1. I

2. Nagtatalastasan – Nakikipagkalakalan
Laon – Diyos
Umalagad – Kaluluwa
Diwata – Diyos/Dyosa
Lihangin – Diwata ng hangin
Santonilyo – Diwata ng mabubuting biyay
Balikmata – Diawatang nakkgamot ng karamdaman sa paningin
Lidagat – Diwata ng dagat
Barangaw – Diawata ng bahaghari
Lalahon – Diwata ng apoy at nga bulcan
Adlaw – Diwata ng Araw
Dian Magayon – Diwata ng lahat ng lumilipad na hayop
Libulan – Diawata ng buwan
Y naguiguinid – Diwata ng digmaan
Babaylan – Mangggan=mot o babaing pari
Bruha – Tawag sa babaylan
Laprol – Bulaklak
Buagy – Bigay kaya o Dote
Dinuduhagi – Pinagsasamantalahan
Nahinuha – Nahulan

3. Uripon – Alipin
Baba – Ama
Iloy – Ina
Tampalsan – Masamang loob
Banwa – Kaharian
Contra cost – Moro
Vagamondo – Pagano
Uray – Lola
Reales – Alahas
Encomiendero - Taga lilikom ng mga buwis
Bugna- Tadhana
Tributo – buwis
Batuc – Tattoo
Baroto- Bangka
Sangleya – Mga tsino na naninirahan sa Maynila

4. Malay / Simeon / Indio – ang anak ni Ynaguiguinid at may malakas na
kapangyarihan.
Esperanza Sanreal – ang anak ni Juancho kay Maria
Señor Juancho Sanreal- ang ama ni Esperanza at asawa ni Victoria.
Dian Magayon – Diwata ng mga ibon
Rosa – ang iniibig ni Simeon
Señora Victoria Hidalgo de Sanreal –ang asawa ni Juancho
Hernando – kaibigan ni Juancho
Tarong and Linang –ang mga magulang nila Malaya at Mayang
Cosme – ama ni Rosa
Mayang – anak nila Tarong at Linang
Elena – anak nila Alicia at Pancho katulongni Esperanza
Tuhay – isang katutubo na iibig kay mayang
Padre Jacobe – isang pari
Lalahon – Diwata ng apoy
Lihangin – Diwata ng hangin
Lidagat – Diwata ng tubig

5. Waray Lupig – Isang Datu
Libulan – Diwata ng buwan
Juaning and Pedro - Mga kaibigan ni Simeon
Alicia and Pancho – Ang mga magulang ni Elena
Adlaw - diwata ng araw
Ribung kidlat – diwata ng kulog at kidlat
Barangaw – diwata ng bahaghari
Santonillo – diwata ng mabubuting biyaya
Dalikmata – diwatang nakakagamot ng karamdaman sa paningin
Y naguiguinid – At ina ni Malaya
António Sanreal – Ang ama ni Juancho
Hangaway – Ang tunay na ama ni Malaya
María – Ang ina ni Esperansa

