Presentatie van Petra Fisser en Joke Voogt tijdens de Onderwijs Research Dagen 2010 over een literatuurstudie naar de wetenschappelijke basis van Technological Pedagogical Content Knowledge (TPACK).

1. Technological Pedagogical Content Knowledge (TPACK)
een literatuurstudie
Petra Fisser & Joke Voogt
(i.s.m. Jo Tondeur & Johan van Braak)
Onderwijs Research Dagen
Enschede, 24 juni 2010

2. Uitgangspunten TPACK
§ De onderwijspraktijk is complex
§ Leraren geven les in zeer complexe, dynamische omgevingen
§ Dit vereist verschillende soorten gespecialiseerde kennis
§ Effectief onderwijs wordt grotendeels bepaald door het hebben en
kunnen toepassen van rijke, goed georganiseerde en geïntegreerde
kennis op verschillende gebieden, waaronder
§ Kennis van het inhoudsdomein
§ Kennis over de student, en hoe hij/zij denkt en leert
§ Kennis over technologie die het onderwijs kan ondersteunen

3. Uitgangspunten TPACK
§ De kernboodschap als het gaat om het verzorgen van goed
onderwijs dat ondersteund wordt met ict is dat je rekening moet
houden met
§ de inhoud van het vak dat je geeft (Content)
§ de didactiek die daarbij hoort (Pedagogy)
§ de technologie die dit kan ondersteunen (Technology)
§ EN DE RELATIES TUSSEN DEZE ASPECTEN
§ Het TPACK model biedt een raamwerk voor de kennis en
vaardigheden die een leraar moet hebben om ict te kunnen
integreren in het onderwijs

4. Het TPACK model
§ Koehler & Mishra (2006):
§ De integratie van ICT in de
onderwijspraktijk is gebaat
bij een zorgvuldige
afstemming tussen
vakinhoud, vakdidactiek en
de mogelijkheden van ICT
§ leraren die ICT willen
integreren moeten daarom
competent zijn op alle drie
domeinen en moeten kennis
hebben van de context
waarin zij lesgeven

5. Technological Knowledge
•Vaardigheden om specifieke ict-toepassingen te hanteren
•In staat zijn om specifieke ict-toepassingen aan te leren
en op waarde te schatten
•Een functioneel begrip van ICT
Pedagogical knowledge Content knowledge
•Voorkennis van leerlingen •Kennis van feiten,
•Inzet van bronnen concepten, theorieën en
•Klassenmanagement procedures
•Ontwikkeling & •Verklarende kaders
implementatie van lessen •“regels” voor bewijs-
•Evaluatie van leerprestaties voering

6. Technological Pedagogical Technological Content
Knowledge: Knowledge:
Kennis over relatie tussen Kennis over relatie tussen
technologie en didactiek en technologie en vakinhoud en
hoe didactiek kan hoe vakinhoud op nieuwe
veranderen ten gevolge manieren gepresenteerd kan
van ict worden
Pedagogical Content Knowledge: Vakdidactiek, de kennis die de leraar
heeft om het vak vorm te geven en aan te passen met het oog op instructie

8. TPACK literatuurstudie: doel en vragen
§ Doel: stand van zaken met betrekking tot TPACK in
wetenschappelijke literatuur
§ Onderzoeksvragen:
1. Wat is de wetenschappelijke basis voor TPACK?
2. Wat zijn kenmerken van TPACK voor diverse vakgebieden in
het basis- en voortgezet onderwijs?
3. Hoe kunnen leraren worden ondersteund in de verwerving van
TPACK?
4. Hoe meet je TPACK?

