/ doFB ehs/ ;B ~ gfsq e k gFz d nkJh, tXkJh. ypoBkwK ns/ nk}kdh s'I gfjbK d/ byBT{ ftu ofj oj/ gqtkoK d/ ;fj:'r ;orowhnK d/ g/i xN jD. r[o{nK dh c'N' SkgDk mhe Bkb ns/ ;oekoh foekovK dh gVu'b eoe/ g[ysk ;p{sK BjhI. - okigkb f;zx, byBT{ Bkb T[ikro eoe/ r[o{ wjkoki ih dh :kd ;Ekgs eoBk nZ S h e' f FF ;kvk coi j?. o'wkBhnK, :'o'g ns/ nwohek ftu r[o{ nZ S h e' f FF j? , tkfjr[ o { pb pyF/ . gz E d/ ;kfjp d/ :ksok fuBQ T[ikro j' oj/ jD n;h nkgD/ d/F toswkB nkr{nK ~ r[o{ wjkoki ;/X pyFD. ftu nkgD/ Ffjo ftu r[o{ ;kfjp d/ ;EkB s'I ikD{ BjhI jK, - ntsko f;z x , ekBg[ o ;kvQ/ bJh Fow dh rZb j?. fwFB ikoh oZ y ' ofwzdo e"o, byBT{ fjwZs Bkb nkgDk fwFB ikoh oZy,' tos oj/ e{VQ gq p z X eK gq s h p/ B sh d/ fto'X bJh T[m yV's/ gzE dodhnK dh frBsh ftZu fJe Z w?I byBT{ dhnK ;zrsK tZb' w[yh gqpzXe ;iDK j'o tkXk j' frnk. - jopz; f;zx, b[fXnkDk nZr/ jZE i'V e/ p/Bsh eodk jK fe T[j ;zrsK ~ o'FBh ;{ M kt gkT[D fe L- ;0 Bfozdo f;zx ih, n?vhNo gzikph ;[wB, s[jkvk 1H r[o{ BkBe d/t ih d/ 500 ;kbk gqekF T[s;t s/ i[bkJh 2012 dk nze gfVQnk pj[s uzrk brk. fJ; ftubk byBT{ :{Bhtof;Nh ftu r[o{ BkBe u/:o ;Ekgs w?No ns/ SgkJh pj[s tXhnK ;h w[y gzB/ s/ ;qh r[o{ jfo eoD d/ tkd/ dk eh j'fJnk. r'fpzd ;kfjp dh s;tho j'o th uzrh bZrh. ;g?fbzr ftZu 2H r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ 300 ;kbk gqekF T[s;t s/ e[M rbshnK jB, go{c ohfvzr tb fXnkB d/D dh b'V j?. ykb;k fvroh ekb/i tk;s/ iwhB yohdh rJh, w?~ pj{s y[Fh j'Jh j? fe nkg ih B/ fJj ;/tk ;zGkbh j?, fvroh ekb/} ns/ T[; dh iwhB dk eh j'fJnk < w/oh sK ;koh T[wo jh gsoekoh ftu phs rJh j? s/ nZi 3H pk; wzvh d/ u'okj/ s/ ykb;k u"e dh wzioh ~ gqpXeK { z th ;qh r[o{ s/r pjkdo ;kfjp ih dh nkgko feqgk ;dek B/ u'okjk S'Nk efje/ m[eok fdZsk b/feB fe;h tZvQ/ gzikp d/ tZv/ o'}kBk nihs, o'ikBk ;g'e;w?B, gfjo/dko, u'okj/ s/ ykb;k u"e feT[I BjhI pD ;fenK. gzikph ikroD, irpkDh gzikp e/;oh ns/ gzikph NofpT[B 4H n?bHvhHn?H ekb'Bh ekBg[o o'v dk BK r[o{ s/| ftu jo jcs/ dk; d/ b/y Sgd/ jB. nkg th fjzws Bkb pjkdo Bro oyD dk T[ g okbk j' f Jnk go i[N/ oj' tkfjr[o{ ih nkgd/ nzr ;zr ofjDr/ ;[uZih B'Nhfce/FB jkbh se feT[I BjhI j' ;fenK. gsoekoh th e'w ~ d/D jz[dh j?. fJe b/y G/i fojk jK. 5H uzdo Bro r[od[nko/ d/ Bkb tkbh irQk d/ bzro jodhg f;zx fBwkDk, nfwqs;o (6)
  • 9. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 i?ekfonK dh r{zi ftZu T[bzfge d/F d/ Bt/I okFNogsh wFkb d"V, 101 ;kbk pkpk c"ik f;z x B/ d" V ftZ u fbnk fjZ ; k ;qh gqDkp w[yoih ñ§çé, BA Ü°ñÅÂÆ (¶ܧÃÆÁź)-A@A ÃÅñÅ ìÅìÅ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ B@AB ñ§çé À°ñ§ÇêÕ Ö¶âź î½Õ¶ À°ñ§ÇêÕ îôÅñ 鱧 ÇéÀ°ÔËî ÇòÖ¶ Ú°µÇÕÁŧ ÇÜà ç½ðÅé ÖÅñÃÅÂÆ ÃzÆ êzäÅì î°ÖðÜÆ é¶ ç¶ô ç¶ ACò¶º ðÅôàðêåÆ òܯº ÃÔ°§ Ú°µÕÆ ¢ ð§× ÒÚ ð§Ç×ÁÅ Ç×ÁÅ ê±ðÅ ÇÂñÅÕÅ¢ ê§ÜÅì ÒÚ Üéî¶ ì÷°ð× ç½óÅÕ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ ñ§çé À°ñ§ÇêÕ çÆ À°ñ§ÇêÕ ÒÇÂÇåÔÅÃÕ ÃîÅºÒ ÕðÅð ÇçµåÅ¢ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø Áµá ÃÅñ îôÅñ ç½óÅÕź ÒÚ Ãí 寺 òµâÆ À°îð ç¶ îôÅñ ç½óÅÕ êÇÔñź ¶æé÷ ÒÚ Ô¯ÂÆÁÅ À°ñ§ÇêÕ Ö¶âź ÒÚ òÆ À°ñ§ÇêÕ Ô¯ä çÅ îÅä êzÅêå ÕÆåÅ¢ À°ñ§ÇêÕ ç¶ å×îŠܶå±Áź îôÅñ ñË Õ¶ ç½ó¶ Ãé å¶ Ô°ä À°é·Åº ǵÛÅ êz×à ÕÆåÆ ÔË å¶ Ô¯ð Çòôò êzÇõè ôÖÃÆÁåź é¶ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø çÆ îôÅñ ÇÕ À°Ô B@AF ÒÚ Ô¯ä òÅñÆÁź À°ñ§ÇêÕ Ö¶âź 寺 êÇÔñź ç½ó çÅ ìÔ°å ÔÆ îÅä ÃéîÅé éÅñ ÃòÅ×å ÕÆåÅ¢ A@E ÃÅñ çÆ À°îð ÒÚ îôÅñ ñË Õ¶ ç½óé¢ ÇÂà î½Õ¶ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø Üç À°ñ§ÇêÕ çÆ îôÅñ ñË Õ¶ ç½ó ðÔ¶ Ãé åź ×ðÆéÚ êÅðÕ å¯º ñË Õ¶ ÇòñæËî ë½ÇðÃà åÕ C@ îÆñ ç¶ Ãí À°é·Åº 鱧 ò¶Ö Õ¶ ÔËðÅé Ô¯ ðÔ¶ Ãé¢ A@A ÃÅñÅ ê§ÜÅìÆ ñ§î¶ Ãëð ç½ðÅé ÇõÖź òñ¯º òµÖ òµÖ æÅòź Òå¶ ñ§×ð ì÷°ð× çÆ ÇÂà ç½ó 鱧 ò¶Öä ñÂÆ ñ¯Õź çÅ íÅðÆ ÇÂÕµá ñÅÇÂÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ¢ ÇÂà À°ñ§ÇêÕ îôÅñ ç½ó ÒÚ ÕÂÆ ÃÆ¢ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø ç¶ Ã˺ÕóÅ êz¶îÆ êƵñ¶ ð§× çÆÁź ê°ôÅÕź ÃÅìÕÅ À°ñ§ÇêÁé òÆ ôÅÇîñ ԯ¶¢ ÇÂà ç½ó ÒÚ Ãí 寺 êÇÔé¶ Ô¯Â¶ À°é·Åº ç¶ éÅñ ç½ó¶¢ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø ç¶ êzô§ÃÕ ÇÂà صà À°îð ç¶ îôÅñ ç½óÅÕ éåÅôÅ ÇÃéÔÅ(AE) Ãé å¶ ì÷°ð× ç½óÅÕ éÅñ À°é·Åº ç¶ åËÁ ð±à åÕ éÅñ-éÅñ Ãí 寺 òµâÆ À°îð ç¶ ç½óÅÕ ê§ÜÅìÆÁź ç¶ îÅä ë½ÜÅ ç½ó¶¢ A@A ÃÅñÅ ç½óÅÕ ì÷°ð× ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ ÁÅêäÆ ÇÃ§Ø Ãé¢ C@ îÆñ ç¶ ÇÂà Ãëð ç½ðÅé ï±éÅÂÆÇàâ ÇÚµàÆ ç½óÅÕź òÅñÆ ê°ôÅÕ éÅñ Çڵචð§× çÆ çÃåÅð ÇõÖà çÆ Á×òÅÂÆ ÇòÚ òµÖ-òµÖ ×°ð± Øðź Áå¶ ÃÜÅÂÆ Ô¯ÂÆ ÃÆ¢ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø çÅ Üéî AIAA ÒÚ Ô¯ÇÂÁÅ¢ ç×åź é¶ ñ§×ð ñ×Ŷ ÇÜà çÅ Ô÷Åðź òµÖ-òµÖ èðîź Ç÷Õðï¯× ÔË ÇÕ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ HF ÃÅñ çÆ À°îð ÒÚ ç¶ ñ¯Õź é¶ Áé§ç îÅÇäÁÅ¢ ìÅìÅ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é±§ ÁÅêä¶ ç½óéÅ ô°ð± ÕÆåÅ å¶ Ãí 寺 òµâÆ À°îð ç¶ ì÷°ð× ç½óÅÕ ÜÆòé ÕÅñ ç½ðÅé ÇÂÔ ç±ÜÅ î½ÕÅ ÇîÇñÁÅ Ü篺 À°é·Åº Ô¯ä çÅ îÅä êzÅêå ÕÆåÅ¢ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ ÁÅêäÆ À°îð À°ñ§ÇêÕ îôÅñ Ú°µÕÆ ÔË¢ ÇÂà î½Õ¶ ×ðÆéÚ êÅðÕ å¯º ñË ç¶ ñ¯Õź ÒÚ ìÔ°å ÇðÕÅðâ ìäŶ Ôé¢À°Ô ñ§âé çÆÁź Õ¶ ÇòñæËî ë½ÇðÃà åµÕ C@ îÆñ ç¶ ñ§î¶ Ãëð ç½ðÅé Û¶ îËðÅæÅé ç½óź, ç¯ ÕËé¶âÆÁé îËðÅæÅé å¶ ÇéÀ±ïÅðÕ ÇõÖź çÆ E@@ ÃÅñ ê°ðÅäÆ ðÆå ñ§×ð ÚñÅÇÂÁÅ îËðÅæÅé ÒÚ ÇÔµÃÅ ñË Ú°µÕ¶ Ôé¢ ÇÂà îôÅñ ç½ó ÒÚ ÇÔµÃÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ Áå¶ Ö°ôÆ ÇòÚ ÇÃµÖ Ã§×åź ì¯ñ¶ ï ÇéÔÅñ ñËä òÅÇñÁź ìÅÕÆ îôÔ±ð ÔÃåÆÁź é¶ ÇÂà Ã 鱧 ç¶ ÜËÕÅð¶ Ûµâ ðÔÆÁź Ãé¢ (7)
  • 10. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 wkfgnK dh pfunK ~ ;jh ;/ X d/ D dh ekpfbns d/ ftek; (Parential Skill Development) bJh ekoFkbk ns/ nZ S / Bz p oK Bkb gk; j' J / pfunK dk ;Z w kB byBT{, 28 i{B 2012 ~ nkgD/ fwZE/ gq'rokw r[o{ s/r pjkd[o fBtk; dk T[dxkNB w[skpe fJ;NhN:{N nkZc f;Zy ;NZvh byBT{ u/gNo B/ ;qh nfwqs;o ;kfjp, fwsh 24 i{B 2012 ~ ;ehw Bz0 r[od[nkok nkbwpkr fty/, c?wbh ekT[I;fbzr d/ wkfjo 62, Fk;soh Bro bko/; o'v ftu fdZbh r[od[nkok gqpXe I z gq;BkbhNh nkoehN/eN e?gNB nG? f;zx dk fJe gq'rokw ehsk fi; ftZu fsB ;' s'I finkdk pZu/ ns/ T[jBK d/ wkfgnK ew/Nh d/ T[gokb/ ;Zdek ;qh nfwqs;o nkT[D tkb/ Xkowe B/ w"id j'e/ pj[wbk bkG T[mkfJnk. e?gNB f;zx B/ gVQB { [Z :ksqhnK bJh fBowkD eokJ/ rJ/ fojkfJ;h ;[ftXk d/ ;[ui/Z tkb/ pfunK bJh gq'c/FBb f;fynK ~ nfXnksw Bkb gqpX tkb/ :ksoh fBtk; dk T[dxkNB fdZbh dh w[y wzsoh z Z i'VBk ;w/I dh io{os dZf;nK skeh pZu/ T[uh ;Zuh ;'u d/ Bkb Z [ Fhbk dhefFs B/ ehsk. fJ; w'e/ s/ fdZbh d/ wzsoh ;0 ;wki ns/ nkgD/ fwZE/ y/so ftZu T[Zuk wospk gqkgs eo noftzdo f;zx btbh