6. Non ang mga tao ay namumuhay na sa pangingisda, pagkuha ng mga hitik na bunga sa
kanilang mga pananim upang maiapangsahog sa kanilang lulutuing pagkain at sila ay
nagtatalastasan (nakikipagkalakalan|) na sa mga banyaga at ang mga katutubi ring
ito ay may sariling pananampalataya kay laon (Diyos). Sila din ay gumagalang sa
kanilng umalagad(kaluluwa) ng mga ninumo at sumasamba sa tinatawag nilng diwata
(doyos/dyosa).
Ito ang lupaing hiyas sa silangan kung saan ang mga katutubo at mga diwata ay
magkaksamang naninirahan.
Ang makulawa ay nagpakita sa mga taga-silangan ngunit dahil sa mga ginawa ng mga
katutubo ay umalis din ito agad. Habang lumilipas ang panahon nakikita ng mga
diwata ang pag-unlad ng mga katutubo at kkibat ng paglipas ng panahon ang mga
diwata ay nakikisalamuha sa mga tao. Ang kanilang pamumuahy ay mapypa at tahimik
at ang iabng diwata ay imibig at nakipagsang dibdib sa mga tao. Itinalaga ang
kanilang mga sarili bilang isa sa sakanila ngunit ang katahimikan ng pamumuhay ng
mga katutubo at mga diwata ay naging magulo sa pagdating ng mga banyaga,
pinugutan ng ulo ang tagapangasiwa ng kanilang tribu namatay ang iba rito kasama na
ang ama ni Malaya ang pangalan ng ina nya ay Y naguiguinid, ibinalita sa datu ng ibang
bryo ang paglusob ng mga bamyaga naging diwata ng muli ang ina ni Malaya
naghiganti sa nga banyaga. Mutikan ng mahulog ang kanyang anak na si Malaya dahil
isinabit nya iro sa kanyang leeg gami ang isang tela. Ibinigay ng diwata nasi Y
naguiguind ang kanyang kapangyariahan kay mala , pinigilan ito no Dian magayon pero
hindi sya nagtagumpay at naisalin sa kanyang anak ang kanyang kapangynrihan
kinupkop ni tarong at linang si Malaya, nang sanggol pa lamang si Malay ay
nakakapaglakad na agad ito at nakka-takbo ng napakabilis, nakakapagbuhat na rin ito
ng mabigat na himilan. Hanggang sa sya ay lumaki , ang mga katutubo y humihingi
muna ng pahintulot sa mga diwata upang hindi sila parusahan nito. Nagpakita kay
Malaya si Dian magayon at dinala sya nito sa tirahan ng mga diwata at ipinakita nya
ang mga taglay na kapangyarihan ng mga diwata, lihangin(diwata ng hangin),
santonilyo(diwata ng mabubuting biyaya), balikmata(diwatang nakakagmot ng
karamdaman sa paningin), si lidagat(diwata ng dagt), barangaw(diwata ng nahaghari),

7. lalahon(diwata ng apoy at mga bulcan), Adlaw(diwata ng araw), Dian magayon(diwata
ng lahat ng lumilupad na hayop), luibulan(diwata ng buwan) at sinabi nya kay Malaya
na ang kanyang ina ay si Y naguiguinid na diwata ng digmaan. Nagbalik na ng tirahan
nila si malay nakipglaban si Malaya sa mga dayuhan at nabaril ito at nalaman ng mga
dayuhan na isa syang diwata dahil kusang gumaling ang mga sugat nito. Nasugatan si
Simeon ng mga gustong pumatay sa kanya atpinagaling sya ni dian magayon, at ang
akala nila y babaylan ang gumamot sa kanya. Pinagbibtiw na ni Rosa si Simeon sa
paglilingkod kay Senior Juancho ngunit hindi ito magawa ni Simeon at nilayuan na sya
ni Rosa. Tinaasan ni Senior Juancho ang reales na bibabayran ng mga katutubo
ginawa nya itong 30 reales ang kanilang tributo. Pupunta ng maynila si Senior
Juancho at isasama nya si Simeon. Kaya sila pupunta sa maynila dahil kailangang
makipagusap ni Senior Juancho sa Gobernador heneral.
Nagbitiw na si Simeon sa paglilingkod kay Senior Jauncho dahil kay Rosa. Ngapasya
ng magksal si Rosa at si Simeon at pumunta sa bahay nila Rosa sila Simeon upang
mamanhikan kay mang Cosme at pumayag ang kanyang Ama, pero hindi makakapayag
si Senior Juancho dahil gusto nya na mapkinabangan si Simeon.
Sa kuta ng mga Insurrectos , Ibinalita ni Mang Cosme na ikakasal na si Rosa at
Simeon. Ngunit sabi ni Simeon kay mang Cosme ay wala syang bugay (bigay kay o
dote) pero pliligayahin nya si Rosa at ipgtatanggol ito sa panhon ng kapahamkan at
sabi naman ni Senior Juancho na hindi sya ppyag na sila’y ikasal dahil hindi pa nya
npapkinbngan si Simeon at sinabing plbas lang ang pagbibigay basbas nya kay Simeon
at kay Rosa.
Nais nila Rosa at Simeon na si Padre Jacobe ang magkasal sa kanila dahil sya ang
nakasaksi sa kanilang pagmamahalan.
Araw na ng kasal ni Rosa at Simeon, palais na sana si Rosa sa kanilang bahy ng
biglang may dumating sa kanila at bigla nalang sya pinigilang pumunta sa simbahan.
Pinuntahan ni Esperanza si Rosa sa kanilang bahay pero naunahan sya ni Simeon at
naabutang walang malay si mang Cosme. Hinanap ni Simeon si Rosa at nakipaglaban si
Simeon sa mga Mangangayaw, Ang totong dumukot kay Rosa ay si Senior Juancho
habang si Simeon naman ay pinapalaya ang mga bihag ng mga mangangayaw pero wala
doon si Rosa, papatayon na dapat ni Senior Juancho si Rosa ng biglang sumigaw ng
napakalakas si Espernze ng “wag” at nagalit ang kanyang ama sa kanya at nanglbn si
Rosa at nagtngkang patayin si Senior Juancho pero nabaril sya nito at namatay si

