1. ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΟΥ
ΜΕΓΑΛΟΥ:«ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ, ΟΠΩΣ ΑΝ ΕΞ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
ΩΦΕΛΟΙΝΤΟ ΛΟΓΩΝ»
Διαθεματική εργασία στα μαθήματα των Αρχαίων Ελληνικών και των
Θρησκευτικών
Ταξη Γ΄ του Πρότυπου Γυμνασίου Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων
Τμήμα 1ο
Επιβλέπουσες καθηγήτριες: Λ. Νόννη – Βλάχου
Π. Τσιώρη
Σχολικό έτος: 2016-17
3. Ο ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
Γεννήθηκε το 330 μ.Χ. στην Νεοκαισάρεια της Καππαδοκίας από
οικογένεια εύπορων γαιοκτημόνων.
Η μητέρα του Εμμέλεια και η γιαγιά του Μακρίνα του δίδαξαν το
Χριστιανισμό.
Σπούδασε: φιλοσοφία, ιστορία, αστρονομία, γεωμετρία, αριθμητική,
ιατρική, στην Καισάρεια , στην Αθήνα και στην Κωνσταντινούπολη
Εργάστηκε: ως ρητοροδιδάσκαλος για μικρό χρονικό διάστημα στην
Καππαδοκία.
Σε πνευματικό ταξίδι γνώρισε τους μοναχούς στα μοναστήρια της
Αιγύπτου.
Όταν επέστρεψε στην Καππαδοκία μοίρασε την περιουσία του στους
φτωχούς και έγινε ασκητής στον Ίρι ποταμό μαζί με το φίλο του
Γρηγόριο Ναζιανζηνό.
4. Χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος το 363 μ.Χ.
Οργάνωσε τις ασκητικές κοινότητες.
Χειροτονήθηκε Επίσκοπος Καισαρείας το 370 μ.Χ.
Συγκρούστηκε με την κρατική εξουσία για θέματα πίστεως.
Έκτισε τη “Βασιλειάδα”, ένα συγκρότημα που περιάμβανε:
νοσοκομείο, γηροκομείο, ορφανοτροφείο, σχολεία, ναό.
Πέθανε την 31 Δεκεμβρίου 378/ 1η Ιανουαρίου 379.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του την 1η Ιανουαρίου και στις
30 του ίδιου μήνα συνεορτάζεται κατά τη εορτή των τριών Ιεραρχών
μαζί με το Γρηγόριο το Θεολόγο και τον Ιωάννη Χρυσόστομο.
5. Έργα
Τα έργα του έχουν εκδοθεί στην PG (τόμοι 29-32) και στη
Βιβλιοθήκη Ελλήνων Πατέρων και Εκκλησιαστικών Συγγραφέων
(ΒΕΠΕΣ) της Αποστολικής Διακονίας. Διακρίνονται σε:
Δογματικά – αντιαιρετικά
Ασκητικά
Ομιλίες
Επιστολές
Πρακτικά
6. Στα Πρακτικά έργα ανήκει και το «Πρός τους νέους, ὅπως ,ἄν ἐξ
Ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων» (PG 31, 563-590).
Διαιρείται σε δέκα κεφάλαια και αποτελεί θεμελιακό έργο για τη θέση
της κλασσικής ελληνικής διανόησης στην παιδεία των χριστιανών.
Γράφτηκε στα Άννησα το 359 ή το 361 μ. Χ. και αποσκοπούσε στη
τόνωση της ενασχόλησης των νέων χριστιανών με τις κλασσικές
σπουδές. Θεωρούσε την κλασσική παιδεία αναγκαία για την
προπαρασκευή των θεολογικών σπουδών.
7. Oμάδα 1η :Να καταγραφεί και να παρουσιαστεί η
αναφορά του Μ. Βασιλείου στον Ησίοδο.
Ο Μέγας Βασίλειος στο λόγο του συμβουλεύει τους νέους να
μελετούν επιλεκτικά τα κείμενα των κλασσικών αρχαίων ελλήνων
συγγραφέων.Θεωρεί ότι τον καθιστούν ικανό για τη συμβουλή αυτή
οι βιοτικές μεταβολές που έζησε μέσα στα χρόνια και η πείρα που
του πρόσφεραν τα ανθρώπινα πράγματα. Τους προτείνει τον
ασφαλέστερο δρόμο μελέτης και τους μιλάει ως ένα πρόσωπο οικείο,
ως δάσκαλος που νιώθει αγάπη για τους μαθητές του.