fdZbh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh d/ ;eD. T[jBK, wkfgnK ~ whvhnk ns/ nkJhHNhH y/so d/ gqXkB ;0 gowihs f;zx ;oBk ns/ j'o n"jd/dko th w"id { gqGkt ekoD pZfunK gqsh g/F nk ojhnK u[BshnK s'I BfiZmB ' ;B. gfsqek d/ ftfrnkgB ns/ ftsoD gqpXe ;0 wBw'jB z bJh pj[wb/ ;[Mk fdZs. fJ; s'I pkd gqfsGktkB pZu/ fizBQk [Z / f;zx g'gbh B/ r[o{ s/r pjkd[o fBtk; ftu y[d o[e eo 10thI ns/ 12 thI ftZu uzr/ Bzpo gqkgs ehs/ jB ns/ fe;h fJzsikw ns/ ;[ftXktK ~ skohc d/ ekfpb dZf;nk j?. fJe ftF/ ftu ;' ch;dh Bzpo gqkgs eoB tkb/ pfunK ~ ;q h r[ o { jfor' f pz d ;kfjp dk pj[ frDsh ftu N?pbN ghH;hH, p?bio f;wqsh fuBQ,z Xkowe / g[;seK, Brd fJBkw ns/ gqwkD gZso d/ e/ ;BwkBs ehsk. gq e kF T[ s ;t jkJh e'oN d/ foNk:o ;hfBno i;fN; ;odko e/0 n?;0 byBT{ , fwsh 4 ns/ 5 i[ b kJh ~ r[ o d[ n kok okyVk B/ gq'rokw dh ;dkos ehsh ns/ w[y nfsEh d/ o{g njhnkrzi fty/ S/thI gksFkjh dk gqekF T[s;t wBkfJnk ftu ;odkoBh r'fpzd e'o B/ pZfunK dh j';bk nkc}kJh frnk fi; ftZu o[dog[o s'I nkJ/ Gk0 r[owhs f;zx ns/ ji{oh Z ehsh. okrh Gk0 tho f;zx d/ okrh iZE/ B/ nkgD/ wX{o ns/ (8)
  • 11. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 ;[nkdb/ ehosB Bkb ;zrsk ~ fBjkb ehsk. 5 i[bkJh dh Bro, ;do, f;zrko Bro, fBFksrzi, BkBefgnkU Fkw ~ r[od[nkok Bkek fjzv'bk fty/ th gqekF T[s;t n?bHvhHJ/ ekb'Bh, bkbe{nK ns/ pkpk p[Yk ih fNe?s okJ/ wBkfJnk frnk fi; ftu w[y o{g ftu ;0 fpqfizdo gkb skbkp fty/ wBkfJnk frnk. eZEk ns/ ehosB dopko ;i/ f;zx B/ gqGktFkbh ftynkB d[nkok ;zrsk ~ fJfsjk; s'I ns/ r[o{ ek bzro nN[N tofsnk. r[od[nkok fJzdok Bro Z ikD{ eokfJnk. frnkBh fteqwihs f;zx B/ th r[owfs fty/ j'J/ ;wkrw ftu byBT{ d/ w/:o fdB/F Fowk B/ th ftukoK ns/ GkJh okfizdo f;zx B/ ehosB Bkb fBjkb jkioh Go e/ r[o{ wjkoki dk nkFhotkd gqkgs ehsk. ehsk. fwsh 8 i[bkJh ~ r[od[nkok nkoHvhHn?;Hn'H fty/ th S/thI gksFkjh dk gqekF T[s;t wBkfJnk frnk. Bro fBrw byBT{ d/ gzikph ;Gk;d Bro fBrw byBT{ d/ GkJh wBh f;z x ih dk Fjhdh fdjkVk tkov Bz0 55 s'I ;[fozdo f;zx byBT{, fwsh 9 i[bkJh 2012 ~ r[od[nkok Bkek (oki{ rKXh) ns/ tkov Bz0 72 fjzvbk fty/ nwo Fjhd ;opz; ~ fBSkto eoB tkb/, pzd- ' s' I bZ y ftz d o gkb f;z x d' pzd eNke/ Fjhd j'D tkb/ GkJh wBh f;zx ih dk Fjhdh gz i kph ;Gk;d u[ D / rJ/ . fdjkVk Fkw d/ dhtkB ftu wBkfJnk frnk fi; ftu gfsqek ;[fozdo f;zx bZyftzdo gzikph ;Gk;dK ~ T[BKQ dh fis d/ ;bkjeko ;0 fpqfizdo gkb f;zx B/ nkgDh ftdtsk (oki{ rKXh) gkb f;zx bJh @gzikph ;[wB# tZb' tXkJh. g{oD F?bh ftu ;zrsK ~ bk;kBh Fjhdh fJfsjk; Bkb i'fVnk. r[od[nkok njhnkrzi fty/ th d/jokd{B s'I nkJ/ frnkBh tfozdo gkb f;zx B/ GkJh wBh f;zx dh Fjkds pko/ ;zrsK ~ ikD{ eokfJnk ns/ GkJh tho f;zx B/ r[opkDh ehosB d[nkok ;zrsK ~ fBjkb ehsk. whoh ghoh fdt; ~ ;wogs wksk e'bK GbkJh e/ I d o tb' I ;kbkBk ;wkrw byBT{, fwsh 20, 21 ns/ 22 i[bkJh, wksk e'Ibk GbkJh e/Ido byBT{ pqKu tb'I nkgDk ;kbkBk ;wkrw wBkfJnk frnk fi; ftu ftF/F s'o s/ GkJh nwBdhg f;zx ih B/ byBT[ gXko e/ fwsh 20 i[bkJh Fkw r[od[nkok nfjnkrzi, 21 i[bkJh ;t/o/ r[od[nkok uzdo Bro, 21 i[bkJh Fkw r[od[nkok Bkek fjzv'bk, 22 i[bkJh nfwqs t/b/ r[od[nkok Bkek fjzv'bk ns/ ;t/o/ 8 s'I 10 pi/ se r[od[nkok fJzdok Bro fty/ ehosB ftfynkB eoe/ ;zrsK ~ fBjkb ehsk. r[o{ ek bzro ;ko/ r[odtkfonK ftZu nN[NZ toskfJnk frnk. Fqh r[o{ jfo feqFB ;kfjp ih dk gq e kF T[ s ;t byBT{, fwsh 23 i[bkJh, nmthI gksFkjh ;qh r[o{ jfofeq F B ;kfjp ih dk gq e kF T[ s ;t, r[ o d[ n kok nfjnkrzi, Bkek fjzv'bk, nkbwpkr, wkB;o'to, fJzdok (9)
  • 12. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 d/F dh nk}kdh ftu f;Zyk dk :'rdkB ;0 joGiB f;z x jo ;kb 15 nr;s ~ nk}kdh fdt; wBkfJnk frnk fe ibzXo d/ fvgNh efwFBo B/ ;oeko ~ ;ktXkB iKdk j?. ;e{bK$ekbiK, ;oekoh fJwkosK s/ sozr/ Mzv/ ehsk fe fi wjkoki f;zx ~ frqcsko Bk ehsk frnk sK bfjokJ/ iKd/ jB. ;oekoh s'o s/ jo gqdF dh okiXkBh / ;koh iBsk fJe w[m j' e/ T[; d/ wro T[m s[orh. ;odko / ftZu T[EI' d/ rtoBo$w[y wzshq Mzvk bfjokB dh o;w ndk Z wjkoki f;zx geV/ rJ/ ns/ T[BQK ~ ;ys s;hj/ d/ e/ eod/ jB. ;ko/ d/F ftZu ;oekoh S[Nh j[dh j? ns/ b'eK ~ Z z Fjhd ehsk frnk. ns/ ;e{bh pfunK ~ :kd eokfJnk iKdk j? fe 15 nr;s BkwXkoh$e{ekbfjo L- GkJh wjkoki f;zx dh 1947 ~ ;kvk d/F Gkos nk}kd j'fJnk ;h. Fjhdh s'I e/tb S? ;kb pkd jh pkpk okw f;zx B/ BkwXkoh fJ; s'I ;k gsk brdk j? fe 15 nr;s 1947 s'I nEtk e{ek bfjo ~ iBw fdZsk fi; dk fBFkBk nzro/iK gfjbK ;kvk d/F r[bkw (go nXhB) ;h. jK ;kvk d/F ~ d/F s'I pkjo eoBk ;h fJBQK B/ je{ws d/ fybkc Non-Co- nzro}k dk r[bkw ;h. nzro/iK B/ ;kv/ d/; s/ 150-175 ;kb q/ operation movement ubk fdZsh fJj bfjo }'o cVB br oki ehsk. fJe tgko eodh ezgBh East India ezgBh d/ o{g gJh nzro/iK ~ jZEk g?oK dh g? rJh. frocskohnK F[o{ j' ftZu pzrkb ftZu nkJh ns/ j'b/ j'b/ nkgDh f;nkBg, go rJhnK pkpk okw f;zx ~ frqocsko eoe/ ozrB G/i fdsk { e[Nb Bhsh Bkb ;ko/ Gkos ~ nkgD/ epi/ ftu eo fbnk frnk. 68 e{fenK ~ s'gK d/ w{j nr/ pD e/ T[vk fdsk ;tkJ/ gzikp d/ fiE/ wjkokik oDihs f;zx dk oki ;h fi; frnk. ~ f;ZyK dk oki th fejk iKdk ;h. 1907 ftZu gzikp ftZu fJe j'o ipod;s nzdbB' nzro/} ;B 1800 se gzikp ~ Sv, eohp eohp B/ iBw fbnk fi; ~ fe;kB nzdbB dk Bkw fdsk frnk. ' ;ko/ Gkos s/ ekp} j' u[e/ ;B. j[D T[Bk dh nZy gzikp s/ fJ; d/ ;zukbe d/F Grs ;0 nihs f;zx ns/ bkbk bkigs ;h, wjkokik oDihs f;zx 1839 ftu ;[ortkF j' rJ/. okJ/ ;B. fJ; nzd'bB B/ pVh ikrqsh fbnKdh. nzro/} nzro/iK tk;s/ fJj fJe ;[Bfjoh w'ek ;h. nkgDhnK e[Nb je{ws d/ fybkc iBsk ikr gJh. fJ; gkoNh dk rhs i' BhshnK Bkb, wjkokik oDihs f;zx d/ v'ro/ wzsqhnK ns/ xo xo rkfJnk iKdk ;h L- j'o nj[ddkoK ~ bkbu d/ e/ nkgD/ Bkb fwbk fbnk ns/ / grVh ;zGkb U iZNk, grVh ;zGkb T[J/. 5-6 ;kb d/ nzdo jh eJh ;k};K eok e/ nzro/iK B/ gzikp cozrh B/ bZ[N yfVnk s/ok XB wkb T[J/ th nkgD/ nXhB eo fbnk. grVh ;zGkb iZNk, grVh ;zGkb TJ/.. f;nkB/, rzGho ns/ ;{MtkB f;ZyK tk;s/ fJj fJe rdo bfjo ns/ ekwk rkNk wko{ ijk} dk d[yKs rfjoh u'N ;h f;Zy e'w bJh fJe n;fj rb ;h fe f;Zy fJ;/ nk}kdh dh bfjo dk fjZ;k ;B. oki ysw eo fdsk frnk j?. fJj oki fe; soK nzro/iK ifbnK tkbk pkr dh xNBk L- ;B 1919 Jh0 ftZu B/ e[Nb Bhsh ns/ rzdhnK ukbk$;k};K d[nkok ysw ehsk ifbnK tkbk pkr ;qh nfwqs;o dh xNBk B/ ;ko/ d/F ~ frnk, fJ; s'I ikD{ j' u[e/ ;B ns/ nzro/}k ftZo[X o'; Szi'V e/ oy fdsk. GVeBk F[o{ j' frnk ;h ns/ gzikp ftu nk}kdh tkg; b?D 1920-21 ftZu ;[Xko bfjo ns/ ukphnK dk w'ouk bJh uzfrnkohnK wu u[ehnK ;B. th n}kdh dh bfjo dk fjZ;k pDhnK. ukphnK d/ w'ou/ dh gzikp ftZu nzro/}k s'I nk}kdh gqkgs eoB dh ;bsk s'I pknd wjkswk rKXh B/ pkpk yVe f;zx ~ fJe bVkJh dk w[Y f;ZyK ns/ nzro/}k ftueko bVhnk rJhnK sko okjhI tXkJh fdZsh ;h fi; ftu T[BK fbfynk ;h, bVkJhnK s'I jh ;wfMnk ikDk ukjhdk j? id'I Fkw f;zx @@fjzd{;skB dh nk}kdh dh gfjbh bVkJh fiZsh rJh j? - nNkohtkbk, ;0 uso f;zx, ;0 F/o f;zx, dhtkB w{b oki, tXkJh**. wjkrBh fizdk ns/ GkJh wjkoki f;zx B/ nzro/iK ~ d/F Grs f;zx ns/ T[;d/ ;kEhnK oki r[o{, ;[y d/t, @sI# eY d/D bJh f;o XV dh pk}h brk fdZsh ;h. B'ork ' z :;gkb, uzdo F/yo nk}kd, i?;/ B'inkBK dhnK eopkBhnK [ d/ GkJh wjkoki f;zx dk fto'X nzd'bB fJsBk gquzv j' (pkeh ;ck 12 g/i s/) (10)
