1. Σχολική βία καιΣχολική βία και
παραβατικότηταπαραβατικότητα
Παναγιώτα ΝεοκοσμίδουΠαναγιώτα Νεοκοσμίδου
Εκπαιδευτικός –Κοινωνική λειτουργόςΕκπαιδευτικός –Κοινωνική λειτουργός
Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου ΑιγαίουΥποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αιγαίου

2. Τι είναι βίαΤι είναι βία
 Η βία είναι μια μορφή έκφρασης του θυμούΗ βία είναι μια μορφή έκφρασης του θυμού
ή του φόβου, και αποτελεί μια φυσιολογικήή του φόβου, και αποτελεί μια φυσιολογική
ανθρώπινη αντίδραση (Harvard – EDC,ανθρώπινη αντίδραση (Harvard – EDC,
1996). Μαθαίνεται σε μικρή ηλικία,1996). Μαθαίνεται σε μικρή ηλικία,
συνεπώς μπορεί να αποφευχθεί μέσα απόσυνεπώς μπορεί να αποφευχθεί μέσα από
πρώιμες θετικές εμπειρίες (Americanπρώιμες θετικές εμπειρίες (American
Psychological association, 1993).Psychological association, 1993).

3. Τι είναι ενδοσχολική βίαΤι είναι ενδοσχολική βία
 Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός πουΗ ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός που
εκδηλώνεται μεταξύ των μαθητών έχει γίνειεκδηλώνεται μεταξύ των μαθητών έχει γίνει
αντικείμενο σοβαρής συζήτησης στην Ελλάδα.αντικείμενο σοβαρής συζήτησης στην Ελλάδα.
 Ενδοσχολική βία ορίζεται ως η κατάσταση εκείνηΕνδοσχολική βία ορίζεται ως η κατάσταση εκείνη
κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη,κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη,
συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία καισυστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και
επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή,επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή,
καταδυνάστευση και πρόκληση σωματικού καικαταδυνάστευση και πρόκληση σωματικού και
ψυχικού πόνου μεταξύ των συμμαθητών εντόςψυχικού πόνου μεταξύ των συμμαθητών εντός
και εκτός σχολείου.και εκτός σχολείου.

4. Διαφορές ανάμεσα στον εκφοβισμό και στη σύγκρουσηΔιαφορές ανάμεσα στον εκφοβισμό και στη σύγκρουση
((conflictconflict
ΣύγκρουσηΣύγκρουση ΕκφοβισμόςΕκφοβισμός
Ισότιμη σχέση μεταξύ των μελώνΙσότιμη σχέση μεταξύ των μελών Άνιση κατανομή δύναμηςΆνιση κατανομή δύναμης
Συχνή η ύπαρξη φιλικής σχέσηςΣυχνή η ύπαρξη φιλικής σχέσης Δεν υπάρχει φιλική σχέσηΔεν υπάρχει φιλική σχέση
Λαμβάνει χώρα τυχαίαΛαμβάνει χώρα τυχαία Έχει προγραμματιστείΈχει προγραμματιστεί
Μπορεί να συμβεί μια μόνο φοράΜπορεί να συμβεί μια μόνο φορά Είναι συμπεριφορά επαναλαμβανόμενηΕίναι συμπεριφορά επαναλαμβανόμενη
Δεν επιφέρει σοβαρές συνέπειες στο θύμαΔεν επιφέρει σοβαρές συνέπειες στο θύμα Απειλεί σοβαρά τόσο την φυσική όσο και τηνΑπειλεί σοβαρά τόσο την φυσική όσο και την
ψυχική υγεία του θύματοςψυχική υγεία του θύματος
Δεν αποσκοπεί στην απόκτηση δύναμηςΔεν αποσκοπεί στην απόκτηση δύναμης Στόχος η επιβεβαίωσηΣτόχος η επιβεβαίωση
Ακολουθεί συχνά μεταμέλεια – ανάληψηΑκολουθεί συχνά μεταμέλεια – ανάληψη Επίρριψη ευθυνών στο θύμαΕπίρριψη ευθυνών στο θύμα

5. ΈρευναΈρευνα
 Σε πρόσφατη έρευνα του ΠαιδαγωγικούΣε πρόσφατη έρευνα του Παιδαγωγικού
Ινστιτούτου (2007) στα πλαίσιαΙνστιτούτου (2007) στα πλαίσια
αξιολόγησης των ποιοτικώναξιολόγησης των ποιοτικών
χαρακτηριστικών του συστήματοςχαρακτηριστικών του συστήματος
Πρωτοβάθμιας και ΔευτεροβάθμιαςΠρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας
εκπαίδευσης που έγινε σε πανελλαδικόεκπαίδευσης που έγινε σε πανελλαδικό
δείγμα μαθητών (Ν=4164) οι απαντήσειςδείγμα μαθητών (Ν=4164) οι απαντήσεις
τους έδειξαν ότι:τους έδειξαν ότι:

