MODYUL I_ANG MGA SINAUNANG KABIHASNAN_GRADE 8 FIRST QUARTER

1
ARALING PANLIPUNAN
KASAYSAYAN NG DAIGDIG
MODYUL 1
HEOGRAPIYA AT MGA SINAUNANG
KABIHASNAN SA DAIGDIG
Aralin 3: Ang mga Sinaunang Kabihasnan

2
ARALIN 3
MGA SINAUNANG KABIHASNAN SA DAIGDIG
ALAMIN
Gawain 1: MAPApa-Isip Ka!
https://images.app.goo.gl/2TJrBCUjHNPFSrwk9
Matapos matutuhan ang pagsisikap ng mga sinaunang tao, mapaunlad ang
kanilang pamumuhay, maiisip lamang na tuluyan nilang nakamit ang mataas na
antas ng kalinangang kultural. Ito ang pagtatag ng mga kabihasnang nagkaloob ng
mga dakilang pamana sa iyo at sa lahat ng tao sa kasalukuyang panahon.
Halina at pag-aralan ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.

3
Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang pisikal na katangian ang ipinakikita sa mapa?
2. Batay sa mapa, ano-anong lugar ang naging lunduyan ng sinaunang kabihasnan
3. Ano ang katangian ng mga lugar na ito?
4. Paano nakatulong ang kalagayang heograpikal sa pag-usbong ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig?
Gawain 2: WQF Diagram
Pumili ng paksa mula sa “Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig” na gagawan ng WQF
Diagram. Isaalang-alang ang sumusunod na mga panuto sa pagbuo nito:
1. Itala sa bawat kahong nasa ibaba ng “W” (words) ang mga salitang maiuugnay sa
paksa.
2. Sa kahon ng “Q” (questions), bumuo ng 3-5 tanong na nais mong masagot tungkol sa
paksa.
3. Ipagpaliban ang pagsagot sa Bilog “F” (facts). Pabalikan ito pagkatapos ng
Paksa: Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig
W Q F

4
PAUNLARIN
Kabihasnan – Katuturan at mga Batayan
a. Magbigay ng kahulugan ng salitang kabihasnan. Pakinggan din ang ibibigay na
kahulugan ng mga kamag-aral.
b. Pansinin ang blank concept map. Punan ito ng mga salitang may kaugnayan sa
Pagkatapos lagyan ng mga salita at tanong ang W at Q sa WQF Diagram,
malalaman mo kung wasto ang iyong mga sagot sa pagpapatuloy ng pag-aaral ng
araling ito. Ipagpatuloy natin.
Sa bahaging ito, tatalakayin ang katuturan ng kabihasnan at ang
impluwensiya ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan. Gayon
din ang mahahalagang pangyayari ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Susuriin din ang mga aspektong humubog sa pamumuhay ng mga nanirahan sa
mga kabihasnang ito.
Maging matalino sa pagsagot ng mga gawain sa bahaging ito. Simulan mo
na.
KABIHASNAN

5
kabihasnan.
c. Batay sa nabuong concept map, ano ang iyong sariling pagpapakahulugan ng
salitang kabihasnan?
d. Pag-aralan ang mga larawan at sagutin ang mga pampropsesong tanong.
1. Ano ang sinisimbolo ng korona ng hari? Bakit mahalaga ang bahaging ginampanan ng
mga pinuno at batas sa isang sinaunang pamayanan?
2. Ano ang kahulugan ng larawan ng isda at palay sa aspektong pangkabuhayan ng mga
sinaunang tao? Bakit mahalaga ang aktibong kalakalan sa pagtaguyod ng
kabihasnan?
3. Paano nagsimula ang sistema ng pagsulat ng mga sinaunang tao?
4. Ano ang kahalagahan ng sistema ng pagsulat sa isang pamayanan?
5. Ano ang sinisimbolo ng gulong? Bakit malaki ang pakinabang ng mataas na antas ng
agham at teknolohiya?
6. Ano-ano ang sinaunang kabihasnang umunlad sa daigdig, partikular sa Asya, Africa,
at America?
https://revphil2011.wordpress.com/2011/07/28/fighting-for-the-crown/
https://static5.depositphotos.com/1000597/440/i/950/depositphotos_44
00538-stock-photo-ancient-egypt-hieroglyphics-on-wall.jpg
https://www.fishfarming.com/sites/default/files/tilapia-farming-2.jpg
https://images.app.goo.gl/hZPEnZJXkcAfK9GQ9
https://images.app.goo.gl/WKgp7GRpvJqKqw6f6

6
Impluwensiya ng Heograpiya sa Pag-unlad ng mga Sinaunang Kabihasnan
Pagmasdan ang mapa ng daigdig. Tukuyin ang mga kontinente nito. Lagyan ang
mapa ng bituin ( ) na kumakatawan sa kinaroroonan ng mga sinaunang kabihasnan sa
daigdig.
https://images.app.goo.gl/Ge28T9BSPHjpiJNC9
Sa puntong ito, malinaw na ang katuturan ng kabihasnan at ang mga batayan
upang maituring na kabihasnan ang isang pamayanan. Sa pagtalakay ng mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig, mahalagang talakayin ang bahaging
ginampanan ng heograpiya sa paghubog ng mga kabihasnan noong sinaunang
panahon.
Mesopotamia (Iraq) Egypt Indus (India at Pakistan)
Huang Ho (China) Mesoamerica
Basahin at unawain ang teksto tungkol sa heograpikal na kalagayan ng mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig. Maaari mo nang simulan.

7
Ang Kabihasnang Mesopotamia sa Kanlurang Asya
Ang salitang Mesopotamia ay nagmula sa mga salitang Greek na meso o “pagitan”
at potamos o “ilog”. Samakatuwid, ang Mesopotamia ay nangangahulugang lupain “sa
pagitan ng dalawang ilog”. na inaakalang lunduyan ng unang kabihasnan. Ang
Mesopotamia ay itinuturing na kauna-unahang kabihasnan sa buong daigdig. Sinakop at
pinanahanan ito ng iba’t ibang sinaunang pangkat ng tao, kabilang ang mga Sumerian,
Akkadian, Babylonian, Assyrian, Chaldean, at Elamite na nagtangka ring sakupin ang
lupaing ito. Sa paglipas ng mahabang panahon, iba’t ibang lungsod ang umusbong at
bumagsak sa lugar na ito na nang lumaon ay pinalitan ng iba pang mga kabihasnan.
Heograpiya ng Mesopotamia
Nagsimula sa malawak na lupaing
dinadaluyan ng mga ilog Tigris at
Euphrates ang kauna-unahang mga
lungsod sa daigdig, tinatawag na
Mesopotamia ang lupaig matatagpuan
sa pagitan ng mga ilog na ito. Sa
kasalukuyan, matatagpuan ito sa Iraq at
bahagi ng Syria at Turkey. Matatagpuan ang Mesopotamia sa rehiyon ng Fertile
Crescent, isang paarkong matabang lupaing nagsisimula sa Persian Gulf hanggang sa
silangang baybayin ng Mediterranean Sea. Ang regular na pagapaw ng ilog Tigris at
Euphrates ay nagdudulot ng baha na nag-iiwan ng banlik (silt). Dahil dito, nagiging
mataba ang lupain ng rehiyon na nakabubuti sa pagtatanim.
http://www.mesopotamia.co.uk/geography/explore/images/cities.
gif

8
Ang Mesopotamia ay walang likas na hangganan kaya mahirap ipagtanggol ang
lupaing ito sa ibang karatig lugar. Naimpluwensiyahan din ito ng mga karatig lugar dahil
na rin sa mga ugnayang pangkalakalan at tunggaliang militar.
Sa mga taong 5500 B.C.E., daan-daang maliliit na pamayanang sakahan ang
matatagpuan sa kapatagan ng hilagang Mesopotamia na pinag-ugnay-ugnay ng
malalayo at mahahabang rutang pangkalakalan. Bunga ng pag-unlad ng lipunan sa mga
sumusunod na taon, nagkaroon ng mga pagbabago sa aspektong panlipunan,
pampulitika, at panrelihiyon na nagdulot ng sentralisadong kapangyarihan. Isang
halimbawa ang Uruk na itinuturing na isa sa mga kauna-unahang lungsod sa daigdig.
Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya
Ang Timog Asya ay isang malawak na tangway na hugis tatsulok. Sa
kasalukuyan,binubuo ito ng mga bansang India, Pakistan, Bangladesh, Afghanistan,
Bhutan, Sri Lanka, Nepal, at Maldives.
Ang rehiyong ito ay kakaiba sa aspektong heograpikal at kultural kung ihahambing
sa ibang panig ng Asya. Madalas itong tawagin ng mga heograpo na sub-kontinente ng
India dahil inihihiwalay ito ng mga kabundukan, kaya maituturing itong halos isang
hiwalay na kontinente. Matatarik na kabundukan ng Hindu Kush, Himalayas, at Karakuran
ang nasa hilaga nito samantalang pinalilibutan ito ng Arabian Sea sa kanluran, Indian
Ocean sa katimugan, at Bay of Bengal sa silangan. Tulad ng ibang kontinente, samu’t
sari rin ang wikang ginagamit sa rehiyong ito.
Bagama’t ang rehiyong ito ay inihihiwalay ng mga kabundukan sa hilaga,
nakararanas din ito ng mga pagsalakay at pandarayuhan. Nakapapasok ang mga tao sa

9
mga daanang tulad ng Khyber Pass sa hilagang-kanluran, dala ang kanilang sariling wika
at tradisyon, na nagpayaman sa kulturang Indian.
Sinasabing mahirap na lubusang mabatid ang sinaunang kasaysayan ng India.
Nakahukay nga ang mga arkeologo ng mga kasangkapang ginamit ng mga ninuno subalit
hanggang sa kasalukuyan, hindi pa rin nauunawaan ng mga iskolar ang mga naiwang
sistema ng pagsulat ng sinaunang kabihasnan ng India.
Heograpiya ng Lambak ng Indus
Ang mga lungsod ng Harappa at
Mohenjo-Daro sa lambak ng Indus ang
pinakabagong tuklas na mga sinaunang
sentrong kabihasnan sa kasalukuyang
panahon. Natagpuan ng mga arkeologo ang
mga labi ng dalawang lungsod noong 1920
ang mga lugar na ito. Gayon din ang
lipunang nabuo rito, ay kasabay halos ng
pagsisimula ng Sumer noong 3000 B.C.E.
Mas malawak ang lupain sa Indus kung ihahambing sa sinaunang Egypt at
Mesopotamia. Sakop nito ang malaking bahagi ng hilagang-kanluran ng dating India, at
ang kinaroroonan ng lupaing Pakistan sa kasalukuyan. Ang mga lungsod na ito ay
nagsimulang humina at bumagsak noong ikalawang milenyo B.C.E. Sa kasalukuyan,
tinatayang mahigit 1000 lungsod at pamayanan ang matatagpuan dito partikular sa
rehiyon ng Indus River sa Pakistan.
https://images.app.goo.gl/hkybX3nPDhasRiP96

10
Nagsimula ang kabihasnan sa India sa paligid ng Indus River. Ang tuktok ng
kabundukang Himalaya ay nababalot ng makapal na yelo at nagmumula sa natutunaw
na yelo ang tubig na dumadaloy sa Indus River na may habang 2900 km.(1800) milya at
bumabagtas sa Kashmir patungong kapatagan ng Pakistan. Katulad sa Mesopotamia,
ang pagkakaroon ng matabang lupa ay naging mahalaga sa pagsisimula ng mga lipunan
at estado sa sinaunang India. Sa pagitan ng Hunyo at Setyembre bawat taon, ang pag-
apaw ng ilog ay nagdudulot ng pataba sa lupa at nagbibigay-daan upang malinang ang
lupain.
Daan-daang pamayanan ang nananahan sa lambak ng Indus sa pagsapit ng 3000
B.C.E. Karamihan sa mga ito ay maliliit na pamayanang may tanggulan at maayos na
mga kalsada. Nang sumunod na limang siglo, nagkaroon din ng mga kanal pang-
irigasyon at mga estrukturang pumipigil sa mga pagbaha.
Sa kasalukuyan,isa lamang ang India sa mga bansa sa Timog Asya. Subalit
kung susuriin, ang hilagang bahagi nito ay tahanan at pinag-usbungan ng sinaunang
kabihasnang namumukod-tangi sa iba.
Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya
Ang kabihasnang umusbong sa China ay
itinuturing na pinakamatandang kabihasnang
nananatili sa buong daigdig hanggang sa
kasalukuyan. Nag-ugat ito halos apat na milenyo
na ang nakalilipas. Noon pa man, mithiin na ng
mga Tsino ang pagkakaroon ng mahusay na
pamamahala. Ang pagkakaroon ng mgahttps://images.app.goo.gl/7qvgjYfCUbE8iWpCA

11
ideolohiyang suportado ng estado, partikular ang Confucianism at Taoism, ay lalo pang
nagpatatag sa kabihasnang Tsino. Sa aspektong politikal, halinhinang nakaranas ang
China ng pagkakaisa at pagkakawatak-watak. Ang mga pangyayaring ito ang humubog
sa kultura at mamamayan ng bansa hanggang sa makabagong panahon.
Heograpiya ng Ilog Huang Ho
Tulad ng Mesopotamia at India, ang kabihasnan sa China ay umusbong sa tabing-ilog
malapit sa Yellow River o Huang Ho. Ang ilog na ito ay nagmumula sa kabundukan ng
kanlurang China at may habang halos 3000 milya. Dumadaloy ito patungong Yellow Sea.
Ang dinaraanan nito ay nagpabago-bago nang makailang ulit sa mahabang Ito
ay dumadaloy patungo sa Yellow Sea. Ang dinaraanan nito ay nagpabago-bago nang
makailang ulit sa mahabang panahon at humantong sa pagkakabuo ng isang malawak
na kapatagan, ang North China Plain. Ang pag-apaw ng Huang Ho ay nagdudulot ng
pataba sa lupa ngunit dahil sa pagiging patag ng North China Plain, madalas nang
nagaganap ang pagbaha sa lugar na ito. Ayon sa tekstong tradisyunal ng China, ang Xia
o Hsia ang kauna-unahang dinastiyang naghari sa China. Subalit dahil sa kakulangan ng
ebidensiya, hindi matiyak kung kailan ito pinasimulan ni Yu, ang unang pinuno ng
dinastiya. Pinaniniwalaang si Yu ang nakagawa ng paraan upang makontrol ang
pagbahang idinudulot ng Huang Ho. Ang pangyayaring ito ay nagbigay-daan upang
makapamuhay sa lambak ang mga magsasaka. Naniniwala ang mga Tsino na sila
lamang ang mga sibilisadong tao sa gitna ng mga tribo na tinawag nilang barbaro
sapagkat hindi sila nabiyayaan ng kabihasnang Tsino. Tinawag din nila ang kanilang
lupain na Zhongguo na nangangahulugang Middle Kingdom.