  • 13. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 nebhI ehu? dkB frnkBh irihs f;z x @ikue# dkB fJe n?;k F[yd nfj;k; j? i' dkB s'I pkd wB dkB wzrD bJh sp/b/ ftu jh nk rJ/ s/ wzr ehsh. oki/ B/ ~ jh BjhI pbfe nkswk ~ th ;[y nB{Gt eokT[dk j?. dkB I nkfynk dkB dk ;wK fBeb frnk j? s[;h eb nkT[Dk. foFh d/D s'I pknd ewkJh d/ ;cb j'D dk nfj;k; th j[dk j? dkB z ih B/ nkfynk ;kX fi; do s'I ykbh w[V ikD fco edh T[; d/D s'I pknd nkgD/ ekw:kp j'D dk ;zes th fwbdk j? dkB / do s/ BjhI nkT[d. oki/ B/ fJ; ftZu nkgDk ngwkB ;wfMnk I / eoB T[gozs ;wki ftu e[M eoB dh bkb;k th iBw bI?dh ns/ x'V/ dh fJe w[m fbZd d/ e/ nfynk w/o/ e'b fJ; t/b/ fJ; j? dkB d/D s'I pkd ngDk ns/ ngDh e"w dk f;o T[uZk j'D s'I nbktK j'o e[M BjhI foFh ih y[Fh Bkb dkB ftu fdZsh fbZd dk nfj;k; th j[zdk j?. dkB eoB s'I pkd ;fseko, fJiZs, b?e/ nk rJ/ s/ nkFqw d/ fgS/ oy fdZsh oki/ dk fdZsk dkB ;BwkB fwbD dh rkozNh th j' iKdh j? dkB eoB s'I pknd tfXnk s/ fbZd dk Y/o tXdk frnk. fFeko y/vdk okik fJe e[M S'N/ w'N/ e[eow th T[; fds/ dkB j/m dp e/ ofj iKd/ fdB T[; foFh ih d/ nkFqw e'b' r[io fojk ;h fbZd dk jB. dkB d/D s'I pknd gob'e ftZu fJ; (fdZs/ j'J/ dkB) d/ Y/o d/y e/ ;'funk e'Jh fto'Xh c"i dh N[eVh x'fVnk ;w/s pdb/ eJh r[Dk Return fwbD dh nk; th j[zdh j?. Bk o[eh j't/ gsk eoB s/ foFh ih B/ df;nk okiB fJj s/ok BkBe nr? ;' fwb? fi yN/ xkb/ d/ f J.. fdsk dkB j? i' fdB pfdB tXdk ik fojk j? gob'e ftu fJj (nk;k eh tko) s?~ fwb/rk. oki/ ~ pVh fuzsk j'Jh g[fSnk e'Jh fJbki < sK fi; eow ftu fJsBh ;kohnK y{phnK j'D T; eow wjkfoFh efjD br/ fJj fbZd s?~ ykDh gt/rh iK fJ; d/ ~ fJB;kB pko pko eoBk ukj/rk ns/ eodk nkfJnk j? s/ pdb/ ;kok Bro s/oh fBzdk eo/. oki/ B/ jkEh s/ ;tko j'e/ FkfJd eodk th oj/rk feT[eh e[M dkBhnK d/ Bkw fJzB/ gqf;X ;ko/ ;fjo ftzu e[M wzd/ eow ehs/ oki ftZu T[; dh fiIT[ fiIT[ jB fe G[bkfJnK BjhI G[bd/. okik johFuzdo fi; B/ nkgD/ fBzdk F[o{ j'Jh T[j fbZd (dkB) dk Y/o xNdk frnk. tkg; gfotko s/ nkgD/ nkg ~ t/u e/ dkB ehsk (;kyh s'I nkg ikD{z nke/ oki/ B/ d/fynk fiBk e[ T[; B/ dkB ftZu fdZsh ;h TzBh j' ;' ft;sko BjhI eoKrk) dkB tho eoD fi; B/ ngD/ fbZd puh gJh ;h oki/ B/ foFh e'b' g[fSnk fJ;dk th e'Jh ihtB d/ ;[ o fynk d/ todkB etu ns/ ez [ v b dkB eo fJbki sK foFh efjD br/ fJj s?~ ykDh jh gt/rh feT[Ieh fds/. y?o dkBhnK dk fJzBQK bzwk fJfsjk; Gfonk j? fe eJh s/o/ oki ftu fe;/ fJe gqG{ d/ fgnko/ B/ s/oh fBzdk BjhI ehsh rqzE T[jBK d/ BKtk Bkb jh Go ;ed/ jB. sK nkgD/ eow ~ G[rsfdnK okik ni? ~ T[j fbZd ykDh go r[o{ rqzE ;kfjp wjkoki dh fJj gktB gzesh gJh - gV e/ ;'uDk gt/rk fe dkB fet/ eohJ/ FkfJd fJ;/ bJh wjkoki B/ pkDh ftu fJj gktB nebh ;kfjp ;/thn? nebh gkJhn? wkB.. puB fby/ jB L nebh ehu? dkB. ;'Gk dh ykso wB[y ni nebh gV e? p[ M hn? . . nebh ehu? dkB.. th dkB eodk j? feT[Ieh T[; wB ftu fJj fynkb nkTI[dk gowkswk ~ th neb Bkb ;/tDk - neb Bkb jh j? i' pkDh ftu wjkoki B/ fbfynk j?. wkB (fJiZs) gqkgs eohdk j? neb Bkb jh gV e/ ;wM d/ d/ wz r fj ;j;k r[ D k ;' G eo/ ;z ; ko.. nkTI[dh j? ns/ neb Bkb jh dkB eoBk ukjhdk j?. fJe (nk;k eh tko) S'Nh fijh ;kyh dk ;jkok btKrk rb g{oh eoB bJh r[o{ ;kok ;z;ko w/oh ;'Gk eo/ fJ; tk;s/ fJB;kB dkB BkBe ;kfjp wjkoki dk fJe gktB tke j? wkM eh tko ftu g[zB eodk j? w/o/ efjD s'I Gkt fJj Bk fbnk ikt/ fe dkB ni? ;[ o't? Ghfynk ykfJ.. n?;h dorj fwb? ;ikfJ.. pzd eo fdsk ikt/ dk; dk we;d s/ p; fJsBk j? fe nebh okik ni? d;oE ih d/ fgsk, ;qh okw ih d/ dkdk ;B ehu? dkB. ;{oi uVd/ ;ko dkB eoBk T[jBK dh fBs fefonk ;h T[; byBT{ dh ;zrs T[Zs/ wkbe B/ pVh ofjws ehsh s'I pkd ngD/ n;spb ftZu iKd/ ns/ nkgD/ x'fVnK dh 1984 d/ ;ke/ s'I pknd seohpB 90 ch;dh b'e ni 28 ;kbK d/y o/y nkgD/ ;kjwD/ eokT[d/I ;B. ;zi'r Bkb fJe foFh pknd nkofEe szrh s'I T[po rJ/ jB wjkoki ;qh r[o{ s/r (11)
  • 14. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 pjkdo ;kfjp ih B/ ;fjo tk;hnK s/ B' fBfXnK (B' gqeko bJh s[jkvh nrbh s/ fgSbh ghVh (wksk fgsk$pZu/) bJh d/ yikB/) dh n?;h pkfoF ehsh fe ni eJh Bkwto gqtko j't/rk. fi; dk g{ok bkG s[jkv/ ngfDnK ~ j't/rk. ekch ;woEk tkB pD rJ/ jB ns/ i' nkgDh B/e ewkJh d[finK d/ ekbi bJh bZyK dkB d/ e/ i/ nkgD/ ;cb eoB dk T[gokbk eod/ jB. fJ; T[gokb/ ftZu T[j pfunK d/ n?vwhFB bJh sob/ s/ f;ckoFk eoBhnK g?D fco byBT{ s'I pkjo ub oj/ ekbi, j;gskb, r[owfs ndko/, r[o{ wjkoki sK fJj efjDr/ jh fe L nebh ehu? dkB. ;/tk e/Ido nkfde ftZu Gkoh oew G/id/ jB. i/ d{ihnK ;oktK bJh eJh ewo/ pDtk fds/ j'D go p; fJ;/ gfjb{ s/ dk; nkg ;G ~ r[o{ wjkoki dk fco TZ[E/ ik e/ s[jkv/ nkgfDnK ~ ofjD bJh e'Jh ewok Bk fJj puB :kd eotkT[Dk ukj[zdk j? nebh ehu? dkB jo fwb/ fco wjkoki fJj efjDr/ fe L nebh ehu? dkB. ;kb byBT{ dh ;zrs dk brGr 50 s'I 70 bZy o[gJ/ (bzro id'I T[so gqd/F s'I pkjo d/ ekbi ftZu gV/ pfunK you s' fJbktK) ps'o d;tzX pkjo dhnK ;z;EktK ~ ubk ~ :{0gh0 ;oeko B'eoh Bk d/t/ s/ T[; ekbi ~ s[;h nkgDk iKdk j? fJ; b/y pko/ ftuko pDkT[D s'I gfjbk p; e[M gfjb{ bZyK dk dkB fdsk j't/ s/ wjkoki efjDr/ fe L nebh ehu? io{o ftuko bt'I L- dkB. & nro fJj ;kok d;tzX 5 ;kb bJh iwK eo fbnk fJe nkyoh rb efje/ wkch ukjKrk. wz r e/ ikt/ s/ byBT{ ftu jh fJe tZvk fJzihB:fozr ekbi, iK e'Jh wkfJnk b?D tkfbnk Bkb'I @@fBFekwh## finkdk Gqfws eod/ pj[s tZvk j;gskb ubkfJnk ik ;edk j?. jB ;zi'r d/y' fizBK fJe nkw ;wkrw s/ you j[zdk j? T[BQK - byBT{ ftZu jh pj[s tZvk r[owfs ;zrhs ndkok fBFekwhnK dk jtkJh you ns/ ofjD ;fjD dk j' iKdk j?. y'fbnk ik ;edk j?. ;kv/ xo edh r[o{ rqE ;kfjp nkT[D s/ n;h gkmhnK z - byBT{ ftu jh pj[s tZvk nBkE nkFow$fpoX ~ tkofBzr d/ e/ ibdh p[bkT[Id/ jK, 5 f;zx g{o/ eoB bJh nk;ow iK ftXtk nkFow y'fbnk ik ;edk j?. ns/ i/ e'Jh gqf;X ftnesh nkt/ s/ T[;d/ bJh ;ko/ Ffjo ~ - byBT{ ftZu jh tZvk e?ohno ekT[;fbzr e'fuzr p[bktk G/i d/Dk T[j th wfjzr/ c[bK d/ jko b?e/ s/ T[jBK dhnK ;/INo y'fbnk ik ;edh j?. c'N[nk tkb/ fJ;fsjko rvhnK s/ brk e/ r[o{ s/ @@pzd## ftZu / - :{0 gh0 ftZu f;yK dh ngDh e'Jh :{Bhtof;Nh BjhI fJzBK tvk ftseok eoKr/ s/ r[otke j? fi; dh ftuko nrb/ j? fJ; pko/ th ;'funk ik ;edk j?. nze ftZu j't/rh. e{M th ehsk ik ;e/rk ns/ i' th j't/rk T[j s[jkv/ Bdfo T[ g mh i/ eo/ . d/F dh nk}kdh ftu f;Zyk HHHHHHHHHHHHHHH dk pkeh ;dek d/F dh nk}kdh d/ nzd'bB ~ j'o pb fwfbnK. fJ;soK j'b/ j'b/ ;ko/ d/F ftu nk}kdh nzd'bB i'o geVdk frnk fi; B/ gquzv o{g Xko fbnk. e[M nzsokFNqh jkbks th n?;/ j' rJ/ fe nzro/ik ~ Gkos S'VB bJh wip{o j'Dk fgnk ns/ 15 nr;s 1947 ~ Gkos ~ nk}kd x'fFs ehsk frnk. d/F dh nk}kdh dh bVkJh ftu f;ZyK dk :'rdkB p/fw;kb j?. d/F dh nkikdh ftZu f;Zyk dh frDsh e/tb 2% j? go d/F bJh fJBQK dhnK e[opkDhnK 80% jB j/m fby/ ;oekoh nzeV/ fJ; sZE dh rtkjh God/ jB L- f;Zy |?o f;Zy e[b cK;h fwbh 93 28 121 T[wo e?d 2147 499 2646 ifbnK tkbk pkr d/ Fjhd 799 501 1300 e[ek bfjo d/ Fjhd 91 0 91 (12)