8. Rosa. Nang dumating si Simeonsa kanilang tiraha ay binabasbsan na si Rosa sa
simbahan.
Labis n nalungkot si Simeon sa pagkamatay ni Rosa humingi ng phintulot si Simeon
kay Senior Juancho uoang hanapin ang pumatay kay Rosa at sinama nya si Senior
Hernando at tatlong pag sundalo sa paghahanap. Sinabi sa kanya ng diwatang si Dian
Magayon na walang sala ang kanyang inaakalang pumatay kay Rosa. Nang sasabihin na
ng ksabwat nila Senior Juancho ang totoo pero binaril sya ni Senior Hernando. Nag-
alala na si Pancho sa knyang anal na si Helena dahil baka
dinuduhagi(pinagsasamantalahn) ng Senior mpptay nya ito.
At muling nanilbihan si Simeon sa pangarap nito ng namatay si Rosa. Tumakas si
Mayang sa kanilang tirahan pero nahunina(nahulaan) ito ni Tuahy pero sinundan nya
ito dahl sa pag-alala, sabi ni mayang ang pangalan ni Tuhay ay kasingkahulugan ng
Uripon(alipin) sa kanila.
Pero sabi nya gayun man mahalaga sa kanya ang pangalan dahil bigay ito ng kanyang
baba(ama) pero namatay na ito at hinahanap nya ang pumatay dito. Namatay si
Pancho dahil panagbintangan nyang dinuduhagi ni Senior Juancho ang kanyang anak
na si Helena at inutusan na patayin sya, ni Senior Hernando na ipinaguutos ni Senior
Juancho.
Sa Casa, hinahanap ni Seniora Victoria si Esperanza at sabi naman ng kanilang
tauhan ay nasa kawarto ng kanilang indio pumunta doon si Seniora Victoria
ianalagaan pal ni Esperanza si Simeon ng nakita ito ni Victoria nagalt ito at sinabing
“ikaw pa tlaga ang pumapasok sa silid ng lalaki” at nagising si Simeon at inawat ito ni
Simeon at at bahagayang naitulak, inutusan ng Sinoera ang mga sundalo na
parusahan si Simeon. Nabaril no Senior Juancho si Mayang. Binugbog ng mga sundalo
si Simeon at pinagtangol nya ang sarili nya, naitulak nya ng napakalakas ang mga
sundalo. Hinanap ni Tuahy si Mayang, pero nabaril na sya ni Juancho at sinabi nga
mga tao na sya ang nagnakaw nga mga damit. Ikinulong nila si Mayang at sabi ni
Lihangin na ang mga tampalasan(masamang loob) ang gumawa nito kay Mayang.
Tiananong ni Senoir Juancho kung anong nagngyari sa mga Csa at sinabi ng mga
sundalo na jky Senoira Victoria itanong, sabi ni Seniora Victoria nagwala ang INDIO
pero hindi naninwala si Senoir Juancho. Biglang bumakas ang kulungan ni Mayang at
binulungan ng mga diwata na tumakas na siya . sa Casa, painagtanggol ni Esperanza si
Simeon at nagsinungaling si Seniora Victoria at Sinbing Mahal ni Esperanze si