12
Ang Sinaunang Kabihasnan sa Africa
Isang sinaunang kabihasnan ang nagmula sa lambak ng Nile River sa Egypt na
nasa hilagang-silangang bahagi ng Africa. Ang kabihasnan sa Mesopotamia ay mas
naunang nagsimula subalit masasabing mas naging matatag ang kabihasnang
yumabong sa Egypt. Ang sinaunang Egypt ay nabuklod bilang isang estado pagsapit ng
3100 B.C.E. at nakapagpatuloy sa loob halos ng tatlong milenyo. Batay sa mga
ebidensiyang arkeolohikal, mayroon ng lipunan sa Egypt bago pa nagsimula ang
kabihasnan sa Lambak ng Nile. Ang mga isinagawang paghuhukay sa Egypt ay patuloy
na nagpabago sa pananaw ng mga iskolar tungkol sa pinagmulan ng kabihasnan nito.
Sa pagtatapos ng ika-20 siglo, natuklasan ng mga arkeologo ang isang tirahan ng mga
sinaunang tao sa timog-ng kanlurang bahagi ng Egypt malapit sa hangganan ng Sudan.
Tinatayang naroroon na ang paninirahang bago pa sumapit 8000 B.C.E. Sinasabing
maaaring ang mga kaanak o inapo ng mga taong ito ang nagpasimula sa kabihasnang
Egyptian sa Lambak ng Nile.
Heograpiya ng Egypt
Sa pag-unawa sa heograpiya ng sinaunang Egypt, mahalagang tandaang ang tinutukoy
na Lower Egypt ay nasa bahaging hilaga ng lupain o kung saan ang Ilog Nile ay
dumadaloy patungong Mediterranean Sea. Samantala, ang Upper Egypt ay nasa
bahaging katimugan mula sa Libyan Desert hanggang sa Abu Simbel. Ang Nile River na
may 4160 milya o 6694 kilometro ang haba ay dumadaloy mula katimugan patungong
hilaga.

13
Noon pa mang unang panahon, ang Egypt ay
tinawag na bilang The Gift of the Nile dahil kung
wala ang ilog na ito, ang buong lupain nito ay
magiging isang disyerto. Tila hinihiwa ng ilog na
ito ang bahaging hilagang-silangan ng disyerto
ng Africa. Dati-rati, ang malakas na pag-ulan sa
lugar na pinagmumulan ng Nile ay nagdudulot ng
pag apaw ng ilog tuwing Hulyo bawat taon. Ang
pagbahang idinudulot ng Nile ay nahinto lamang
noong 1970 nang maitayo ang Aswan High Dam
upang makapagbigay ng elektrisidad at
maisaayos ang suplay ng tubig.
Sa Panahong Neolitiko, ang taunang pag-apaw ng Nile ay nagbigay-daan upang
makapagtanim ang mga magsasaka sa lambak-ilog. Ang tubig-baha ay nagdudulot ng
halumigmig sa tuyong lupain at nagiiwan ng matabang lupain na mainam para sa
pagtatanim. Ang mga magsasaka ay kaagad nagtatanim sa pagbaba ng tubigbaha. Ang
putik na dala ng ilog ay unti-unting naiipon sa bunganga ng Nile sa hilaga upang maging
latiang tinatawag na delta. Ang lugar na ito ay nagging tahanan ng mga ibon at hayop.
Maaari ring gamitin ang tubig mula rito para sa mga lupang sakahan.
Upang maparami ang kanilang maaaring itanim bawat taon, ang mga sinaunang
Egyptian ay gumagawa ng mga imbakan ng tubig at naghukay ng mga kanal upang
padaluyin ang tubig sa kanilang mga lupang sinasaka. Ang ganitong mga proyekto ay
nangangailangan ng malaking bilang ng mga manggagawa, sapat na teknolohiya, at
http://egypt-trade.wikidot.com/

14
maayos na mga plano. Ang pagtataya ng panahon kung kalian magaganap ang mga
pagbaha ay naisakatuparan din sa mga panahong ito.
Maliban sa kahalagahan nito sa pagsasaka, ang Nile ay nagsilbing mahusay na
ruta sa paglalakbay noong mga panahong iyon. Nagawa nitong mapag-ugnay ang mga
pamayanang matatagpuan malapit sa pampang ng ilog. Ang pagkakaroon ng mga
disyerto sa silangan at kanlurang bahagi ng ilog ay nakapagbigay ng kaligtasan sa Egypt
sapagkat nahahadlangan nito ang mga pagsalakay. Dahil dito, ang mga tao ay nagawang
makapamuhay nang mapayapa at masagana sa loob ng mahabang panahon.
Ang Kabihasnan sa Mesoamerica
Maraming siyentista ang naniniwalang may mga pangkat ng mga mangangaso o
‘hunter” ang nandayuhan mula sa Asya patungong North America, libong taon na ang
nakararaan. Unti-unting tinahak ng mga ito ang kanlurang baybayin ng North America
patungong timog, at nakapagtatag ng mga kalat-kalat na pamayanan sa mga kontinente
ng north America at South America. Noong ika-13 siglo B.C.E., umusbong ang kauna-
unahang kabihasnan sa America --- ang mga Olmec sa kasalukuyang Mexico.
Naimpluwensiyahan ang mga gawaing sinimulan ng mga Olmec ang iba pang pangkat
ng mga tao sa iba’t ibang bahagi ng America.
Heograpiya ng Mesoamerica
Hango ang pangalang Mesoamerica sa katagang
meso na nangangahulugang “gitna”. Ito ang
lunduyan ng mga unang kabihasnan sa America.
Ang Mesoamerica o Central America ang rehiyon
sa pagitan ng Sinaloa River Valley sa gitnang https://images.app.goo.gl/cErYsmmCei6L3ThPA

15
Mexico at Gulf of Fonseca sa katimugan ng El Salvador. Sa hilagang hangganan nito
matatagpuan ang mga ilog ng Panuco at Santiago. Samantala, ang katimugang
hangganan ay mula sa baybayin ng Honduras sa Atlantic hanggang sa gulod o slope ng
Nicaragua sa Pacific at sa tangway ng Nicoya sa Costa River. Sa kasalukuyan, saklaw
ng Mesoamerica ang malaking bahagi ng Mexico, Guatemala, Belize, El Salvador, at
kanlurang bahagi ng Honduras.
Sa lupaing ito, ang malaking pagkakaiba sa elebasyon ng lupa at dalas ng pag-
ulan ay nagdudulot ng mga uri ng klima at ekolohiya sa iba’t ibang bahagi ng rehiyon.
Pabago-bago ang panahon sa rehiyong ito.Dito naitatag ang unang paninirahan ng tao
at isa ito sa mga lugar na unang pinag-usbungan ng agrikultura, tulad ng Kanlurang Asya
at China. Sa kasalukuyang panahon, may malaking populasyon ang rehiyong ito.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012
Mababasa rin ang Project EASE (Effective Alternative Secondary Education) AP III
Modyul 3 - Ang Mga Unang Kabihasnan (pp. 7-15) (p.22) (p.54) upang higit na mapagyaman
ang kaalaman tungkol sa mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.

16
Gawain 3: KHT – Kabihasnan Heograpiya Tsart
Kumpletuhin ang Kabihasnan Heograpiya Tsart sa ibaba batay sa partikular na
heograpiya ng mga kabihasnan.
Sinaunang Kabihasnan Katangiang Heograpikal
1.
2.
3.
4.
5.
1. Alin sa mga katangiang heograpikal ng mga sinaunang kabihasnan ng daigdig ang
may malaking pagkakatulad sa isa’t isa?
2. Bakit kaya karaniwang may magkakatulad na katangiang heograpikal ang mga
sinaunang kabihasnan?
3. Ano ang epekto ng mga katangiang heograpikal sa pamumuhay ng mga sinaunang
tao?
4. Para sa iyo, alin sa mga katangiang heograpikal ng mga sinaunang kabihasnan ang
nararapat na mapangalagaan? Ipaliwanag ang sagot.
5. Maituturing ba na isa sa mga dahilan ng pag-usbong at pag-unlad ng kabihasnan ay
ang kalagayang heograpikal?
Sa tulong ng natapos na gawain, inaasahang nabigyang linaw ang
kaugnayan ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Sa pagkakataong ito, iisa-isahin ang mahahalagang datos tungkol sa mga
sinaunang kabihasnang umunlad sa mga lambak-ilog at kontinente ng America.

17
Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
Sa itinatag na mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, ang pangkat ng mga taong
nanirahan at nagtatag ng mauunlad na pamayanan sa Mesopotamia ang kauna-unahang
nakapagtaguyod ng kabihasnan. Binubuo ang kabihasnang Mesopotamia ng mga
lungsod-estado ng Sumer, at mga itinatag na imperyo ng Akkad, Babylonia, Assyria, at
Chaldea.
Ang Kabihasnang Mesopotamia sa Kanlurang Asya
Sumer (3500-2340 B.C.E.)
Ziggurat
https://images.app.goo.gl/Nwfm7G1R54DZtwja7
Cuneiform
https://images.app.goo.gl/DosmiAV1qwyuUw3BA
• Namalagi ang mga nomadikong Sumer sa
mga lupaing sakahan ng lambak-ilog.
• Nabuo ang 12 lungsod estado (hal. Eridu,
Kish, Lagash, Uruk, at Ur) na pinamunuan ng
isang hari.
• Tinawag na Ziggurat ang strukturang
nagsilbing tahanan at templo ng mga patron o
diyos na makikita sa bawat lungsod.
• Naniwala sila sa maraming diyos at diyosa na
anthropomorphic o may katangian at pag-
uugaling tao.
• Cuneiform (hugis-sinsel) ang paraan ng
pagsulat na ginamitan ng stylus at clay o luwad
na lapida.
• Nag-alaga sila ng mga baka, tupa, kambing,
at baboy.
• Madalas ang tunggalian ng mga lungsod-
estado tungkol sa lupa at tubig kaya hindi
nakabuo ng isang matatag na pamahalaan ang
mga Sumerian.

18
Akkad (2340-2100 B.C.E.)
Sargon I
https://images.app.goo.gl/1hJvK4YrHUXhshJj8
Naram-Sin
https://images.app.goo.gl/y43motocsnMBbVZ1A
• Sinakop ni Sargon I (2334-2279 B.C.E.) ang
mga
lungsod-estado at itinatag ang kauna-unahang
imperyo sa daigdig.
• Si Sargon I ay mula sa hilagang bahagi ng
Mesopotamiasa lungsod- estado ng Akkad o
Agade.
• Isa sa pinakahuling mahusay na pinuno ng
Akkadia si Naram-Sin (2254-2218 B.C.E).
• Noong 2100 B.C.E., panandaliang nabawi ng
lungsod estado ng Ur ang kapangyarihan nito
at pinamunuan ang Sumer at Akkad.
• Bumagsak ang dinastiyang Ur sa pagsalakay
ng mga Amorite at Hurrian sa Mesopotamia. Sa
loob ng sumunod na tatlong siglo, ang mga
lungsod-estado sa katimugan, partikular ang
Isin at Larsa, ay nagtunggalian upang
makontrol ang rehiyon.
Babylonian (1792-1595 B.C.E.)
Hammurabi
https://images.app.goo.gl/WrENFHSCNaXSbxfi9
• Sinakop ni Hammurabi, pinuno ng lungsod ng
Babylon, ang Mesopotamia.
• Ang Babylon ay naging kabisera ng
imperyong Babylonia.
• Sa panahon ng kaniyang paghahari, nasakop
ni Hammurabi ang mga kaharian sa hilaga,
kabilang ang kahariang Ashur.
• Nang mamatay si Hammurabi ay
nagkawatak-watak ang kaharian ng Babylon.
• Noong 1595 B.C.E., sinalakay ng mga Hittite
Anatolia ang Babylon bagamat naipagpatuloy

19
Code of Hammurabi
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Code-de-Hammurabi-1.jpg
pa rin ng mga lungsod estado ang pamumuhay
sa ilalim ng mga dayuhang pinuno.
• Ang mga Hittite ay orihinal na nagmula sa
hilagang silangang bahagi ng Black Sea.
Lumisan sila at nanirahan sa Asia Minor
(kasalukuyang Turkey).
Assyrian (1813-605 B.C.E.)
https://images.app.goo.gl/sPVEzLRH9iKSN5tCA
• Noong 1120 B.C.E., nasupil ni Tiglath-Pileser I
(1114-1076 B.C.E.) ang mga Hittite at naabot ng
puwersa ang baybayin ng Mediterranean at itinatag
ang imperyong Assyrian.
• Noong ika-9 na siglo B.C.E., nagpadala sila ng
mga ekspedisyong militar pakanluran upang
mapasakamay ang mahahalagang rutang
pangkalakalan at makatanggap ng tributo.
• Isa si Ashurbanipal (circa 668-627 B.C.E.) sa mga
haring kinakitaan ng maayos na pamamahala sa
kaniyang panahon.
• Pinabagsak ng mga Chaldean ang Assyria sa
isang pagaalsa.
Chaldean (612-539 B.C.E.)
Nebuchadnezzar II
https://images.app.goo.gl/2qNDBpnVtSmQUCRh9
Hanging Gardens
https://images.app.goo.gl/bP8Zh8Rm1xhDULjx5
• Si Nabopolassar (612-605 B.C.E.) – ang nagtatag
ng bagong imperyo ng Babylonia matapos
pangunahan ang isang pag-aalsa laban sa Assyria.
• Tuluyang naigupo ni Nebuchadnezzar II (605-562
B.C.E.), anak ni Nabopolassar ang natitirang hukbo
ng Assyria noong 609 B.C.E.
• Si Nebuchadnezzar II - ang pinuno ng imperyo
nang natamo nito ang rurok ng kadakilaan. Siya rin
ang nagpagawa ng Hanging Gardens of Babylon
para sa kaniyang asawa, kinilala ito ng mga Greek
bilang isa sa Seven Wonders of the Ancient World.

20
• Noong 539 B.C.E., ang Babylon ay nilusob ng
hukbo ni Cyrus the Great ng Persia hanggang
tuluyang naging bahagi ng mas malawak na
imperyo ng mga Persian ang Mesopotamia.
Persian (539-330 B.C.E.)
Cyrus the Great
https://images.app.goo.gl/hQp9mWq8jBkxjGTj8
Zoroaster
https://images.app.goo.gl/kvYXjktwo16bMQ9EA
• Nagtatag ng isang malawak na imperyo ang mga
Persian na tinawag na Imperyong Achaemenid.
Nasa Persia (kasalukuyang Iran) ang sentro ng
imperyong ito.
• Sa ilalim ni Cyrus The Great (559-530 B.C.E.) –
nagsimulang manakop ang mga Persian.
Napasailalim nila ang mga Medes at Chaldean ng
Mesopotamia at Asia Minor (kasalukuyang Turkey).
• Darius The Great (521-486 B.C.E.) – Umabot ang
sakop hanggang India.
• Epektibo ang pangangasiwa ng mga pinunong
Persian sa kanilang imperyo. Hinati ang imperyo sa
mga lalawigan o satrapy at pinamahalaan ng
gobernador o satrap.
• Nagpagawa din dito ng isang Royal Road na
tinatayang may habang 1677 milya o 2699 na
kilometro mula Sardis hanggang Susa.
• Napatanyag din ang mga Persian sa pagsulong ng
relihiyong Zoroastrianism na itinatag ni Zoroaster.