  • 15. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 r[o{ BkBe sg;EkB-g/w'F[p{ (no[Dkub) (fiZE/ r[o{ BkBe d/t ih B/ c[bK dh tkdh ftu sg ehsk) - eoBb vk0 dbftdo f;z x rq / t kb wz u { y K s' I Gkt no' r sk pyFD tkbk ib. fJE/ dh jo r[ck ftu r[o{ BkBe d/t ih dh w{osh dh g{ik :korgu{ dfonk d/ ezY/ tf;nk fJj S'Nk fijk Bro fsZps j[dh j?. z s'I T[iV e/ nkJ/ eowkgk gzE dk tk;k j?. fsZps dh jZd s'I Z r[o{ BkBe d/t ih fsZps s'I ;kfwnk wZm j[zd/ j'J/ 20 feb'whNo fgZS/ j?. fJj wZX-T[soh no[Dkub gqdF d/ Z / wzuyK ftu gj[u/ ;B fiE/ T[BKQ B/ c[bK dh tkdh ftu ofje/ { z gZSwhI nb"r f}b/Q dh sfj;hb dk dcso th j?. gzdoK e[ sgZf;nk ehsh ;h. c[bK dh tkdh ftu jh n;hI r[od[nkok S'N-S'N/ M[rhnK ftZu t;/ fgzvK ftueko tf;nk wzuyk fJ; / Z { ;kfjp pBkT[D dk ftuko pDkfJnk ;h. c[bK dh tkdh sg tkdh s'I jtkJh o;s/ pkjo ikD bJh fJe'-fJe' okj gqdkB eoB bJh fesBh ;[jktDh, owDhe, FKs, ;torh s/ Y[ethI eodk j?. g?db ikD bJh fJ; tkdh ftu'I pkjo fBebD j? fJj T[; EK gj[fz unk jh gsk brdk j?. c[bK dk g;kok ykso T[u-TZu/ gopsK ~ gko eoBk g?dk j?. f}bQk dcso Z / I u[co d{o d{o sZe c?fbnk j'fJnk j?. / gj[uD bJh ;Zs fdBK dk i'yI' Gfonk wkor sfj eoB bJh z r[o{ BkBe d/t ih dk sg J/E/ d/ foZS th Gzr Bk d' d' fdB fsnkohnK j[dhnK ofjzdhnK jB. z eo ;e/, J/;/ ~ ;'ue/ w?I fJ; ro[d[nkok ;kfjp dk Bkw pkjo'I o;d gkDh s/ nktkikJh dk w[y ;kXB jtkJh Z r[od[tkok sg ;EkB oZyD dk c?;bk eo fbnk. ;kXB jtkJh ;?Bk d/ j?bhekgNo ns/ J/Hn?BH 32 jtkJh BkBe bkwk d/ FoXkb{ e[M p'Xh soykDK B/ izrb ijk} jB fiBQK bJh fJj }o{oh j? fe w";w ;kc j't. wZX- / ftu'I ;;s/ Gkn fszB e[ wekBK d/ cZN/ uho fds/ w/o/ itkBK ngqb s'I wZX-nr;s sZe fJj tkdh pZdbK Bkb g{oh fxoh ? B/ ;/rKr s'I g/wFp{ se, ;kok ;kwkB pVh y[Fh s/ ukn Bkb ' ofjzdh j? s/ jtkJh ijk} okjhI iK j?bhekgNo ed/ edkJhI Y'fJnk. fi; o;s/ gfjbK ;k~ ;zxDhnK izrbh MkVhnK jh nk ;ed/ jB. nr;s s'I wkou sZe w";w e[M mhe eZNDhnK gJhnK ;B s/ fiE/ ;ZgK-uhfsnk dk tk;k ;h T[E/ ofjzdk j?. fJjh fdB jB id nk;kw d/ w'jBpkVh }'ojkN j[D fJe uzrk u'yk o;sk pD frnk ;h. jtkJh nzfvnK s'I okFB-o;d fJE/ g{o/ ;kb bJh gj[ukJ/ z w?I nkgD/ ;?fBe ezwK s'I ftjbk j' e/ o'} g/w'Fp{ iKd/ jB. iKdk s/ ezw dh d/y o/y eodk fojk s/ seohpB fszB w?I id J/E/ g[jfz unk ;K sK 1986 dk ;szpo wjhBk wjhfBnK ftu n;hI fszB ewo/ fsnko eo bJ/ fJe ewo/ ;h. w/o/ Bkb w/oh ewkB EZb/ s'gykB/ dh p?Noh ;h s/ w?I ftu ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dh ;EkgBk, d{;o/ ftu bzro s/ wjko oiw?N dh pNkbhnB dh wZdd bJh J/E/ s?Bks j'fJnk I sh;o/ ftu rqzEh d/ ofjD dk pzd'p;s ;h. ;K. w/ok nkgDk fNekDk wzuyk s'I 8 feb'whNo d{o ;/rKr { wekB pBkT[D ftu pVhnK emBkJhnK th nkJhnK. Bk dh EK s/ ;h i' g?db' xzN/ s'I tZX dk ;co ;h s/ fiE'I w?I fJE/ ;ko/ xo cfNnK d/ iK gZEoK d/ j[zd/ jB fiBQK T[go jo d{i-shi/ fdB wzu{yk nkT[dk ofjzdk ;K. / I fNB-FhNK iK sogkbK gkJhnK j[zdhnK jB. cZN/ sK n;hI ;/rKr d/ bkw/ B/ w?~ r[o{ BkBe d/ J/; tkdh ftu fJeZm/ eo bJ/ go SZs bJh NhB-;hNK (;hHihHnkJhH) sK nkT[D pko/ df;nk ;h s/ w?I g/w'Fp{ dh :ksok s'I fgS'I T[; I nk;kw s'I nkT[DhnK ;B fiBQK bJh j?bekgNo iK jtkJh EK r[od[nkok pDkT[D dk fJokdk Xko fbnk ;h. Bkb' Bkb ijk} dh wdd dh }o{os ;h. go j?bhekgNo iK jtkJh r[o{ BkBe d/t ih dh J/E/ :ksok pko/ j'o y'i eoB ftu ijk} sK T[sBK jh ;kwkB fbnk ;ed/ ;B fiBK e[ T[jBQK bZr frnk. fJ; ;zpX ftu wzuyk d/ p}[orK s/ T[EI' d/ n?w z { I ~ r"ofwzN tZbI' b'v-N/pb s/ fdsk iKdk ;h. fJ; ezw ftZu n?bHJ/H B/ w/oh pVh wZdd ehsh. e[M gkJhbNK B/ w/oh pVh wdd ehsh. r[o{ BkBe wzuyk ftu seohpB 15 e[ fdB oj/ dZ;/ { w/oh gsBh r[ouoB fJ; t/b/ pZfunK Bkb nk;kw rJ/ s/ fJj th dZf;nk frnk fe wzu{yK tkdh d/ gfjb/ ftu fszB;[yhnK e'b fdBikB Bk d/ ;EkB s/ ;h. T[; ~ B'N tk;hnK ~ J/E/ fbnkT[D tkb/ th r[o{ BkBe d/t ih ;B. fby G/fink oZp ;pZph T[d'I w/o/ p?Ie-nekT[IN ftu ekch g/wFp{ ns/ wzuyK e'b fJe feb'whNo bzph r[ck ftu r[o{ ' { J/ohno th gj[u rJ/ ;B. r[ouoB B/ e[M c"ihnK ~ p/Bsh z BkBe d/t ih B/ sg ehsk i' :korgu{ dfonk d/ gko j? (13)
  • 16. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 eoe/ fNB FhNK s/ j'o ;wkB, feZbK, nko/, e[jkV/ nkfd fJe gZek oBt/ pDB Bkb T[soD tkb/ jtkJh ijk}K dh yohd e/ w'jBpkVh jtkJh nZv/ sZe G/iD dk pzd'p;s eo frDsh tX rJh ;h. fJe jtkJh ijk} okjhI w? T[; tkdh fdsk. gkJhbN fJ; ;wkB ~ E'Vk E'Vk eoe/ w'jpkVh s'I ftu fJe ihg s/ fJe tZvh rZvh b? nkfJnk ;koh tkdh ;kvh wzu{yk fbnkT[d/ oj/ fiE'I w/o/ itkB fJ; ~ f;oK T[go Y' I ihg t/yD nkT[dh feT[fI e T[E/ ed/ th ihg iK tB-NB BjhI I e/ g/w';[p{ gj[zukT[d/ oj/. I ;B nkJ/. fJ; tkdh d/ j'o xoK tKr n;hI r[od[nkok ;kfjp 22 s'I 24 wkou ~ r[o{ BkBe ;kfjp d/ nkTD dh dh fJwkos th bZeVh ns/ fNB-FhNK dh pDk bJh i' pVh :kd ftu J/EI/ d/ tk;h fJe tZvk w/bk bkT[d/ jB i' g/wFp{ I ' [ ;bkjh rJh. w/o/ Bkb fJ; ezw ftu wdd eoB bJh 542 ftu brdk j?. fJziBhno oiwI?N s/ w/oh p?Noh d/ itkBK chbv p?Noh d/ itkBK dh fiBh Fbkxk ehsh ikt/ E'Vh j?. B/ fwbe/ ;koh tkdh d/ t;BheK ~ r[o{ BkBe sg n;EkB jfonkD/ d/ fJj njho nkgD/ g{o/ nehd/ Bkb ;kok ezw dh EK s/ bzro SekfJnk. fco 13 ngqb dh ft;kyh nkJh ? eod/ oj/. ;/rKr dk rkT[I p{Vk s/ tkdh d/ bkfwnk B/ th i' r[od[nkok ;kfjp ftu wBkJh rJh sK fJj izrb ftu w/oh pVh wdd ehsh. ftu-ftu w/io phHn?;H frb th wzrb bZrD ;wkB ;h. r[o{ BkBe d/t ih dh uoB S{j w/o/ Bkb Gko tzvKT[d/ oj/. T[j id th nb"r s'I e[M fdBK I Bkb fJj ;EkB ;[jkDk pD frnk s/ ;koh ;zrs bJh bJh nkT[d/ e[M Bk e[M wkfJne Gko tzvk iKd/. fJ; fJe' I :kdrkoh pD frnk. fJe j'o f;zx dk w?