6.  Στην ερώτηση «πώς νιώθεις όταν βρίσκεσαιΣτην ερώτηση «πώς νιώθεις όταν βρίσκεσαι
στο σχολείο σου;»στο σχολείο σου;»
 Το 68% δήλωσε ότι νιώθει «Κούραση»Το 68% δήλωσε ότι νιώθει «Κούραση»
 Το 58% νιώθει «Πίεση»Το 58% νιώθει «Πίεση»
 Το 53% νιώθει «Πλήξη»Το 53% νιώθει «Πλήξη»
 Το 32% νιώθει «Απογοήτευση»Το 32% νιώθει «Απογοήτευση»
 Τα ποσοστά στα πλαίσια των οποίων ταΤα ποσοστά στα πλαίσια των οποίων τα
παιδιά νιώθουν ευχαρίστηση, χαρά, αισιοδοξίαπαιδιά νιώθουν ευχαρίστηση, χαρά, αισιοδοξία
και ασφάλεια» κυμάνθηκαν σε χαμηλά επίπεδακαι ασφάλεια» κυμάνθηκαν σε χαμηλά επίπεδα

7. Ποιο είναι το συμπέρασμα;Ποιο είναι το συμπέρασμα;
 Από τα ελληνικά σχολεία απουσιάζει η χαρά τηςΑπό τα ελληνικά σχολεία απουσιάζει η χαρά της
μάθησης, της συνεργατικότητας και τηςμάθησης, της συνεργατικότητας και της
ανακάλυψης νέων οριζόντων. Τα θετικάανακάλυψης νέων οριζόντων. Τα θετικά
συναισθήματα στα σχολεία είναι λίγα καισυναισθήματα στα σχολεία είναι λίγα και
περιορισμένα. Πιθανή εξήγηση για αυτό αποτελεί ηπεριορισμένα. Πιθανή εξήγηση για αυτό αποτελεί η
απουσία καλλιέργειας συστηματικών βαθύτερωναπουσία καλλιέργειας συστηματικών βαθύτερων
ανθρωπινων σχέσεων μεταξύ μαθητών και μεταξύανθρωπινων σχέσεων μεταξύ μαθητών και μεταξύ
εκπαιδευτικών και μαθητών, καθώς και μεταξύεκπαιδευτικών και μαθητών, καθώς και μεταξύ
γονέων και δασκάλων. Αυτή η πραγματικότηταγονέων και δασκάλων. Αυτή η πραγματικότητα
επηρεάζει αρνητικά την διαδικασία της μάθησηςεπηρεάζει αρνητικά την διαδικασία της μάθησης
((Rogers, 1969, 1980)Rogers, 1969, 1980)

8. Διαστάσεις της σχολικής βίαςΔιαστάσεις της σχολικής βίας
 σχολική βία εμφανίζεται συνήθως με τις ακόλουθες διαστάσεις :σχολική βία εμφανίζεται συνήθως με τις ακόλουθες διαστάσεις :
 βία μεταξύ μαθητών,βία μεταξύ μαθητών,
 βία μεταξύ εκπαιδευτικών,βία μεταξύ εκπαιδευτικών,
 βία από τους εκπαιδευτικούς προς τους μαθητές και το αντίστροφοβία από τους εκπαιδευτικούς προς τους μαθητές και το αντίστροφο
 βία από τους εκπαιδευτικούς προς την εξουσία, -τη διοίκηση, τηβία από τους εκπαιδευτικούς προς την εξουσία, -τη διοίκηση, τη
διεύθυνση ή όπως αυτή εκφράζεται-διεύθυνση ή όπως αυτή εκφράζεται-
 βία από εξωσχολικούς παράγοντες προς μέλη της σχολικής κοινότητας,βία από εξωσχολικούς παράγοντες προς μέλη της σχολικής κοινότητας,
μαθητές, εκπαιδευτικούς ή και τους δύο, και το αντίστροφο,μαθητές, εκπαιδευτικούς ή και τους δύο, και το αντίστροφο,
 βία από γονείς προς εκπαιδευτικούς ή και προς μαθητές και τοβία από γονείς προς εκπαιδευτικούς ή και προς μαθητές και το
αντίστροφο.αντίστροφο.
 Η βία μπορεί να εκδηλωθεί από ένα μεμονωμένο άτομο προς ένα άλλο ήΗ βία μπορεί να εκδηλωθεί από ένα μεμονωμένο άτομο προς ένα άλλο ή
προς ένα σύνολο ατόμων, αλλά και από πολλά άτομα προς έναπρος ένα σύνολο ατόμων, αλλά και από πολλά άτομα προς ένα
μεμονωμένο ή προς ένα σύνολο ατόμων.μεμονωμένο ή προς ένα σύνολο ατόμων.

9. Διαφοροποίηση από τηνΔιαφοροποίηση από την
παραβατικότηταπαραβατικότητα
 Με τον όρο «ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ»Με τον όρο «ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ»
χαρακτηρίζουμε εκείνη τη συμπεριφοράχαρακτηρίζουμε εκείνη τη συμπεριφορά
που στοχεύει στην παραβίαση κανόνωνπου στοχεύει στην παραβίαση κανόνων
τυπικών ή άτυπων.τυπικών ή άτυπων.