21
Gawain 4. K-BIHASNAN
A. Kumpletuhin ang pangalan ng kabihasnan. Isulat ang mga akmang letra sa loob ng
kahon bago ang bilang.
1.Ito ang unang lungsod ng Mesopotamia.
2. Dito matatagpuan ang Hanging Gardens of
Babylon.
3. Hinati ang mga imperyo sa mga lalawigan o satrapy.
4. Isa sa namuno dito si Ashurbanipal.
5. Isa sa naging pamana nito ang Code of
Hammurabi.
B. Isulat ang impormasyon tungkol sa kabihasnang Mesopotamia upang makumpleto ang
pangungusap.
1. Ang Akkad ang ______________________________________________________.
2. Naging tanyag sa kasaysayan si Nebuchadnezzar sa kasaysayan II nang __________.
3. Sa panahon ni Hammurabi pinatupad niya ang_______________________________.
4. Ang mga Hittite ay _____________________________________________________.
5. Sa ilalim ni Cyrus the Great ay ___________________________________________.
1. Paano nagsimula at nagwakas ang kabihasnang Mesopotamia?
2. Sino-sino ang mga pinunong namahala sa imperyo?
3. Ano ang naging paraan ng kanilang pamamahala?
4. Bakit sinasabing ang kasaysayan ng Mesopotamia ay “pag-usbong at pagbagsak ng
mga kabihasnan?”
M
H D
R N
S A
S A

22
Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya
Sa rehiyong Timog Asya nagsimula ang kabihasnang Indus na nakasentro sa mga
lambak ng Indus River. Dumadaloy ang Indus River sa kasalukuyang bansang India at
Pakistan. Sa nasabing ilog umunlad ang kambal na lungsod ng kabihasnang Indus: ang
Harappa at Mohenjo-Daro na ipinakikita sa kasunod na diyagram.
Nanirahan sa maliliit na pamayanan ang mga Dravidian. Ang kanilang lugar ay
matatagpuan sa mababang bahagi ng lupain, may mainit na klima at halos walang
mapagkukunan ng suplay ng bakal. Ang pagkukulang sa mga kinakailangang suplay ay
napupunan sa tulong ng pakikipagkalakalan hanggang sa katimugang Baluchistan sa
kanlurang Pakistan. Sa loob ng ilang libong taon, nakakuha sila ng bakal, mamahaling
bato, at tabla sa pakikipagpalitan ng kanilang mga produkto, tulad ng bulak, mga butil, at
tela.
htt ps://images.app.goo.gl/ZvHpzXBc4kbCMqi4A
Harappa
Matatagpuan sa
kasalukuyang Punjab
na bahagi ng Pakistan.
May 350 milya ang layo
nito mula sa Mohenjo
Daro pahilaga.
https://images.app.goo.gl/v4Z4Zgi49N9TPAcU9
Mohenjo-Daro
Ang Mohenjo-Daro ay
nasa katimugang
bahagi ng daluyang
Indus River.
- Natuklasan ang dalawang
lungsod na ito sa lambak
Indus at tinatayang
umusbong ito
noong 2700 B.C.E.
- Sinasabing ang mga
Dravidian ang bumuo ng
kabihasnang Indus.
- Planado at malalapad ang
mga kalsada nito.
- Ang mga gusali ay hugis
parisukat at ang mga
kabahayan ay may
malalawak na espasyo.
- Ang pagkakaroon ng mga
palikuran ng mga
kabahayan ay itinuturing na
kauna-unahang paggamit
sa kasaysayan ng
sistemang alkantarilya o
sewerage system.

23
Ang irigasyon ng lupa ay mahalaga sa pagsasaka ng mga Dravidian. Nagaalaga
rin sila ng mga hayop tulad ng elepante, tupa, at kambing. Maaaring sila rin ang kauna-
unahang taong nagtanim ng bulak at nakalikha ng damit mula rito. Mayroon din silang
masistemang pamantayan para sa mga timbang at sukat ng butil at ginto. Samantala,
ang mga artisano ay gumamit ng tanso, bronze, at ginto sa kanilang mga gawain.
Ang lipunang Indus ay kinakitaan ng
malinaw na pagpapangkat-pangkat ng
mga tao. Nakatira sa bahagi ng moog
ang mga naghaharing-uri tulad ng mga
mangangalakal. May mga bahay ring
may tatlong palapag. Maaaring
katibayan ito ng pagkakahati-hati ng
lipunan sa iba’t ibang uri ng tao.
Nagtatag ng mga daungan sa baybayin ng Arabian Sea. Ang mga mangangalakal
ay naglakbay sa mga baybayin patungong Persian Gulf upang dalhin ang kanilang mga
produkto tulad ng telang yari sa bulak, mga butil, turquoise, at ivory. Natagpuan din sa
Sumer ang selyong Harappan na may pictogram na pictogram na representasyon ng
isang bagay sa anyong larawan. Dahil dito, inaakalang ginamit ang selyong ito upang
kilalanin ang mga paninda.Patunay lamang ang kalakalan sa pagitan ng dalawang
kabihasnannoon pa mang 2300 B.C.E. Kapunapunang wala ni isa mang pinuno mula sa
sinaunang kabihasnang Indus ang kilala sa kasalukuyan. Maaaring hanggang ngayon ay
hindi pa nauunawaan ng mga iskolar ang sistema ng pagsulat ng kabihasnang ito kaya
hindi nababasa ang mga naiwang tala.
Sewer System
https://images.app.goo.gl/Ap1VkFjQ2tFLVMbM7

24
Narating ng mga Dravidian ang tugatog ng kanilang kabihasnan noong 2000
B.C.E. subalit matapos ang isang milenyong pamamayani sa Indus, ang kabihasnan at
kulturang umusbong dito ay nagsimulang humina at bumagsak.
May iba’t ibang paliwanag ukol sa pagtatapos ng kabihasnang Indus. May
nagsasabing bunga ito ng pagkaubos ng mga puno, mga labis na pagbaha, at pagbabago
sa klima. Maaari rin daw nagkaroon ng lindol o pagsabog ng bulkan.
May mga ebidensiya rin na ang pagkatuyo ng Sarasvati River ay nagresulta sa
pagtatapos ng kabihasnang Harappa noong 1900 B.C.E.
Isang lumang paliwanag ang teoryang Mohenjo Daro at Harappa ay nawasak dahil
sa paglusob ng mga pangkat nomadiko-pastoral mula sa gitnang Asya, kabilang ang mga
Aryan. Walang malinaw na ebidensiya na naglabanan nga ang mga Dravidian at Aryan
na nagdulot ng wakas sa kabihasnang Indus.
Ang mga Aryan ay pinaniniwalaang
nagmula sa steppe ng Asya sa kanluran ng Hindu
Kush at nakarating sa Timog Asya sa
pamamagitan ng pagdaan sa Khyber Pass. Sila ay
mas matatangkad at mapuputi kung ihahambing
sa mga naunang taong nanirahan sa lambak ng
Indus. Dumating ang mga Aryan sa panahong
mahina na ang kabihasnang Indus.
Steatite Seal
http://phys.org/news168539680.html

25
Ang Panahong Vedic (1500-500 B.C.E.)
Ang mga Aryan ay nagtungo sa kanluran ng Europe at timog-silangan ng Persia
at India. Dinala nila sa mga rehiyong ito ang wikang tinatawag ngayong Indo- European.
Ang Sanskrit, ang wikang klasikal ng panitikang Indian, ay nabibilang sa pamilya ng Indo-
European. Ang mga makabagong wika tulad ng Hindi at Bengali ay nag-ugat din sa Indo-
European.
Ang salitang “Arya” ay nangangahulugang “marangal” sa wikang Sanskrit.Ginamit
ito upang tukuyin ang mga pangkat ng tao o lahi. Ang kaalaman ukol sa unang milenyong
pamamayani ng mga Aryan sa hilaga at hilagangkanlurang India ay hango sa apat na
sagradong aklat na tinatawag na Vedas: ang Rig Veda, Sama Veda, Yajur Veda, at
Atharva Veda. Ang Vedas ay tinipong himnong pandigma, mga sagradong rituwal, mga
sawikain, at mga salaysay. Makikita sa Vedas kung paano namuhay ang mga Aryan mula
1500 B.C.E. hanggang 500 B.C.E. na tinatawag ding panahong Vedic.
Dinala ng mga Aryan ang kanilang mga diyos (na kadalasan ay mga lalaki at
mapandigma) at kulturang pinangingibabawan ng mga lalaki. Ngunit unti-unti rin silang
umangkop sa kanilang bagong kapaligiran.Hindi na pagpapastol ang kanilang
kabuhayan, natuto silang magsaka.Nakabuo rin sila ng sistema ng pagsulat. Pagsapit ng
1100 B.C.E.,tuluyang nasakop ng mga Aryan ang hilagang bahagi ng India.
Ang lipunan ng mga sinaunang Aryan ay may tatlong antas lamang: – maharlikang
mandirigma, mga pari, at mga pangkaraniwang mamamayan.
Kapansin-pansing ang mga kasapi ng bawat antas ay maaaring makalipat sa
ibang antas ng lipunan. Ang isang mandirigma ay pinipili upang pamunuan at
pangasiwaan ang pang-araw-araw na pamumuhay ng mga tao. Malinaw rin ang mga

26
tungkuling nakaatang sa kalalakihan at kababaihan. Subalit ang pagsakop nila sa
Lambak ng Indus ay nagdulot ng malaking pagbabago sa kanilang pamumuhay. Ang
lipunan ay naging mahigpit at masalimuot nang lumaon. Nagtatatag ng kaharian at
pagiging pinuno ay nagsimulang mamana. Naging mahalaga sa kanilang paniniwala ang
mga rituwal at sakripisyo ng mga pari.
Nang lumaon, nabuo ang tinatawag na sistemang caste sa India. Ang katagang
ito ay unang ginamit ng mga Portuguese na nakarating sa India noong ika- 16 na siglo.
Ang terminong ito ay hango sa salitang casta na nanganga-hulugang ”lahi” o ”angkan.
Makikita sa ilustrasyon ang sistemang caste na nagpapakita ng pagpapangkat ng
mga tao.
Sistemang Caste
Brahmin
kaparian
Ksatriya
mandirigma
Vaisya
mangangalakal, artisan,
magsasakang may lupa
Sudra
magsasakang walang sariling lupa, Dravidian,
inapo ng Aryan na nakapag-asawa ng hindi Aryan
Pariah
Naglilinis ng kalsada, nagsusunog ng mga patay,
nagbibitay sa mga kriminal

27
Gawain 5. Certified Indus
A. Iguhit sa loob ng kahon ang tatlong mahahalagang bagay na gusto mo sa pamumuhay
ng mga katutubo at dayuhang Aryan na nanirahan sa Timog Asya. Pagkatapos, ay isulat
sa loob ng bilog ang datos at kahalagahan nito sa kanilang pamumuhay.

28
B. Gumawa ng Venn Diagram tungkol sa kambal na lungsod Kabihasnang Indus: ang
Harappa at Mohenjo-Daro.
1. Ano ang dalawang lungsod na umunlad sa lambak-ilog ng Indus? Ilarawan ang mga
ito.
2. Paano mailalarawan ang pamumuhay ng mga tao sa panahong Vedic?
3. Ano ang iyong opinyon tungkol sa pagpapangkat-pangkat ng mga tao sa India batay
sa sistemang Caste? Ipaliwanag ang sagot.
4. Masasabi ba nating sa kasalukuyang ay mayroon pa ring pagpapangkat-pangkat ng
mga tao? Pangatwiranan.
Harappa
Harappa Mohenjo-Daro

29
Pagbuo ng mga Kaharian at Imperyo (500 B.C.E.- 500 C.E.)
Mula sa kanilang orihinal na pamayanan sa rehiyonng Punjab, nagsimulang
tunguhin ng mga Aryan ang bahaging pasilangan. Mga 600 B.C.E. noon at 16
pinakamakapangyarihang mga estado ay matatagpuan sa kapatagan ng hilagang India
mula sa kasalukuyang Afghanistan hanggang Bangladesh. Kabilang dito ang Magadha,
Kosala, Kuru, at Gandhara.
Pagsapit ng 500 B.C.E.,ang malaking bahagi ng hilagang India ay pinanirahan at
sinaka ng mga Aryan. Ang dating payak na pamamahala ng mga pinuno sa maliliit na
pamayanan ay napalitan ng mas malalaking estadong nasa ilalim ng monarkiyang
namamana. Ang mga umuunlad na estadong ito ay nangailangang mangolekta ng buwis
mula sa mga opisyal, magtatag ng mga hukbo, at magtayo ng mga bagong lungsod at
lansangan.
Isa ang Magadha sa mga pinakamatatag at pinakamasaganang kaharian sa
bahagi ng Ganges River. Nagtataglay ito ng mineral na bakal, matabang lupain,
mayamang kagubatan na pinagkukunan ng mga tabla, at elepante na mahalaga sa
panahon ng digmaan at pagsasaka.
Isa sa mahusay na pinuno ng Magadha si Bimbisara (545-494 B.C.E.) Nagpagawa
siya ng mga kalsada, isinaayos ang pangangasiwa sa mga pamayanan, at pinalakas ang
kaharian kung ihahambing sa mga karatig-lugar. Lalo pang pinalawig ng sumusunod na
pinuno ang teritoryo ng kaharian. Nang lumaon, nagawang mapamunuan ng Magadha
ang kalakhang kapatagan ng Ganges at buong hilagang India hanggang Punjab. Ito ang
naging pinakamalawak na kaharian sa panahong ito. Ang kabisera nito ay nasa
Pataliputra na ngayon ay makabagong Patna sa Bihar.