~ pVk ;jkok fojk. ;wK gk e/ n;hI J/E/ se nb"r s'I ;Ve wB}{o id fszB ewo/ seohpB seohpB fsnko j' rJ/ eotkT[D ftu th ekw:kp j'J. fJ; ;Ve d/ w[ewb j'D / z sK w?I j?bhekgNo oKjh fdBikB d/ c"ih r[od[nkok ;kfjp Bkb i' ;co sfj eoB bJh ;Zs fdB brd/ ;B T[j e[M s'I ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih dh phV b? nkfJnk s/ T[;dk xzfNnK ftu g{ok j' iKdk j?. fJ; ;Ve ~ pDB bJh ;s r[od[nkok ;kfjp ftu gqekF ehsk. o'} ;t/o/ Fkw 16 ;kb bZr/ jB s/ j[D Gkos tk;h ;Ve d/ o;s/ wzuyK gj[u[ z feb'whNo dk ;co sfj eoe/ fBsB/w dk ekoi fBGkT[dk I ;ed/ jB go' ;Ve ni/ g{oh soK gZeh BK j'D eoe/ fojk fJe bkw/ ~ tke b?Dk th f;yK fdsk sK fe w/oh r?o nfVuDk nkT[dhnK jB. I jkioh ftu T[j r[od[nkok ;kfjp dh d/y Gkb eo ;e/. J/E/ se gj[uD bJh ;G s'I tXhnk s/ nk;kB o;sk z T[; ~ w?I wkfJe s"o s/ wdd fdzdk fojk s/ T[j r[od[nkok w'jBpkVh s'I jtkJh ijk} iK j?bhekgNo okjhI wzu[yK ;kfjp dh d/y Gkb ftu ih ikB Bkb i[fNnk fojk. T[soB dk j?. wzu{yK s'I nZr/ 16 feb'whNo g?db o;sk j? fJe Fkw pqhr/v ewKvo fJz;g?eFB ~ nkJ/ sK fi;~ seohpB fszB xzN/ brd/ jB. no[DKub gqdF ikD / yokp w";w eoe/ tkfg; Bk ik ;e/. w?I T[BKQ ~ r[od[nkok bJh no[DKub ;oeko s/ Gkosh c"ih j?ve[nkNo fdZbh s'I ;kfjp pko/ df;nk sK T[j pV/ gqGkfts j'J/ s/ :ksok th fJikis b?Dh g?dh j?. fi; EK s/ w?I ed/ th fenk; BjhI ehsk I ehsh. pkovo d/ pj[s B/V/ j'D eoe/ T[BKQ ~ c"ih gZyI' fJjBK ;h fe fJe r[od[nkok ;kfjp pD ;e/rk ni T[j r[o{ BkBe gjkVhnK dh wjZssk th pVh bZrh. T[E'I s'gykBk th pVk d/t ih dh fwjo ;edk o"DeK dk ;EkB j?. ;jkJh j' ;edk ;h go nZr/ o;sk Bk j'D eoe/ s'gK b? e/ ikDk n;zGt ;h. pqhr/vhno ;kfjp fJ; fJbke/ ~ ftef;s eoB dh gbkB pDke/ tkfg; gos/. e[M fdBK pknd fJBc?Noh pNkbhnB dh fJe ezgBh T[; fJbke/ ftu s?Bks j' rJh s/ T[BKQ bJh o;sk pDkT[D ykso fJe fJzihBhno ezgBh th T[skoh rJh. fJj ezgBh pzrkb fJzihBhno dh ;h i' f;Zy ;B. f;ZyK d/ fJE/ gj[uD Bkb w?~ pVk T[sFkj z I fwfbnk. gfjbK i' ezw w?~ eoBk g?dk ;h T[j fJ; ezgBh I d/ itkBk B/ nkgD/ jZE ftu b? fbnk. brksko gkm th F[o{ j' frnk s/ r[od[nkok ;kfjp dh d/y o/y th tXh. fi; ocsko s/ c[osh Bkb fJziBhno oiw?N d/ fJBQK itkBK B/ I 16 feb'whNo bzpk o;sk pDkfJnk T[j fJe ewkb dh rZb ;h. fJ;/ soQK wzuyK ftu jtkJh ijk}K d/ T[soB bJh { (14)
  • 17. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 iksK-gksK d/ Bkw s/ r[ o d[ n ko/ e' w ~ tz v oj/ jB ;q h nekb s]s ;kfjp ns/ gz i kph d/ nypko fJ; ftu tZ v k o' b ndk eo ;ed/ jB. dFw fgsk d/ ;z d / F T[ Z g o nwb dh b' V . jodhg f;z x fBwkDk 1699 JhH ft;kyh tkb/ fdB ;kfjp ;qh r[o{ r'fpzd s'I ezw b?e/ ;w[uh f;Zy e"w ~ ;qh nekb s]s ;kfjp s'I f;zx ih wjkoki B/ ykb;k gzE dh ;kiBk eoe/ ;wkBsk ns/ j[ e wBkwk ikoh eoe/ fe iksK-gksK d/ Bkw s/ pD/ fJefwe j'D dh pyFF ehsh ;h s/ fJZe' pkN/ ftu'I nzfwqs dh r[od[nkfonK ~ fJe' gqG{ gqwkswk d/ BktK Bkb ikfDnK ikBk gj[b d/ e/ ns/ fJe' eVkj/ ftZu eVkj gqFkd dh d/r Seke/ ukjhdk j? s/ r[od[nkfonK T[go }ksK-gksK d/ Bkw fwNk T{u Bhu dk G/d Gkt fwNk fdsk ;h s/ fejk ;h fe e'Jh }ks- I d/D/ ukjhd/ jB sK fe d;w gksFkj ;kfjp ;qh r[o{ r'fpzd gks BjhI, e'Jh S'Nk s/ tZvk BjhI j?, e'Jh BhItk s/ T[uk Bjh< Z f;zx ih wjkoki tb'I fdZs/ rJ/ ;wkBsk d/ ;zdF T[go nwb / e'Jh iZN iK w}ph BjhI j?, e'Jh pkbwheh iK oftdk;hnK ehsk ik ;e/. fJ; ;pzXh iZEdko ;kfjp ;qh nekb s]s / BjhI j? ;G pokpo d/ fJB;kB jB i' gqG{ gqwkswk B/ g?dk ;kfjp ~ ;ihIdrh ns/ tZvh gXo s/ c?;bk b?Dk j'trk sKfe / ehs/ jB fJj' ekoB ;h fe id'I Xow:[X w'ou/ brd/ ;B i' j[ewBkwK ;qh nekb s]s ;kfjp s'I ikoh j't/ T[; T[go sK w'ou/ ftu }kD tkb/ f;zx f;zxDhnK g[fb; gk; nkgD/ ;w{uh f;Zy e"w fdqVsk ns/ ;zihdrh Bkb gfjok d/t. / Bkw gs/ fJzi fbytKd/ ;B, fgsk ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih wksk ;qh nekb s]s ;kfjp s'I pkd e[M fXok j'o th jB ;kfjp e"o ih iBw n;EkB e/FrV ;kfjp ns/ tk;h ;qh fijVhnK fJ; ;ekoswe o'b ~ ndk eo ;edhnK jB, nBzdg[o ;kfjp jh fbytkJ/ iKd/ ;B (w?~ ni th ebQ dh fJe fXo j? gzikph ftu SgdhnK nypkoK fijVhnK nkgDh soQK :kd j? fe 1960 d/ gzikph ;{pk w'ou/ ftu ikD b/yDh ftu th f;Zy ;zrsK ~ fJ; gk;/ tb gqo ;edhnK jB / ;w/I th fJj' wksk fgsk ns/ gsk fbfytkfJnk ;h). fe ;k~ }ks-gks ns/ fGzB-G/d s'I T[go TZm e/ ;wkBsk ns/ [ nZi j' eh fojk j? fe f;Zy }ksK-gksK ftu tzv/ rJ/ pokpoh ekfJw oyDh ukjhdh j?. d{ih fXo j? r[od[nkfonK jB jo f;Zy s/ f;yDh nkgD/ Bkw nZr/ iks-r's fbyD ftu d/ gqpzXe ns/ f;nkD/ p[Xhihth tor d/ b'e, fgqzf;gb, cyo wfj;{; eod/ jB, j'o sK j'o FqwDh r[od[nkok gqpXe ' z gq'c?;o, iZi, tehb, b/ye ns/ fJfsjk;eko b'e, fijBK ew/Nh fijVh f;yK dh fwzBh gkobhfwzN wzBh iKdh j? d/ gqXkB B/ nkgDh ebw Bkb e"w dk fJfsjk; f;oiDk j[dk j?. z ;kfjp ;0 ntsko f;zx th nkgD/ Bkw nZr/ ngDh iks nzs ftu p[XhihthnK ns/ gzikph d/ nypkoK d/ weZV fbyd/ jB sK pkehnK ~ s[;h eh nky'r. fid'I tkV / ;[fjod f;nkD/ ;zgkdeK ~ p/Bsh fe fit/I p/pkeh Bkb j'o y/s ykD br gJh sK T[; y/s dh okyh e'D eo/rk. ;ukJh w;b/ T[mKd/ jB T[;/ soK fJj w;bK th T[mkD feT[fI e ni sK fJj j? fe n;hI fiE/ nkg; ftu iksK-gksK ftu tzv/ jK fJj ;w/I dh tZvh b'V j? i/eo nfijk j' frnk sK ;wki ftu'I T[E/ r[od[nkfonk d/ Bkw th n;h iksK-gksK d/ nkXko s/ Z }ks-gks ns/ ftseo/ Go/ MrV/ ysw j' ikDr/, fi; Bkb oyD/ F[o{ eo fds/ jB. d/F jh BjhI ftd/FK ftu th pj[s ;wkBsk ns/ ;wo;sk nk ikt/rh. fJj e"w dh tvw[bh ;ko/ r[od[nko/ jB fijBK d/ Bkw iksK-gksK T[go oy/ rJ/ ;/tk j? fi; Bkb ;wki ftu J/esk GkJhukok ns/ wB[ysk jB. dh GktBk g?dk j' ;edh j?. b[fXnkD/ ftu @iZNK dk r[od[nkok#, byBT{ fty/ okw rVQhnK dk r[od[nkok, eJh EktK s/ okwdk;hnK dk r[od[nkok, oftdk;hnK dk r[od[nkok. fJzrb?Iv ftu okwrVhnK dk r[od[nkok, GkNfVnK dk r[od[nkok, iZNk dk r[od[nkok, nwohek ftZu r[od[nkok wyD Fkj b[pkDk. fJ;/ soK dhnK j'o pj[s ;kohnK EktK T[go }ks-gks d/ Bkw r[od[nko/ T[;ko/ rJ/ jB, T[go sK fJe tzBrh j? fijVh nyhI t/yh j?. pkeh sK pj[s e[M j?. j[D ;tkb g?dk j[zdk j? fe fJ; br ojh Ykj ~ fet/I o'fenk ik ;edk j? < w/oh s[S ijh ;wM nB[;ko fJ; dk jb ;qh nekb s]s ;kfjp s'I jh j? ;edk j?, i/eo iZEdko nekb s]s ;kfjp nkgDh d{o nzdFh ns/ ;{M-p{M / / (15)