10. Διαφοροποίηση από την σύστασηΔιαφοροποίηση από την σύσταση
της συμμορίαςτης συμμορίας
 Η ομάδα των εφήβων που εμπίπτουν στηνΗ ομάδα των εφήβων που εμπίπτουν στην
παραβατικότητα δεν είναι ιεραρχικά δομημένηπαραβατικότητα δεν είναι ιεραρχικά δομημένη
όπως αυτή της συμμορίαςόπως αυτή της συμμορίας
 Δεν δρουν σε συγκεκριμένο χωρο-χρόνο, ούτεΔεν δρουν σε συγκεκριμένο χωρο-χρόνο, ούτε
βάσει σχεδίου, όπως οι συμμορίεςβάσει σχεδίου, όπως οι συμμορίες
 Δεν έχουν αρχηγό (συνήθως είναι ο πιοΔεν έχουν αρχηγό (συνήθως είναι ο πιο
παλιός, ο πιο μάγκας, ο πιο σωματώδης ή οπαλιός, ο πιο μάγκας, ο πιο σωματώδης ή ο
μεγαλύτερος σε ηλικία)μεγαλύτερος σε ηλικία)
 Δεν ακολουθούν προκαθορισμένες διαδικασίεςΔεν ακολουθούν προκαθορισμένες διαδικασίες
 Είναι σχετικά ολιγάριθμες (αποτελούνται απόΕίναι σχετικά ολιγάριθμες (αποτελούνται από
5-8 άτομα)5-8 άτομα)

11. Η επιθετικότητα είναι εγγενής ήΗ επιθετικότητα είναι εγγενής ή
επίκτητηεπίκτητη
 Η Επιθετικότητα ως εγγενής αντίδρασηΗ Επιθετικότητα ως εγγενής αντίδραση
 Οι οπαδοί αυτής της άποψης υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος,Οι οπαδοί αυτής της άποψης υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος,
όπως όλα τα ζωικά είδη, είναι «προικισμένος» με επιθετικόόπως όλα τα ζωικά είδη, είναι «προικισμένος» με επιθετικό
ένστικτο που στοχεύει στην προστασία και την ασφάλεια του.ένστικτο που στοχεύει στην προστασία και την ασφάλεια του.
Ο Freud από την πλευρά του, προσπαθώντας να ερμηνεύσειΟ Freud από την πλευρά του, προσπαθώντας να ερμηνεύσει
την μανία αλληλοεξόντωσης που έδειξαν οι άνθρωποι κατάτην μανία αλληλοεξόντωσης που έδειξαν οι άνθρωποι κατά
το β΄ παγκόσμιο πόλεμο, τροποποίησε την αρχική τουτο β΄ παγκόσμιο πόλεμο, τροποποίησε την αρχική του
θεωρία και υποστήριξε ότι εκτός τη libido, την ορμή τηςθεωρία και υποστήριξε ότι εκτός τη libido, την ορμή της
ηδονής, οι πράξεις του ανθρώπου κατευθύνονται και απόηδονής, οι πράξεις του ανθρώπου κατευθύνονται και από
την ορμή για τη ζωή και για τη διαιώνιση του είδους και στοντην ορμή για τη ζωή και για τη διαιώνιση του είδους και στον
αντίποδα της υπάρχει η ορμή που μας σπρώχνει προς τοαντίποδα της υπάρχει η ορμή που μας σπρώχνει προς το
θάνατο και την καταστροφή, όχι μόνο των άλλων, αλλά καιθάνατο και την καταστροφή, όχι μόνο των άλλων, αλλά και
τη δική μας.τη δική μας.

12. Η ενδοσχολική βία εκδηλώνεται με:Η ενδοσχολική βία εκδηλώνεται με:
 Χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοίΧειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί
 Φραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολέςΦραστικές επιθέσεις, βρισιές, προσβολές
απειλέςαπειλές
 ΕκβιασμοίΕκβιασμοί
 Καταστροφή προσωπικών αντικειμένωνΚαταστροφή προσωπικών αντικειμένων
 ΚλοπέςΚλοπές
 Σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίησηΣεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση
 Αποκλεισμός και απομόνωση από παρέες,Αποκλεισμός και απομόνωση από παρέες,
ομαδικά παιχνίδια και κοινωνικέςομαδικά παιχνίδια και κοινωνικές
δραστηριότητεςδραστηριότητες

13. Συχνότητα του προβλήματοςΣυχνότητα του προβλήματος
Στην Ελλάδα, τα δεδομένα διαφόρωνΣτην Ελλάδα, τα δεδομένα διαφόρων
ερευνών δείχνουν ότι:ερευνών δείχνουν ότι:
Το 10-15% των μαθητών πέφτει θύμαΤο 10-15% των μαθητών πέφτει θύμα
διαφόρων μορφών βίας στο σχολείοδιαφόρων μορφών βίας στο σχολείο
Οι μαθητές που ασκούν βία, δηλαδή οιΟι μαθητές που ασκούν βία, δηλαδή οι
θύτες, υπολογίζεται ότι ξεπερνούν το 5%θύτες, υπολογίζεται ότι ξεπερνούν το 5%
του συνόλου των μαθητώντου συνόλου των μαθητών
Η αναλογία αγοριών κοριτσιών είναι 3:1Η αναλογία αγοριών κοριτσιών είναι 3:1

