1. Khmer Translation:
ASEAN Government, Politics, and Economics by Pether Church, 5 Editions
Page 67 to 73
LAO PDR
THE CREATION OF LAOS AND ITS EARLIER HISTORY
The borders of the modern state of Laos were established by the French colonial government in
the late 19th and early 20th centuries. They were based primarily on French strategic and
administrative considerations, paying regard to the region‟s human geography and traditional
political relationships where it suited the French to do so. They sliced through ethnic groupings
and historic socio-political ties, arbitrarily determining the future population of the country.
របទទសឡាវ
ការកទកើតរបទទសឡាវ និងរបវតតិសាស្រសតដំបូងរបស់ខ្ន
ួល
រពំដដនរដឌទំទនើបឡាវ រតូវបានបទងកើតទ ើងទោយ រោភិបាលអាណានិគមនិយមបារំង កំ
ឌ ុង
ទពល ចុងស.វទី ១៩ និងទដើមស.វទី២០។ ជាដំបូងពួកទគ រតូវបានពឹងដផែកទៅទលើ យុទធសាស្រសត
បារំង និងការពិភាកាខាងដផនករដនបាល ទោយយកចិតទុកោក់ទៅទលើតំបន់ដដលមានមនុសស
ត
រស់ទៅ និងភាពមានទំនាក់ទំនងខាងដផនករបពពណ និងនទោបាយ ដដលវាជាកដនលងមួយដ៏
ី
សាកសមសរមាប់ បារំងអនុវតតន៍នទោបាយ របស់ខ្ួលនដូ ទចនេះដដរ។ ពួកទគបានបទ្ៀបតាម
ច
រយេះរកុមជនជាតិមួយចំនួន និងទំនាក់ទំនងោ៉ា ងជិតសនិត ពនរបវតតិសាស្រសតនទោបាយ-សងគម
ទោយការកំណត់បំពានអនាគតរបជាជន ពនរបទទសទនេះ។
The population of the newly defined territory was relatively sparse – about 819,000
people were counted in 1921 – but nevertheless ethnically and culturally complex. A little over
half the population were of Tai ethno-linguistic origin, one result of the great migration which
scholars believe brought Tai people out of western China into mainland South-East Asia between
the seventh and 13th centuries, and ultimately located Tai stock not only in modern Thailand, but
Page 1 of 19
2. also in eastern Burma, in Laos and in north-west Vietnam. People of Tai stock in Laos included
both the lowland-dwelling Lao and a number of upland-dwelling groups of the Northern
provinces, such as the Lu, Tai Neua and Black, Red and White Tai (so named for the principal
colours in their women‟s traditional costumes). Today all these people are grouped as “lowlander
Low” (Lao Loum).
កំទនើនរបជាជន ពនអធិបទតយយភាព ដដលបានពនយល់នាទពលថមីៗទនេះ គឺមានការ
ទាក់ទងបនតិចបនតួច របដែលជា ៨១៩០០០នាក់ប៉ាុទណាេះ
ណ ទោយបានរប់គិតរតឹម កនុងឆ្ំ
ន
១៩២១។ ប៉ាុដនតោ៉ាងណាមិញ ទៅដតមានភាពសមុគសាញ រទវៀងរកុមជនជាតិ និងវបបធម៍។
ម
របជាជនទលើសពាក់កណាលបនតិចបនតួច គឺរកុមជនជាតិទដើមភាសាពត ដដលជាលទធផលមួយ
ត
ពនទទសនតររបទវសន៍ ដដលអនករបាជញទជឿថា បាននាំយកមកតាមរយេះ របជាជនពត ខ្ុសពី ចិន
ប្ឹច ម ដដលសថិតទៅទវីបអាសុីអាទគនយ៍ រទវៀងស.វទី ៧ និង១៣ ទែើយជាទីប្ប់តំបន់ដដលពត
ច
រស់ទៅមិនរតឹមដតជារបទទសពថដ៏ទំទនើបទនាេះទទ ប៉ាុដនតវាក៏ដនថមជារបទទសមីោ៉ាន់មា៉ាខាងទកើត
ទែើយរបទទសឡាវ ទែើយនឹងរបទទសទវៀតណាមខាងទិសពាយពយ។ របជាជនពត ដដលរស់
ទៅកនុងរបទទសឡាវ រួមប្លទាំងឡាវតំ បន់ ទំនាប និងចំនួនរកុមតំបន់ខ្ង់រប់ទខ្តតដប៉ាក
ូច ព
ខាងទជើងដូចជា ជនជាតិ ូរ ជនជាតិពត ដសបកទមនិងទលឿង ទែើយនិងជនជាតិពត ដសបក
ម
រកែមនិងស (ដូទចនេះការោក់ទ្េះសរមាប់ពណសំខាន់ ទៅកនុងទំ ទនៀមទំ លាប់ របពពណ ពន
ម ៍ ី
ស្រសតីរបស់ពួកទគ)។ សពវពថៃទនេះ របជាជនទាំងអស់ ដដលសថិតទៅកនុងរកុមទនាេះគឺ ជា “អនកទំនាប
ខាងទរកាម” (Lao Loum)។
The lowlander Lao became the dominant force in the region, politically, culturally and
economically, but their political structures were not strongly integrated. In the mountainous
terrain, rivalries of family and clan flourished. Four series of rapids on the Mekong River, with
lengthy stretches of water between them, tended to focus Lao society around three distinct
centres; from north to south, Luang Prabang, Vientiane (Vieng Chan) and Champassak. The Tai
Page 2 of 19
3. people of the uplands were even less politically integrated; although the villages of each group
were organized into small principalities (muong) presided over by leaders of dominant clans.
ឡាវអនកតំបន់ទំនាប បានកាយជាកងកំលាងដ៏មានអំនាច
ល ំ ទៅកនុងតំបន់ ទាំងដផនក
នទោបាយ ទាំងដផនកវបបធម៍ និងទាំងដផនកទសដឌកិចច ប៉ាុដនតទែោរចនាសមពន័នទោបាយ របស់
ឌ
ពួកទគមិនសូវជាមានសមាែរណកមមជារ ឹងមាំទនាេះទទ។ ទៅតាមតំបន់ភំន មានការរបកួតរបដជង
ជាខាំងរទវៀងរគួសារ និងរកុមញាតិសនានមួយចំនួន។ រកុមទាំងបួន ពនជួរដងទទនលទមគងគ ដដរ
ល ឋ
មិនសូវមានទឹកែូររទវៀងពួកទគ និ ងរកុមសងគមឡាវជុំ វ ិញស្សុកទាំងបី ទោយរប់ចាប់ពីទជើង
ទៅតបូង ដូចជាែលួងរពេះបាង ទវៀងចនទន៍ និងចំបា៉ាសាក។របជាជនពតតំបន់ខ្ង់រប
ព គឺបាន
បាត់បង់សមាែរណកមមនទោបាយ ទទាេះបីជាភូមិ ពនរកុមនិមួយៗរតូវបានទរៀបចំជាកសរត
របទទសតូចៗ ដដលបានទធវើជាអធិបតីទោយអនកដឹកនាំបកសពួកដ៏មានអំនាចមួយចំនួន។
The second-most substantial ethno-linguistic grouping was upland-dwellers of Mon-
Khmer origin, presumably descendants of the peoples who had settled in the region before Tai
immigration. The Tai-speakers referred to them disparagingly as „Kha‟ (salves); today they are
grouped as “upland Lao” or (Lao Theung). Both terms encompass many self-consciously distinct
communities with their own names for themselves. Political organization beyond village level
was rare in these communities, but occasionally they could unite, under particularly charismatic
chieftains, to oppose lowlander exploitation.