  • 18. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 Gkos d/ ;[ssqsk-;zrokw ftZu f;ZyK dk fjZ;k z ;0 dkB f;z x @e' w b# (1847 JhL s'I 1947 JhL sZe) ;zB ;zskbh ftu Gkos nk}kd j'fJnk, T[ j d/ T[ Z s / th T[ j BK dh nZ y j? ; h, ifonK ftZ u / ftZ u r[ Z ; / ~ ]kb;/ B/ , fJe ;" ;kb nk}kdh bJh x'b eoe/. n? g o F/ f o gz i kp ;h nkeh fJZ e ' . n? g o nDy w[ e kJh Bk ik ;Z e h. n? t / I BjhI ;h nz r q / } ~ fgnk ikDk, T[ j d/ wro' I coz r hnK iz r S/ V h, d/ F -GrsK s/ I , ;dk |[ b kw ofje/ , J/ E ' I p' o hnk fp;sok r' b eoe/ . b? e/ tZ v k jfEnko ubkeh fJZ e ' . f}z d rh j' o fpskJh Bk ik ;Z e h. wz { j ' I w{ z j fJfsjk; fgnk p' b dk j? , iz r fiZ s e/ jkohnK f;Z y c" i K, fBeb frnk nihs f;z x d/F ftu'I, ;[ D ' ez B k ~ osk e[ e' b eoe/ . wko rJh ;h p/ - fJsckeh-fJZ e ' . fe;/ soQK nwohek ftu g[Zfink ;h. fe;B/ gkfJnk nk}kdh ftu tZX fjZ;k < mkoK ;" ;z s kbh #u r'fonK B/ , nkU t/ y hJ/ }ok gVu' b eoe/ . nZ v k ftZ u gz i kp ;wk fbnk ;h. Gkt/I fjzd d/ jo goKs ftu'I, mkoK ;" T[ f Dz i k ftu eo ep}k, ikBK tkohnK fjz d [ ; skBhnK B/ . eZ [ b Gkos |bkw pDk fbnk ;h. fco th tXe/ ;kfonK fjz d hnK #u' I , mkok ;' ;stz i k d/ |do fgS' I , j'JhnK f;ZyK d/ tZb'I e[opkBhnK B/. uVQ wZ u h ;h r' o / tgkohnK dh. fjz d gfjbK th }/ o ;h w[ | bK d/ , T[jBK ehshnK ;yshnK fjzd nzdo, f;Z y Ud' I s' I jh eod/ ukj nkJ/ . ikB ckjh ;h d/ F g[ i kohnK dh. ;0 nihs f;zx pkpk ;'jB f;zx GeBk ;'jDk Gkos fJj ;kvk nk}kd j't/, pkpk okw f;z x B/ Ud' I pD nkr{ , pkpk ;'jD f;zx GeBk d/ Bkb fwbe/, sB' I wB' I j' e/ bkT[ I d / tkj nkJ/ . g? d k bfjo ehsh BkwXkohnK dh. jodw ftu gq u ko d/ oZ [ f Mnk ;h. ;dk ;yshnK ikBK s/ oj/ iod/ , fJzrfbF t;s{nK dk pkJhekN eoe/, Gkos toF nk}kd eokT[ D ]kso, bGd/ ;dk nk}kdh dh okj nkJ/ . ehsh edo d/ F h uh}k ;kohnK dh. |do gkoNh UE/ pDkJh rJh ;h. d[ZyK-;[ZyK s'I p/ - gotkj j' e/ , BthI bhj ubkJh gquko eoe/ , skes Bkb ;[ s z s osk bJh ikt/ , d/ F Xow dh eod/ gotkj nkJ/ . Bkno/ d/F-nk}kdh d/ bkJ/ rJ/ ;B. jo EK J/j' jh Bhsh ngDkJh rJh ;h. n?go d'F p|kts dk bk e/ s/ b z v B ftu d;w/ F T[ s ;Z t T[ s / , Bkb s'gK d/ @@e{ e / # # T[vkJ/ rJ/ ;B. Ud' I f;Z y h ;fgoN irkJh rJh ;h. jKr eKr, eB? v k s/ :{ H n? ; H J/ H , jo EK brB nk}kdh dh bkJh rJh ;h. eZm/ j' j' e/ f;Zy ;'ud/ ;B, ns/ ghI j d/ nz r o/ } s/ dz d hnK ;B. nz s ikD bJh r[ o { - d[ n kfonK #u ;zs f;gkjh GkJh wjkoki f;zx pkpk okw f;zx BkwXkoh bkJhnK f;ZyK s/ rJhnK gkpzdhnK ;B. T[ j BK o' e / ;h okj npdkbhnK d/ , e{ek bfjo Fjhdh ;kek sVch nkswk pkpk r[ofdZs f;zx dh, dz d ehs/ ;h yZ N / d[ Z o kBhnK d/ . T[ j B/ nkfynk T[ Z u h nktk} eoe/ . bVd/ wod/ e[ o pkBhnK oj/ eod/ , Gkt/ I bfjo nk}kdh dh o[ e h T[ d ' I , u[ g fojK BjhI fjz d nk}kd j' D K, j'J/ BjhI ;h |[bkw nrkBhnK d/. n? g o w{ b ' I dpkJh Bk ik ;Z e h. ez w uZ b Dk BjhI fbjk} eoe/ . ep}k ehsk nz r q / } K B/ fjz d T[ s / , dZph rJh uzfrnkVh, Bk GVe ;Zeh, fjz d nkD dh T[ j BK ;bkj ehsh, pZ ; fojk gz i kp ;h pkeh fJZ e ' . n? g o T[ Z e h p[ M kJh Bk ik ;Z e h. Bkb d/ F GrsK ;k}-pk} eoe/ . (16)
  • 19. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 go Bk fe;/ ijk} B/ EK fdZ s h, @@B" i tkB ;okGk eosko f;z x ## B/, pfj rJ/ u[g eoe/, r[ZMk ok} eoe/. Ud' I pz p pDkT[ D dk :sB ehsk. nz s t/ u hnK T[ j BK B/ ikfJdkdK, eZ m / eo eo e/ fJBebkphnK ~, fwb e/ tsB bJh ;ko/ fsnko j' rJ/. T[jB/ |do wukT[D dk :sB ehsk. fJe ikgkBh ijk} yohd e/ s/ , d/ F -Grs ;G ftZ u ;tko j' rJ/ . UXo s[fonk @@r[o{ BkBe ijk}## nkyo, b? e/ fsz B ;" fSjZ s o ;tkohnK ~. pZpo nekbh J/ X o ikoh jdkfJsK j' rJhnK, J/ d K tys nz r o/ } ~ gk SZ f vnk, yk; yk; g' b h;-nfXekohnK ~. e[ M gz i kp d/ f;z x K nDyhfbnK B/ . pkpk r[ofdZs f;zx Fjhd eosko f;zx ;okGk n? g o, c[ Z N B/ n? ; k popkd ehsk, fe;ws fjzd dh ;Vh dh ;Vh ofj rJh. T[ j B/ fwb e/ c" i d/ d;fsnK @u fdbK ftu nk}kdh dh o{ g -o/ y k, fJBebkp fbnkT[D dk :sB ehsk. U;/ soQK jh xVh dh xVh ofj rJh. r' o k-Fkjh dk fjz d [ ; skB ftu' I , J/ E / pZ ; BjhI goik s/ r' f onK B/ , T[jB/ s]s T[bNkT[D dk :sB ehsk. j' o ;ysh d/ s/ } jfEnko ehs/ . ekwk rkNk wko{ y[ZbQk G/s p|kts Bk j' ;eh, d/ e/ Ffj wjzsK g[ikohnK ~, ;wK yz [ f MnK, X' D / Bk X' ;fenk. }[bw f;ZyK s/ p/-F[wko ehs/. @@pi pi xkN## ebeZs/ ijk} bZrk, cfVnk frnk ;w/ s T[ j ;kEhnK d/ , Ykjh ezX r[od[nkok @oekp rz i # dh, fgZ ; { gJ/ r'o/ - eowukohnK ~. ojh wB ftu, ;cb Bk j' ;fenk. f;Z y Xow T[ s / , f;Z X / tko ehs/ . T[ j BK pkjo ijk} #u eZ Y e/ s/ , fijbK ftu ;oeko B/ vZ e fdZ s / , @@ifbQ n K tkb/ # # @u r'bh ubk e/ s/, x/ o fbnk ;h d/ F -fjsekohnK ~. Bk w[ e Z d wk, Bk jh tehb e' J h. fdb y' b Q e/ s/ nfsnkuko ehs/ . nkJh ikrosh T[ f mnk d/ F ;Z [ s k, fe;/ gk;/ Bk T[ j BK ~ ikD fdZ s k, jo fJZ e FZ e h ~ J/ B k ;h sz r ehsk, jo EK d/F-nk}kdh dh bfjo uZbh. wko wko e/ r' b hnK G[ z B fdZ s / . j' ;fenk fizBk }bhb e'Jh. fijV/ pu rJ/ T[ j frq c sko eoe/ , e[M ek~B ;g?Fb pDk fdZs/, ekb-e' m ohnK #u' I T[ j BK s[ z B fdZ s / . fiBQ K nZ r / Bk uZ b h dbhb e' J h. |do gkoNh d/ yk; yk; w? I p o, @@ekb/ gkDh## iK w" s ;}k fdZ s h, pZ u c/ o th e[ M Bk e[ M rJ/ ;h. ;[ D h rJh Bk Ud' I nghb e' J h. fijV/ ;D/ jh @@pkpk r[ofds f;zx# d/,## eJh d/F ftu'I ibktsB j'J/, fe;/ soQ K gz i kp ftu g[ Z i rJ/ ;h. cK;h uVQ / s/ ykXhnK r' b hnK ;B. nkg' nkgD/ fgz v K ftu ik e/ s/ , T[ w o e? d eZ N h ekb/ gkDhnK dh, ;ko/ ftu ;orowhnK o[ Z M rJ/ ;h. ikBK d/ F s' I tkohnK x' b hnK ;B. ifbnK tkbk pkr fJTI i' f s nk}kdh dh ojh irdh, Ud' I ij/ e[ M c" i #u nkJ/ f;Z y K, nekbh## Ud' I @@bfjo nekbh# d/ Bk EZ b / , Gkt/I dhg eJh xoK d/ p[ZM rJ/ ;h. s/ d[ n kp/ d/ e[ M jmhfbnk B/ . @@r[od[nkok-;[Xko## dh bfjo uZbh. Bkb/ T[ Z B h ;" u" d K dh iz r wro' I , bfjo @@pZ p o nekbh## ubk e/ s/, Bk-fwbtosB dh @@rKXh## B/ bfjo s'oh, r' o / ehs/ fJeokoK s' I w[ Z e o/ ;B. ;'X/ eJh |Z d ko i'FhfbnK B/ . T[jdk Bknok ;h gfjbK ngDkfJnk f;ZyK. fJ; bJh r[ Z ; / s/ o' j d/ U; t/ b / , bkJh oZ y h nz r o/ } d/ Bkb NZ e o, fjZ ; k T[ j d/ #u fbnk nekbhnK B/ , BeF/ b' e K d/ fdbK s/ T[ Z e o/ ;B. fwb e/ B"itkBK eJh ozrhfbnK B/. fJT[I T[j~ ;h ;cb pDkfJnk f;ZyK. (17)