14. Ακόμη…Ακόμη…
 Τα αγόρια εμπλέκονται σε περιστατικά βίας σεΤα αγόρια εμπλέκονται σε περιστατικά βίας σε
σύγκριση με τα κορίτσια, τα οποία φαίνεται νασύγκριση με τα κορίτσια, τα οποία φαίνεται να
εμπλέκονται πιο συχνά σε περιστατικά λεκτικής βίαςεμπλέκονται πιο συχνά σε περιστατικά λεκτικής βίας
 Τα περιστατικά εχδοσχολικής βίας και εκφοβισμούΤα περιστατικά εχδοσχολικής βίας και εκφοβισμού
εκδηλώνονται με μεγαλύτερη συχνότητα στο δημοτικόεκδηλώνονται με μεγαλύτερη συχνότητα στο δημοτικό
και στο γυμνάσιο, ενώ στο λύκειο μειώνονταικαι στο γυμνάσιο, ενώ στο λύκειο μειώνονται
 Οι μισοί από τους μαθητές–θύματα βίας δενΟι μισοί από τους μαθητές–θύματα βίας δεν
αναφέρουν πουθενά το γεγονός, ενώ οι υπόλοιποιαναφέρουν πουθενά το γεγονός, ενώ οι υπόλοιποι
μισοί συνήθως το αναφέρουν σε φίλους τους καιμισοί συνήθως το αναφέρουν σε φίλους τους και
σπανιότερα στους εκπαιδευτικούς ή τους γονείς τουςσπανιότερα στους εκπαιδευτικούς ή τους γονείς τους

15. Ερευνητικά δεδομέναΕρευνητικά δεδομένα
 Το 22,5% έχει υποστεί κάποια μορφή λεκτικής βίαςΤο 22,5% έχει υποστεί κάποια μορφή λεκτικής βίας
(κοροϊδίες πειράγματα,σωματικής βίας, σχόλια,(κοροϊδίες πειράγματα,σωματικής βίας, σχόλια,
χειρονομίεςχειρονομίες
 Το 10,11% των μαθητών έχει ασκήσει κάποια μορφήΤο 10,11% των μαθητών έχει ασκήσει κάποια μορφή
βίας και εκφοβισμού σε συμμαθητές τουβίας και εκφοβισμού σε συμμαθητές του
 Οι μαθητές αναφέρουν ότι οι δάσκαλοι βοηθούν στηνΟι μαθητές αναφέρουν ότι οι δάσκαλοι βοηθούν στην
πλειοψηφία των περιπτώσεων (79,4%)πλειοψηφία των περιπτώσεων (79,4%)
 Οι μαθητές στην πλειοψηφία τους (61,54%)Οι μαθητές στην πλειοψηφία τους (61,54%)
αναφέρουν ότι οι γονείς δεν έρχονται σε επαφή με τοαναφέρουν ότι οι γονείς δεν έρχονται σε επαφή με το
σχολείο για να σταματήσουν τον εκφοβισμόσχολείο για να σταματήσουν τον εκφοβισμό

16.  Οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι στιςΟι εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι στις
προσπάθειες αντιμετώπισης περιστατικώνπροσπάθειες αντιμετώπισης περιστατικών
ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού αυτόενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού αυτό
που τους δυσκολεύει περισσότερο είναι ηπου τους δυσκολεύει περισσότερο είναι η
συνεργασία με τους γονείς των οποίων τασυνεργασία με τους γονείς των οποίων τα
παιδιά ασκούν βίαπαιδιά ασκούν βία

17.  Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο είναιΟ εκφοβισμός και η βία στο σχολείο είναι
και ομαδικό φαινόμενο, καθώς δεν αφοράκαι ομαδικό φαινόμενο, καθώς δεν αφορά
μόνο το μαθητή που εκφοβίζει και εκείνονμόνο το μαθητή που εκφοβίζει και εκείνον
που εκφοβίζεται, αλλά και όσους είναιπου εκφοβίζεται, αλλά και όσους είναι
παρόντες ή γνωρίζουν την ύπαρξή του,παρόντες ή γνωρίζουν την ύπαρξή του,
δηλαδή τους μάρτυρες που μπορεί να είναιδηλαδή τους μάρτυρες που μπορεί να είναι
είτε μαθητές είτε ενήλικες.είτε μαθητές είτε ενήλικες.