8. Χρησιμοποιεί τους στίχους του Ησιόδου, του ποιητή του διδακτικού
έπους, ο οποίος έκανε την τριπλή διάκριση μεταξύ της αυτογνωσίας
(άριστος άνθρωπος), της υπακοής στις ορθές υποδείξεις των άλλων
(καλός άνθρωπος) και της αχρηστίας εκείνων που δεν αποτελούν μέλη
ούτε της πρώτης ούτε της δεύτερης ομάδας
Ο άριστος άνθρωπος είναι αυτός ο οποίος μπορεί να ξεχωρίσει
μόνος του το σωστό.
Ο καλός άνθρωπος συμμορφώνεται με τις σωστές υποδείξεις.
Ο άχρηστος άνθρωπος δεν είναι ικανός να κάνει τίποτα από τα
παραπάνω.
9. Η χριστιανική νεολαία θα πρέπει να αποδέχεται τη σπουδή
των κλασσικών κειμένων, αλλά με ταυτόχρονη επίγνωση και
διάκριση αυτών που μελετούν. Χρησιμοποιεί για τους
νέους την εικόνα του πλοίου και τους προτρέπει να μην
παραδίδουν το πηδάλιο του νου τους χωρίς επιφύλαξη.
Η επίγεια ζωή και τα συνακόλουθα αγαθά της δεν έχουν
μεγάλη αξία για τον Χριστιανό, γιατί απλούστατα όλα έχουν
εφήμερο χαρακτήρα. Αποτελούν όμως προπαρασκευαστικό στάδιο
για τη μέλλουσα ζωή.
Οι αρχαίοι τοποθετούν σε υψηλό βάθρο τα υλικά αγαθά όπως
τον πλούτο και εκτιμάνε πράγματα ασήμαντα όπως την εξωτερική
ομορφιά και την αρρενωπότητα . Η θρησκεία μας τα αγνοεί όλα
αυτά.
10. Λέει πως οι δικές μας ελπίδες πάνε πολύ μακρύτερα και επιθυμούμε
αγαθά, τα οποία αποβλέπουν στην ανώτερη ζωή.
Η πραγματική ευτυχία δεν εξισώνεται με τα υλικά αγαθά. Υπάρχει,
μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην ψυχή και το σώμα και συγκρίνει την
επίγεια ζωή με την μετά θάνατον ζωή.
Ο Μέγας Βασίλειος τους συμβουλεύει να παίρνουν από τους αρχαίους
αυτά που τους είναι χρήσιμα και που τους ταιριάζουν, χωρίς να δίνουν
προσοχή στα υπόλοιπα.
11. Ομάδα 2η: Παρουσίαση των εκφραστικών μέσων 4ης
παραγράφου
Ο ανθρώπινος νους, σε μικρή ηλικία, δεν είναι σε θέση να κατανοήσει
απόλυτα το περιεχόμενο και τα βαθύτερα νοήματα των Αγίων Γραφών,
οπότε πρέπει να προγυμναστεί.
Για να ενισχύσει την άποψη αυτή του ο Μέγας Βασίλειος
χρησιμοποιεί παραδείγματα από το χώρο των στρατιωτικών. Όπως οι
στρατιώτες προγυμνάζονται με σκιές και καθρέφτες ή χορούς και
χειρονομίες για να ετοιμαστούν για μία πραγματική μάχη το
ίδιο οφείλουν να κάνουν και οι νεαροί Χριστιανοί, οι οποίοι θα πρέπει
να προγυμνάζονται γνωρίζοντας καλά τους ποιητές, τους πεζογράφους,
τους ρήτορες κι όλους τους ανθρώπους, που τους προσφέρουν κάτι για
να δυναμώσουν την ψυχή τους.
12. Πρώτα θα ετοιμάσουν τη συνείδησή τους µε την κοσμική σοφία κι
ύστερα θ᾿ακούσουν τα ιερά και βαθιά νοήματα της χριστιανικής
διδασκαλίας.