ខ្លឹមសារ ពនការោក់ជារកុមភាសាជនជាតិទដើម ជាទលើកទីពីរ គឺជាអនកតំបន់ខ្ពង់របជន
ជាតិទដើមមន-ដខ្មរ ទោយអាចសនមត់បានថាបចាជន ពនជនជាតិទដើមមន-ដខ្មរ ដដរបានតាំងទី លំ
ា
ទៅទៅតំបន់ទនេះមុនជនអទនារបទវសន៍ជនជាតិពត។
ត អនកនិោយភាសាពតមួយចំនួន បាន
ទោងទៅតាមអវីដដរទគបាននិោយដូចជា “ខា” (ឱសថទរបង) សពវពថៃទនេះ ពួកទគរតូវបានោក់
ប្លជារកុម “ឡាវខ្ពង់រប” ឬ (Lao Theung)។ ទាំងការោក់កំណត់ជុំវ ិញសែគមន៍ទផសងៗ
ូច
ដដរមានមនសិការផ្ទល់ខ្ួលន
ទ និងជាមួយនឹ ងការោក់ទ្េះផ្ទល់ខ្ួនសរមាប់ពួកទគផងដដរ។
ម ទ ល
Page 3 of 19
4. ការទរៀបចំដផនកនទោបាយផុតពីកំរ ឹតថាក់ភូមិ
ន ដដលវាកំរមានទៅកនុងសែគមន៍ទាំងអស់ទនាេះ
ប៉ាុដនតជាពចដនយ ពួកទគអាចរួបរួមសថិតទរកាមអនករបមុខ្ដឹកនាំដ៏មានសមតថភាពមួយចំនួន ទដើមបី
របឆ្ំងតវា៉ា ទៅនឹ ងការជ្ក់ របទោជន៍ ពីពួកអនកតំបន់ទំនាប។
ជ
Amongst the smaller ethno-linguistic groupings, the most notable by the time of French
boundary-drawing were people with languages of Tibeto-Burman origin, today grouped as Lao
Soung and including the Hmong and Yao, or Man. (The Hmong resented the lowlander term for
them, Meo, which means “savage”.) These people began to migrate into the area as recently as
the late 18th or early 19th centuries and settled on upper mountain slopes, where amongst other
crops, they grew the opium poppy. The Hmong shared a myth of a future Hmong kingdom, but
for most practical purposes political organization was rare beyond the level of village chief.
កនុងចំ ទណាមរកុមភាសាជនជាតិទដើ មតូចៗភាគទរចើន បានកំណត់ទោយទៅទពលបារំង
គូសខ្ណសីមារបជាជនជាមួយ នឹងភាសាជាទរចើនពនជនជាតិទដើមទីទប៉ា-ភូមា សពវពថៃទនេះរកុម
័ឍ
ទនេះគឺជាពួក Lao Soung ទែើយនឹងរួមប្លនឹ ងពួ ក Hmong នឹងពួក Yao ឬក៏ពួក Man។ (ពួក
ូច
Hmong មិនសបាយចិតទៅនឹងរកុមអនកតំបន់ទំនាបដដលទគទៅរកុមទនេះថាជា Meo ដដលមាន
ត
ន័យថា ”ទោរទៅ”។) ពួករបជាជនទាំងអស់ទនេះ បានចាប់ទផឋើមឆលងដដនកាត់សមុរទ ទៅចុង
ស.វទី១៨ ឬក៏ទដើមស.វទី ១៩ ទែើយក៏បានតាំងលំទៅទៅតំបន់ចំទណាតភនំ ដដលជាកដនលងមួយ
កនុងចំទណាមកដនលងោំដុេះទាំងអស់ ទែើយពួកទគក៏បានោំដំណាំអាទភៀន។ពួកHmong បានដចក
រ ំដលកទទវកថា ពនរពេះរជាអនាគតរបស់ពួក Hmong ប៉ាុដនតភាគទរចើនទោលបំណង ពនការអនុវ
តឋន៍ការទរៀបចំនទោបាយ គឺកំររួចផុតពីថាក់របធានភូមិ។
ន
Human settlement in the region is known to date back many centuries BC. The most
famous evidence of the region‟s pre-history consist of the huge stone mortuary jars found on the
north-central Xieng Khouang plateau, which have given the area the name “Plain of Jars”. Little
is known about the society which created the jars, which date from the last centuries BC into the
early Christian era. The known history of the region follows from the Tai migrations mentioned
Page 4 of 19
5. above. In the 13th century, Tai people constructed their first states, drawing together hitherto
tribal communities under rulers claiming quasi-divine authority and kingly status. Examples of
such states were Chiang Mai and Sukhotai (both located in what is now Thailand) and Luang
Prabang.
ការតាំងទី លំទៅ ពនមនុសសទាំងអស់ទនេះទៅកនុងតំ បន់ ដដលទគសាល់ទៅសម័យ
គ
ទរកាយៗសតវតសរ ៍មុនរគិសស័ករជ។
ត ភសឋុតាងដដលគួ រទអាយចាប់អារមមណ៍ ពនការកទកើត
តំបន់បុទររបវតតិទនាេះ គឺរក ថមោក់សាកសពដ៏ធំមួយ ដដលបានរកទ ើញទៅដប៉ាកខាងទជើង
ខ្ពង់របXieng Khouang ដដលជាតំបន់ដដរទគទអាយទ្េះថា ”វាលរក
ម ”។ ភាគតិចណាស់
ដដលទគសាល់អំពីសងគមដដលបានបទងកើតរក
គ ទាំងទនេះ ដដរជាការកំណត់សតវតសរ ៍ចុងទរកាយ
ពនមុនរគិសស័ករជនឹងទៅទដើមយុគសម័យរគិសស័ករជ។ របវតតិសាស្រសត ពនតំបន់ទនេះដដល
ត ត
ទគសាល់ទធវើតាមជនអទនារបទវសន៍ពត
គ ឋ ដដលបានបញ្ជក់ខាងទលើ។
ជ ទៅកនុងសតវតសរ ៍ទី១៣
របជាជនពត បានសាបនារដឌដំបូងរបស់ខ្ួន
ថ ល ទោយគូសជាមួយោរែូតមកដល់សែគមន៍
ន
កុលសមពន័សិតទរកាមចាប់ដដរអេះអាងទោយអំណាចអទិទទពនិងអំណាចទសឋច។ ឧទាែរណ
ធ ថ ៍
រដឌទឈៀងពម និងរដឌសុទខាទ័យ (ទាំងពី រតំ បន់ទៅកនុងរបទទសពថសពវពថៃ) ទែើយនឹង ែលួងរពេះ-
បាង។
The exact origins of Luang Prabang are shrouded in myth but there, in 1316, a royal
prince, Fa Ngum, was born. He was brought up in the royal court of the great kingdom of
Angkor, which then claimed an empire extending over much of modern Thailand, central and
southern Laos, Cambodia and southern Vietnam. Fa Ngum married a Khmer princess and
became a devout Theravada Buddhist. With Khmer forces he brought under his control large
areas to Angkor‟s north and in 1353 established the kingdom of Lan Xang (“a million
elephants”), with his capital at Luang Prabang.