  • 20. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 i? s ' ftu s/ r [ o { e / p k r nz d o, @@yVe f;zx pkpk## fojk yVedk ;h, iZ E / G/ i e/ w' o uk bkfJnk f;Z y K. jZ e K bJh T[ j ;dk jh x[ f bnk ;h. yk e/ vKrK s/ r' b hnK fpZ f bnK ~, @@skok f;z x wk;No## bkJ/ w'ou/ ;h, FKswJh d/ Bkb M[ e kfJnk f;Z y K. fijbK ftu fBZ v o T[ j o[ f bnk ;h. Fjhd T[Xw f;zx Fjhd eosko f;zx pdbk fbnk GoktK dk vkfJo e'b'I, nkg ik tbkfJs d/ ftZ u T[ j B/ . s/oK ;" ;B e[Zb Fjhd j'J?, pkpk yVe f;zx wk;No skok f;zx ifbQ n K tkb/ d/ pk| ftu Ek s/ jh. Fjhdh ;kek BkBekDk ;kfjp r[ o d[ n ko/ nk}kd eokT[ D ykso fiZ E / f;Z y K e[ o pkBhnK ehshnK ;B. UE/ d/ F nk}kdh ;z r okw nz d o, T[jBK nogD itkBhnK ehshnK ;B. ehsh xZ N Bk pkfpnK d/ F -GrsK, |doh-izrK n?bkBhnK ehshnK ;B. ]sw eoB bJh oki coz r hnK dk, g?dk T[jBK fBFkBhnK ehshnK ;B. ;?b[bo i/b g'oN pb/:o i?s' dk w'ouk M' b h-u[ Z e K s/ fgZ m { n K Bkb fwb e/ , ;Z s ;" T[ D Z s o dh T[ j BK ftZ u ' I , Bkb gkfb;h rJ/ nz r q / } pud/ . frDsh j' J h ;h f;Z y K d/ Bk s/ jh. wjKokfinK ns/ ikrohdkoK, fJZ e ;" s/ fJZ e h ;B e[ Z b pz d / , Bkb fwbe/ oj/ nzrq/} pud/. fijV/ cK;h d/ T[s/ bNekJ/ rJ/ ;B. Grs f;z x |[ b kw Bk ofj ;fenk, T[ j BK ftu nmkJh ;B e[ Z b fjz d { , ehsk pVk nz r q / } ~ fiZ u T[ j B/ . pkeh fsokBt/I f;Zy frDkJ/ rJ/ ;B. SZ p h ;" s/ u" j m ;B fiBQ K skJhI , d/F fBekb/ d/ j[ew ;[DkJ/ rJ/ ;B. fJZ e h ;" ;z s kbh sK f;Z y jh ;B, ;0 feFB f;zx ibktsB i' Ud' I eokJ/ rJ/ ;B. jKreKr, wbkfJnk, nk;kw, powk, jo EK f;Z y K B/ , f}z d rh dkB ehsh. iZ E / p z d n k } k d f j z d c " i eoe/ , Fjhd Grs f;zx iBob w' j B f;z x nkg ewkB ehsh. Bknok fJBebkp dk bk e/ s/ , ;z B ;z s kbh ftu gJh i' ;Z N tZ v h, oZ ; k cK;h dk ;wfMnk fNZ u T[ j B/ . T[ j th jZ ; e/ f;oK s/ ioh f;Z y K. ifbnK tkb/ ftu t/ y FjkdsK ~, @@j'Dk fjzd s'I tZy BjhI @gke# tkr{z##, Fjhdh ;kek gzik ;kfjp @@T[Xw f;zx## o'fJnK ykXh fyZu TjB/. ejh rZ b nz r o/ } ~ yoh f;Z y K. (18)
  • 21. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 XB, wekB, }whBK, r[ o Xkw y[ Z ; / , v[ Z b Q k UXo FjhdK dk y{ z B gfjbK, ikB d/ F bJh sbh s/ Xoh f;Z y K. Mz v k c/ o nk}kdh dk M[ Z f bnk ;h. J/ d K feFs nyhobh skoe/ s/ , fJj th FZe BjhI fe fjzd[;skBhnK #u'I ehws e[ Z b nk}kdh dh Goh f;Z y K. ehsh tZ X e[ o pkBh gz i kphnK B/ . sK th tX e/ e[ Z b gz i kphnK #u' I , xkbh xkb f;Z y K fJBebkphnK B/ . ;[Zs/ fjzd ~ M{D irk fdZsk, fsozrk fgnkok nk wM?bK, wbtJhnK d[nkphnK B/. d/ F ykso FjhdhnK gk bJhnK, f;Z y K ijh BjhI fes/ fw;kb fwbdh, sd/ edw u[ z w / ekw:kphnK B/ . izr-fJfsjk; d/ fe;/ go;zr nzdo. nkyoeko e[ o pkBh ;h oz r bkJh, ;G s' I tZ X e[ o pkBh j? ouh j' J h, ehsk fjz d nk}kd ;z r okwhnK ;h. f;Z y K-;{ f onK d/ nz r nz r nz d o. g{ok iKdk gzikp pukn nZXk fto;k fiBQK ~ fwfbnk FjkdsK dk, T[jBk-yZN bJhnK B/e-BkwhnK ;h. fJBebkp d/ T[ j iz w / ikJ/ B/ f;Z y . fjZ ; k gkfJnk j? f;Z y K B/ tZ X e/ s/ , fe;/ gZ y ' I th @e' w b# ih goy t/ y ' , iBob w'jB f;zx bz w h d/ F -nk}kdh dh iz r nz d o. jo w?dkB ftu nZr/ jh nkJ/ B/ f;Zy. g'm'jko, j}kok, gF"o T[s/, bVd/ oj/ B/ d/F ftd/F nzdo Xow gq u ko ew/ N h ;q h nz f wq s ;o dh MZ g V J/ B k popkdh dk M[ Z f bnk ;h. ;ko/ nkgD/ nkgD/ oz r nz d o. gq e kf;s g[ ; se @@fto;k ykb;/ dk## ftu' I nk}kdh v[pZdh p/VQh (15 nr;s 1947 gq s h fFetk) -fsqb'uB f;zx uzB Bfozdo f;zx w'Irk w'0 9415469266 rZbK d/ fJj vkY/ wkfjo Bh nk}kdhJ/. fdzd/ bzp/ bkoQ/ b'e. nk}kdhJ/, y{B dhJ/ ftfdnk ukBD tzvd/ fcod/ eJhnK y{B fdsk s?~ gkD ykso. frnkD jhD jzeko/ b'e. Bh nk}kdhJ/. T[s'I fuZN/ ftu'I ekb/ tkdhJ/, w"s dhJ/ pDd/ B/I ;[fEnko/ b'e. eJhnK ikB tkoh s/oh FkB ykso.. whnK fwZm{ B/ fJj B/sk nkBk tkbhJ/ ! j[D ;[D EZe/ jko/ b'e. tkbhJ/ irs dhJ/ g'b y[b u[eh j? fJBQK dh s/o/ bJh eJh nkg/ ~ tko s[o rJ/. FkBk tkbhJ/, BjhI FowKd/ fJj ;ko/ b'e. tkbhJ/ e"w dhJ/ g/F B iKdh wib{wK dh s/o/ bJh eJh tko, gfotko s[o rJ/.. jwkw ftu Bzr/ ;ko/ b'e. Gkt/ n?Bk e[M eoB s/ j? nkT[dhI wid{o j'J/ jo wi/ s'I d{o eo d/dhJ/ go nkpkd nk e/. I w'}K b?D Gq;fNnko/ b'e. feT[ fco @@uB## j'J/ y'N/ B/ Gkr ;kY/ uZg{ p/VQh dk eh d'F eo fds' Jh gzikp popkd nk e/.. wZbkjK d/ wko/ b'e. (19)
  • 22. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 ÃÅù ÇÃ¼Ö Ô¯ä å¶ îÅä ÔË êð...... ¸ìñç¶ò ÇÃ¿Ø A. Ô¼æ ܯóç¶ éÔÄ, î³ÈÔ å¯º òÅÇÔ×¹ðÈ À°ÚÅðç¶ éÔÄÍ ì¶ô¼Õ ç¯ ì¼ÇÚÁ» çÅ ìÅê ÔÆ ÇÕÀ°º éÅ Ô¯ò», ÃÅù Ô¼æ ñàÕ»ç¶ Ô¯Â¶ ñËëà-ðÅÂÆà Õðç¶ Ô¯Â¶ ×¹ðç¹ÁÅð¶ ÕÅðàÈé ìäéÅ Ú¿×Å ñ×çÅ ÔË (ÇÜà éÅñ ñ¯ÕÄ ×¹ðÈ ç¶ ÃÅÔîä¶ ÔÅ÷ð Ô¹¿ç¶ Ô»Í îÖ½ñ À°âÅ ÃÕä), ÃðçÅð ìäéÅ Ú¿×Å éÔÄ B. î¼æÅ à¶Õ Õ¶ ×¹ðÈ ÜÆ Õ¯ñ ê³Ü Çî³à òÆ éÔÄ ìËáç¶ ñ×çÅÍ Ô»Í ÁÃÄ ×¹ðÈ ç¶ çðôé Õðé éÔÄ, ÁÅêä¶ çðôé A@. ÁÃÄ éÅ å» ×¹ðÈ çÆ Õ¯ÂÆ ×¼ñ ì¼ÇÚÁ» ù ùäÅÀ°ºç¶ ç¶ä ñÂÆ ×¹ðç¹ÁÅð¶ Ü»ç¶ Ô»Í Ô», éÅ À°é·» éÅñ ÁÅêäÆ î»-ì¯ñÆ ÇòÚ ×¼ñ C. ÚÅÔ¶ ÁðçÅà Թ¿çÆ Ô¯ò¶, Ü» ×¹ðÈ ÜÆ çÅ Ô¹Õî ÁÅ Õðç¶ Ô»Í ×¹ðìÅäÆ çÆ ×¼ñ å» Õðç¶ ÔÆ éÔÄÍ ÇðÔÅ Ô¯ò¶, ÃÅù ÕÆ îåñì? ÁÃÄ éÔÄ áÇÔðç¶, AA. Á³ÇîÌå ò¶ñ¶ À°µáä çÅ ÕÆ ñÅí? Çéåé¶î çÅ ÕÆ ÃÅⶠկñ òÕå éÔÄ ÔËÍ ñÅí? À°ò¶º ÔÆ Ú¿×Å íñÅ Ú¼ñ ÇðÔÅ ÔËÍ Ü¶ ÷ðÈðå D. ×¹ðç¹ÁÅðÅ ÔÅñ ÇòÚ ÁÃÄ Ú¹¼ê éÔÄ ìËáç¶Í ÇÂÕ êÂÆ å» ×¹ðç¹ÁÅð¶ ÜÅ Õ¶ ÁðçÅà ÕðÅ ñò»×¶Í çÈܶ çÅ ÔÅñ-ÚÅñ ê¹¼Ûä çÅ ÇÂÔ À°µåî ÁÃæÅé AB. ÇÂÕ Ãî» ÃÆ, ìÆìÆÁ» ÇÂÕ Ô¼æ ¦îŠس¹â Õ¼ãçÆÁ» ÔËÍ ÃéÍ ×¹ðÈ ÃÅÇÔì ÜÆ é¶ Ø³¹â Õ¼ã䯺 îé·» Õð E. ÁðçÅà Ã òÆ ÁÃÄ Ô¼æ ܯó Õ¶ ÇÃ¼è¶ éÔÄ Öñ¯ºç¶, Çç¼åÅÍ Ô¹ä ìÆìÆÁ» é¶ ç¹ê¼àÅ ñËäÅ ÔÆ ì¿ç Õð À°º×ñ» ÇòÚ À°º×ñ» ëÃÅ Õ¶ Öñ¯ºç¶ Ô»Í ÇÂà åð·» Çç¼åÅ ÔËÍ Ü¶ Õ¯ÂÆ ñ˺çÆ òÆ ÔË å» ×ñ ÇòÚ êÅ ÁÅðÅî ÇîñçÅ ÔËÍ Õ¶Í Õ°Þ ìÆìÆÁ» å» ÁËö êÇÔðÅò¶ ÇòÚ ×¹ðç¹ÁÅð¶ F. ܶÕð ÁÃÄ ðÅ×Æ ÇÃ¿Ø Ô» å» ÁÃÄ ÕÆðåé Õðé ÁÅÀ°ºçÆÁ» Ôé ÇÕ ñ¯Õ» çÆ é÷ð òÅð-òÅð 寺 ìÅÁç ÿ×å ÇòÚ éÔÄ ìËáäÅ, ÇÕÀ°ºÇÕ ÃÅâÅ À°Ôé» Óå¶ Ü»çÆ ÔËÍ îåñì êÈðÅ Ô¯ Ú¹¼ÕÅ Ô¹¿çÅ ÔËÍ ÕÆðåé 寺 ìÅÁç AC. ÃÅⶠկ ñ îÅÇÂÁÅ ÔË , ÃÌ Æ ÁÖ³ â êÅá ÁÃÄ ÁðçÅà ܻ Ô¹ÕîéÅî¶ éÅñ ÃÅù Õ¯ÂÆ îåñì ×¹ðç¹ÁÅð¶ ÇòÚ ÕðòÅÀ°ºç¶ Ô»Í ÁÅð¿í Ô¯ä Óå¶ éÔÄÍ ÁÃÄ ê³Ü êÀ°óÆÁ» çÅ êÅá ùä Õ¶ Øð Úñ¶ Ü»ç¶ G. êËð è¯òé òÅñ¶ Ú¹ì¼Ú¶ ÓÚ¯º Üñ çÆ Ú¹ñÆ íð Õ¶ Ô»Í ÃÅðÅ êÅá êÅáÆ ÇÃ¿Ø ÁÅê ÔÆ êó·ç¶ å¶ ÁÅê êÆäÆ ÔË, êð ֳⶠçÆ êÅÔ¹ñ éÔÄ ÛÕäÆÍ ÁÅêäÆ ÔÆ Ã¹äç¶ ÔéÍ ÃîÅêåÆ çÅ Ãî» ÁÅ Ü»çÅ ÔË, êð îéîÇå ÕðéÆ ÔËÍ ÁÃÄ ×¹ðç¹ÁÅð¶ éÔÄ ìÔ¹óç¶Í Ô¹ä êÅáÆ ÇÃ¿Ø H. ÁðçÅÃ ç¶ ç½ðÅé ÔÆ ÁÃÄ ×Ì¿æÆ ÇÃ¿Ø ù îÅÇÂÁÅ ÇòÚÅð¶ ÕÆ Õðé, Ô½ñÆ-Ô½ñÆ ÇÂÕ-ÇÂÕ Á¼Öð ëóÅÀ°äÆ ÔË, ÇÜà éÅñ ÿ×å ÃÅâÅ ÇÚÔðÅ ç¶Ö ÕðÕ¶ êó·ç¶ ÔéÍ ðÅ×îÅñÅ ô¹ðÈ Ô¯ Ü»çÆ ÔË å» ÃÕ¶Í êÇÔñ» ëóÅÀ°ä éÅñ ÕÆ ëÅÇÂçÅ? ÇÕå¶ í¼Üç¶-ç½ó¶ ԯ¶ êÔ¹¿Úç¶ Ô»Í è¿é ÇüÖƸè¿é I. ÇÃð Óå¶ ñÆð (Õ¼êó¶ çÅ à¹ÕóÅ) ÔÆ ì¿é·äÆ ÔË, ×¹ðÈ ç¶ ÇüÖ! -f;Z y c[ b tkVh s' I XBtkd ;fjs (20)