30
Halos kasabay ng panahong lumalakas ang Magadha, isang hukbong
pinamunuan ni Cyrus the Great mula Persia ang sumalakay sa hilagang-kanlurang India.
Noong 518 B.C.E. nasakop ni Darius, ang pumalit kay Cyrus, ang mga Lambak ng Indus
at Punjab. Ang bahaging ito ng India ay napasailalim ng Persia sa loob ng halos dalawang
siglo. Ang mga lungsod ng Persia ay naging sentro ng kaalaman at kultura ang
kalalakihan mula sa iba’t ibang kaharian ay maaaring makapag-aral.
Tinapos ni Alexander, The Great ng Macedonia ang kapangyarihan ng Persia.
Tinalo niya ang mga Persian sa mga labanan bago tuluyang tinahak ang landas
patungong India noong 327 B.C.E. Matapos ang madugong pakikipagtunggalian ng
hukbo ni Alexander sa pinagsamang puwersa ng mgaPersian at Indian, nagawa rin nilang
matawid ang Indus River. Subalit dahil sa layo ng kanilang nilakbay at labis na kapaguran,
ang mga tauhan ni Alexander ay nagbantang mag-alsa laban sa kaniya. Dahil dito,
napilitang lisanin ni Alexander ang India. Mahihinuhang pagod na ang mga tropa at
maaaring tinamaan sila ng sakit o ng sakuna. Bukod dito, kulang na ang pantustos sa
kanilang mga pangangailangan. Sa pagkamatay ni Alexander noong 323 B.C.E., ang
bahagi ng hilagang-kanlurang India ay naiwang walang mahusay na pinuno.
Pagkatapos nito, iba’t ibang mga imperyo ang naitatag sa India. Tunghayan
ang kasunod na diyagram.

31
Imperyo ng Maurya
Pagkatatag
• Noong 322 B.C.E., nasakop ni Chandragupta Maurya ang dating kaharian ng
Magadha at tinungo ang mga naiwang lupain ni Alexander. Sakop ng imperyo ang
hilagang India at bahagi ng kasalukuyang Afghanistan.
Mahahalagang Pangyayari
• Ang kabisera ay nanatili sa Pataliputra.
• Tagapayo ni Chandragupta Maurya si Kautilya, ang may
akda ng Arthasastra. Naglalaman ito ng mga kaisipan
hinggil sa pangangasiwa .at estratehiyang politikal.
• Ang imperyo ay pinamunuan ni Ashoka o Asoka (269-232
B.C.E.) ang kinikilalang pinakamahusay na pinuno ng
Maurya at isa sa mahuhusay na pinuno sa kasaysayan ng
daigdig. Matapos ang kaniyang
• madugong pakikibaka sa mga kalinga ng Orissa noong 261 B.C.E. na tinatayang
100,000 katao ang nasawi, tinalikdan niya angkarahasan at sinunod ang mga turo
ni Buddha.
Pagbagsak
• Nagsimulang humiwalay sa imperyo ang ilang mga estadong malayo sa kabisera. Sa
pagbagsak ng Imperyong Maurya noong ikalawang siglo B.C.E. nagtagisan ng
kapangyarihan ang mga estado ng India. Sa sumunod na limang siglo, ang hilaga at
gitnang India ay nahati sa maliliit na kaharian at estado.
Lions of Sarnath
https://en.wikipedia.org/wiki/State_Emblem_of_India#/
media/File:Sarnath_pillar_capital_of_Ashoka.jpg

32
Imperyong Gupta
Pagkatatag
• Ang pangalan nito ay hango mula sa pangalan ng naunang imperyo. Itinatag ito
ni Chandragupta I (circa 319-335 C.E.)
• Chandragupta II (Circa 376-415 C.E.) Nakontrol uli
ang hilagang India. Muli, ang kabisera ng imperyo ay
nasa Pataliputra.
• Itinuturing itong panahong klasikal ng India.
• Naging epektibo ang pangangasiwa samantalang
ang panitikan, sining, at agham ay yumabong.
Maunlad ang mga larangan ng astronomiya,
matematika, at siruhiya (surgery) sa panahong ito.
• Si Kalidasa, ang kinikilalang pinakamahusay na manunulat at makata ng India, ay
nabuhay sa panahong ito bagama’t hindi alam ang eksaktong petsa. Ang dulang
• Sakuntala na tinatayang isinulat niya noong ikaapat o ikalimang siglo C.E. ay
hango mula sa kaisipang Hindu.
Pagbagsak
• Sa pagsapit ng ikaanim na siglo C.E., nagsimulang humina at bumagsak ang
Gupta sa kamay ng panibagong mananakop, ang mga White Hun, na maaaring
mga Iranian o Turk mula sa Gitnang Asya.
Si Reyna Kumaradevi
at Chandragupta I
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Queen_Kumara
devi_and_King_Chandragupta_I_on_a_coin_of
_their_soSamudragupta_350_380_CE.jpg

33
Imperyong Mogul
Pagkatatag
• Itinatag ang Mogul nang masakop ni Babur ang hilagang India at Delhi noong
1526.
• Narating ng imperyo ang tugatog ng kapangyarihan sa ilalim ni Akbar na namuno
sa kabuuan ng hilagang India mula 1556 hanggang 1605.
• Nagpatupad siya ng kalayaan sa pananampalataya at makatarungang
pangangasiwa.
• Ilan pang magagaling na pinuno ang
humalili kay Akbar tulad nina Shah Jahan
na nagpatayo ng Taj Mahal at Aurangzeb
nagbawal ng sugal, alak, prostitusyon,at
sati (suttee) o pagsunog ng buhay sa mga
biyuda.
Pagbagsak
• Sa pagsapit ng ikaanim na siglo C.E., nagsimulang humina at bumagsak ang
Gupta sa kamay ng panibagong mananakop,ang mga White Hun, na maaaring
mga Iranian o Turk mula sa Gitnang Asya
• Labis na humina ang Mogul dahil na rin sa pagdating ng makapangyarihang
English sa India.
Taj Mahal
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Taj_Mahal_2012.jpg

34
Gawain 6. Empire-cal Data
Kumpletuhin ang diyagram tungkol sa mga imperyong itinatag sa Timog Asya. Sa
mga unang kahon, itala ang mahahalagang datos sa bawat imperyo. Sa mga ikalawang
kahon, isulat ang mga tanyag na pinuno ng imperyo at ilarawan ang bawat isa. Sa huling
kahon, magbigay ng isang aral na natutuhan sa mga itinatag na imperyo sa Timog Asya.
Imperyo sa Timog Asya
Maurya Gupta Mogul
Datos:
•
•
•
Datos:
•
•
•
Datos:
•
•
•
Pinuno:
•
•
•
Pinuno:
•
•
•
Pinuno:
•
•
•
Aral na Natutuhan:
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang naging kontribusyon ng mga pinuno sa pag-unlad ng kanilang imperyo?
2. Paano bumagsak ang mga naturang imperyo sa Timog Asya?
3. Ano-ano ang naging ambag ng mga imperyong ito sa kasalukuyang kabihasnan?
4. Paano ipinamalas ng mga taga-Indus ang kahusayan at kasanayan upang mapaunlad
ang kanilang kabihasnan?

35
Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya
Ang mga natural na hadlang sa China tulad ng mga disyerto, bulubundukin, at
dagat ang nagbigay-daan sa pagpapanatili ng natatanging kultura ng mga sinaunang
Tsino at pag-unlad ng isang kabihasnang tumagal ng halos 3000 taon. Suriin ang
kasunod na diyagram:
Kabihasnang Tsino
Xia
(2000 - 1570 BCE)
• Sinasabing nag-ugat ito mula sa Longshan, isang
kulturang Neolitikong laganap sa lambak ng Huang
Ho.
• Hindi pa ito lubusang napatutunayan dahil sa
kawalan ng matibay na ebidensiyang arkeolohiya.
Shang
(1570 - 1045 BCE)
Oracle Bone
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Orakelknochen.JPG
• Sinasabing ito ang pinakamaunlad na kabihasnang
gumamit ng bronse sa panahong ito.
• Naiwang kasulatan ng panahong ito ang
pinakamatanda sa mga panulat sa Tsino na
nakasulat sa mga oracle bones o mga tortoise shell
at cattle bone.
• Malimit ang isinagawang pagsasakripisyo ng mga
tao lalo na sa tuwing may namamatay na pinuno.
• Pinatalsik ang Shang noong 1045 B.C.E.
Zhou o Chou
(1045 - 221 BCE)
Confucius
https://images.app.goo.gl/kqf7FvW5CQt11MER8
• Naniwala ang mga tao sa Mandate of Heaven o
“Basbas ng Kalangitan.” na, ang emperador ay
namumuno sa kapahintulutan ng langit . Pinili siya
dahil puno siya ng kabutihan. Kapag siya ay naging
masama at mapangabuso, ay babawiin ng
kalangiatan sa anyo ng lindol, bagyo, tagtuyot, peste
o digmaan.

36
• Umusbong noon ang mahahalagang kaisipang
humubog sa kamalayang Tsino kabilang ang:
- Confucianism - Layuning magkaroon ng isang
tahimik at organisadong lipunan sa pamamagitan
ng pagpapabuti sa sarili at pagpapahalaga sa
ugnayan ng mga tao sa lipunan.
- Taoism - Hangad ang balanseng sa kalikasan at
daigdig at pakikiayon ng tao sa kalikasan.
- Legalism - Ipinanganak ang tao na masama at
makasarili. Subalit sila ay maaaring mapasunod
sa pamamagitan ng mahigpit na batas at
marahas na kaparusahan.
Q’in o Ch’in
(221 - 206 BCE)
Great Wall of China
http://en.wikipedia.org/wiki/File:The_Great_Wall_of_Ch
ina_at_Jinshanling.jpg
Shih Huangdi
https://images.app.goo.gl/epyWkCmpT1jD5ajW7
• Ginapi ng mga pinunong Qin ang mga estado ng
dinastiyang Zhou.
• Sa ilalim ni Ying Zheng ng Qin o Ch’in, nagawang
pag-isahin ang mga nagdidigmaang estado at
isinailalim sa kaniyang kapangyarihan ang iba’t
ibang rehiyon sa China. Inihayag niya ang sarili
bilang “Unang Emperador” ng China at kinilala bilang
si Shi Huangdi o Shih Huang Ti (221-210 B.C.E.).
• Ang hinahangaang Great Wall of China ay itinayo
upang magsilbing-tanggulan laban sa mga tribong
nomadiko na nagmula sa hilaga ng China may haba
2400 kilometro o 1500 milya.
• Humina ang dinastiya nang mamatay si Shih
Huangdi at napalitan ng dinastiyang Han nang mag-
alsa si Lui Bang.
Han • Ito ang kauna-unahang dinastiyang yumakap sa
Confucianism.
• Ang pagsulat ng kasaysayan ng China ay isang

37
(202 BCE - 220 CE)
Mapa ng Han
https://images.app.goo.gl/vW7b1HtNfHH1MUVY9
napakalaking ambag ng Dinastiyang Han.
Sui
(589 - 618 CE)
Grand Canal
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Kaiserkanal01.jpg
• Nagkaroon lamang ng dalawang emperador ang Sui.
Gayon man, nagawa nitong muling pag-isahin ang
watak-watak na teritoryo ng China.
• Isinaayos sa panahong ito ang Great Wall na
napabayaan sa mahabang panahon. Ginawa rin ang
Grand Canal na nag-uugnay sa mga ilog ng Huang
Ho at Yangtze.
T’ang
(618 - 907 CE)
Mapa ng T’ang
https://images.app.goo.gl/bWDq26LSTZXTzmnL8
Li Yuan
https://images.app.goo.gl/C7ZTxpkDp3wnhmKf8
• Li Yuan – Dating opisyal ng Sui na nag-alsa laban sa
dinastiya dahil sa mga pang-aabuso. Itinatag niya
ang dinastiyang T’ang.
• Itinuturing na isa sa mga dakilang dinastiya ng China
sapagkat nagkaroon muli ng kasaganaan ang lupain
at mabilis na mga pagbabago sa larangan ng sining
at teknolohiya.
• Ang Buddhism na naging dominanteng relihiyon sa
mga panahong ito ay tinangkilik ng mga dugong
bughaw at mga karaniwang tao.
• Ibinalik ang civil service examination system na
naging mahalaga sa pagpili ng opisyal ng
pamahalaan. Ang pagsusulit na ito ay unang ginamit
sa panahong Han subalit pinagbuti pa sa panahong
T’ang.
• Bumagsak ang dinastiya dahil sa samu’t saring
pagaalsang naganap sa China.

38
Song
(960 - 1127 CE)
• Itinayo ng isang hukbong imperyal ang dinastiyang
ito.
• Naging sapat ang suplay ng pagkain sa China dahil
sa pag-unlad ng teknolohiyang agrikultural.
• Nalikha ang isang paraan ng paglilimbag.
• Sinakop ng mga barbaro ang hilagang bahagi ng
China kaya napilitan ang Song na iwanan ang
kabisera nito noong ika-12 siglo.
Yuan
(1279 – 1368 CE)
Kublai Khan
https://images.app.goo.gl/r7sDGZMkWUNrg4Cr5
• Itinatag ito ni Kublai Khan, isang Mongol. Sa unang
pagkakataon para sa mga Tsino, ang kabuuang
China ay pinamunuan ng mga dayuhang barbaro.
• Ang mga Mongol ay kaiba sa mga Tsino sa
aspektong kultural, tradisyon, at wika. Pinanatili nila
ang kanilang pagkakakilanlan at namuhay nang
hiwalay sa China na hindi nila pinagkatiwalaan.
• Pagkatapos ng mga labanan dumaan ang dinastiya
sa tinatawag na Pax Mongolica o panahon ng
kapayapaan, maayos na sistema ng komunikasyon,
at mabuting kalakalan sa malawak na teritoryong
sakop mula Timog-silangang Asya hanggang
silangang Europe.
• Pinabagsak ang dinastiya ng mga pag-aalsa na ang
isa ay pinamunuan ni Zhu Yuanzhang at itinatag ang
dinastiyang Ming.
Ming
(1368 - 1644)
• Ang malaking bahagi ng Great Wall ay itinayo sa
ilalim ng dinastiyang ito. Naitayo rin ang Forbidden
City sa Peking na naging tahanan ng emperador.
• Ang sining ay napayaman partikular ang paggawa ng
porselana. Naglayag at nakarating sa Indian Ocean