18.  Συχνά το «ισχυρότερο» παιδί αντλεί από τηνΣυχνά το «ισχυρότερο» παιδί αντλεί από την
πράξη του κάποιο όφελος, όπως ευχαρίστηση,πράξη του κάποιο όφελος, όπως ευχαρίστηση,
κύρος, υλικά αποκτήματα, ενώ το «αδύναμο»κύρος, υλικά αποκτήματα, ενώ το «αδύναμο»
παιδί δεν μπορεί να προστατέψει με ουσιαστικόπαιδί δεν μπορεί να προστατέψει με ουσιαστικό
τρόπο τον εαυτό του.τρόπο τον εαυτό του.
 Τα παιδιά που θεωρούνται «διαφορετικά» είτεΤα παιδιά που θεωρούνται «διαφορετικά» είτε
λόγω εμφάνισης είτε λόγω ιδιαίτερωνλόγω εμφάνισης είτε λόγω ιδιαίτερων
χαρακτηριστικών ή κάποιας μειονεξίας είναιχαρακτηριστικών ή κάποιας μειονεξίας είναι
συνήθως τα παιδιά που γίνονται αποδέκτες βίαςσυνήθως τα παιδιά που γίνονται αποδέκτες βίας
(σωματικής ή λεκτικής) ή βιώνουν τον(σωματικής ή λεκτικής) ή βιώνουν τον
αποκλεισμό από το σύνολο.αποκλεισμό από το σύνολο.

19. Χαρακτηριστικά του παιδιού –θύτηΧαρακτηριστικά του παιδιού –θύτη
 Φυσική δύναμηΦυσική δύναμη
 Κυριαρχική προσωπικότηταΚυριαρχική προσωπικότητα
 Έλλειψη συναισθηματικής κατανόησης για τα θύματάΈλλειψη συναισθηματικής κατανόησης για τα θύματά
του, έλλειψη μεταμέλειας για τις πράξεις τουτου, έλλειψη μεταμέλειας για τις πράξεις του
 Αντικοινωνικές συμπεριφορέςΑντικοινωνικές συμπεριφορές
 Διαχείριση των προβλημάτων μέσω της επιθετικής-Διαχείριση των προβλημάτων μέσω της επιθετικής-
παραβατικής συμπεριφοράςπαραβατικής συμπεριφοράς
 Θεωρεί τον εαυτό του δημοφιλή λόγω της δύναμήςΘεωρεί τον εαυτό του δημοφιλή λόγω της δύναμής
τουτου
 Εμφανίζει συχνά συναισθηματική ανωριμότητα καιΕμφανίζει συχνά συναισθηματική ανωριμότητα και
έντονες ανταγωνιστικές, επιθετικές τάσειςέντονες ανταγωνιστικές, επιθετικές τάσεις

20. Είδη – Χαρακτηριστικά δραστώνΕίδη – Χαρακτηριστικά δραστών
(bullies)
 EEΠΙΘΕΤΙΚΟΙΠΙΘΕΤΙΚΟΙ ((SusanSusan, 2004), 2004)
→→ Χρήση Φυσικής ΒίαςΧρήση Φυσικής Βίας
 ΠΑΘΗΤΙΚΟ- ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΙΠΑΘΗΤΙΚΟ- ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΙ ((CoyCoy, 2001), 2001)
→→ Υιοθέτηση προκλητικής συμπεριφοράς μεΥιοθέτηση προκλητικής συμπεριφοράς με
στόχο την κινητοποίηση του θύματος και τηνστόχο την κινητοποίηση του θύματος και την
παρέμβαση του δράστηπαρέμβαση του δράστη
 ΔΡΑΣΤΕΣ ΠΡΩΗΝ ΘΥΜΑΤΑΔΡΑΣΤΕΣ ΠΡΩΗΝ ΘΥΜΑΤΑ
((EspelageEspelage,, DorothyDorothy && SwearSwear, 2004), 2004)

21. Τα παιδιά-ΘύματαΤα παιδιά-Θύματα
• Παθητικά θύματαΠαθητικά θύματα
Αγχώδη, ανασφαλή, μοναχικά, ευαίσθητα,Αγχώδη, ανασφαλή, μοναχικά, ευαίσθητα,
μυϊκά αδύναμα, δεν έχουν φίλουςμυϊκά αδύναμα, δεν έχουν φίλους
• Προκλητικά θύματα (σπάνια περίπτωση)Προκλητικά θύματα (σπάνια περίπτωση)
Εμπλέκονται σε αρνητικές πράξεις καιΕμπλέκονται σε αρνητικές πράξεις και
προκαλούν τους δράστεςπροκαλούν τους δράστες

22. Τα παιδιά-μάρτυρεςΤα παιδιά-μάρτυρες
 Με τη σιωπηρή τους στάση ενισχύουν την τάση τωνΜε τη σιωπηρή τους στάση ενισχύουν την τάση των
θυτών για εκφοβισμόθυτών για εκφοβισμό
 Οι θύτες πιστεύουν ότι τους επιβραβεύουν, ότιΟι θύτες πιστεύουν ότι τους επιβραβεύουν, ότι
γίνονται δημοφιλείςγίνονται δημοφιλείς
 Τα παιδιά μάρτυρες συνήθως δεν παρεμβαίνουν διότιΤα παιδιά μάρτυρες συνήθως δεν παρεμβαίνουν διότι
φοβούνται τις συνέπειεςφοβούνται τις συνέπειες
 Ορισμένα παιδιά μάρτυρες αντλούν ικανοποίησηΟρισμένα παιδιά μάρτυρες αντλούν ικανοποίηση
ή/και διασκεδάζουν από τον εκφοβισμό συμμαθητώνή/και διασκεδάζουν από τον εκφοβισμό συμμαθητών
τους, χωρίς να συνειδητοποιούν τη σοβαρότητα τηςτους, χωρίς να συνειδητοποιούν τη σοβαρότητα της
κατάστασηςκατάστασης
 Σε κάποιες περιπτώσεις ταυτίζονται με τους θύτες καιΣε κάποιες περιπτώσεις ταυτίζονται με τους θύτες και
προσχωρούν στις ομάδες τουςπροσχωρούν στις ομάδες τους