ទដើមកំទណតពិតរបាកដ
ើ ពនែលួងរពេះបាង រតូវបានលាក់ ទុកទៅកនុងទទវកថា ទៅឆ្ំ
ន
១៣១៦ ដដរជាឆ្ំរពេះមហាកសរត Fa Ngum បានរបសូត។ោត់រតូវបានទគនាំយកទៅតុលាការ
ន
Page 5 of 19
6. រពេះរជា ពនអាណាចរករកុងអងគរ ដដលបនាប់មកបានអេះអាងថាជា រជាធិរជអាណាចរក
ទ
ដដលរគប់រគងទលើរដឌពថទំទនើប ទែើយកណាល និ ងដប៉ា កខាងតបូងរបទទសឡាវ របទទសកមពុជា
ឋ
ទែើយ និងដប៉ាកខាងតបូងរបទទសទវៀតណាម។ Fa Ngum បានទរៀបអភិទសកជាមួយរពេះមហា-
កសរតិយ៍ដខ្មរ ទែើយក៏បានកាយជារពេះសងឈទថទវទធមមនិដឌ។ជាមួយកងពលដខ្មរ រពេះអងគមាស់
ល ច
បានដឹកនាំសិតទរកាមការរគប់រគងតំបន់ដ៏ធំមួយ ទៅតំបន់អងគរដប៉ាកខាងទជើង និ ងទៅកនុងឆ្ំ-
ថ ន
១៣៥៣បានបទងកើតរពេះរជាអាណាចរក Lang Xang (“មួយលានដំរ ី”) ជាមួយនិងរជធានីរបស់
រពេះអងគទៅឯែលងរពេះបាង។
ួ
Initially a tributary of Angkor, Lan Xang, became an autonomous kingdom as Angkor
declined. For several centuries its power was arguably as significant as the growing Thai state
(based on the city of Ayudhtya) to its west, and the growing Vietnamese state to its east. At its
height, Lan Xang controlled, at least in loose, tributary fashion, territories considerably more
extensive than those of modern Laos, including much of modern Thailand‟s north and east and
reaching into the south of modern China and the north-west of modern Vietnam.
ការចាប់ទផឋើមបង់សួយសារអាករពនរកុងអងគររពេះរជាអាណាចរក Lang Xang បានកាយ
ល
ជា រពេះរជាអាណាចរកដ៏មានអំណាច ក៏បានរចានទចាលការទសនើរសុំរបស់រពេះទៅរកុងអងគរ។
របដែលជាពីរបីសតវតសរ ៍ អំណាចរបស់ទគ ក៏បានទធវើទអាយពួកទគទរកាកឈររបឆ្ំងទៅនិង
រពេះទៅរកុងពថ (ដផែកទលើរកុងអយុធា) ដដលទៅខាងលិចពួកទគ ទែើយនិងទរកាកឈររបឆ្ំង
ទៅនិងរដឌទវៀតណាមដប៉ាកខាងទកើត។ ទៅចំ នុចភាពខ្ពស់របស់ខ្ួលនរពេះទៅ Lang Xang បានរគប់
រគងធូររលុង នូវសួយសារអាករលែៗ និងទឹកដី ដូទចនេះក៏មានការពិភាកាទរ ើរបំរស់ដូចជា រដឌ
ទំទនើបឡាវ រួមប្លនិ ងរដឌទំទនើ បពថខាងទជើ ង និងខាងទកើត ទែើយនិង្នទៅដល់ រដឌ
ូច
ទំទនើបចិនខាងតបូង ដថមនិងរដឌទំទនើបទវៀតណាមទជើង និងលិច។
Page 6 of 19
7. Lan Xang was a Buddhist kingdom and, for long periods, a renowned centre of Buddhist
scholarship. However, its Buddhist practices took on a distinctively Lao identity as the religion
assimilated the traditional animist beliefs and rituals of the region. Buddhism also acted as a
conduit for ideas, Indian in origin, of society as divinely-ordained hierarchy. Lan Xang‟s polity
came broadly to resemble those of its Theravada Buddhist neighbors, the Burmese, Thai and
Cambodian states. The king and aristocracy deserved reverence, taxes and services from their
subjects because of their superior “merit” and pious support of Buddhism, clinging to their
diverse animist beliefs and local independence. And even among the lowlanders, Lan Xang‟s
rugged geography and necessarily decentralized administration by regional overlords militated
against a lainst a lastingly strong state.
Lan Xang គឺជារពេះរជាសងឈដដលមានទករទ្េះលបីលាញ កនុងចំ ទណាមអនករបាជញស
៍ត ម
ងឈទាំងអស់អស់ជាទរចើនទសវតសន៍។ ទទាេះបីជាោ៉ា ងណាក៏ទោយ ការអនុវតតន៍កាន់រពេះពុទឌ
សាសនារបស់រទង់ បានចាប់ទផតើមកំណត់សំោល់អតតសញ្ជណឡាវ
ដ ទោយសាសនាមាន
ភាពស្សទដៀង ទៅនិ ងទំទលៀមទំ លាប់ជំទនឿទលើខាងវ ិញ្ជណ ទែើយនិងកបួនរ ឹត៍ ពនសាសនា។
ដ
អនកពុទសាសនាមានតួនាទី ជាអនកដឹកនាំគំនិត ទែើយជនជាតិឥណាទដើម ពនសងគមនឹង គឺជា
ឌ ឍ
ជួរឋានានុរកមបុពវជិត។ អងគការរបស់Lan Xang បានកាយទៅជាអងគការមួយោ៉ា ងទូលំទូលាយ
ល
របហាក់ របដែល ទៅនិងអនកជិតខាងដដលកាន់រពេះពុទឌសាសនាទថទវទ ដូចជារបទទសភូមា
របទទសពថ និ ងរបទទសកមពុជា។ វណណ េះទសឋច និងវណណ េះអភិជនសមនិងទទួលបានការទោរពដ៏
រជាលទរៅពនឌោរ និងទសវាកមមមកពីរបធានរបស់ពួកទគ ពីទរពាេះដតភាពឧតតុងគឧតតមរបស់ ពួក
ទគ ”បុណយកុសល” ទែើយនិងទជឿោ៉ា ងស៊ប់ទោយោំរទទោយ អនកកាន់រពេះពុទឌសាសនា
ទោយការរបកាន់ភាប់ទៅ និងជំ ទនឿខាងវ ិញ្ជណទផសងៗោនិងទោយមិនទជឿោទៅកនុងតំបន់ ។
ជ ដ ន ន
ទែើយសូមបីដតចំទណាមអនកតំបន់ខ្ពង់របភូមិសាស្រសតដដលមានឥទឌិពលរបស់ Lan Xang និងការ
ទធវើវ ិមជឈការរដឌបាលដ៏សំខាន់ទោយបនទុកធៃន់ពនសាសនាបានរបយុទឌរបឆ្ំងរដឌ ដដលខាំង- កា
ល ល
ពនសាសនាទផសង។
Page 7 of 19
8. Nevertheless, Lan Xang weathered internal rivalries, wars with the Thais and
Vietnamese, and a generation of Burmese over-lordship in the late 16th century. In the 17th
century, now with Vientiane as its capital, Lan Xang reached its height under King Souligna
Vongsa, who came to the throne in 1637 after defeating four rival claimants and reigned for a
remarkable 57 years. He negotiated good relations with the neighboring states, and within the
kingdom gained a reputation for firm, just rule. The first European visitors to Vientiane reported
on the city‟s prosperity ad imposing religious buildings.