39
Forbidden City
https://images.app.goo.gl/8aXAh8rci7SXL1pY9
at silangang bahagi ng Africa ang mga Tsino sa
pamumuno ni Admiral Zheng He.
• Maraming aklat ang nailimbag sa pamamagitan ng
pamamaraang movable type. Lumaki rin ang
populasyon ng China na umabot sa 100 milyon.
• Bumagsak ang dinastiya noong 1644. Pinahina ito
ng mga pagtutol sa mga pagbabago sa lipunan.
Kasama rito ang pakikipaglaban nito sa Japan na
sumalakay sa Korea.
Qing o Ch’ing
(1644- 1911)
Mapa ng China sa ilalim ng
Qing
https://images.app.goo.gl/xLdFjwc63aKvQJ32A
• Itinatag ito ng mga Manchu. Matapos magapi ang
Dinastiyang Ming na mga semi-nomadic mula sa
hilagang Manchuria at itinuturing ng mga Tsino na
barbarong dayuhan.
• Ang pagkatalo ng China sa mga Digmaang Opium
laban sa England (1839-1842) at laban sa England
at France (1856-1860) ay malaking dagok sa
imperyo. Tinutulan ng pamahalaang China ang
pagbebenta ng opyo ng mga Europeo sa China,
dahil nakasisira ito sa moralidad ng tao at kaayusan
ng lipunan.
• Sa pagkatalo ng China, nagkaloob ito ng mga
konsesyon sa mga dayuhan, kabilang ang
pagkakaloob ng lupain tulad ng Hong Kong sa mga
British. Pinagkalooban din sila ng karapatang
pakinabangan at pamunuan ang ilang teritoryo sa
China bilang sphere of influence o mga rehiyon kung
saan nangingibabaw ang kapakanang pang-
ekonomiya ng nanalong bansa.
• Hinangad ng Rebelyong Taiping (1850-1865) at
Rebelyong Nien (1851-1863) na pabagsakin ang
mga Manchu na lubhang mahina at walang

40
kakayahang labanan ang panghihimasok ng mga
Kanluranin. Nais din ng Rebelyong Taiping na
baguhin ang tradisyonal na lipunang Tsino.
Samantala, sumuporta ang Rebelyong Boxer (1900)
sa mga Manchu sa layuning palayasin ang mga
mapanghimasok na Kanluranin. Lalong humina ang
Dinastiyang Qing nang magapi ang hukbong Tsino
sa Digmaang Sino-French (1883-1885) at Digmaang
Sino-Japanese (1894-1895).
• Noong 1911, nagwakas ang sistema ng dinastiya sa
China nang maganap ang Rebolusyon ng 1911 na
nagbigay-daan sa pagkatatag ng Republika ng
China.
Gawain 7: Chin-a Up!
A. Ayusin ang mga titik na nasa loob ng kahon upang mabuo ang wastong kasagutan
tungkol sa Kabihasnang Tsino.
1 OEALCR OENB Dito nakasulat ang mga naiwang kasulatan ng mga
sinaunang Tsinong nabuhay sa dinastiyang ito.
2 ZUOH Dito lumaganap ang kaisipang Mandate of Heaven.
3 IXA Sinasabing nag-ugat ito mula sa Longshan, isang kulturang
Neolitikong laganap sa lambak ng Huang Ho.
4 UIS Sa dinastiyang ito ginawa ang Grand Canal na nag-uugnay
sa mga ilog ng Huang Ho at Yangtze.
5 CAIOSINCMUFN Isa sa kaisipang Tsino na ang layunin ay magkaroon ng
isang tahimik at organisadong lipunan sa pamamagitan ng
pagpapabuti sa sarili at pagpapahalaga sa ugnayan ng mga
tao sa lipunan.

41
6 NODRIBEDF CYIT Ito ay matatagpuan sa Peking na nagsilbing tahanan ng
mga emperador.
7 OGSN Itinayo ng isang hukbong imperial ang dinastiyang ito.
8 TSMIOA Hangad ng kaisipang ito ang balanseng kalikasan at
pakikiayon ng tao sa kalikasan.
9 ERTAG LALW Nagsilbing-tanggulan ang estrukturang ito laban sa mga
tribong nomadiko sa hilagang China.
10 IGNQ Ito ang huling dinastiya ng China.
B. Tsino Ako?
Kilalanin ang mga naging bantog na mga pinuno sa Kabihasnang Tsino at ano ang
kanilang mga nagawa. Kumpletuhin ang tsart sa ibaba.
# Pinuno Mga Nagawa
1 Kinilala niya ang kanyang sarili bilang “Unang Emperador”
ng China.
2 Dating opisyal ng Sui na nag-alsa laban sa at nagtatag ng
dinastiyang T’ang.
3 Isang Mongol na namuno sa Yuan.
4 Siya ang namuno sa mga Tsino sa paglalayag at nakarating
sa Indian Ocean at silangang bahagi ng Africa.
5 Nakasentro sa kaniyang mga aral ang kaisipang
Confucianism.
1. Ilarawan ang heograpiya ng lugar kung saan umusbong ang Kabihasnang Tsino.
2. Paano isinasakatuparan ang Mandate of Heaven? Paano ito nakakamit o nawawala
ng isang pinuno?
3. Paano nagwakas ang mga dinastiya sa China?

42
Kabihasnang Egyptian
Ang sinaunang kasaysayan ng Egypt ay kadalasang hinahati sa mga panahong
batay sa dinastiya ng naghaharing pharaoh. Ang pharaoh ang tumayong pinuno at hari
ng sinaunang Egypt at itinuring ding isang diyos na taglay ang mga lihim ng langit at lupa.
Para sa mga pharaoh, sila ang tagapagtanggol sa kanilang nasasakupan. Sa
pangkalahatan, maituturing na kontrolado ng isang pharaoh ang lahat ng aspekto ng
pamumuhay ng mga sinaunang Egyptian. Kabilang sa kaniyang mga tungkulin ang
pagsasaayos ng mga irigasyon, pagkontrol sa kalakalan, pagtatakda ng mga batas,
pagpapanatili ng hukbo, at pagtiyak sa kaayusan ng Egypt.
Ang mga iskolar na nag-aaral sa kasaysayan ng Egypt ay tinatawag na mga
Egyptologist. Batay sa ilang tala, mahahati ang kronolohiya ng kasaysayan ng Egypt
sa sumusunod na pagpapanahon:
1 Pre-dynastic Period Nauna sa Panahon
ng mga Dinastiya
Nauna sa 3100 BCE
2 Early Dynastic Period Panahon ng mga Unang
Dinastiya
Una at Ikalawang Dinastiya
(circa 3100-2670 BCE)
3 Old Kingdom Matandang Kaharian Ikatlo hanggang Ikaanim
na Dinastiya (circa 2670-2150 BCE)
4 First Intermediate
Period
Unang Intermedyang
Panahon
Ikapito hanggang Ika-11 Dinastiya
(circa 2150-2040 BCE)
5 Middle Kingdom Gitnang Kaharian Ika-12 at Ika-13 Dinastiya
(circa 2040-1650 BCE)
6 Second Intermediate
Period
Ikalawang Intermedyang
Panahon
Ika-14 hanggang Ika-17 Dinastiya
(circa 1650-1550 BCE)
7 New Kingdom Bagong Kaharian Ika-18 hanggang Ika-20 Dinastiya
(circa 1550-1070 BCE)
8 Third Intermediate
Period
Ikatlong Intermedyang
Panahon
Ika-21 hanggang Ika-25 Dinastiya
(circa 1070-664 BCE)
9 Late Period Huling Panahon Ika-26 hanggang Ika-31 Dinastiya
(circa 664-330 BCE)

43
Nangingibabaw ang bawat dinastiya hangga’t hindi ito napatatalsik o walang
tagapagmana sa trono. Ang mga petsa ng mga pangyayari sa kasaysayan ng Egypt ay
patuloy pa ring paksa ng mga pananaliksik kaya di pa maitakda ang tiyak na petsa.
Suriin ang kasunod na diyagram upang higit na maunawaan ang daloy ng
sinaunang kasaysayan ng Egypt.
1. Nauna sa Panahon ng mga Dinastiya
Nile hieroglyphics nome nomarch
Ang mga sinaunang Egyptian ay namuhay sa mga
pamayanang malapit sa Nile. Tulad sa Mesopotomia,
sumasailalim sila sa pamamahala ng mga lokal na
pinunong may kontrol sa pakikipagkalakalan. Ang mga
eskribano ay nakapaglinang din ng kanilang sariling
sistema ng pagsulat na tinatawag na hieroglyphics o nangangahulugang “sagradong ukit”
o hieratic sa wikang Greek. Ang sinaunang panulat na ito ay naging mahalaga sa
pakikipagkalakalan at pagtatala ng mga pangyayari.
Pagsapit ng ikaapat na milenyo B.C.E., ang ilang pamayanan ay naging sentro ng
pamumuhay sa sinaunang Egypt. Nang lumaon, ang mga ito ay tinawa g na nome o
malalayang pamayanan na naging batayan ng mga binuong lalawigan ng sinaunang
estado ng Egypt. Ang mga pinuno ng mga nome o nomarch, ay untiunting nakapagbuklod
ng isang estado sa Nile upang makabuo ng panrehiyong pagkakakilanlan.
Ano-ano ang tungkulin ng isang Pharaoh?
1. Ano kahalagahan ng kaalaman sa pagsulat para sa mga sinaunang Egyptian?
2. Ano ang nome?
https://images.app.goo.gl/2dheBiXswJoeaPED6

44
2. Panahon ng mga Unang Dinastiya
Upper Egypt Lower Egypt Menes Memphis
Ang proseso ng pagbubuo ng isang estado ay
nagtagal ng ilang siglo. Mahalagang salik ang
pagkakaroon ng mga alyansa sa harap ng mabilis
na mga pagbabago sa aspektong pangkabuhayan
at politikal. Unti-unti ring lumaki ang populasyong
nangailangan ng mas intensibong irigasyon para sa mga lupang sak ahan. Dalawang
kaharian ang nabuo sa kahabaan ng Nile, ang Upper Egypt at Lower Egypt. Noong 3100
B.C.E., isang pinuno ng Upper Egypt, sa katauhan ni Menes, ang sumakop sa Lower
Egypt na nagbigay-daan upang mapag-isa ang lupain sa mahabang panahon. Si Menes
ay isa sa mga pinakaunang pharaoh sa panahon ng Unang Dinastiya ng Egypt. Maliban
sa pagkakaroon ng pinag-isang pangangasiwa, nagtalaga rin siya ng mga gobernador sa
iba’t ibang lupain. Ang Memphis ang naging kabisera sa panahon ng paghahari ni Menes.
Transisyon sa Susunod na Yunit
3. Matandang Kaharian
Great Pyramid Khufu Seven Wonders Pepi II
Ang Matandang Kaharian ay nagsimula sa Ikatlong Dinastiya ng Egypt. Ang mga
kahanga-hangang pyramid o piramide ng Egypt na itinayo sa panahong ito ay nagsilbing
mga monumento ng kapangyarihan ng mga pharaoh at huling hantungan sa kanilang
pagpanaw. Ang pagtatayo ng mga ganitong uri ng estruktura ay nangailangan ng husay
mula sa mga arkitektong nagdisenyo at sakripisyo naman mula sa libo-libong taong
http://schools.yrdsb.ca/markville.ss/projects/classof2007/
16chong/donnelly/Egypt%20Web%20Site/crowns1.jpg
1.Ano ang kahalagahan ni Menes sa sinaunang kasaysayan ng Egypt?
2. Paano pinamahalaan ni Menes ang Egypt?

45
nagtayo nito. Ang ilan sa halimbawa nito ay ang Great
Pyramid ni Khufu o Cheops sa Giza na naitayo noong 2600
B.C.E. Ito ay may lawak na 5.3 ektarya at may taas na 147
metro.
Makalipas lamang ang dalawang siglo, nahinto ang pagtatayo ng mga piramide.
Sa kabuuan, tinatayang may 80 lokasyon ang pinagtayuan ng mga piramide sa Egypt
subalit ang karamihan sa mga ito ay gumuho na. Ang mga piramide ang tanging
estrukturang Egyptian na nananatili sa kasalukuyang panahon. Kabilang ito sa
tinaguriang Seven Wonders of the Ancient World na itinala ng mga Greek na
pinakamagandang arkitektura sa mundo.
Bagama’t natigil na ang pagpapagawa ng piramide, itinuon na lamang ng mga
pharaoh ang panahon sa iba pang mga pampublikong gawain. Kabilang dito ang
paghukay ng kanal upang iugnay ang Nile River at Red Sea at nang mapabilis ang
kalakalan at transportasyon. Gayundin ang pagsipsip ng mga latian sa Nile Delta upang
maging bagong taniman.
Si Pepi II ang kahuli-hulihang pharaoh ng Ikaanim na Dinastiya (circa 90 BCE).
Pinaniniwalaang tumagal ng 94 na taon ang kaniyang pamumuno na nangangahulugang
siya ang pinakamatagal na naghari sa lahat ng hari sa kasaysayan. Anim na taong gulang
lamang si Pepi II nang maupo sa trono. Namatay siya sa edad na 100. Bumagsak ang
Old Kingdom sa kaniyang pagkamatay. Ang kaharian ay nagsimulang humina dahil sa
laganap na taggutom at mahinang pamamahala. Nagsimulang hamunin ng ilang mga
opisyal ng pamahalaan ang kapangyarihan ng pharaoh. Dahil dito, nasadlak ang lupain
sa kaguluhan sa loob halos ng dalawang siglo.
https://images.app.goo.gl/GyCY6cxHnMwKyD53A

46
4. Unang Intermedyang Panahon
Ang tinatawag na Unang Intermedyang Panahon ay panahon ng Ikapito hanggang
Ika-11 Dinastiya ng Egypt. Sa pagsapit ng 2160 BCE, tinangka ng mga panibagong
pharaoh na pagbukluring muli ang Lower Egypt mula sa kabisera nitong Heracleopolis.
Sa kabilang dako, ang kanilang mga katunggali sa Thebes ay binuo naman ang Upper
Egypt. Dulot nito, nagsagupaan ang dalawang magkaribal na dinastiya sa Egypt. Ang
mga pinuno mula sa Heracleopolis ay nagmula sa linya ng pharaoh na si Akhtoy
samantalang ang unang apat na pinuno mula sa Thebes ay pinangalanang Inyotef o
Antef.
5. Gitnang Panahon
Mentuhotep I Itjtawy Amenemhet II Hyksos
Ang kaguluhang politikal ay nagtapos nang manungkulan si Mentuhotep I. Sa mga
sumunod na naghari, napag-isa muli ang Egypt. Nalipat ang kabisera sa Itjtawy
(ipinapalagay na ngayon ay el-Lisht) sa Lower Egypt. Sa panahon ni Senusret I o
Sesostris I (1970-1926 BCE), nakipagtunggali siya sa bahaging Nubia. Noong 1878 BCE,
ipinagpatuloy ni Senusret o Sesostris III (1878-1842 BCE) ang kampanyang militar sa
Nubia. Sa una ring pagkakataon, tinangka niyang palawakin ang kapangyarihan ng Egypt
hanggang Syria. Ang pinakamahusay na pinuno ng panahong ito ay si Amenemhet II
(1929-1895 BCE) na namayani sa loob ng 45 taon.
Hindi sa Lambak ng Nile naganap ang mga gawain ng karamihan sa mga naging
pinuno ng Ika-12 Dinastiya. Sa halip, maraming ekspedisyon ang nagtungo sa Nubia,
1. Bakit kahanga-hanga ang mga piramideng naipatayo ng Egypt?
2. Sino si Pepi II?