23. Αιτιολογικοί παράγοντεςΑιτιολογικοί παράγοντες
Το φαινόμενο είναι σύνθετο και στην εκδήλωσή τουΤο φαινόμενο είναι σύνθετο και στην εκδήλωσή του
συμβάλλει η αλληλεπίδραση ατομικών καισυμβάλλει η αλληλεπίδραση ατομικών και
περιβαλλοντικών παραγόντων. Συνοπτικά αναφέρουμεπεριβαλλοντικών παραγόντων. Συνοπτικά αναφέρουμε::
o Ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιώνΑτομικά χαρακτηριστικά των παιδιών
o Χαρακτηριστικά του οικογενειακού τους περιβάλλοντοςΧαρακτηριστικά του οικογενειακού τους περιβάλλοντος
o Το ψυχολογικό κλίμα του σχολείουΤο ψυχολογικό κλίμα του σχολείου
o Οι στάσεις των παιδιών, των γονέων και τωνΟι στάσεις των παιδιών, των γονέων και των
εκπαιδευτικών απέναντι στη βίαεκπαιδευτικών απέναντι στη βία
o Ο τρόπος προβολής της βίας από τα μέσα μαζικήςΟ τρόπος προβολής της βίας από τα μέσα μαζικής
ενημέρωσηςενημέρωσης
o Γενικότερα κοινωνικά προβλήματα που ενισχύουνΓενικότερα κοινωνικά προβλήματα που ενισχύουν
αντικοινωνικές συμπεριφορέςαντικοινωνικές συμπεριφορές

24. Τα παιδιά θύτεςΤα παιδιά θύτες
 Μέσα από την εκδήλωση εκφοβιστικώνΜέσα από την εκδήλωση εκφοβιστικών
συμπεριφορών μπορεί να στοχεύουν στοσυμπεριφορών μπορεί να στοχεύουν στο
να τραβήξουν την προσοχή, νανα τραβήξουν την προσοχή, να
τύχουν αποδοχής και να γίνουντύχουν αποδοχής και να γίνουν
περισσότερο δημοφιλείς.περισσότερο δημοφιλείς.
 Οι μαθητές που εκφοβίζουν, σε αρκετέςΟι μαθητές που εκφοβίζουν, σε αρκετές
περιπτώσεις, είναι δυστυχισμένοι καιπεριπτώσεις, είναι δυστυχισμένοι και
προσπαθούν να μεταφέρουν το έλλειμμαπροσπαθούν να μεταφέρουν το έλλειμμα
χαράς που νιώθουν στους άλλους.χαράς που νιώθουν στους άλλους.

25.  Όμως, η εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορώνΌμως, η εκδήλωση εκφοβιστικών συμπεριφορών
δεν έχει ως αίτιο τη «διαφορετικότητα» τουδεν έχει ως αίτιο τη «διαφορετικότητα» του
παιδιού που εκφοβίζεται, αλλά αντίθετα έχει ωςπαιδιού που εκφοβίζεται, αλλά αντίθετα έχει ως
σημείο εκκίνησης τα παιδιά που εκφοβίζουν καισημείο εκκίνησης τα παιδιά που εκφοβίζουν και
τα οποία μπορεί να έχουν κακοποιηθεί, νατα οποία μπορεί να έχουν κακοποιηθεί, να
έχουν συναισθήματα ζήλιας, ανασφάλειας καιέχουν συναισθήματα ζήλιας, ανασφάλειας και
δυστυχίας και να μεγαλώνουν σε απορριπτικόδυστυχίας και να μεγαλώνουν σε απορριπτικό
και βίαιο περιβάλλον από το οποίο απουσιάζει ηκαι βίαιο περιβάλλον από το οποίο απουσιάζει η
ενσυναίσθηση και η αποδοχή.ενσυναίσθηση και η αποδοχή.