ោ៉ា ងណាក៏ទោយក៏ Lan Xangបានពុ ុះពារការប្បកួ តប្បជែងផ្ផៃកុនងជែលវាជាសង្រ្គមជា
ា
មួយែនជាតិផ្ថ និងែនជាតិវវៀតណាម វ ើយជាទូវៅជាមួយែនជាតិភូមា ជែលមានភាពជា
អធិរាែវៅចុងសតវតសន៍ទី១៦។ វៅកំ ឡុងសតវតសន៍ ទី១៧ ឥលូវជាមួយវវៀងចនៃន៍ គឺជារែឋ
ធានីរបស់ខ្ួលន Lan Xangបានទ្ងទៅដល់ភាពខ្ពស់របស់ខ្ួលនសថិតទរកាម សទមឋចសូរ ិោវងា
ដដលបានទសាយរជយកនុងឆ្ំ១៦៣៧ បនាប់មកក៏ទទួលបានទជាគជ័យទលើ រកុមដដលអេះអាង
ន ទ
របដជងទាំងបួន និងបានោក់រជយសរមាប់កំណត់សំោល់ ៥៧ឆ្ំ។ រពេះអងគមាស់បានចរចារ
ន ច
ទោយមានការទំនាក់ទំនងោ៉ា ង លែជាមួយរដឌជិតខាង និ ងខាងកនុងវ ិញ រពេះរជាអាណាចរក
បានទទួលកិតិសពទដ៏រ ឹងមាំ សរមាប់ចាប់ដ៏រតឹមរតូវ។ អនកទសសនាជនជាតិអឺរប បានមក វវៀង
ត ុ ៉ា
ចនៃន៍ជាវលើកែំបូងបានរាយការណថាភាពរុងវរឿង
៍ ផ្នទីប្កុងវនុះ គឺមានការកសាងជផនក
សាសនាែ៏សវមបើមខ្ំងណាស់។
ល
But, in an act worthy of epic tragedy, Souligna Vongsa refused to intervene when his
only son seduced the wife of a senior court official and, under the prevailing law on such
matters, was sentenced to death. Souligna Vongsa died in 1694 without a direct heir, and the
subsequent rivalries for the throne, exploited by the Vietnamese and Thais, led to the kingdom‟s
irrevocable break up.
ប៉ាុដនតទៅកនុងសកមមភាពដ៏មានតពមល ពនទសាកនាកមមរបស់វ ីរកមម សទមឋចសូរ ិោវងា បាន
រចានទចាលចំទពាេះការទធវើអនឋរគមន៍ ទៅទពលរជបុរតដតមួយគត់របស់រពេះអងគ បានរបទលាម
Page 8 of 19
9. របពនឌមន្រនតីតុលាការជាន់ខ្ពស់ និងសថិតទរកាមចាប់ជាទូទៅសឋីអំពីទទាស គឺរតូវបានទគកាត់-
ទទាសទអាយរបហារជី វ ិត។ សទមឋចសូរ ិោវងាបានទសាយទីវងគត់ទៅឆ្ំ១៦៩៤
ន ទោយោន
ម
ទាោទសនងរតកូល ទែើយបនាប់មកក៏មានការរបកួតរបដជងជាទរចើន សរមាប់ការទសាយរជយ
ទ
ប៉ាុដនតបានយកផលទោយជនជាតិទវៀតណាម និងជនជាតិពថដដលបានដឹកនាំ ទអាយមានការ
ដបកបាក់ដខ្សររជវងស។
In the early 18th century the cities of Luang Prabang and Vientiane became the capitals of
antagonistic states, the latter under Vietnamese patronage. In the south, Champassak fell under
Thai patronage. In the mid-18th century the Burmese became predatory again, reducing Luang
Prabang to subjection and menacing Vientiane. Rather than supporting one another, the mutually
hostile Lao states encouraged these outside powers to subdue their Lao rivals. The unhappy
century closed with Vientiane under Thai over-lordship, although Vientiane independently
attacked and sacked Luang Prabang in 1791.
ទៅទដើមសតវតសន៍ទី១៨ទី រកុងែលួងរពេះបាង និងទវៀងចនទន៍ក៏បានកាយជារជធានីដដល
ល
មានរដឌរបឆ្ំងជាទរចើនទរកាយមកសថិតទរកាមការឧបតថមរបស់ជនជាតិទវៀតណាម។ ទៅដប៉ាក
ខាងតបូង Champassak បានធាក់ទរកាមការឧបតថមរបស់ជនជាតិពថ។ ទៅពាក់កណាល សត
ល ឋ
វតសន៍ទី១៨ ជនជាតិភូមាបានកាយជាទចារ ទែើយការកាត់បនថយរបស់ែួងរពេះបាង គឺជា ការ
ល ល
យកមកទុកទរកាមអំណាច និងការគំរមគំដែងរបស់ទវៀងចនទន៍។ ដបបនិងជាការោំរទ ទផសង
ទទៀតសរតូវទៅវ ិញទៅមក របស់រដឌឡាវបានអនុទរោេះទៅដល់ អំណាចខាងទរៅ ទាំងអស់
ទដើមបីបន្រកបការរបកួតរបដជង របស់ជនជាតិឡាវ។ សតវតសន៍ ដដលមិនសបាយចិតត គឺមាន
ក
ការជិតសនិតជាមួយទវៀងចនទន៍ ដដលសថិតទរកាមអំណាចរបស់ពថទទាេះបីជាទវៀងចនទន៍មាន ឯក
រជយក៏ទោយក៏ទៅដតមានការវាយរបហារ និ ងការលួចបលន់ទៅែលួងរពេះបាងទៅឆ្ំ១៧៩១។
ន
In 1805, the Lao prince Chao Anou became ruler at Vientiane, and won Thai and
Vietnamese approval to reintegrate the central and southern provinces. In 1826, however, Chao
Page 9 of 19
10. Anou acted on a rumour (which proved false) that the British were attacking Bangkok. Chao
Anou and his forces, eager to join in the humbling of the Thais, almost reached Bangkok before
being repelled. Chao Anou fled, ultimately taking shelter from Thai vengeance in Vietnam.
ទៅឆ្ំ១៨០៥ របទទសឡាវ មានរពេះអងគមាស់ Chao Anou បានកាយជា អនកកាន់ចាប់
ន ច ល
វៅឯទវៀងចនទន៍ និងឈនេះរបទទសពថ និងទវៀតណាម ទអាយចុេះចាញ់របគល់នូវទខ្តតដដលទៅ
ភាគខាងកណាល និ ងខាងតបូងមកវ ិញ។ ទទាេះបីជាោ៉ា ងណាក៏ទោយ ក៏ទៅឆ្ំ១៨២៦ រពេះអងគ
ឋ ន
មាស់ Chao Anou មានតួនាទីោ៉ាងសំខាន់ (បកញភសតុតាងខ្ុ ស) ដដលថារបទទស អង់ទគលស
ច ា
កំពុងបានវាយរបទទសបាងកក។ រពេះអងគមាស់ Chao Anou និងកងទ័ពរបស់រទង់ បានចុេះចូល
ច
ជាមូយរបទទសពថរែូតដល់បាងកកមុន និងរចានទចាល។ រពេះអងគមាស់ Chao-
ច សឹកទៅ
ទវៀតណាម។
These events opened a decade of devastation for the Vientiane states. In 1828, Thai
forces sacked Vientiane and drove many thousands of the population westward into territory
under Bangkok control. Vientiane and Champassak became minor Thai provinces. Chao Anou
was captured by the Thais when he returned to his territory with ineffective Vietnamese backing;
he died in Bangkok in 1835, bringing the Vientiane monarchy to an end.