9. Simeon at sinabi ni Esperanza na nagmamalasakit lamang siya. Nalaman ng mga
dayuhan na naktakas si Mayang at natagpuan na ni Tuhay si Mayang.
Sabi ni Tuhay ay umalis nalang para hindi na sya makita ng mga dayuhan pero hindi
sya puamyag, sabi ni Tuhay walang msama kung yakapin at tanggapin ang bugnang
nakalaan sa kanya, n sya ay isang babae at magkakroon ng asawa’t anak na magiging
kapakipkinabang sa kanilang banwa(kharian).
Sabi ng ama ni Esperanza bakit sila nalang lagi ang sinisisi bakit hindi ang Contra
cost(moro), vagamondo(pagano), o mga isurrectos.
Humingi ng makakin si Mayang at pagka bigay sa kanya nagpsalamat sa uray(lola),
subalit naabutan sila ng mga sundalo at itinanong kung may nakita syang babaeng
dumaan pero hindi sya nahalata at nagmadali na lamang syang umalis at nagpakilalang
Fernando. Nagpanggap si Mayang bilang Fernando at si Tuhay naman ay si Sisario at
sila ay magkapatid.
Sabi ni Simeon na tulungan niya ang dalawa. Nang paalis na si Simeon ay bigla syang
initak ni Tuhay dahil naalala nyang si Simeon ang pumutay sa knyang ama. Pinabblik
na ni Juancho si Esperanza sa manil upang muling mag-aral pero ayaw nya. Inamin ni
mang kay simeon na sya ang babaeng hinanahanap nila. Nlamann ni Seniora Victoria n
na si senior juancho ang pumatay kay Rosa.nakit nnaman si sImeon ang ibon at nakita
nya si Rosasa kanyang imahenasyon pero si Dian Magayon palaiyon. Naalala ni Simeon
lahat ng kanyang mga pinag daaanang pgsubok. Nakipagkita na si Esperanza sa
sundalo at nakiusap si Siemon na sumama na siya sa kanila dahil baka lalo pa syang
mapahamak. Sinabi nyang lumayo sila naagaw muli ng sundalo ang kanyang baril kay
Esperanza pero nanglaban si Simeon ipinagtanggol nya si Esperanza at hinmon nya na
mglaban sila kapag sil ay manalo maiuuwi na nila si Esperanza sa Casa.
Tuamakas si Esperanza sublit nahuli sya ni Tuhay at dinal sa Casa panarusahan ni
Juancho si Esperanza gusto man itong pigilan ni Simeon pero hindi sya pwedeng
manghimasok.
Lumapit si Simeon sa babayln para makausap si Rosa, sinabi ni Rosa na si Senior
Juancho nga ang oumatay sa kanya. Pumunta sa Casa si Simeon at itinulak nya ng
npkalkas si Juancho at gusto nya ng patyin ito pero nagsinungaling ito at nagtutukan
sila ng baril, nabaril ni Simeon si Juancho pero binaril si Simen ng mga sundalo ng
sunod-sunod sinubuakan itong pigilan ni padre Jacobe pero itinuloy parin nila
Sinumpa nyang kalian man hindi masasakop ni Juancho ang kanyang dungan(kaluluwa),

10. isinuko na ni Simeon ang kanyang kapngyarihan. Inutusan sya ni Dian magayon na wag
nyang gawin ito naghawak-hawak ang mg diwata upang papigilan si Simeon pero hindi
sila ngatagumpay, piñata ni juancho ang isa sa babaylan, pero nagtagumpay ang
kagustuhan ni simeon at natalo ang mga diwata at patuloy paring pinarurusahan si
Simeon at naging makapangyarihan si Juancho, naptay nya si padre Jacobe dahil
nagtangka itong sumulat pero naabuan sya juancho at napatay sya sa pamamagitan
ng sakal.