26. Γενικά ψυχικά και οικογενειακάΓενικά ψυχικά και οικογενειακά
χαρακτηριστικά των Δραστώνχαρακτηριστικά των Δραστών
 φυσική δύναμηφυσική δύναμη
 κυριαρχικές και γοητευτικές προσωπικότητες με υψηλήκυριαρχικές και γοητευτικές προσωπικότητες με υψηλή
αίσθηση αυτοεκτίμησης (κάποια από αυτά)αίσθηση αυτοεκτίμησης (κάποια από αυτά)
 παρορμητικές τάσειςπαρορμητικές τάσεις
 έλλειψη συναισθηματικής κατανόησης για τα θύματά τουςέλλειψη συναισθηματικής κατανόησης για τα θύματά τους
/έλλειψη μεταμέλειας για τις πράξεις τους/έλλειψη μεταμέλειας για τις πράξεις τους
 διαταραχές ψυχικής υγείας /συναισθηματική ανωριμότηταδιαταραχές ψυχικής υγείας /συναισθηματική ανωριμότητα
 αντικοινωνικές προσωπικότητεςαντικοινωνικές προσωπικότητες
 θύματα ενδοοικογενειακής παραμέλησης ή βίαςθύματα ενδοοικογενειακής παραμέλησης ή βίας
 σχολική αποτυχία /μη σχολική ενσωμάτωσησχολική αποτυχία /μη σχολική ενσωμάτωση
 διαχείριση των (εσωτερικών /εξωτερικών) προβλημάτωνδιαχείριση των (εσωτερικών /εξωτερικών) προβλημάτων
μέσω της επιθετικής /παραβατικής συμπεριφοράςμέσω της επιθετικής /παραβατικής συμπεριφοράς

27. Ψυχοκοινωνικές επιπτώσειςΨυχοκοινωνικές επιπτώσεις
 Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού σταΟι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού στα
παιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για τηνπαιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για την
ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη.ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη.
 Τα παιδιά θύματα εκφοβισμού μπορεί να νιώσουνΤα παιδιά θύματα εκφοβισμού μπορεί να νιώσουν
έντονο άγχος και ανασφάλεια, να απουσιάζουνέντονο άγχος και ανασφάλεια, να απουσιάζουν
συχνά από το σχολείο, να παρουσιάσουν φοβίες,συχνά από το σχολείο, να παρουσιάσουν φοβίες,
σχολική άρνηση, ψυχοσωματικά προβλήματα κ.ά.σχολική άρνηση, ψυχοσωματικά προβλήματα κ.ά.
 Τα παιδιά θύτες αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο ναΤα παιδιά θύτες αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να
απομακρυνθούν από το σχολείο, να διακόψουν τηαπομακρυνθούν από το σχολείο, να διακόψουν τη
φοίτηση, να εμφανίσουν τάσεις φυγής και ναφοίτηση, να εμφανίσουν τάσεις φυγής και να
εξελιχθούν σε ενήλικες με αντικοινωνική καιεξελιχθούν σε ενήλικες με αντικοινωνική και
παραβατική συμπεριφορά.παραβατική συμπεριφορά.

28. Πρόληψη –αντιμετώπιση τουΠρόληψη –αντιμετώπιση του
σχολικού εκφοβισμούσχολικού εκφοβισμού
 Σε κάθε περίπτωση το σχολείο πρέπει ναΣε κάθε περίπτωση το σχολείο πρέπει να
αποφασίσει ότι θα ασχοληθεί με το θέμα.αποφασίσει ότι θα ασχοληθεί με το θέμα.
 Κατ’ αρχήν χρειάζεται να διαμορφωθεί καλόΚατ’ αρχήν χρειάζεται να διαμορφωθεί καλό
σχολικό κλίμα και επικοινωνία μεταξύσχολικό κλίμα και επικοινωνία μεταξύ
εκπαιδευτικών και μαθητών.εκπαιδευτικών και μαθητών.
 Καταλυτικός είναι ο ρόλος του διευθυντή, οΚαταλυτικός είναι ο ρόλος του διευθυντή, ο
οποίος εμπνέει με το παράδειγμά του καιοποίος εμπνέει με το παράδειγμά του και
εγγυάται τη σωστή λειτουργία του σχολείου.εγγυάται τη σωστή λειτουργία του σχολείου.
 Ο διευθυντής θα πρέπει να βρίσκεται κοντάΟ διευθυντής θα πρέπει να βρίσκεται κοντά
στους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές και ναστους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές και να
ακούει συχνά τις απόψεις τους.ακούει συχνά τις απόψεις τους.

29.  Από την αρχή της σχολικής χρονιάς είναιΑπό την αρχή της σχολικής χρονιάς είναι
ανάγκη να τεθούν ξεκάθαροι κανόνες και όριαανάγκη να τεθούν ξεκάθαροι κανόνες και όρια
και να υπάρχει ενιαία αντιμετώπιση από τοκαι να υπάρχει ενιαία αντιμετώπιση από το
Σύλλογο Διδασκόντων.Σύλλογο Διδασκόντων.
 Οι κανόνες αυτοί θα προβλέπουν μεταξύΟι κανόνες αυτοί θα προβλέπουν μεταξύ
άλλων και βασικούς τρόπους διαχείρισηςάλλων και βασικούς τρόπους διαχείρισης
βίαιων συμπεριφορών.βίαιων συμπεριφορών.