47
Syria, at Eastern Desert upang tumuklas ng mahahalagang bagay na maaaring minahin
o mga kahoy na maaaring gamitin. Nagkaroon din ng kalakalan sa pagitan ng Egypt at
Crete ng kabihasnang Minoan.
Ang Ika-13 Dinastiya ay bahagi ng Gitnang Kaharian. Kaguluhan at pagdating ng
mga Hyksos mula sa Asya ang namayani sa panahong ito. Ang katagang Hyksos ay
nangangahulugang “mga prinsipe mula sa dayuhang lupain.” Sinamantala nila ang mga
kaguluhan sa Nile upang makontrol ang lugar at palawigin ang kanilang kapangyarihan
sa katimugan. Nagsimula ang pamamayani ng mga Hyksos noong 1670 B.C.E. at
kanilang napasailalim ang Egypt sa loob ng isang siglo. Hindi nagtagal, ang kanilang
paggamit ng mga chariot ay natutuhan din ng mga Egyptian. Nang lumaon, dahil sa
kawalan ng kontrol sa kabisera, nagsimula ang panibagongpanahon sa kasaysayan ng
Egypt.
6. Ikalawang Intermedyang Panahon
Nagpatuloy ang pamamahala ng mga Ika-13 at Ika-14 na Dinastiya sa alinman sa
dalawang lugar, sa Itjtawy o sa Thebes. Subalit nang lumaon, nagsimulang humina ang
kanilang kontrol sa lupain. Ayon sa mga tala, ang Ika-13 Dinastiya ay nagkaroon ng 57
hari. Ito ay nagpapahiwatig ng kawalan ng kapanatagan at katatagan sa pamamahala.
Ang Ika-15 Dinastiya ay nangingibabaw sa isang
bahaging Nile Delta. Ang naging pangunahing banta
sa mga pharaoh ng Thebes ay ang Ika-16 na
Dinastiya na tinatawag ding Dinastiya ng Great
Hyksos na namayani sa Avaris. Nagawang palawigin
ng mga pinuno rito ang kanilang kapangyarihan https://images.app.goo.gl/q4mZeqwgfEcKQa4w6

48
hanggang sa katimugang bahagi na umaabot sa Thebes. Ang pangingibabaw ng
dinastiya ng mga Hyksos ay natapos sa pag-usbong ng Ika-17 Dinastiya. Nagawang
mapatalsik ng mga pinuno nito ang mga Hyksos mula sa Egypt.
7. Bagong Kaharian
Empire Age Ahmose
Hatshepsut
Akhenaton Rameses II
Ang Bagong Kaharian ay itinuturing na pinakadakilang panahon ng kabihasnang
Egyptian. Ito ay pinasimulan ng Ika-18 Dinastiya. Tinatawag din ito bilang Empire Age.
Naitaboy ni Ahmose (1570-1546 BCE) ang mga Hyksos mula sa Egypt noong 1570
B.C.E. Sinimulan niya ang dinastiya ng mga dakilang pharaoh mula sa Thebes at
namayani mula sa delta hanggang Nubia sa katimugan. Panahon din ito ng agresibong
pagpapalawak ng lupain ng Egypt sa kamay ng malalakas na mga pharaoh. Ang
kapangyarihan ng Egypt ay umabot sa Nubia sa katimugan hanggang sa Euphrates River
sa Mesopotamia, sa lupain ng mga Hittite at Mitanni.
Si Reyna Hatshepsut (1503-1483 BCE), asawa ni
Pharaoh T hutmose II (1518-1504 BCE), ay kinilala bilang isa sa
mahusay na babaing pinuno sa kasaysayan. Siya ay nagpagawa
ng mga templo at nagpadala ng mga ekspedisyon sa ibang mga
lupain. Sa kaniyang pagkamatay, lalo pang pinalawig ni
Thutmose III (1504-1450 BCE), anak ni Thutmose II, ang Imperyong Egypt.
1. Sino ang mga Hyksos?
2. Ano ang bahaging ginampanan nila sa kasaysayan ng sinaunang Egypt?
https://images.app.goo.gl/SgYgeXBLigdq4J1KA

49
Isa sa mga tanyag na pharaoh noong ika-14 na siglo BCE ay si Amenophis IV o
Akhenaton (1350-1334 BCE). Tinangka niyang bawasan ang kapangyarihan ng mga pari
sa pamahalaan. Tinangka rin niyang baguhin ang paniniwala ng mga tao ukol sa
pagsamba sa maraming diyos. Pinasimulan niya ang bagong relihiyon na nakatuon sa
pagsamba sa iisang diyos, si Aton, na sinasagisag ng araw. Sa kasamaang-palad, hindi
tinangkilik ng mga pari ang ganitong pagtatangka. Sa pagkamatay ni Akhenaton, tuluyang
nawala ang kaniyang sinimulan. Siya ay pinalitan ni Tutankhamen (1334-1325 BCE) na
noon ay siyam na taong gulang pa lamang nang maupo sa trono.
Ang Ika-19 na Dinastiya ay pinasimulan ni Rameses I (1293-1291 BCE). Siya ay
sinundan nina Seti I (1291-1279 BCE) at Rameses II (1279-1213 BCE). Si Rameses II ay
isa sa mahusay na pinuno ng mga panahong ito. Sa loob ng 20 taon, kinalaban niya ang
mga Hittite mula sa Asia Minor na unti-unting pumapasok sa silangang bahagi ng Egypt.
Natapos ang alitan ng Egypt at Hittite nang lumagda sa isang kasunduang
pangkapayapaan si Rameses II at Hattusilis III, ang hari ng Hittite. Ito ang kauna-unahang
kasunduang pangkapayapaan sa pagitan ng dalawang imperyo sa kasaysayan ng
daigdig. Pinaniniwalaang ang Exodus ng mga Jew mula Egypt ay naganap sa panahon
ni Rameses II. Muli na namang humina ang pamamahala sa Egypt sa kaniyang
pagpanaw.
1. Sino si Reyna Reyna Hatshepsut?
2. Bakit kaiba ang relihiyong pinasimulan ni Akhenaton?

50
8. Ikatlong Intermedyang Panahon
Ang Ika-21 Dinastiya, na tinawag din bilang
Tanites, ay pinasimulan ni Smendes (1070-1044
BCE) ng Lower Egypt. Ang dinastiyang ito ay
napalitan ng mga hari mula sa Libya na
nagpasimula naman sa Ika-22 Dinastiya. Ang
unang pinuno nito ay si Shoshenq I (946-913 BCE)
na isang heneral sa ilalim ng nagdaang dinastiya. Sa mga panahong ito, maraming mga
nagtutunggaliang pangkat ang nagnanais mapasakamay ang kapangyarihan.
Humantong ito sa pagbuo ng Ika-23 Dinastiya. Sa paglisan sa Egypt, sa Sudan, isang
prinsipe ang kumontrol sa Lower Nubia. Nang lumaon, isang nagngangalang Piye ang
sumalakay pahilaga upang kalabanin ang mga naghahari sa Nile Delta. Umabot ang
kaniyang kapangyarihan hanggang sa Memphis. Sumuko nang lumaon ang kaniyang
katunggaling si Tefnakhte subalit pinayagan siyang mamuno sa Lower Egypt. Sinimulan
niya ang Ika-24 na Dinastiya na hindi naman nagtagal.
9. Huling Panahon
Psammetichus Alexander the Great Cleopatra VII
Nagsimula ang Ika-26 na Dinastiya sa ilalim ni Psammetichus (664-610 BCE).
Nagawa niyang pagbuklurin ang Middle at Lower Egypt. Nakontrol niya ang buong Egypt
noong 656 BCE. Sa ilalim ni Apries, isang hukbo ang ipinadala upang tulungan ang mga
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Egypt_1450_BC.svg
1. Sino si Shoshenq I?
2. Anong uri ng pamumuno ang pinairal ni Piye?

51
taga-Libya na puksain ang kolonya ng Greece na Cyrene. Subalit ang malaking pagkatalo
ng kaniyang hukbo ay nagdulot ng kaguluhang sibil na humantong sa paghalili ni Amasis
II (570-526 BCE). Hindi naglaon, napasakamay ng mga Persian ang Egypt. Ang pinuno
ng mga Persian na si Cambyses II ang naging unang hari ng Ika-27 Dinastiya.
Napalayas ng mga Egyptian ang mga Persian sa pagtatapos ng Ika-28 Dinastiya.
Sa pananaw ng Persia, ang Egypt ay isa lamang nagrerebelyong lalawigan nito. Namuno
ang mga Egyptian hanggang sa ika-30 Dinastiya bagama’t mahihina ang naging pinuno.
Panandaliang bumalik sa kapangyarihan ang mga Persian at itinatag ang Ika-31
Dinastiya.
Noong 332 BCE, sinakop ni Alexander the Great ang Egypt at ginawa itong bahagi
ng kanyang Imperyong Hellenistic. Malawak ang saklaw ng kaniyang imperyo na umabot
ng Egypt, Macedonia, Asia Minor, Persia, Mesopotam ia hanggang Indus Valley sa India.
Sa kaniyang pagkamatay noong 323 B.C.E., naging satrap o gobernador ng Egypt ang
kaniyang kaibigan at heneral na si Ptolemy.
Noong 305 B.C.E., itinalaga ni Ptolemy ang kaniyang
sarili bilang hari ng Egypt at pinasimulan ang Panahong
Ptolemaic. Ang Dinastiyang Ptolemaic ay naghari sa loob halos
ng tatlong siglo. Si Cleopatra VII ang kahuli-hulihang reyna ng
dinastiya. Ang Egypt ay naging bahagi ng Imperyong Roman
noong 30 B.C.E.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et. al (2012), pp. 75-82
https://images.app.goo.gl/vVxRVSqeuZm36aR66
1. Sino si Cleopatra VII?
2. Ano ang nangyari sa Egypt pagkamatay ni Alexander the Great?

52
Gawain 7: Be an Egyptologist
A. Hanapin sa loob ng piramide ang tamang salita na pagpapakahulugan sa sumusunod
na bilang.
https://images.app.goo.gl/nuFP81H9rEUS8L529
1. Ito ay sistema ng pagsulat ng mga sinaunang Egyptian.
2. Ito ay nagsilbing mga bantayog ng kapangyarihan ng mga pharaoh at naging libingan
ng mga ito.
3. Ito ang tawag sa malalayang pamayanan ng sinaunang Egypt.
4. Ito ay nangangahulugang “mga prinsipe mula sa dayuhang lupain”.
5. Isang diyos sa sinaunang Ehipto na sinasagisag ng araw.
6. Ang tumayong pinuno at hari ng sinaunang Egypt at itinuring ding isang diyos na taglay
ang mga lihim ng langit at lupa.
7. Kilala bilang gobernador o pinuno ng satrapy.
8. Ito ang tawag sa pinuno sa Nome.
9. Sila ang mga iskolar na nag-aaral sa kasaysayan ng Egypt.
10. Isa itong sasakyang pandigma na nahihila ng mga kabayo, na may
dalawang gulong at bahaging nasasakyan ng isang mandirigma.
Satrap
Hieroglyphics
Pharaoh
Chariot
Egyptologist
Nome
Aton
Nomarch
Hyksos
Piramide

53
Pamprosesong Tanong
1. Anong kabihasnan ang umunlad sa Africa?
2. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng kabihasnang Egyptian sa mga kabihasnang
umunlad sa Mesopotamia?
3. Paano mailalarawan ang pamumuhay ng mga sinaunang Egyptian?
4. Sino ang mga naging pinuno ng Egypt? Ano ang kanilang naging papel sa paghubog
ng kabihasnan sa Egypt?
5. Anong kongklusyon ang iyong mabubuo sa kabihasnang Egyptian?
Ang mga Kabihasnan sa Mesoamerica
Ang mga Pamayanang Nagsasaka (2000-1500 BCE) Maraming siglo muna ang lumipas
sa pagitan ng pagsisimula ng pamumuhay sa mga pamayanan at pagkakaroon ng mga
lipunang binuo ng estado sa Mesoamerica. Ang mga sinaunang tao ay nagtatanim ng
mais at iba pang mga produkto sa matabang lupain ng Yucatan Peninsula at
kasalukuyang Veracruz noon pa mang 3500 B.C.E. Sa pagsapit ng 1500 B.C.E.,
maraming taga-Mesoamerica ang nagsimulang manirahan sa mga pamayanan.
Naidagdag din sa kanilang karaniwang kinakain ang isda at karne ng maiilap na hayop.
Mababanaag na ang pagkakaroon ng politikal at panlipunang kaayusan sa Mesoamerica
sa pagitan ng 2000 B.C.E. at 900 B.C.E. Sa maraming rehiyon, ang maliliit subalit
makapangyarihang pamayanan ay nagkaroon ng mga pinuno. Nagkaroon din ng ilang
Hindi lamang sa mga kontinente ng Asya at Africa nakapagtatag ng mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig, kundi maging sa kontinente ng America, partikular
sa Mesoamerica – ang mga Olmec at Teotihuacan.