រពឹតិតការណទាំងអស់ទនេះ បានបកញទសវតសរ ៍ ពនការែិនទហាចសរមាប់ រដឌទវៀងចនទន-
៍ ា
។ទៅឆ្ំ១៨២៨ កងទ័ពពថបានវាយរបហាររដឌទវៀងចនទន និងបានទកណរបជាជនជាទរចើនពាន់
ន ឍ
នាក់ទៅទិសខាងលិចកនុងដដនដីសិតទរកាមការរគប់រគងរបស់បាងកក។ រដឌទវៀងចនទន និងចំបា៉ា
ថ
សាក បានកាយជាទខ្តតរបស់ពថ។ រពេះអងគមាស់ Chao Anou រតូវបានចាប់ខ្ួលនទោយជនជាតិ ពថ
ល ច
ទៅទពលរទង់បានវ ិលរត ប់ មកមាតុ ភូមិវ ិញ ជាមូយការនឹករ ំលឹករបជាជនរបស់រទង់ ទៅរដឌ
ទវៀងចនទនទែើយរទង់ក៏ទសាយទីវងគត់ទៅទីរកុងបាងកក ទៅឆ្ំ១៨៣៥ ទោយការនាំយកដខ្សរ
ន
រជវងសមកប្ប់ទៅទីទនេះ។
ច
Page 10 of 19
11. Meanwhile, Vietnam was forcefully asserting its claims in the eastern provinces,
particularly in Xieng Khouang. The Vietnamese were probably content to take the east while the
Thais took the west and south, but in 1833, simultaneously with a Thai-Vietnamese clash in
Cambodia, the Thais sent a force against the Vietnamese garrison in Xieng Khouang. The Thais
were helped by forces from Luang Prabang, and by a local uprising in Xieng Khouang against
the Vietnamese. As with Vientiane, the Thais adopted a “scorched-earth” policy in Xieng
Khouang, deporting westward up to 80 per cent of the population (although some were able to
return later). Thai-Vietnamese warfare continued until 1835, and concluded with the Vietnamese
dominant in the east, as they had wished, and the Thais dominant in the western and southern
provinces. The surviving northerly kingdom of Luang Prabang prudently acknowledged the
over-lordship of both its neighbors, though for practical purposes it, too, was within the Thai
orbit.
ទៅទពលទនាេះទវៀតណាមមានកំលាងទពញទលញទពាល
ំ គឺអាចទាមទារយកទខ្តតរបស់
ខ្លួនទៅដប៉ាកខាងទកើត កនុងរដឌ Xieng Khouang។ ជនជាតិទវៀតណាមគឺមានមាតិការទរឿងដដល
អាចទៅរួចកនុងការទាមទារ យកទខ្តតទៅទិសខាងទកើត ខ្ណេះទពលរបទទសពថបានយកខាង
លិច និងខាងតបូង ប៉ាុដនតទៅឆ្ំ១៨៣៣ អវីទដលអាចទកើតមានទ
ន ើងទៅដំណាលោទនាេះគឺការ
ន
ប៉ាេះទងគិចរទវៀងពថ និងទវៀតណាមទៅកនុងរបទទសកមពុជា ទែើយកងទ័ពពថបានរបយុទតបទល់
ឌ
និងកងទ័ពទវៀតណាមទៅសមរភូមិ កនុងរដឌ Xieng Khouang។ របទទសពថរតូវបានកងកំលាង
ំ
មកពីែងរពេះបាងជួ យទែើយទាហានដដលមកពីរដឌ Xieng Khouangដដលកំពុងបេះទបាររបឆ្ំង
ួល
និងរបទទសទវៀតណាម។ដូចជាទៅទវៀងចនទនរបទទសពថបានអនុម័តទោលនទោបាយ ”ទធវើ ឲ្យ
ពិភពទលាកមានភាពភ័យខាច” ទៅរដឌ Xieng Khouang ទោយការនិរទទសទឆ្េះទៅទិសខាង
ល ព
លិច ទ ើងដល់៨០ភាគរយពនចំនួនរបជាជនសរុប (ទទាេះបីមាន មនុសសមួយចំនួនអាចមាន
សមតថភាពរត ប់ មកវ ិញបាន)។ ចំបាំងរទវៀងជនជាតិពថ និងទវៀតណាមទៅដតបនតរែូតដល់
ឆ្ំ១៨៣៥ ទែើយបានប្ប់ ជាមួយនិងរបទទសទវៀតណាមមានអំណាចទៅទិសខាងទកើតជាអវី
ន ច
ដដលពួកទគបានប៉ាងទុកជាទស្សច ចំដណករបទទសពថមានអំណាចទៅទខ្តតភាគខាងលិច និង
Page 11 of 19
12. ខាងតបូង។ ការរួចជីវ ិតរពេះរជាណាចរកែលួងរពេះបាងទៅដប៉ាកខាងទជើង ដដលរតូវបានទទួល
សាល់ទោយអធិរជជិតខាងទាំងពី រទោយគិតថាវាជាទោលបំណង ពនការអនុ វតតន៍ផូលវទោល
គ
ចរណរបស់ពថផងដដរ។
៍
FRENCH CONQUEST AND RULE TO 1940
The French takeover of Cambodia and Vietnam between the 1860s and 1885 led to keen French
interest in the Lao territories for several reasons. They saw (wrongly) the Mekong as a
potentially major trade route with China. They feared Thai interests in the territories, which they
believed might be championed (also wrongly, as it transpired) by their imperial rival, Britain.
From the 1870s, northern Laos and Vietnam were disturbed by armed bands of renegade Chinese
(collectively referred to by the Thai term “Ho”) and the French were anxious to pacify these
areas. Finally, by 1885, the French controlled the Vietnamese emperor‟s claims to over-lordship
in the Lao territories.