9. TPACK literatuurstudie: methode
§ Systematisch zoekproces
§ Artikelen gevonden in
§ Eric, Scopus en Web of Science, Psychinfo
§ Education, Information and Technology Library
(EdITLIB van de AACE)
§ Wetenschappelijke publicaties van de TPACK wiki
(http://www.tpack.org ) en TPACK nieuwsbrief
§ Zoektermen: ‘TPCK’, ‘TPACK’, ‘Technological pedagogical
content knowledge’, ‘Koehler’ ‘Mishra’ ‘Harris’

10. TPACK literatuurstudie: methode
§ In totaal 121 referenties gevonden, waarvan abstract gescreend
§ Doel screening:
§ alleen die artikelen selecteren die expliciet over TPACK gaan
§ zicht krijgen op de aard van de gevonden publicaties (empirisch
onderzoek, theoretische beschouwing, beschrijving van ontwerp)
§ zicht krijgen op de mate waarin verwacht kan worden dat het
artikel een bijdrage kan leveren aan de beantwoording van de
onderzoeksvragen
§ Van de 121 publicaties bleken er - op grond van de titel en het
abstract - 76 expliciet aan het eerste criterium te voldoen

11. TPACK literatuurstudie: methode
§ Definitieve selectie
§ Alleen de artikelen uit tijdschriften met peer review (N=36)
§ Het artikel geeft op grond van het abstract naar verwachting
tenminste op een van de onderzoeksvragen antwoord
§ Het artikel beschrijft empirisch onderzoek en/of het artikel geeft
een theoretische beschouwing over TPACK
§ Op grond van deze criteria zijn 2 artikelen alsnog afgevallen
en 2 artikelen niet vindbaar
§ Totaal 32 artikelen gelezen en geanalyseerd op basis van vooraf
opgestelde vragenlijst

12. TPACK literatuurstudie: resultaten
§ Wetenschappelijke basis TPACK
§ Pedagogical Content Knowledge (“vakdidactiek”) van
Shulman als uitgangspunt
§ Toevoeging: Context
-> praktijkkennis, doceren is een complexe activiteit in een
gesitueerde context, waarvoor precieze kennis van de
doelgroep en de situatie nodig is
§ Toevoeging: Technology
-> recente en snelle ontwikkeling technologie en daarmee
om kunnen gaan

13. TPACK literatuurstudie: resultaten
§ TPACK in basis- en voortgezet onderwijs
§ Onderzoek naar TPACK in vakken nog in de kinderschoenen:
fragmentarisch, kleinschalig en dekt niet alle vakgebieden
§ De leraar, zijn kennis en beslissingen ten aanzien van ICT
gebruik staat centraal
§ In dit opzicht onderscheidt het onderzoek zich van veel
vakdidactisch onderzoek, waarin meestal de focus ligt op het
leren van leerlingen met behulp van ICT

14. TPACK literatuurstudie: resultaten
§ Voorbeelden TPACK in basis- en voortgezet onderwijs
§ Geschiedenis
§ Vakspecifieke ict-toepassing (PrimaryAccess)
§ Digitale documentaires bij geschiedenis in het vo
§ Digitale video bij geschiedenis/maatschappijleer/taal in het po
§ Wiskundeonderwijs
§ Vakspecifieke ict-toepassingen (applets, videocases, grafische
rekenmachine
§ Taal
§ Maken van webteksten op wiki, weblog, etc.
§ Ingaan op specifieke eigenschappen van digitale teksten

15. TPACK literatuurstudie: resultaten
§ Ondersteuning van leraren
§ TPACK ontwikkelen: ontwikkelen van kennis en vaardigheden op
het gebied van ICT, didactiek, inhoud en met name de overlap en
interactie tussen deze drie domeinen
§ Kant-en-klare instructie op de losse domeinen van ICT,
vakdidactiek en vakinhoud weinig effectief als het uiteindelijke
doel ICT-integratie is
§ De K in TPACK staat voor “knowledge”/kennis, maar bij
ontwikkelen van TPACK ook vaardigheden en attitude nodig