30.  Κρίνεται σκόπιμο σε κάθε σχολική μονάδα ναΚρίνεται σκόπιμο σε κάθε σχολική μονάδα να
υπάρχουν εκπαιδευτικοί , οι οποίοι έχοντας λάβειυπάρχουν εκπαιδευτικοί , οι οποίοι έχοντας λάβει
την κατάλληλη εκπαίδευση, θα λειτουργούν ωςτην κατάλληλη εκπαίδευση, θα λειτουργούν ως
διαμεσολαβητές μεταξύ των μαθητών που έχουνδιαμεσολαβητές μεταξύ των μαθητών που έχουν
εμπλακεί σε φαινόμενα βίας.εμπλακεί σε φαινόμενα βίας.
 Πρέπει να δημιουργηθεί μεταξύ γονέων καιΠρέπει να δημιουργηθεί μεταξύ γονέων και
εκπαιδευτικών ένας δίαυλος επικοινωνίας τέτοιοςεκπαιδευτικών ένας δίαυλος επικοινωνίας τέτοιος
ώστε να μπορούν να συζητούν τα θέματα αυτά καιώστε να μπορούν να συζητούν τα θέματα αυτά και
να καταθέτουν τους προβληματισμούς τους.να καταθέτουν τους προβληματισμούς τους.

31.  Είναι απολύτως αναγκαίο να εφαρμοστούνΕίναι απολύτως αναγκαίο να εφαρμοστούν
Προγράμματα Πρόληψης μέσω τηςΠρογράμματα Πρόληψης μέσω της
ευαισθητοποίησης των εκπαιδευτικών, τωνευαισθητοποίησης των εκπαιδευτικών, των
παιδιών και των γονέωνπαιδιών και των γονέων
 Να υπάρχει ευαισθητοποίηση και ανάληψηΝα υπάρχει ευαισθητοποίηση και ανάληψη
δράσεων για την πρόληψη και αντιμετώπισηδράσεων για την πρόληψη και αντιμετώπιση
του φαινομένου σε επίπεδο κοινωνίαςτου φαινομένου σε επίπεδο κοινωνίας
 Να γίνει θεραπευτική παρέμβαση, εάνΝα γίνει θεραπευτική παρέμβαση, εάν
χρειαστείχρειαστεί
 Να γίνει συμβουλευτική γονέωνΝα γίνει συμβουλευτική γονέων

32. ΄Όπως δείχνουν οι έρευνες΄Όπως δείχνουν οι έρευνες
 Οι μαθητές που έχουν συμμετάσχει σεΟι μαθητές που έχουν συμμετάσχει σε
προγράμματα παρέμβασης και σε ειδικέςπρογράμματα παρέμβασης και σε ειδικές
ψυχο-εκπαιδευτικές δραστηριότητεςψυχο-εκπαιδευτικές δραστηριότητες
παρατηρήθηκε:παρατηρήθηκε:

33.  Αύξηση του ποσοστού των μαθητών (απόΑύξηση του ποσοστού των μαθητών (από
5,5% πριν την παρέμβαση, σε 15,79% μετά5,5% πριν την παρέμβαση, σε 15,79% μετά
την παρέμβαση) που καταφεύγουν στοτην παρέμβαση) που καταφεύγουν στο
διευθυντή του σχολείου όταν πέσουν θύματαδιευθυντή του σχολείου όταν πέσουν θύματα
εκφοβισμούεκφοβισμού
 Μείωση του ποσοστού των μαθητών που δενΜείωση του ποσοστού των μαθητών που δεν
μιλούν ποτέ σε κανέναν όταν δέχονταιμιλούν ποτέ σε κανέναν όταν δέχονται
εκφοβισμό (από 28% πριν την παρέμβαση σεεκφοβισμό (από 28% πριν την παρέμβαση σε
5,26% μετά την παρέμβαση)5,26% μετά την παρέμβαση)

34.  Μείωση του ποσοστού των μαθητών που δενΜείωση του ποσοστού των μαθητών που δεν
μιλούν σε κανέναν όταν ασκήσουν εκφοβισμό απόμιλούν σε κανέναν όταν ασκήσουν εκφοβισμό από
52% πριν την παρέμβαση, σε 18% μετά την52% πριν την παρέμβαση, σε 18% μετά την
παρέμβαση), καθώς οι μαθητές-θύτες μετά τηνπαρέμβαση), καθώς οι μαθητές-θύτες μετά την
παρέμβαση άρχισαν να μιλούν περισσότερο στουςπαρέμβαση άρχισαν να μιλούν περισσότερο στους
συνομηλίκους τους για αυτό που έκαναν (αύξησησυνομηλίκους τους για αυτό που έκαναν (αύξηση
από 23, 8% πριν την παρέμβαση σε 72,8% μετάαπό 23, 8% πριν την παρέμβαση σε 72,8% μετά
την παρέμβαση ή στους γονείς τους (αύξηση απότην παρέμβαση ή στους γονείς τους (αύξηση από
19,05% σε 45,5% μετά την παρέμβαση) ή στα19,05% σε 45,5% μετά την παρέμβαση) ή στα
αδέρφια (αύξηση από 10% πριν την παρέμβαση, σεαδέρφια (αύξηση από 10% πριν την παρέμβαση, σε
36% μετά την παρέμβαση)36% μετά την παρέμβαση)