Πρέπει να γνωρίσουν καλά τους ποιητές, τους πεζογράφους, τους
ρήτορες κι όλους τους ανθρώπους, που τους προσφέρουν κάτι
για να δυναμώσουν την ψυχή τους.
Αν οι δύο διδασκαλίες έχουν κάποια συγγένεια, θα ήταν ωφέλιμη
η γνώση και των δύο. Αλλά έχουν και μεγάλη διαφορά.
13. Ο Μέγας Βασίλειος παρομοιάζει τη κοσμική σοφία με τα φύλλα, ενώ
τη χριστιανική διδασκαλία με τον καρπό, καθώς η κύρια αξία του
φυτού είναι το ότι κάνει καρπούς. Αλλά και τα φύλλα του
προσφέρουν ένα στόλισμα, αφού παίζουν κάτω από την πνοή του
αέρα γύρω στους κλάδους. Κάτι ανάλογο γίνεται και στην ψυχή.
Είναι όµως ωραίο πράγμα να την τριγυρίζει κι η κοσμική σοφία, σαν
φυλλωσιά, που σκεπάζει όμορφα τους καρπούς.
Δύο σημαντικά παραδείγματα αξιοποίησης του νου στις επιστήμες
και στην εκπαίδευση είναι ο Μωυσής και ο Δανιήλ, που πρώτα τον
προγύμνασαν και μετά έπεσαν στη σπουδή της θείας διδασκαλίας.
14. Ομάδα 3η:Παρουσίαση του τρόπου με τον οποίο
πρέπει να μετέχει κανείς στα εξωχριστιανικά μαθήματα.
Ο Μέγας Βασίλειος αναφέρεται στους κινδύνους, που πιθανόν να
ελλοχεύουν στα έργα των ποιητών και των ρητόρων.
Θεωρεί πως από τα κείμενα των ποιητών πρέπει να επιλέγονται
εκείνα των οποίων η σύνθεση και η θεματολογία αναφέρονται σε
κατορθώματα ή λόγια καλών ανθρώπων.
Τα υπόλοιπα, που μπορεί να εμπεριέχουν και «φαύλους λόγους», να
τα αγνοούν, όπως αγνόησε ο Οδυσσέας το τραγούδι των Σειρήνων.
15. Η περίπτωση των ρητόρων και της ρητορική τέχνης, που υπηρετεί
κυρίως το ψέμα, δεν έχει καμία απολύτως θέση στη ζωή των χριστιανών
νέων, που τηρούν τη στάση που κράτησε ο Ιησούς ακολουθώντας
πάντοτε το δρόμο της αλήθειας. Άλλωστε συμβουλεύει τους πιστούς να
μην χρησιμοποιούν τα δικαστήρια ως λύση.
Αυτό το οποίο μπορεί να αποκομίσει ένας νέος Χριστιανός από τη μελέτη
αυτών των κειμένων είναι κατά το Μ. Βασίλειο ζήτημα επιλογής.Φέρνει ως
παράδειγμα προς μίμηση τις μέλισσες οι οποίες ταξιδεύουν από άνθος σε
άνθος και συλλέγουν όσο είναι ωφέλιμο για τη δουλειά τους και το
υπόλοιπο το παρατούν πίσω τους.
16. Το επόμενο παράδειγμα είναι εκείνο της τριανταφυλλιάς, της οποίας
τα αγκάθια αποφεύγουμε με προσοχή προκειμένου να κόψουμε τα
άνθη της.
Συνοψίζοντας ο Μ. Βασίλειος τονίζει πως ο κάθε νέος μελετητής των
αρχαίων κλασσικών κειμένων πρέπει να προσαρμόζει τα διδάγματά
τους με τις αξίες της χριστιανικής ζωής και να αποφεύγει τις
άχρηστες πληροφορίες.
17. Ομάδα 4η : Πώς περιγράφουν ο Ησίοδος και ο
Όμηρος το δρόμο για την κατάκτηση της αρετής;
Η παιδαγωγική αξία της αρετής είναι αναμφισβήτητη για το Μέγα
Βασίλειο.