ជ័យជំនេះបារំង និងចាប់ទៅឆ្១៩៤០
នំ
ការកាន់កាប់របស់បារំង ទៅទលើកមពុជា និងទវៀតណាម រទវៀងឆ្ំ១៨៦០ និង១៨៨៥ បានទធវើឲ្យ
ន
បារំងមានចំណាប់អារមមណ ទលើដដនដីឡាវពីរបីទែតុផល។ ពួកទគបានទ
៍ ើញ (អវីដដលមិន
ខ្ុស) ទទនលទមគងគ គឺ ជាផលូវពាណជជកមមដដលមានសកានុពល ជាមួយរបទទសចិន។ ពួកទគភ័យ
ិ ត
ខាចពថមានចំណាប់អារមមណ
ល ៍ ទលើដដនដី ដដលពួកទគបានទជឿថាអាចយកមករបកួតរបដជង
ជាមួយពដគូ ររបស់ខ្ួនចរកភពអង់ទគលស
ល (អវីដដលមិនខ្ុសផងដដរទនាេះ គឺថាវារតូវបានដបក
ការណ)។ ចាប់ពីឆ្ំ១៨៧០ ឡាវ និងទវៀតណាមភាគខាងទជើង ដដលរតូវបានរ ំខានទោយកង
៍ ន
ទ័ពលេះបង់សាសនាចិន (ការរបមូលទាំងទនេះទោងតាមឯកសារពថ”Ho”) និងរបទទសបារំង
ដដលបានខ្វល់ខាយទដើមបីទធវើឲ្យមានសនតិសុខ្កនុងតំ បន់។ ជាចុងទរកាយ ទោយទៅឆ្ំ១៨៨៥
វ ន
របទទសបារំងបានរបមូលការអេះអាងរបស់រជាធិរជទវៀតណាម ទដើមបីរគប់រគងដដនដីឡាវ។
Page 12 of 19
13. The Thais had been sending armed forces to Luang Prabang and other areas in an attempt
to subdue the Ho and confront possible French intervention. But in 1887 they were dramatically
outmaneuvered by the French explorer Auguste Pavie, who rescued the king of Luang Prabang
when the Ho attacked and sacked his city. King Un Kham gratefully accepted French protection
for his kingdom. Pavie went on to negotiate similar protection for other regional overlords.
ពថបានកំពុងទផញើកងកំ លាងទៅែលរពេះបាង និងតំបន់ទផសងៗទទៀត ទដើមបីបន្រកបពួក Ho
ំ ួ ក
និងរបឆ្ំង និងអនឋរគមន៍បារំង។ ប៉ាុដនឋទៅឆ្ំ១៨៨៧ ពួកទគមានការដឹកនាំអន់ថយទោយអនក
ន
រុករកជនជាតិបារំងទ្េះ Auguste Pavieដដលជាអនកជួយសទន្រកេះរពេះទៅរកុងែលួរពេះបាងទៅ
ម គ
ទពល Ho បានវាយរបហារ និងលុកលុយរដឌរបស់ោត់។ រពេះទៅ Un Kham បានតបគុណ
របទទសបារំងដដលការពាររពេះរជាណាចរករបស់រទង់។ Pavie បានចរចារការពារសរមាប់
អធិបទតយយទផសងទទៀត។
In 1893 (with French gunboats menacing Bangkok) Thailand reluctantly signed a Franco-
Siamese treaty which transferred to the French all Lao territories east of the Mekong. Further
agreements in 1904 and 1907 added to “Laos” the parts of Sayaboury and Champassak provinces
west of the Mekong. However, for most of its course through historically Lao territory the
Mekong had now become an international frontier. The agreements on other borders with British
Burma, China and with French-controlled Vietnam similarly conflicted with the historic
settlement patterns and movements of Lao and other people of the region.
ទៅឆ្ំ១៨៩៣ (ពថកំពុងទទួលការគំរមគំដែងពីនាវារបោប់អាវុធបារំង) របទទសពថ
ន
ទោយសាក់ទសទើរកនុងការចុ េះែតថទលខាជាមួ យ និងសនធិសញ្ជបារំង-ទសៀម ដដលបានប្ល
ទ ដ ូច
ទៅឲ្យរបទទសបារំងរល់ដដនដីឡាវទាំងអស់ដប៉ាកខាងទកើត ពនដងទទនលទមគងគ របគល់មកឲ្យ
ឡាវវ ិញ។ ទដើមបីទធវើឲ្យកិចចរពមទរពៀងកាន់ដតរបទសើរ ទៅឆ្ំ១៩០៤ និង១៩០៧ ទៅឲ្យឡាវនូវ
ន
ទខ្តតសាោបូរ ី និងទខ្តតចំបា៉ាសាកដប៉ាកខាងលិចដងទទនលទមគងគ។ ទទាេះបីជាោ៉ា ងណាក៏ទោយ
ភាគទរចើន ពនតំបន់ទនាេះតាមរយេះដដនដីរបវតតិសាស្រសតឡាវទទនលទមគងគ បានកាយជារពំរបទល់
ល
Page 13 of 19
14. អនតរជាតិ។ កិចចរពមទរពៀងទៅទលើរពំរបទល់ទផសងៗទទៀត ជាមួយចរកភពអង់ទគលស ភូមា និង
ចិន និងជាមួយបារំង ដដលបានរគប់រគងទវៀងចនទន៍ ដដលបានប៉ាេះទងគិចស្សទដៀង ទៅនិងគំរូ
ទែើយនិងការផ្ទស់បូរកិចចរពមទរពៀង ពនឡាវ និងរបជាជាតិដពទទទៀត។
ល ត
The French soon came to regard Laos as a quiet backwater, when they realized that it
could offer no rapid economic return of any significance. Most people of the region continued as
subsistence farmers, the lowlanders growing wet rice and the up-landers pursuing slash-and-burn
cultivation. The colony‟s most important products became tin, mined by Vietnamese workers,
and opium, grown by the Hmong and other mountain-dwellers. The tin contributed only a tiny
percentage of the total exports of French Indochina (Laos, Vietnam and Cambodia). Opium, on
the other hand, became Laos‟ single greatest revenue earner when purveyed by a French state
monopoly throughout Indochina. An illegal opium trade also flourished with China, despite
official French efforts to control it.
ថមីៗទនេះបារំងបានទងៀកមកទមើលឡាវ ដដលជាទឹកទំនប់ដ៏សាត់ទសៃៀម ទៅទពលពួកទគ
ៃ
បានសទរមចថាវា អាចរបគល់ទោយោនតបសនងអវីសំខាន់។ មនុសសភាគទរចើន ពនតំបន់ ទនាេះ
ម
បានបនតទធវើជាកសិករទដើមបីចិ្ឹច មជី វ ិត ដូចជាអនកតំបន់ទំនាប ោំស្សូវ រ ីឯអនកខ្ពង់រប របកបរបរ
កាប់ ដុត និងរុករនពរពទឈើ ។ ផលិតផលសំខាន់ៗជាទរចើន របស់អាណានិគម បានកាយជា
ល
សំណរបា៉ា ហាំង ដដលបានជីកទោយអនកទធវើការជនជាតិទវៀតណាម ទែើយអាទភៀន រតូវបានោំ
ដុេះទោយពួក Hmong និងអនករស់ទៅតំបន់ភំនទផសងទទៀត។ សំណរបា៉ា ហាំងបានដចកចាយរតឹម
ដតភាគរយតិចតួច ពនផលិតផលនាំទចញសរុប ពនរបទទសបារំង ទៅតំ បន់ឥណឆ្យណា
ូឍ
(ឡាវទវៀតណាមនិ ងកមពុជា)។ ផទុយទៅវ ិញទដើមអាទភៀន បានកាយជាអនកនាំចំនូលបានទរចើន
ល
ជាងទគដតមួយគត់របស់ឡាវ ទៅទពលបារំងបានផតលឲ្យផ្ទច់មុខ្ ទៅតំបន់ ឥណឆ្យណា។
ឋ ូឍ
ពាណជជកមមអាទភៀន
ិ គឺ ជាទំនិញខ្ុសចាប់ ដដលបានលូតលាស់ ទៅរបទទសចិន ថវីទបើ
ការ ិោល័យបារំងខ្ិតខ្ំរតួតពិនិតយវាក៏ទោយ។
Page 14 of 19
15. The French administration of Laos (technically now the protected kingdom of Luang
Prabang plus nine Lao provinces) was lightly staffed. Much administration was carried out using
traditional authority structures and Vietnamese minor officials. Vietnamese public servants,
traders and professionals came to predominate in Laos‟ small urban population. Chinese also
came to play a significant role in Laos‟ trade. Generally the Lao lowlanders accepted the French
and other outsiders, but mountain-dwelling groups rose in revolt on several occasions. They were
protesting against taxation and corveedemands possibly imposed inequitably, even corruptly, by
officials from the traditionally resented lowlands.