54
mga angkang pinangibabawan ang aspektong pangekonomiya, pampolitika, at
panrehiyon. Ang pinakakilala sa mga bagong tatag na lipunan ay ang Olmec.
Olmec (1500-500 BCE)
Ang Olmec ay isang pamayanang agrikultural. Ang sistemang irigasyon na itinayo
rito ay nagbigay-daan upang masaka ang kanilang lupain. Sila rin ay nakagawa ng
kalendaryo, gumamit ng isang sistema ng pagsulat na may pagkakatulad sa hieroglyphics
ng mga Egyptian, at nakalinang ng katangi-tanging akda ng sining. Naunawaan na rin
nila ang konseptong zero sa pagkukuwenta. Sa kasamaang palad ang kanilang sulat ay
hindi pa lubusang nauunawaan ng mga iskolar hanggang ngayon. Dahil dito ang mga
kaalaman sa Olmec at iba pang mga sinaunang tao sa America ay hango mula sa iba
pang labi ng kanilang panahon. Ang mga likhang ito at maging ang paniniwalang Olmec
ay may malaking impluwensiya sa kultura ng mga sumunod na kabihasnan, tulad ng
Maya at Aztec.
• Ang kauna-unahang umusbong sa Central America (at
maaaring maging kabuuang America) ay ang Olmec.
• Ang katagang olmec ay nangangahulugang rubber people
dahil sila ang kauna-unahang taong gumamit ng dagta ng
punong rubber o goma.
• Ang kanilang kabihasnan ay yumabong sa rehiyon ng Gulf
Coast sa katimugang Mexico na nang lumaon ay lumawig
hanggang Guatemala.
• Ang panahong ito ay halos kasabayan ng Dinastiyang
Shang sa China.
The Wrestler,
rebultong gawa ng
mga Olmec
http://en.wikipedia.org/wiki/File:The_Wr
estler_(Olmec)_by_DeLange.jpg

55
Kulturang Olmec
Larong Pok-a-tok
https://images.app.goo.gl/YfJ1VBX7aXiE6jaL6
Ang rituwal ukol sa kanilang paniniwala ay mahalaga sa
pamumuhay ng mga Olmec. Sila ay may panrituwal na
larong tinatawagna pok-a-tok na tila kahalintulad ng
larong basketbol, subalit ang mga manlalaro ay hindi
maaaring gumamit ng kanilang kamay upang hawakan
ang bolang yari sa goma. Sa halip, gamit ang mga siko at
baywang, tinatangka ng mga manlalaro na ihulog at
ipasok ang bola sa isang maliit na ring na gawa sa bato at
nakalagay sa isang mataas na pader. Pinaniniwalaan ng
mga arkeologo na ang ilang mga manlalaro ay
ginagawang sakripisyo matapos ang nasabing laro. Nang
lumaon, ito ay nilaro sa iba’t ibang sentro sa buong
Mesoamerica.
Lilok ng anyong ulo
mula sa mga bato
https://images.app.goo.gl/w24KkVEoemwnWnKp7
Ang mga Olmec ay kilala rin sa paglililok ng mga anyong
ulo mula sa mga bato. Ang pinakamalaking ulo ay may
taas na siyam na talampakan at may bigat na 44 libra.
Maaari diumanong ang mga lilok na ito ay hango sa anyo
ng kanilang mga pinuno. Sila rin ay nakagawa ng mga
templong hugis-piramide sa ibabaw ng mga umbok ng
lupa. Ang mga estrukturang ito ay nagsilbing mga lugar-
sambahan ng kanilang mga diyos.
Hayop na jaguar
https://images.app.goo.gl/hejLD3UQby3bCfve6
Mahalaga sa paniniwalang Olmec ang hayop na jaguar na
pinakakinatatakutanng maninila (predator) sa central
America at South America. Ito ay nagpapakita ng lakas,
katusuhan, at kakayahang manirahan saan mang lugar.
Ito rin ay agresibo at matapang. Sinasamba ng mga
Olmec ang espiritu ng jaguar.

56
Dalawa sa sentrong Olmec ay ang San Lorenzo at ang La Venta. Ang mga lugar
na ito ay mga sentrong pangkalakalan kung saan ang mga produktong mineral tulad ng
jade, obsidian, at serpentine ay nagmumula pa sa malalayong lugar tulad ng Costa Rica.
Katulad ng iba pang kulturang umusbong sa America, ang kabihasnang Olmec ay humina
at bumagsak. Sinasabing sila ay maaaring makihalubilo sa iba pang mga pangkat na
sumakop sa kanila. Gayunpaman, ang mga sinaunang taong sumunod sa kanila ay
nagawang maitatag ang dakilang lungsod ng Teotihuacan.
Teotihuacan (250 BCE - 650 CE)
Ang mga piramide, liwasan, at lansangan ay nagbigay ng karangyaan, kadakilaan,
at kapangyarihan sa lungsod. Maliban dito, ang mga pinuno nito ay nagawang makontrol
ang malaking bahagi ng lambak ng Mexico. Naging sentrong pagawaan ang lungsod
samantalang ito ay nagkarooon ng monopolyo sa mahahalagang produkto tulad ng
cacao, goma, balahibo, at obsidian. Ang obsidian ay isang maitim at makintab na bato na
• Sa pagsapit ng 200 BCE, ang ilan sa mga lugar sa lambak
ng Mexico ay naging mas maunlad dahil sa ugnayang
kalakalan at pagyabong ng ekonomiya
• Isa sa mga dakila at pinakamalaking lungsod sa panahong
ito ay ang Teotihuacan na nangangahulugang “tirahan ng
diyos”
• Pagsapit ng 150 CE, ito ay naging isang lungsod na may
halos 12.95 kilometro kuwadrado na mahigit sa 20,000 katao
• Sa pagitan ng 150 CE at 750 CE, ang populasyon nito ay
minsang umabot sa 120,000
Avenue of the Dead at
ang Pyramid of the Sun
http://en.wikipedia.org/wiki/File:View_fr
om_Pyramide_de_la_luna.jpg

57
nabuo mula sa tumigas na lava. Ginamit ito ng mga Teotihuacan sa paggawa ng
kagamitan, salamin, at talim ng mga kutsilyo.
Matagumpay na pinamunuan ng mga dugong bughaw o nobility ang malaking
bahagdan ng populasyon. Ito ay naganap sa pamamagitan ng pagkontrol sa ekonomiya,
pag-angkop sa relihiyon, at pagpapasunod nang puwersahan.
Ang pinakamahalagang diyos ng Teotihuacan ay si Quetzalcoatl, ang Feathered
Serpent God. Tinawag na diyos ng kabihasnan, pinaniniwalaang sa kaniya nagmula ang
iba’t ibang elemento ng kabihasnan ng Teotihuacan. Kinatawan din niya ang puwersa ng
kabutihan at liwanag. Siya rin ang diyos ng hangin.
Noong 600 CE, ang ilang mga tribo sa hilaga ay sumalakay sa lungsod at sinunog
ang Teotihuacan. Mabilis na bumagsak ang lungsod matapos ang 650 CE Ang paghina
ng lugar ay maaaring dulot ng mga banta mula sa karatig-lugar, tagtuyot, at pagkasira ng
kalikasan.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al (2012)
Maaaring tingnan ang sumusunod na Modyul ng Project EASE (Effective Alternative
Secondary Education) AP III para sa karagdagang impormasyon.
a. Modyul 3 – Ang mga Unang Kabihasnan (pp. 6-48)
b. Modyul 7 – Kabihasnang Klasikal sa Amerika at Pacifico (pp. 9-16)

58
Gawain 8: Meso-Diagram
Gumawa ng Venn Diagram tungkol sa Kabihasnang Mesoamerica: ang Olmec at
Teotihuacan.
Pamprosesong mga Tanong:
1. Ilarawan ang naging pamumuhay ng mga Olmec.
2. Ano ang pok-a-tok?
3. Ano-ano ang mga naging paman ng kabihasnang Olmec?
Harappa
Olmec Teotihuacan

59
Gawain 9: InstaKabihasnan
Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon na pumili sa mga kabihasnan na ating pinag-
aralan, ano ito at bakit? Gamit ang graphic organizer sa ibaba gumuhit o maglagay ng
mga larawan na pamana ng napili mong kabihasnan at ipaliwanag kung bakit ito ang
iyong napili.
posts followers following
I
Komento
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
+

60
Gawain 10. Gallery of Ancient Rulers
a. Unawain ang mga panuntunan sa paglahok sa gawaing ito. Pumili ang pangkat ng
isang pinunong binanggit sa nakaraang aralin.
b. Planuhin ang paggawa ng isang human statue ng napiling pinuno. Isaalangalang ang
kasunod na mga panuntunan:
1. Pumili ng isang kapangkat na magsisilbing “estatwa” na kakatawan sa piniling pinuno.
2. Ihanda ang posisyon ng “estatwa” ayon sa katangian at nagawa ng piniling pinuno.
3. Dikitan ng papel (o manila paper) na may simbolo o mga salitang maglalarawan sa
pinuno ang katawan ng “estatwa.”
4. Itanghal sa klase ang mga “estatwa”. Magtalaga ng 1-2 kapangkat na magpapaliwanag
tungkol sa estatwa.
1. Ano ang mahalagang katangian ng napiling pinuno?
2. Bakit siya naging tanyag sa kasaysayan?
3. Maipagmamalaki ba ng inyong pangkat ang piniling pinuno? Ipaliwanag.
4. Para sa iyo, ano ang pinakamahalagang katangiang dapat taglayin ng isang pinuno?
Ipaliwanag.
Bibigyan ng marka ang ginawang estatwa gamit ang kasunod na rubric.
Rubric sa Pagmamarka ng Gallery of Ancient Rulers
Pamantayan Paglalarawan Puntos
Gawang
Estatuwa
Angkop ang estatwa bilang kinatawan ng piniling pinuno
ng pangkat; wasto ang mga simbolo at datos na ikinabit
sa estatwa
10
Pag-uulat Mahusay na ipinakilala ang nakatalagang pinuno batay
sa estatwa; naglahad nang higit sa tatlong impormasyon
tungkol sa nasabing pinuno
8
Orihinalidad Natatangi ang pagkakabuo ng estatwa; gumamit ng
mga akmang disenyo upang maging makatotohanan
ang hitsura
7
Kabuuan 25

61
Mga Pamana ng mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
Ang mga sinaunang kabihasnang umusbong sa daigdig ay nag-iwan ng
kanikanilang mga pamana sa sangkatauhan. Ang mga ito ay nagpapakita ng kadakilaan,
husay, at talento ng mga sinaunang tao sa iba’t ibang larangan at aspekto. Hindi natin
napapansin subalit ang ilang mga bagay na ating ginagamit araw-araw ay maaaring mag-
ugat sa malayong nakaraan. Gayundin, ang kasaysayan ng iba’t ibang kaisipan,
pilosopiya, at relihiyon sa kasalukuyan ay maaaring tuntunin sa mga sinaunang
kabihasnang ito.
Mesopotamia
Ang ziggurat ay estruktura kung saan pinaparangalan at sinasamba ang diyos o patron
ng isang lungsod. Sentro rin ng pamayanan ang ziggurat.
Ang katipunan ng Great Flood ng Bibliya. mga batas ni Hammurabi, na mas kilala bilang
Code of Hammurabi, ay isang napakahalagang ambag. Ito ay naglalaman ng 282
batas na pumapaksa sa halos lahat na aspekto ng arawaraw na buhay sa
Mesopotamia.
Ang kauna-unahang sistematikong paraan ng pagsulat sa buong daigdig ay nalinang
sa Sumer. Ito ay tinatawag na cuneiform.
Sa larangan ng literatura, itinuturing ang Epic of Gilgamesh bilang kaunaunahang
akdang pampanitikan sa buong daigdig. Ito ay kuwento ni Haring Galgamesh ng
lungsod-estado ng Uruk sa Sumeria noong ikatlong siglo B.C.E. Ang isa sa mga
kabanata ng epikong ito ay kahalintulad sa The Great Flood ng Bibliya.
Iba pang kontribusyon
• water clock
Bilang mag-aaral ng kasaysayan, ikaw ba ay may nalalamang ambag o
kontribusyong nagmula sa mga sinaunang kabihasnan na kanilang ipinamana sa
kasalukuyang panahon?

62
• paggawa ng unang mapa
• sexagesimal system o pagbibilang na nakabatay sa 60
• astronomiya
Indus
May sewerage system ang Mohenjo-Daro. Bukod dito, ang mga pamayanan sa Indus
ay kinikilala bilang mga kauna-unahang paninirahang sumailalim sa tinatawag na urban
o city planning o pagpaplanong panlungsod. Ang mga kalsada sa matatandang lungsod
ng Mohenjo-Daro at Harappa ay nakaayos na parang mga nagsasalubong na guhit o
grid pattern.
Isinulat ni Kautilya ang Arthasastra noong ikatlong siglo BCE. Ito ang kaunaunahang
akda o treatise hinggil sa pamahalaan at ekonomiya. Si Kautilya ay tagapayo ni
Chandragupta Maurya, ang tagapagtatag ng Imperyong Maurya.
Ang Ayurveda o “agham ng buhay’’ ay isang mahalagang kaisipang pangmedisina ng
sinaunang India. Tinawag itong “agham ng buhay’’ sapagkat binigyang-tuon nito ang
pagpapanatili ng kalusugan at kaligtasan mula sa mga karamdaman.
Ang dalawang epikong pamana ng India sa larangan ng panitikan. Ang Mahabharata
ay isang salaysay hinggil sa matinding tunggalian ng dalawang pamilya na
magkakamag-anak – ang mga Pandava na kumakatawan sa kaguluhan at kasamaan.
Ang Ramayana naman ay isang salaysay tungkol sa buhay ni Prinsipe Rama at ang
pagsagip niya kay Prinsesa Sita, ang kaniyang asawa, na sapilitang kinuha ni Ravana,
isang demonyong hari.
Iba pang kontribusyon:
• Pamantayan ng bigat at sukat
• Decimal system
• Paggamot at pagbubunot ng ngipin
• Halaga ng pi (3.1416)
• Taj Mahal
• Pinagmulan ng mga relihiyon (Hinduism, Buddhism, Jainism, at Sikhism)

63
Tsino
Sa panahon ng Qin, tinatayang isang milyong katao ang sapilitang pinagtrabaho upang
itayo ang Great Wall ng China. Ito ay nagsilbing simbolo ng kabihasnang Tsino sa loob
ng mahabang panahon.
Ang I Ching (Classic of Change) ay nagbibigay ng perspektiba at pamamaraan ng
prediksyon ukol sa iba’t ibang bagay at sitwasyon sa buhay ng tao. Samantala, ang
Bing Fa (Art of War) ay itinuturing na isa sa mga kauna-unahan at pinakatanyag na
aklat ukol sa estratehiyang militar na isinulat ni Sun Zi o Sun Tzu noong 510 BCE.
Ang paniniwala sa feng shui o geomancy ay nagmula rin sa China. Ang kaisipang ito
ay ukol sa tamang pagbalanse ng yin at yang upang makapagdulot ng magandang
hinaharap sa sinuman. Ang yin ay sumisimbolo sa kababaihan—malambot at kalmado.
Samantala ang yang ay tumutukoy sa kalalakihan—matigas at masigla.
• Paggamit ng silk o seda
• Kalendaryo
• Star map
• magnetic compass
• seismograph
• wheel barrow
• water clock
• sundial
• chopsticks
• abacus
• pamaypay
• payong

64
Egypt
Ang mga piramide ay hitik sa mga simbolismong relihiyoso. Libingan ito ng pharaoh
kung kaya sinisimbolo nito ang kapangyarihan ng mamuno. Gayundin, pinatunayan
nito ang paniniwala sa buhay matapos ang kamatayan. Lahat ng kayamanan at
karangyaan ng pharaoh ay makikita sa piramide bilang paghahanda sa kabilang buhay.
Ang katawan ng isang yumao ay sumasailalim sa isang preserbasyon bago ito tuluyang
ilibing. Sa isang prosesong tinatawag na mummification, Ang mga Egyptian ay
gumagamit ng kemikal upang patuyuin ang bangkay. Matapos nito, ang isang mummy
o embalsamadong bangkay ay pinipintahan, binabalutan ng linen, at pinapalamutian
ng alahas.
May sistema ng pagsusulat din ang mga Egyptian na tinatawag na hieroglyphics. Sa
simula, ang isang larawan ay sumasagisag sa isang kaisipan. Ang hieroglyphics ay
nakasulat hindi lamang sa mga papel kundi nakaukit din sa mga pampublikong gusali
o kaya naman ay nakapinta sa luwad o kahoy. Ang panulat na ito ay naging mahalaga
sa pagtatala at kalakalan. Ang mga rolyo ng pergamino o paper scroll ay mula sa
malatambong halaman na tinatawag na papyrus.
• Geometry
• Medisina tulad ng pagsasaayos ng nabaling buto
• Kalendaryo na may 365 araw
• Sagradong pagdiriwang

65
PAGNILAYAN/UNAWAIN
Gawain 11. Thank You Letter
Sundin ang sumusunod.
a. Batay sa natutuhan tungkol sa ginampanan ng heograpiya sa pag-unlad ng mga
sinaunang kabihasnan sa daigdig, sumulat ng isang liham pasasalamat.
b. Isaalang-alang ang mga sumusunod na hakbang sa gawaing ito:
1. Pumili ng isang anyong lupa, tubig o kahit anong bagay na may kaugnayan sa
heograpiya ng mga sinaunang kabihasnan na nais mong gawan ng liham
pasasalamat.
2. Isulat sa liham ang sariling saloobin tungkol sa mahalagang papel na ginampanan nito
sa buhay ng mga sinaunang tao.
3. Gawing batayan ang kasunod na rubric sa pagmamarka ng iyong liham.
4. Ibahagi ang liham sa iyong mga kamag-aral.
Sa yugtong ito, ang mga tinalakay na paksa tungkol sa impluwensiyang
heograpikal at mga sinaunang kabihasnan sa daigdig ay bibigyan ng malalim na
pagtalakay sa pamamagitan ng mga nakalaang gawain. Maipakikita rito ang
pagbibigay-kabuluhan sa impluwensiya ng heograpiya at pamana ng mga
sinaunang kabihasnan sa kasalukuyang pamumuhay ng tao.