Ο Ησίοδος με τους στίχους του παροτρύνει τους νέους να αγωνίζονται
για την κατάκτηση της αρετής και να παραβλέπουν τους κόπους και τις
θυσίες που θα καλούνται να κάνουν για την κατάκτησή της.
Ο δρόμος της αρετής στην αρχή είναι κακοτράχαλος και
δυσκολοδιάβατος και ανηφορικός. Τον διανύει κάποιος με πολύ ιδρώτα
και κόπο. Όταν όμως φτάνει στην κορυφή, διαπιστώνει πως είναι πιο
όμορφος και πιο ευχάριστος από αυτόν που οδηγεί στην κακία.
18. Ο Όμηρος ύμνησε την αρετή και ως πρότυπο της ομηρικής
αρετής παρουσιάζει τον Οδυσσέα σε δύο περιστατικά από τη ζωή
του.
Το πρώτο είναι η στιγμή κατά την οποία, ενώ παρουσιάζεται
γυμνός μετά από το ναυάγιό του στη Ναυσικά και τη συνοδεία
της, ενέπνευσε το σεβασμό της, γιατί ήταν ντυμένος με την αρετή
αντί να φορά ρούχα.
Το δεύτερο περιστατικό αναφέρεται στην επιθυμία των Φαιάκων να
εγκαταλείψουν την τρυφηλή ζωή τους και να μιμηθούν τον
Οδυσσέα στην αρετή.
Ο Μέγας Βασίλειος με τα παραπάνω παραδείγματα καταδεικνύει
πως η θύραθεν λογοτεχνία μπορεί να αποβεί ωφέλιμη για την
άσκηση των νέων χριστιανών στην κατάκτηση της αρετής, την
οποία θεωρεί ως τη μόνη αναφαίρετη ιδιοκτησία.
19. Ομάδα 5η : Να καταγραφούν οι απόψεις του Πρόδικου
του Κείου για την κατάκτηση της αρετής.
Η αναφορά του Μ. Βασιλείου στον Πρόδικο τον Κείο σχετίζεται με
το παράδειγμα του Ηρακλή, ο οποίος βρέθηκε μπροστά στην
Αρετή και την Κακία και κλήθηκε να διαλέξει ποια θα ακολουθήσει
στη ζωή του.
Ο Ηρακλής ακολούθησε την αρετή, παρόλο που υποσχόταν
κινδύνους, κόπους και ιδρώτα.
20. Όλοι σχεδόν οι συγγραφείς, που είναι γνωστοί για τη σοφία τους,
στα έργα τους εξυμνούν την αρετή. Οι νέοι πρέπει να εφαρμόζουν
έμπρακτα την αρετή στη ζωή τους και να μην τη θεωρούν απλώς
φιλοσοφία.
Ο έπαινος της αρετής από ανθρώπους, οι οποίοι στον προσωπικό
τους βίο δεν ακολουθούν αυτό το δρόμο, είναι υποκρισία, κατά τον Μ.
Βασίλειο. Μοιάζουν με τους ηθοποιούς, οι οποίοι πάνω στη σκηνή
μπορούν να υποδύονται τους βασιλιάδες, ενώ στην πραγματικότητα
οι ίδιοι να είναι δούλοι.
Η ασυμφωνία λόγων και έργων δεν συνάδει με τη ζωή ενός
χριστιανού.
21. Ομάδα 6η: Να παρουσιάσετε γνωστά πρόσωπα της
αρχαιότητας, τα οποία διακρίθηκαν για την αρετή τους.
Ο Μ. Βασίλειος παρουσιάζει το ζήτημα της
αρετής αναφέροντας γνωστά πρόσωπα της αρχαιότητας, των οποίων
η αρετή θα μπορούσε να αποτελέσει χρήσιμο παράδειγμα για τους
νέους χριστιανούς.
Πρόκειται για τον Περικλή, τον Ευκλείδη το Μεγαρέα, το Σωκράτη, το
Μέγα Αλέξανδρο και τον Κλεινία.
Ο Σωκράτης με την καρτερικότητά του, όταν κάποιος τον χτύπησε,
θυμίζει το χριστιανικό που γυρίζει και την άλλη πλευρά, όταν
κάποιος τον χτυπά, αντί να υπερασπίζεται τον εαυτό του.