រដឌបាលបារំង ទៅរបទទសឡាវ (ទោយបទចចកវ ិទាឥលូវ បានការពារ រជាអាណាចរក
ែលួងរពេះបាង ដថមទាំងទខ្តតឡាវរបាំបួនទទៀត) គឺ មានមនុសសឲ្យកាន់ការតិចតួចណាស់។
រដឌបាលបារំងភាគទរចើ នខាស់ខាយកនុងការទរបើ របាស់បទងកើតអំ ណាចកនុងស្សុក
ច ច និងទវៀតណាម
មានការ ិោល័យតិចតួចបំផុត។ មន្រនតីជំនាញ និងពាណជជកមមសាធារណេះទវៀតណាម គឺ មាន
ិ
ចំនួនទរចើនទៅទីរកុងតូចៗរបស់ឡាវ។ របជាជនចិនមានតួនាទីោ៉ាសំខាន់ ទៅកនុងពាណជជកមម
ិ
ឡាវ។ ជាទូទៅអនកតំបន់ទំនាបឡាវ បានទទួលពីបារំងនិងរបទទសដ៏ពទទទៀត ប៉ាុដនតរកុមអនក
រស់ទៅភនំសបាយកនុងការបេះបង់ ឱកាស។ ពួ កទគបានតវា៉ា របឆ្ំងការទារពនឌ និងកំដននឲ្យពនឌ
មិនមានភាពទសមើរោសូមបីដតអំទពើពុករលុយ ដដលទធវើឲ្យពួកមន្រនតីមកពីតំបន់ខ្ពង់របមិនសបាយ
ន
ចិតត។
Prior to World War II, modernization in was extremely limited. The telegraph and around
5,000 kilometers of roads (mostly unpaved) eased communications, but 90 per cent of the
population remained in subsistence agriculture. Health care and other social services were
confined to the towns, and no Western-style education was available in Laos beyond primary
level (most primary education was conducted in the Buddhist temple schools). The Lao elite
went to Vietnam or France to acquire an education, returning to form a small royal and
aristocratic upper class, and a fledgling Lao middle class composed of public servants,
policemen and soldiers, primary teachers and the like.
Page 15 of 19
16. មុនសន្រកមទលាកទលើកទីពីរ នរូបនីយកមមមានការកំណត់ចាស់លាស់។ ទូទលខ្ និងជុំ
គ
វ ិញផលូវ៥០០០គឺ ូដម៉ា ត (ភាគទរចើនមិ នមានផលូវ) បានបទងកើតការទំនាក់ទំនងកាន់ដតកយស្សួល
ប៉ាុដនត ៩០ភាគរយ ពនរបជាជនបានបនសល់ទុកការទធវើកសិកមមជាការចិ្ឹច មជីវ ិត។ សុខ្ភាព និង
ទសវាកមមសងគមទផសងៗទទៀត គឺរតូវបានផ្ទកទៅទីរកុង និងមិនមានការអប់រ ំតាមដបបអឺរបរតូវ
ែ ុ ៉ា
បានអនុញ្ជតិទៅរបទទសឡាវ មុនកំរ ិតបឋមសិកា (បឋមសិកាភាគទរចើន ទៅកនុងសាលា
ដ
កុតទលាក)។ ពួកអភិជនឡាវបានទៅរបទទសទវៀតណាម ឫបារំងទដើមបីទទួលចំទនេះដឹងរត ប់
មកវ ិញទដើមបីដកទំរង់ឋានេះរជវងសតូចៗ និងអភិជន រ ីឯឋានេះតូចតាចទៅជាមន្រនតីសាធារណេះ
ប៉ាូលីស និងទាហាន ឬទលារគូ អនករគូបឋមសិកា និងមានទទៀត។
WORLD WAR II AND THE FIRST INDOCHINA WAR, 1940-1954
In 1940 the Thais, taking advantage of Japanese pressures on the French and with Japanese
support, occupied the Lao provinces west of the Mekong. (These would be returned to the
French in 1947.) However, the French retained administrative control in most of Indochina,
under an agreement with the Japanese which allowed the free movement of Japanese forces.
Thus, most of Laos stayed under French supervision until 9 March, 1945, when the Japanese
interned all French personnel in Indochina.
សន្រកមទលាកទលើកទីពីរ និងសន្រកមឥណពឆណាជាទលើកដំបូងឆ្១៩៤០ដល់ឆ្១៩៥៤
គ គ ូឍ នំ នំ
ទៅឆ្ំ១៩៤០ ពថកំពុងទទួលផលរបទោជន៍ ពីជប៉ាុន ដដលបានបងខិតបងខំទៅទលើបារំងទោយ
ន
មានការោំរទពថបានកាន់កាប់ទខ្តតឡាវទៅដប៉ាកខាងលិចដងទទនលទមគងគ។ (ទាំងអស់ទនេះបាន
រត ប់មកបារំងជាធមមតាវ ិញទៅឆ្ំ១៩៤៧)។ ទទាេះបីជាោ៉ា ងណាក៏ទោយបារំងបានបកំង
ន ខ
ការរតួតពិនិតយដផនករដឌបាលទៅឥណពឆណា សថិតទរកាមកិចចរពមទរពៀងជាមួយជប៉ាុន ដដលបាន
ូឍ
អនុញ្ជតិឲ្យមានការផ្ទស់បូឋរទោយទសរ ី
ដ ល ពនកងកំលាងរបស់ជប៉ាុន។
ំ ទលើសពីទនេះទៅទទៀត
Page 16 of 19
17. របទទសឡាវសថិតទរកាមការរគប់រគងរបស់បារំងរែូតដល់ពថៃទី០៩ ដខ្មីនា ឆ្ំ១៩៤៥ ទៅ
ន
ទពលជប៉ាុនបានអាស្ស័យបុគគលិកបារំង ទៅកនុងតំបន់ ឥណពឆណា។
ូឍ
The war years before March 1945 nevertheless brought significant change. The French,
seeking to buttress Lao popular support, began to stimulate Lao nationalist pride. A “national
renovation movement” staged rallies and parades, built schools and other amenities, fostered Lao
music, dance and literature, and led to the first Lao newspaper. The first explicitly Lao infantry
battalion was formed, under French control, in 1943. As elsewhere in South-East Asia, therefore,
nationalist politicization was a feature of the war years in Laos, although the Lao movement
focused only on the Lao lowlanders.