  • 23. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 feqFB iBwkFNwh s/ ftF/F GkJh r[ o dk; ih dhnK tkoK ftZ u ;qh feqFB ih dk toDB do'gsh ;q h feq F B ih dk pfXe jZ E ' I nz s 1 nz d fo ;Gk d[ ; k;D? wE/ t kfb dq ' g sh nKdh. ikfJ ;[sk goGk; 24 ftfu r'v/ T[s/ g?o g;ko/. d{ s k B' c[ o wkfJnk Bz r h eoj[ gz u kbh 2 pKdh. uoD etb ftfu gdw[ j? fMbfwb Mbe/ tKrh sko/. gzi/ gKv' t/yd/ nT[xfN 3 o[Xh 4 Bkfo fiBk dh. pXe[25 nkfJnk Gkbdk fwor? ikfD pkD[ b? wko/. nyh whN fXnkB[ Xfo jk jk feq;B eo? fpbbKdh. do;B fvm';[ ikfJ e? 26eoD gbkt eo/ g[eko/. egV e'N[ T[;kfoUB[ Ee/ d{s B gkfo t;Kdh. rfb ftfu bhsk feqFB ih ntr[D[ ehsk jfo B fusko/. jE wo'VfB 5f;o[ X[DfB gS'skfB eofB ikfj iKdh. efo feogk ;zs'fynk gfss T[XkoD[ fpod[ phuko/. xfo nkJh mke[o fwb/ g?i ojh p'b/ FowKdh. Gb/ Gb/ efo wzBhnfB p[fonK d/ jfo eki ;tko/. BkE nBkEK pkfD X[oK dh..8.. gkg eo/Id/ gfss T[Xko/..23..10.. (tko 10, gT[ V h 8) (tko 10, gT[ V h 23) ;[dkwk Grs feqFB uzdqktsko 6 7 8 fpg[ ;[dkwk dkfbdh pkb ;ykJh fwsq ;dkJ/. fe;B b?nk ntsko[ ifr wjwk 27d;w ;ezX[ tykD?. bkr{9 j'Jh ;kwQDh fwfb irdh; dfbdq rtkJ/. bhbk ubs nuoi efo i'r[ G'r[ o; obhnk wkD?. ufbnk rDdk rNhnK10 feT[ efo ikJhn? eT[D[ fwbkJ/. *wjkGkoE[ eotkfJUB[ e? o ' gkv' efo j? o kD? . gj[sk Brfo d[nkoek f;zx d[nkfo11 yb'sk ikJ/. 28 fJzdkq fde pqjwkfdek wfjwk fwfs fwoikd B ikD?. d{oj[ d/fy vzvT[fs efo Sfv f;zxk;D[ jfo ih nkJ/. fwbhnk Njbk tzfv e? 29ifr oki;{ oki/ okD?. gfjb/ d/ godyDk g? o h g? e/ b? rfb bkJ/ . wzr bJh jfo** Njb 30J/j g?o X'fJ uoD'de[ wkD?. uoD' d e[ b? g? o X' f J f;z x k;D[ T[ s / p? m kJ/ . ;kX;zrfs r[o ;pd[ f;RkD?..9.. g[S/ e[;b[12 fgnko[ efo r[o ;/tk dh eEk ;[DkJ/. (tko 23, gT[ V h 9) b? e/ szd[b13 ufpUB[ ftdk eo/ nr? gj[ukJ/. ukfo gdkoE ;[efu gmkJ/..9.. 1 f;o d/ e/;K s'I geV e/. 2 gzukb d/F d/ okik dh g[sqh . 3 n"yh Z (tko 10, gT[ V h 9) xVh. 4 c;h. 5 nc;'; Bkb f;o X[Dd/ jB. 6 pqkjwD. 7 g{sBk dfbZdoh. 8 pugB dk fwZso. 8 wro gJh. 19 frDshnK (Gkt- nkJh gkgfD g{sBk d[jh EDh ftj[ bkfJ tj/bh14. ftukoK) eodk. 11 oki d[nko #go. 12 ;[y FKfs. 13 uktb. 14 ftGukoBh. 15 BthI itkBh tkbh fJ;sqh. 16 uzubsk Gfonk fgnkok. nkfJ p?mh gotko ftfu B/jz[ bkfJ 15BtjkfD Bt/bh. 17 uko nzrK ftu gqXkB (cZc/ e[NDh). 18 fJ;sqh. 19 feqFB. 20 e[SfV bJ/ r'ftzd okfJ efo u/Ne[16 us[or17 wj/bh18. z rq;h j'Jh. 21 s/oK skbD, Gkt pj[s ukbke. 22 uzub. 23 d[yh. 19 20 w'jD[ wzw/ gkfJUB[ pkjfo nkJh rop rj/bh . 24 dZyDh Gkos ftu dPkoktsh Broh bkr/ ;w[dqh ezY/ #s/ fjzd{nK z d/j tXkfJ T[ukfJnB[ 21fsj ufonkfo Bkfo nfmy/bh22. dk gqGk; Bkwh fJe shoE fi; dk BK ;'w shoE th j?. :kdttzF fsj[z b'nK dk Gko[ d/ uzpfVnk rfb j'fJ d[jbh23. / ;fjs ;qh feqFB ih dk nzs fJ;/ ;EkB #go j'fJnk ;h. 25 fFekoh . 26 ehoB/, ftobkg. 27 Gkrts dk d;tK ;ezX eEB eodk j?. ykfJ gSkV gjkV tKfr ikfJ gJh T[ikfV Xe/bh. 28 fJzdo, pqjwk nkfde B/ T[; dh wfjwk s/ wo:kdk dk nzs BjhI ehsh wkT[ s[fb ;j/bh..22.. ikfDnk. 29 :[fXFNo d/ oki;{ :Zr fty/. 30 g?o X' e/ uoBkfwqs (tko 10, gT[ V h 22) dk nBzd jh wkDKrk.* tZvk izr (:[ZX).** ;qh feqFB ih. (21)
  • 24. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekoh 5H okr[ r{ i oh @@r{ i oh ikfs rtkfo ik ;j[ gkJ/ nkgDk r[ o e? ;pfd thukfo nBfdB[ jfo ig[ ikgDk.## (w-3, gzBk 516) d[gfjo t/b/ rkT[D tkbk fJj okr ekh b'e gqhn s/ g[okDk okr j? i' T[Zso s/ wX Gkos ftu pj[s tX/o/ jowB fgnkok j'D ekoB rkfJnk iKdk j?. tzBrh L- jfo e/ iB ;fsr[o ;sg[oyk jT[ fpBT[ eoT[ r[o gkf; jw eho/ feow ;fsr[o ;oDkJh efo dfJnk Bkw[ gorkf;HHHHHHH (gzBk 492) fJj okr fJt/I rkfJnk iKdk j? L- no'j L ; o[ r[ w/ X[ Bh ;I nto'j L ;I Bh X[ w/ ;[ o[, r[ o[ ; tkdh L X[ ;ztkdh o[ w[y nzr L ; X[, w/ X[, Bh ;I, Bh X[ w/ r[ o[, r[ o[ ;. 6H okr[ d/ t rz X koh (gzBk - 527 s'I 536 sZe) r[o{ rqE ;kfjp ftu pj[s E'VhQ pkDh okr[ d/t rzXkoh ftu fbyh fwbdh j?. fJ; d/ rkT[D dk ;wK uko xVh z fdB uVQ/ j? Gkt fdB dk d{ik gfjo. GkJh ekjB f;zx BkGk nB[;ko fJj fpbktb mkN dh ;zg{oB okfrBh j?. fJ; ftu ;ko/ F[X ;[o jB. fJe Fpd okr d/t rzXko ftu th rkfJnk frnk j?. tzBrh L nzfwqsk fgqn puB s[jko/ nfs ;z[do wBw'jB fgnko/ ;G j{ wfX fBoko/ - ojkT[ oki[ B ukjT[ w[efs B ukjT[ wfB gqhfs uoB ewbko/ HHHHHHHHHHHHHH (gzBk 534) fJ; okr dh pDso fJ; goeko j?? L- no'j L ; o w g X ; nto'j L ;I Bh X g, w g, X[ B[h X[ g, w r o ;. tkdh L w ;ztkdh L ; w[y nzr L X[ B[h X[ g, w r, ;k o w, r ; o r ;. (22)
  • 25. gzikph ;[wB wkf;e nr;s 2012 pZu/ g[ZSd/ jB SIKH HELPING SIKHS To Know SHS pZfunk d/ ;kbkBk fJwfsjkB ysw j'D s'I pknd e[M Please visit : ;wK ftjbk j[zdk j?. mhe fJ; ;w/I jh ;kbkBk Xkofwe www.sikhshelpingsikhs.com ftfdnk ns/ r[ow[yh fbfg dhnK ebk;K ftu f;Zy ofjs Email : js_uppal@hotmail.com wo:kdk tkbh g[;se gVQB s'I pknd fJe pZu/ B/ ;[nkb Organisations that are part of this vision ehsk fe Fq'wDh r[od[nkok gqpzXe ew/Nh tb'I, Skgh rJh SUKRIT TRUST ofjs wo:kdk ftu sK fJj dZf;nk j'fJnk j? fe @@;zrs Contact : Jaswinder Singh Khalsa ftu fJe tes fJe' rZb j'Dh ukjhdh j?, ehosB iK eEk, website : www.sukrit.org ftfynkB iK gkm go nkgD/ Ffjo d/ r[od[nkok ;kfjp ftu E-mail sukritrust@gmail.com sK gkmh f;zx skfpnk p?mk gkm th eo fojk j[zdk s/ fJ; SATNAM SARAB KALYAN TRUST d/ Bkb jh ehosBh iZEk ;gheo bk e/ ehosB th. eh fJj Contact : Harkirat Singh ofjs wo:kdk nkgD/ Ffjo d/ r[od[nkok ;kfjp #s/ bkr{ Email sskt39@rediffmail.com BjhI j[dh iK gqpXe ew/Nh d/ w?poK ~ fJ; pko/ ikDekoh z z I Affliated websites jh BjhI. www.saveoursikhs.com d{;o/ fdB fJe j'o pZu/ B/ fi; B/ fJe nzfwqsXkoh www.sehajpaath.com okrh f;zx ~, fi; dh dkVQh ozrh j'Jh ;h, nBzd ;z;eko www.sikhbusinesspages.com ;w/I bktK dk gkm gVQd/ d/fynk ;h, ;[nkb ehsk fe i' f;Zy j' e/ e/; iK dkVQh eNtkT[Idk j? T[j sK gfss j? ns/ i' Please visit for Punjabi Suman on nzfwqs Se e/ dkVQh ozr e/ j'oBK ~ T[gd/F fdzdk j?, T[j www.punjabisuman.com eh j'fJnk < brdk j? ;kv/ gqpXe jh n;bh ofjs wo:kdk z s' I nDikD jB iK fJBK ftu nkgDk fjs iK GkJh YOUNG SIKH LEADERS Gshiktkd tfVnk j'fJnk j?. nfijhnK uZb ojhnK gozgoktK ~ e"D o'e ;e/rk < fJjBK gqFBK d/ i[nkp ;kvk Young Sikh Leaders (YSL) is socio- GftZy, ;w[uh e"w d/ pZu/ g[Sd/ jB. feT[fI e fJjBK pZfunk Z Z religious net work of enlightened d/ th dkVQhnK nkT[DhnK jB ns/ fJjBK B/ r[od[nkfonK professionals who have proven their worth in their respective fields and are making d/ gqpX ;zGkbD/ jB. z all out efforts for the upliftment of Sikh GkJh sko{ f;z x youth through career counseling, Entrepreneurship development and soft -;q h oftz d o BkE N? r ' o skills development programs. It has w?~ s/oh Goh itkBh s/ ofjw nkT[dk j? I 6000(+) members spread all over India ikj w?I p]Fdk jK s/oh ikB and abroad. It is linked with many pZ; fJ; d/ fJt} ftu w?~ s{z fJe s'jk d/ ik International networking organizations like ikD bZfrnK Sikh RI of USA and young Sikh s'jk d/ ik nkgD/ y{p;{os bzw/ tkb Association of Singapore (YSAS). wB}{o j? pkdFkj, GkJh sko{ f;zx B/ fejk, Membership to YSL is free. s{z th eh eo/rk :kd H.O. G-2 Janak House, Antop Hill fe;/ f;Zy e'b'I e[M wzfrnk ;h Road, Wadala(E), Mumbai 400037 Please join the YSL team by registering at d/ iktKrk s?~ nkgD/ ;'jD/ bzw/ tkb www.youngsikhleaders.org go fJeZb/ tkb BjhI nkgDk f;o th d/ e/ iktKrk Bkb. Please visit for Punjabi Suman on gz i kph nB[ t kd L iz r pjkdo r' f Jb www.punjabisuman.com (23)