Τα παραδείγματα του Περικλή και του Ευκλείδη μας θυμίζουν να
συγκρατούμε το θυμό μας και να απαντούμε με πραότητα στους
εχθρούς μας.
22. Ο Μέγας Αλέξανδρος, όταν έπιασε αιχμάλωτες τις όμορφες κόρες του
Δαρείου, δεν καταδέχτηκε να τις κοιτάξει, θεωρώντας ντροπή για το
νικητή ανδρών να νικηθεί από γυναίκες.
Ο Κλεινίας προτίμησε να πληρώσει το υπέρογκο πρόστιμο τριών
ταλάντων για να μην πάρει όρκο, έστω κι αν ο όρκος ήταν αληθινός.
Αυτό το έκανε, ίσως γιατί άκουσε την εντολή, που απαγορεύει τον
όρκο.
Με τη χρήση των ανωτέρω παραδειγμάτων ο Μέγας Βασίλειος θέλει
να ωθήσει τους νέους χριστιανούς στο να μελετούν τη θύραθεν
παιδεία και κατόπιν να συνεχίζουν με τα χριστιανικά παραδείγματα.
23. Ομάδα 7η:Να παρουσιάσετε γνωστά πρόσωπα της
αρχαιότητας, τα οποία διακρίθηκαν για την αρετή τους.
Ο Μέγας Βασίλειος συνεχίζει με την παιδαγωγική χρήση
παραδειγμάτων.
Χρησιμοποιεί το παράδειγμα των τροφών, από τις οποίες αποφεύγουμε
τις βλαβερές για την υγεία μας.
Ακολουθούν παραδείγματα από τα επαγγέλματα του πλοιάρχου και του
τοξότη αλλά και από το χώρο του αθλητισμού και της μουσικής.
Ο πλοίαρχος κατευθύνει το καράβι του με ασφάλεια στο λιμάνι και δεν το
αφήνει να παρασύρεται από ανέμους και ο τοξότης ρίχνει το βέλος στο
στόχο του.
Οι αθλητές Πολυδάμας και Μίλων ο Κροτωνιάτης μοχθούσαν και ήταν
έτοιμοι για τους αγώνες τους, για να πετύχουν τον σκοπό τους.
24. Ο Τιμόθεος, ο αυλητής από τη Θήβα, δεν θυσίαζε την άσκησή του στη
μουσική για να ασκεί το σώμα του.
Ο Πιττακός, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, επισημαίνει
πως το να γίνει κάποιος καλός άνθρωπος είναι δύσκολο πράγμα.
Ο Μέγας Βασίλειος καταλήγει πως “τά ἀγαθά κόποις κτῶνται”. Με
μαλθακή ζωή κι έλλειψη περιορισμών δεν μπορεί κανείς να κερδίσει την
αρετή, που προσιδιάζει στη ζωή ενός νέου χριστιανού.
Οι σωματικές ανάγκες θα πρέπει να ρυθμίζονται έτσι ώστε να μην
παραμελείται η ψυχή.
25. Ομάδα 8η: Ποια στάση προτείνει ο Μέγας Βασίλειος να
κρατούν οι νέοι απέναντι στα εξωχριστιανικά μαθήματα;
Οι νέοι χριστιανοί θα πρέπει να φροντίζουν πρωτίστως την ψυχή τους
και να μην υποδουλώνονται στα πάθη του σώματος.
Οι χριστιανοί πρέπει να έχουν αυτογνωσία. Για να το πετύχουν αυτό
πρέπει όλοι να έχουν καθαρή ψυχή, δηλαδή να περιφρονούν τις
σωματικές απολαύσεις. Να αποφεύγουν δηλαδή τα άτοπα θεάματα,
την έκθεση γυμνών σωμάτων και να μην ακούν μεθυστικά τραγούδια με
άσεμνο περιεχόμενο.
Η σωστή μουσική είναι αυτή που μεταχειριζόταν ο Δαβίδ για να
καθησυχάσει τον έξαλλο βασιλιά Σαούλ. Ο Πυθαγόρας με τη χρήση της
σωστής μελωδίας συνέφερε κάποιους μεθυσμένους.