66
Rubric sa Pagmamarka ng Thank You Letter
Pamantayan Paglalarawan Puntos
Nilalaman Mahusay na naipaliwanag ang bahaging ginampanan
ng heograpiya sa buhay ng mga sinaunang tao;
nakapagbigay ng halimbawang magpapatunay sa
papel na ginampanan nito sa mga sinaunang tao
12
Teknikal na
Pagbuo ng
Liham
Wasto ang paggamit ng mga bantas, baybay ng mga
salita, at maayos ang mga bahagi ng isang liham
8
Anyo at
Disenyo
Malinis at maayos ang pagkakasulat; naglagay ng
malilikhaing bagay at simbolo; angkop ang kulay ng
disenyo
5
Kabuuan 25
ILIPAT AT ISABUHAY
Gawain 12 – POKUS NGAYON: Preserbasyon ng mga Pamana ng mga Sinaunang
Kabihasnan ng Daigdig
Isiping tagapangulo ka ng National Committee on the Preservation of Cultural
Heritage ng iyong bansa na isa sa mga sinaunang kabihasnan sa daigdig. Nakatanggap
ka ng liham mula sa United Nations na humihingi ng panukalang proyektong may
layuning ipreserba ang mga dakilang pamanang mula sa iyong bansa.
Ang iyong komite ay nagtakda ng pulong una bubuo ng isang panukalang proyekto
para sa nabanggit na layunin. Isaalang-alang ang mga panuntunan sa pagbuo ng
panukalang proyekto:
1. Sa tulong ng guro, hahatiin ang klase sa mga pangkat ayon sa sumusunod:
Pangkat 1 – Iraq para sa Kabihasnang Mesopotamia
Balikan ang WQF Diagram at punan ang kolum ng F (facts) ng mga bago at
wastong kaalaman tungkol sa paksa.

67
Pangkat 2 – Iran para sa Sinaunang Persia
Pangkat 3 – Egypt para sa Kabihasnang Egyptian
Pangkat 4 – India at Pakistan para sa Kabihasnang Indus
Pangkat 5 – China para sa Kabihasnang Tsino
Pangkat 6 – Mexico para sa Kabihasnan sa Mesoamerica
2. Kung ikaw ang “tagapangulo ng iyong komite” na nabanggit sa itaas, tiyaking
makibahagi ang lahat ng miyembro ng iyong pangkat sa pagtalakay sa itinakdang
kabihasnan na bibigyang-tuon sa gagawing panukalang proyekto.
a. Bigyan ang bawat pares na miyembro ng pamana na nararapat na ipreserba: Pares 1
– isang estruktura o landmark, Pares 2 – isang tradisyon/kaugalian, at Pares 3 – isang
sinaunang bagay
b. Sa papel, gawin ang format ng panukalang proyekto. Gawing gabay ang kasunod na
template.
Bansang nakatalaga sa pangkat: ____________________
National Committee on the Preservation of Cultural Heritage
UNANG BAHAGI:
a. Pamagat ng proyekto: ________________________________________________
b. Kinaroroonan ng isasagawang proyekto: _________________________________
c. Petsa ng simula at wakas ng pagpapatupad ng proyekto: ____________________
d. Halagang gugugulin sa proyekto: _______________________________________
Ahensiya ng pamahalaang kaakibat sa proyekto: _____________________________
IKALAWANG BAHAGI:
a. Panimula (Tungkol saan ang panukalang proyekto?)
b. Katuturan (Mahalaga bang isagawa ang proyekto? Bakit?)
c. Kapakinabangan (Sino ang makikinabang nito? Sa paanong paraan?)

68
IKATLONG BAHAGI:
a. Mga hakbang sa pagkamit ng layunin (Ano-ano ang dapat gawin upang
magtagumpay sa hangarin ng pangkat?)
b. Pondo ng proyekto (Paano makakukuha ng salaping gagastusin sa proyekto?)
c. Pagsasanay (Sino at paano sasanayin ang mga tauhan sa pagkamit ng proyekto?)
d. Kagamitan (Ano-ano ang kagamitan upang magawa ang proyekto?)
IKAAPAT NA BAHAGI:
a. Inaasahang bunga (Ano-ano ang inaasahang bunga o resulta kung isasagawa ang
proyekto?)
b. Mensahe sa kinauukulan at sa taong-bayan (Ano ang nais mong sabihin upang
maging matagumpay ang preserbasyon ng mga sinaunang ambag at pamana ng
bansa?)
c. Guhit ng isasakatuparang proyekto (Ano ang hitsura ng kalalabasan ng gagawing
proyekto?)
c. Talakayin ng iyong pangkat ang bubuuing panukala.
d. Kumpletuhin ang template para sa gagawing panukala.
e. Iulat sa klase ang ginawang panukala.
3. Gamitin ang mga pamantayan sa pagmamarka ng gawaing ito.
Kraytirya 4 3 2 1
Nilalaman
ng
Panukalang
Proyekto
Kumpleto ang
nilalaman ng
panukalang
proyekto;
100% na wasto
ang itinala sa
panukala;
makatotohanan
ang lahat ng
sagot sa
tanong; may
kabuluhan ang
May 1-2 ang
nawala sa
panukalang
proyekto; hindi
bababa sa
75% ang may
wastong itinala
sa panukala;
Makatotohanan
ang mahigit
75% sagot sa
tanong; may
Mahigit sa 50%
ang nawala sa
panukalang
proyekto;
mahigit sa 50%
ang hindi wasto
sa mga itinala
sa panukala;
may 50% sa
nilalaman ng
panukala ay
hindi
Mahigit sa
50% ang
nawala sa
nilalaman ng
panukalang
proyekto;
mahigit sa
50% ang
hindi wasto
sa mga itinala
sa panukala;

69
gawang
panukala;
mahusay ang
iginuhit sa
magiging
bunga ng
proyekto
kabuluhan ang
gawang
panukala;
mahusay ang
iginuhit sa
magiging
bunga ng
proyekto na
may 1-2
aspekto ng
guhit ang
kailangang
isaayos
makatotohanan;
may
pagaalinlangan
sa
kabuluhan ang
gawang
panukala; hindi
gaanong
malinaw ang
guhit
hindi
makatotohanan
ang panukala;
hindi
maipakita ang
kaugnayan ng
guhit sa
panukala
Pinagkunan
ng Datos
Ibinatay sa 3 o
higit pang
sanggunian
ang datos na
kabilang sa
panukalang
proyekto
(aklat,
pahayagan,
video clip,
internet, at iba
pa)
Ibinatay sa 2
sanggunian
ang datos
Ibinatay lamang
ang sanggunian
sa batayang
aklat
Walang
batayang
pinagkunan at
gawa-gawa
lamang ang
mga
impormasyon
Presentasyon
ng
Panukalang
Proyekto
Mahusay ang
paglahad sa
presentasyon;
malinaw at
malakas ang
boses ng
tagapagsalita;
lubos na
naipaliwanag
ang bawat
aytem sa
panukala
Maayos ang
paglahad sa
presentasyon;
may ilang
kinabahan at
mahinang
boses;
naipaliwanag
ang higit sa
75% ng
kabuuang
aytem sa
panukala
Karaniwan ang
paglahad sa
presentasyon;
maikli at hindi
binigyan ng
pansin ang
maraming
bahagi ng
panukala; hindi
gaanong
maunawaan
ang
pagsasalita;
mahigit sa 50%
ang hindi
naipaliwanag sa
panukala
Hindi malinaw
ang paglahad
sa
presentasyon;
hindi
naipaliwanag
ang
maraming
bahagi ng
panukala;
hindi
maunawaan
ang
pagsasalita;
kaunti lamang
ang
naipaliwanag

70
Tinalakay sa yunit na ito ang heograpiya ng daigdig. Ang mga saklaw
nito tulad ng mga anyong lupa at tubig, klima, at likas na yaman ay tunay na
may malaking impluwensiya sa paghubog ng kasaysayan ng mga sinaunang
tao. Nakasalalay ang pamumuhay ng mga prehistorikong tao sa kanilang
mahusay na pakikiayon sa idinikta ng kanilang kapaligiran.
Ang kanilang talino at kakayahan ang naging instrumento upang
maging
matagumpay sila sa mga hamon ng buhay. Ito rin ang nagbigay-daan upang
higit na mapabuti ang kanilang pamumuhay hanggang nakapagtatag sila ng
mga mauunlad na pamayanang tinawag na kabihasnan.
Ang mga kontribusyon ng mga sinaunang kabihasnan sa larangan ng
politika, relihiyon, ekonomiya, kultura, at maging sa agham at teknolohiya ay
lubos na may kapakinabangan hindi lamang sa kanilang panahon kundi sa
lahat ng panahon.
Sa susunod na yunit, pag-aaralan mo ang mga dakilang kabihasnang
klasikal ng Greece at Rome. Idagdag pa rito ang pakikipagsapalaran ng mga
Europeo noong Gitnang Panahon, ang mga kabihasnan sa iba pang panig ng
daigdig hanggang sa pagbubukang-liwayway ng Makabagong Panahon.

71
Talasalitaan
Ahimsa– doktrina ng pag-iwas sa pananakit ng anumang may buhay na organismo
Caste – pagkakahati-hati ng tao sa lipunang Hindu noong Panahong Vedic
Core – pinakamalalim na bahagi ng daigdig; binubuo ng inner core at outer core; halos
1380 milya ang kapal ng outer core
Crust – pinakaibabaw na bahagi ng daigdig; matigas at mabatong bahagi ng planeta
Dinastiya– pamamahala ng mga miyembrong nagmula sa iisang pamilya o angkan
Hellenistic - nagmula sa salitang Greek na nangangahulugang “to imitate Greeks”;
tumutukoy sa kasaysayan, panahon, imperyo, kultura, at sining na may
impluwensiyang Greek pagkaraan ni Alexander the Great
Heograpiya – pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig at interaksiyon ng tao sa
kapaligiran
Heograpiyang pantao – sangay ng heograpiya na tumutukoy sa pag-aaral ng wika,
relihiyon, lahi, at pangkat-etniko sa iba’t ibang bahagi ng daigdig
Hominid – miyembro ng pamilya ng mga mammal na may kakayahang tumayo sa
dalawang paa kabilang ang tao, gorilya, chimpanzee at orangutan
Khanate – estadong nasa hurisdiksyon ng isang khan (pinunong lokal ng ilang bansa sa
gitnang Asya)
Klima – kalagayan o kondisyon ng atmospera na karaniwan sa mga malaking rehiyon o
lugar sa matagal na panahon
Kontinente – pinakamalawak na masa ng lupa sa ibabaw ng daigdig
Khyber Pass – lagusan o daanan sa kabundukan sa pagitan ng Afghanistan at Pakistan
na nag-uugnay sa Timog Asya at Kanlurang Asya

72
Mantle – binubuo ng makakapal at maiinit na tunaw na bato; halos 1800 milya ang kapal
Nome – malalayang pamayanan ng sinaunang Egypt
Nomarch – pinuno ng nome
Oracle bone – tawag sa mga tortoise shell at cattle bone na ginagamit upang mabatid
ang mensahe o saloobin ng mga diyos ng mga Tsino
Pacific Ring of Fire – rehiyong nakapaligid sa Pacific Ocean na katatagpuan ng mga
aktibong bulkan
Plate – malaking masa ng solidong bato
Satrap – gobernador o pinuno ng satrapy
Satrapy – lalawigan ng Imperyong Persian
Steppe – malawak na damuhang lupain na may kakaunting puno; matatagpuan sa
silangang Europe at Asya
Terra-cotta – anumang bagay (tulad ng banga, pigurin o estatwa) na yari sa
pinainitang luwad
Vedas – sagradong aklat para sa mga Hindu; binubuo ng mga himnong pandigma, ritwal
at mga salaysay.

73
Sanggunian
A. Aklat
Kayamanan Kasaysayan ng Daigdig nina Celia D. Soriano et.al Binagong Edisyon
2017, pp.39-89
Araling Panlipunan Kasaysayan ng Daigdig,- Modyul ng Mag-aaral Unang Edisyon
2014, pp.53-117
Kasaysayan ng Daigdig Batayang Aklat para sa Ikatlong Taon nina Teofista L.
Vivar, Ed.D. et.al, pp.30-71
Kasaysayan ng Daigdig Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikatlong Taon nina
Grace Estela C. Mateo, Ph.D. Binagong Edisyon 2012, pp.42-105
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Gabay sa Pagtuturo, Kagawaran ng
Edukasyon, Unang Edisyon 2013, pp.26-54
B. Module
Project EASE Araling Panlipunan III Module 3

MODYUL I_ANG MGA SINAUNANG KABIHASNAN_GRADE 8 FIRST QUARTER

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (20)

Ähnlich wie MODYUL I_ANG MGA SINAUNANG KABIHASNAN_GRADE 8 FIRST QUARTER

Ähnlich wie MODYUL I_ANG MGA SINAUNANG KABIHASNAN_GRADE 8 FIRST QUARTER (20)

Mehr von Precious Sison-Cerdoncillo

Mehr von Precious Sison-Cerdoncillo (15)

Kürzlich hochgeladen

Kürzlich hochgeladen (20)

MODYUL I_ANG MGA SINAUNANG KABIHASNAN_GRADE 8 FIRST QUARTER