វ ុះបីជាយ៉ា ងណាក៏វោយ ឆ្ំដដលមានសន្រកមមុនដខ្មិនាឆ្ំ១៩៤៥ បាននាំឲ្យមាន
ន គ ន
ការផ្ទស់បូរអវីសំខាន់ ៗមួយចំ នួន។ បារំងកំពុងដសវងរកការោំរទពីរបជាជនឡាវ ដូទចនេះបារំង
ល ត
ក៏បានចាប់ទផតើមបណេះបណាល ឲ្យមានការស្សឡាញ់ជាតិឡាវ។ ការផ្ទស់បូតរដកដរបជនជាតិ
ុឋ ត ល
ឡាវមាក់បាន្នទៅដល់ការរបមូល និ ងពយុេះែោរតាឲ្យមានការកសាងសាលាទរៀន និងអវី
ន
ដដលទធវើឲ្យមានភាពោប់ចិតតទនាេះ គឺបានទលើកតទមកើងតន្រនតីឡាវ របាំឡាវ និងអកសរសាស្រសតឡាវ
និងបានដឹកនាំឲ្យមានសនឌិសិទឌឡាវជាទលើកដំបូង។ ោ៉ា ងជាក់លាក់ជាទលើកដំបូង កងវរទសនា
តូចទសមើរទជើងរតូវបានបទងកើតទ ើងសថិតទរកាមការរតួតរតារបស់បារំង ទៅឆ្ំ១៩៤៣។ រគប់ទី
ន
កដនលង ពនទវីបអាសុីអាទគនយ៍ ទលើសពីទនេះទៅទទៀតមានការទធវើនទោបាយជាតិនិយម បានទធវើឲ្យ
មានលកខណេះសន្រកមរំមពរ ទៅកនុងរបទទសឡាវ ទទាេះបីជាមានការផ្ទស់បូតរយកចិតតទុកោក់
គ ល
រតឹមដតឡាវអនកតំបន់ទំនាប។
After March 1945 the pace quickened. In April, the king of Luang Prabang was obliged
by the Japanese to repudiate the French and declare Laos “independent”. In August, when the
Japanese surrendered to the Allies, politicized Lao people were split between those who
acquiesced in a French return and those who saw the opportunity to set up a genuinely
Page 17 of 19
18. independent state. The latter formed the Lao Issara (Free Laos) and set up a provisional
government.
បនាប់ពីដខ្មិនាឆ្ំ១៩៤៥ ជំ ហានដូ ចជាមានភាពសៃប់សាត់ទៅវ ិញ។ ទៅកនុងដខ្ទមសា
ទ ន ៃ
ទសតចពនែលួងរពេះបាងរតូវបានបកប់ទោយជនជាតិជប៉ាុន
ក ទដើមបីទបាេះបង់ទចាលបារំង និង
របគល់ឯករជយមកឲ្យឡាវ។ ទៅដខ្សីហា ទៅទពលដដលជប៉ាុនបានចុេះចាញ់សមពន័មិរត បាន
ឌ
ទធវើនទោបាយឲ្យរបជាជនឡាវបានដបងដចករទវៀងរកុម ដដលទដើរតាមបារំងឲ្យរត ប់មក និង
កកមករកឱកាសជារដឌមានទសរ ីភាព។ ទរកាយមកទទៀតក៏បានបទងកើត Lao Issara (ឡាវដដល
មានទសរ ីភាព) និងការបទងកើតចារោភិបាលបទណាេះអាសនន។
ឌ ត
By now, however, an additional complication for Lao nationalism was taking shape.
Between August and September 1945, Ho Chi Minh‟s communists seized control in northern
Vietnam and set up the Democratic Republic of Vietnam (DRV). Some Lao Issara, seeking
allies, established ties with the DRV, which eagerly backed the anti-French movement in Laos.
The political contenders in Laos – and the entire population – were about to be sucked into the
maelstrom create by the advent of communism in the region and by French – and later American
– efforts to eliminate or contain it.
ឥលូវទនេះទទាេះបីជា មានភាពសមគសាញសំរប់ អកជាតិនិយមឡាវ ក៏ពួកទគខ្ំរបឹងទធវើឲ្យ
ុ ម ន
មានជារូបរងដដល។ រទវៀងដខ្សីហា និងដខ្កញ្ជឆ្ំ១៩៤៥ គណេះបកសកុំមុយនីសែូជីមិញ
ដ ន
បានរ ឹបអូសយក ទវៀតណាមខាងទជើង និងការបទងកើត គណេះបកសសាធារណេះរដឌរបជាធិទតយយ
ទវៀតណាម។ Lao Issar ខ្លេះបានកំពុងដសវងរកសមពនវមិរត ដដលបានបទងកើតជាមួយគណេះបកស
សាធារណេះរដឌរបជាធិទតយយទវៀតណាម ដដលទនាេះបានរត ប់មកោ៉ា ងបំពានរបឆ្ំងជាមួយ
បារំងទៅទឹកដីឡាវ។ អនកតស៊ូនទោបាយទៅឡាវ និងរបជាជនទាំងអស់រតូវបានបឺតជ្ក់
ជ
ោ៉ា ងខាំងដដលបទងកើតទ
ល ើងទោយពួកកុំមុយនីស និងបារំង និងទលើកទរកាយមកអាទមរ ិចបាន
ខ្ំរបឹងកំចាត់ រ ឺចំណេះពួកវា។
ុ
Page 18 of 19
19. The French recaptured Laos by May 1946, and leading Lao Issara figures fled, some to
Bangkok and some to link up with the DRV guerilla forces (the Vietminh) battling the French in
Vietnam. In the late 1940s, Lao guerilla groups developed along the mountainous Laos-Vietnam
border, aided by Vietminh know-how and supplies. Significantly, these groups won the support
of some up-lander communities hitherto alienated from the Lao nationalist movement. The up-
landers may have been recruited with some cynicism by the Lao and Vietminh – who primarily
viewed the up-landers as important for their strategically valuable territory and local knowledge
– but trans-communal nationalist cooperation had at last made a start.
បារំងបានរត ប់មករគប់រគងឡាវមឋងទទៀត ទៅដខ្ឧសភាឆ្ំ១៩៤៦ និងដឹកនាំពួក
ន
Lao Issara ទសទើដតទខ្ទចខ្ទី ខ្លេះបានចូលជាមួយបាងកក និងខ្លេះបានចូលជាមួយទាហានឈលប
គណេះបកសសាធារណេះរដឌរបជាធិទតយយទវៀតណាម (ទវៀងចនទន) ទដើមបីតស៊ូរបឆ្ំងជាមួយ
បារំងទៅទវៀងចនទន។ ទៅចុងឆ្ំ១៩៤០ ឡាវបានបទងកើតជារកុមឈលប ទដើមបីចំទរ ើនរពំដដនភនំ
ន
ឡាវ-ទវៀតណាម ទោយជួយឧបតថមទោយសំភារេះទវៀងចនទន។ ោ៉ា ងសំខាន់ទទៀតទនាេះរកុម
ទាំងអស់ទនេះបានឈនេះការោំរទពីពួកសែគមន៍ អនកខ្ពង់របមួយចំនួនរែូត បានទធវើឲ្យរបជា-
ជាតិឡាវមានភាពជិតសនិតោវ ិញ។ អនកខ្ពង់របអាច និងរតូវបានទកណជាមួយអនកជំអក
ន ឍ ក
ទ ើយឡាវ និងទវៀងចនទនដដលមានទសនសេះថាអនកខ្ពង់រប ជាអនកសំខាន់សំរប់ដដនដីដ៏មាន
តពមលរបស់ពួកទគ និងចំទនេះដឹ ងកនុងស្សុក ប៉ាុដនតឆលងកាត់តំបន់ ដដលមានការសែកាណជាតិ-
៍
និយមរតូវបានចាប់ទផតើម។
Page 19 of 19