16. TPACK literatuurstudie: resultaten
§ Ondersteuning van leraren in opleiding
§ Via geïntegreerde, actieve aanpak
§ Samenwerken aan onderzoeken van mogelijkheden ict
§ Samenwerken aan het ontwerpen en ontwikkelen van zinvolle
“artifacten” (website, syllabus, opdrachten in een webgebaseerde
omgeving, etc.)
§ Vanaf begin opleiding samenhang laten zien tussen kennis over
specifieke ICT toepassingen en hun meerwaarde, de didactiek,
de inhoud, de doelgroep (de lerenden) en de context waarin dit in
praktijk gebracht moet worden

17. TPACK literatuurstudie: resultaten
§ Ondersteuning van leraren in opleiding
§ leraren in opleiding willen
§ starten met luisteren naar een leraar of expert
§ daarna bezig gaan met een authentieke taak, waarbij
kennis in de praktijk toegepast wordt
§ daarna ervaringen delen en bediscussiëren met
medestudenten
§ en tot slot ervaringen bespreken met een expert
§ TPACK als onderwerp kan impliciet of expliciet aan bod
komen in de opleiding

18. TPACK literatuurstudie: resultaten
§ Ondersteuning van leraren tijdens nascholing
§ Aandachtspunten vergelijkbaar met die in de lerarenopleiding
§ Aansluiten bij dagelijkse praktijk van leraren, zodat ze in hun
eigen comfortzone kunnen werken en die uit kunnen breiden
§ Learning Technology by Design of Docentontwerpteams
TPACK ontwikkelen door werken aan authentieke vraagstukken
over technologie, didactiek en vakinhoud en door de interactieve
samenwerking tussen de deelnemers in de ontwerpteams

19. TPACK literatuurstudie: resultaten
§ Het meten van TPACK
§ Meten in kleine onderzoeken gericht op specifieke didactische
aanpak of specifieke ICT-toepassing
§ Vragenlijsten met stellingen en open vragen over de
ontwikkeling van TPACK, de specifieke didactische aanpak of
de specifieke ICT-toepassing en de self-efficacy van docenten
§ Het TPACK-coderen van essays, (ontwerp)opdrachten,
aantekeningen van groepsdiscussies, e-mailverkeer en
interviews
§ TPACK diagram positioning
§ Expert assessment, peer assessment, self-assessment

20. TPACK literatuurstudie: resultaten
§ Het meten van TPACK
§ Instrumenten die minder gericht zijn op een specifieke
didactische aanpak of specifieke ICT-toepassing
§ TPACK Survey
(Schmidt, Baran, Thompson, Koehler, Shin en Mishra, 2009)
§ Online TPACK Survey
(Archambault en Crippen, 2009)
§ TPACK Rubric
(Harris & Hofer, 2010)

21. TPACK literatuurstudie: conclusies
§ Wetenschappelijk onderzoek naar TPACK nog maar net begonnen
§ TPACK veelbelovend, aansprekend en uitgaand van de
professionaliteit van de leraar
§ Nog niet voldoende aandacht voor opvattingen van leraren
§ Uitwerking voor specifieke vakgebieden nog fragmentarisch
§ TPACK vooral voor vo- en minder voor po leraren?
§ Ontwikkelen van TPACK
§ actief en integraal, in langer traject (niet via 1 vak of cursus)
§ op basis van praktijkproblemen
§ in docentontwerpteams
§ Meten van TPACK moet verder ontwikkeld worden

22. TPACK als samenhangende didactiek?
§ Het kan… (blijkt uit ons praktijkonderzoek)
§ Door samen te werken in docentontwerpteams aan onderwijs
waarin ict geïntegreerd is,
§ waarbij de nadruk gelegd wordt op de 3 kennisdomeinen
en de overlap daartussen,
§ kunnen “TPACK-competente” leraren ontstaan
§ Ons vervolg:
§ Nederlandse vertaling meetinstrumenten TPACK
§ Praktijkonderzoek rondom TPACK en docentontwerpteams in
Nederland en Vlaanderen, maar ook in Koeweit, Ghana,
Tanzania, ….
Meer informatie? http://www.tpacknl.nl/