26. Ομάδα 9η: Απόψεις σημαντικών αρχαίων σοφών που
επικαλείται ο Μέγας Βασίλειος για να καταδείξει τη σωστή
θέση έναντι των σωματικών απολαύσεων.
Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Σόλωνα, η πλεονεξία μας οδηγεί στην
κατάσταση κατά την οποία όσα περισσότερα αγαθά αποκτούμε τόσα
περισσότερα θέλουμε και δεν ικανοποιούμαστε ποτέ. Δηλαδή ότι στον
ανθρώπινο πλούτο δεν υπάρχει ξεκάθαρο τέλος .
Ο Θέογνις συμφωνεί με αυτή την άποψη και θεωρεί άξιο θαυμασμού να
περιφρονείς τον πλούτο, όπως έκανε ο Διογένης.
Ο Σωκράτης παρατηρεί πως ο πλούσιος πρέπει να καυχιέται για το πόσο
συνετά χρησιμοποιεί τον πλούτο και όχι για το γεγονός ότι τον κατέχει.
27. Δεν θα ήταν σωστό να καυχιόνταν ο Φειδίας και ο Πολύκλειτος για το
χρυσάφι με το οποίο έφτιαξαν σημαντικά αγάλματα, γιατί το πολύτιμο
υλικό δεν τους ανήκε.
Ο Αρχίλοχος μας διδάσκει πως ο φρόνιμος άνθρωπος θα πρέπει να
αποφεύγει τη ζωή των επιδείξεων. Σε αυτή την περίπτωση αυτός ο
άνθρωπος δε φοβάται να πάει κόντρα σε όλη την κοινωνία και να
υπερασπιστεί την άποψή του. Κάποιος που δε ζει έτσι δε διαφέρει από
τον Πρωτέα, που άλλαζε όσες μορφές ήθελε ανάλογα με τι του πρόσταζαν
ή όπως τον ήθελαν οι υπόλοιποι, χωρίς να σκέφτεται τι ήθελε ο ίδιος.
28. Ομάδα 10η: Σύνοψη θέσεων- σκιαγραφία της αρετής για το
Μέγα Βασίλειο.
• Σύμφωνα με τον Μέγα Βασίλειο όποιος επιθυμεί να ζήσει ενάρετα στην
ζωή, θα πρέπει να διαβάσει την Αγία Γραφή.
• Τα παραδείγματα της εξωχριστιανικής σοφίας είναι ωφέλιμα, αλλά δεν
είναι τίποτα άλλο παρά μια σκιαγραφία της αρετής. Βοηθούν στην
ενδυνάμωση του ενάρετου βίου. Μοιάζουν με τα ποτάμια που συλλέγουν
νερό από τους παραπόταμους για να αυξήσουν τη ροή τους.
• Ενισχυτική αυτής της θέσης αποτελεί η ιστορία του φιλόσοφου Βία από
την Πριήνη, ο οποίος ζήτησε από το γιο του να αποκτήσει το
σημαντικότερο εφόδιο ζωής δηλαδή την αρετή.
• Η γνώση οδηγεί τον άνθρωπο στην αρετή. Η γνώση όμως αποκτάται
σταδιακά. Όπως λέει ο Ηρόδοτος στο λίγο προστίθεται άλλο λίγο.
29. Μια τέτοια στάση ζωής έναντι της αρετής που απορρέει από τη θύραθεν
σοφία αποτελεί προσανατολισμό της χριστιανικής ζωής που
προσανατολίζεται στην σωτηρία της ψυχής και αποτελεί επιδίωξη του
κάθε πιστού χριστιανού.
Οι απόψεις των Πυθαγορείων για την επιλογή του άριστου τρόπου ζωής
και την αναζήτηση της χαράς μέσα μας με τέτοιο τρόπο ώστε να τη
συνηθίσουμε, παρουσιάζονται ως το καλύτερο επιχείρημα του Μεγάλου
Βασιλείου για τη μελέτη της αρχαίας κλασσικής παιδείας από τους νέους
χριστιανούς, προκειμένου να ζήσουν ενάρετη ζωή αποφεύγοντας όσους
δεν έχουν ορθές σκέψεις.