1. ΧΗΜΕΙΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
1
ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΑΠΟ ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ
Επανάληψη βασικών εννοιών

2. ΧΗΜΕΙΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
2
ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΥΛΗΣ
2.6.ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ- ΧΗΜΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΧΗΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Α. Καθαρές ουσίες
Έχουν καθορισμένη σύσταση και ιδιότητες. Π.χ. το νερό, το οινόπνευμα, ο σίδηρος και το
οξυγόνο (ΔΗΛΑΔΗ τα στοιχεία και οι χημικές ενώσεις)
Α1. Χημικά στοιχεία
Χημικό στοιχείο ονομάζεται μια ουσία που δεν μπορεί να διασπαστεί σε απλούστερες.
Τέτοιες ουσίες είναι ο σίδηρος, το οξυγόνο, το θείο, ο χαλκός κλπ.
 Τα χημικά στοιχεία αποτελούν τα δομικά υλικά του πλανήτη μας αλλά και ολόκληρου
του σύμπαντος. Συνδυάζονται μεταξύ τους και δημιουργούν την ύλη.
 Άλλα στοιχεία είναι στερεά (άνθρακας, θείο), άλλα αέρια (οξυγόνο, άζωτο, χλώριο) και
δύο υγρά (υδράργυρος και βρώμιο) σε θερμοκρασία δωματίου.
 Τα στοιχεία τα διακρίνουμε σε μέταλλα (πχ. σίδηρος, χαλκός, χρυσός, άργυρος,
υδράργυρος, αργίλιο, μόλυβδος) και σε αμέταλλα που είναι λιγότερα (πχ. Άνθρακας,
οξυγόνο, θείο, άζωτο, υδρογόνο)
Α2. Χημικές ενώσεις
Χημικές ενώσεις είναι ουσίες με σταθερή σύσταση που διασπώνται σε απλούστερες ουσίες.
Οι χημικές ενώσεις αποτελούνται από χημικά στοιχεία, πχ. Το νερό είναι μια ΥΓΡΗ χημική
ουσία που αποτελείται από τα στοιχεία υδρογόνο και οξυγόνο, που είναι όμως από
μόνα τους ΑΕΡΙΑ.
 Οι χημικές ενώσεις έχουν διαφορετικές ιδιότητες από τα στοιχεία που τις αποτελούν.
 Οι χημικές ενώσεις μπορούν να είναι αέριες, υγρές ή στερεές.
ΥΛΗ
ΚΑΘΑΡΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΜΙΓΜΑΤΑ
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΗΜΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ ΟΜΟΓΕΝΗ
(ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ)
ΕΤΕΡΟΓΕΝΗ

3. ΧΗΜΕΙΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3
 Οι χημικές ενώσεις έχουν σταθερή σύσταση επειδή η αναλογία με την οποία
συμμετέχουν στην ένωση τα άτομα των διάφορων στοιχείων είναι σταθερή. Π.χ στο
νερό πάντα ο αριθμός ατόμων υδρογόνου είναι διπλάσιος από τον αριθμό ατόμων
οξυγόνου.
 Παραδείγματα χημικών ενώσεων είναι: το νερό, το διοξείδιο του άνθρακα, το αλάτι-
χλωριούχο νάτριο, η ζάχαρη, το οινόπνευμα κλπ.
2.2.ΤΟ ΝΕΡΟ ΩΣ ΔΙΑΛΥΤΗΣ- ΜΕΙΓΜΑΤΑ
Β. Μίγματα
Τα μίγματα έχουν μεταβλητή σύσταση ανάλογα με τον τρόπο παρασκευής τους και την
προέλευσή τους. Π.χ. το θαλασσινό νερό, το αλατόνερο, ο ατμοσφαιρικός αέρας.
Ιδιότητες των μιγμάτων:
 Μπορούμε να αναμείξουμε τα συστατικά των μιγμάτων σε διάφορες αναλογίες,
πχ. τον καφε μποροώ να τον φτιάξω σκέτο, μέτριο ή γλυκό, αφού αλλάζω την αναλογία
της ζάχαρης!
 Τα συστατικά ενός μίγματος διατηρούν πολλές από τις ιδιότητές τους, πχ.στο
μίγμα νερό-μελάνι, το μελάνι διατηρεί το μπλε χρώμα του.
Β1. Ομογενή μίγματα ή αλλιώς διαλύματα: είναι τα μίγματα όπου δε μπορώ να διακρίνω τα
συστατικά τους, γιατί διαλύονται. Για παράδειγμα στο θαλασσινό νερό δεν μπορούμε να
διακρίνουμε το αλάτι.
 Τα διαλύματα έχουν την ίδια σύσταση και τις ίδιες ιδιότητες σε όλη την έκτασή τους.
 Τα διαλύματα μπορεί να είναι υγρά (πχ.αλατόνερο), στερεά (πχ. ένα νόμισμα) ή αέρια
(πχ. ατμοσφαιρικός αέρας)
 Τα διαλύματα αποτελούνται από το διαλύτη και τη διαλυμένη ουσία (μπορεί να έχω
και πολλές διαλυμένες ουσίες).
 Ως διαλύτη θεωρούμε το συστατικό που έχει την ίδια φυσική κατάσταση με το
διάλυμα (είναι δηλ. αέριο διάλυμα- αέριος διαλύτης, υγρό διάλυμα- υγρός διαλύτης).
Επίσης, στα υγρά διαλύματα, ο διαλύτης βρίσκεται συνήθως στη μεγαλύτερη αναλογία.

4. ΧΗΜΕΙΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
4
 Τα διαλύματα που έχουν ως διαλύτη το νερό λέγονται υδατικά διαλύματα.
Β2. Ετερογενή μίγματα: είναι αυτά στα οποία μπορώ να διακρίνω τα συστατικά τους, πχ.
νερό με λάδι, νερό με βότσαλα, ζάχαρη με καφέ,
2.5.ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΜΙΓΜΑΤΩΝ
Μεθοδοι διαχωρισμού μιγμάτων
Τα μίγματα μπορούμε να τα διαχωρίσουμε στα συστατικά τους με διάφορες μεθόδους:
 Εκχύλιση: κάποιες ουσίες από ένα στερεό μεταφέρονται σε ένα υγρό, πχ. Εκχύλιση
των φύλλων τσαγιού.
 Απόχυση: έτσι διαχωρίζεται ένα υγρό από ένα στερεό σε ένα μίγμα, πχ. απόχυση του
ροφήματος τσαγιού, όπου το ξεχωρίζουμε απο τα φύλλα.

5. ΧΗΜΕΙΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
5
 Διήθηση: έτσι διαχωρίζεται ένα υγρό από ένα στερεό με τη βοήθεια φίλτρου, πχ.
Ξεχωρίζουμε τα φύλλα τσαγιού από το ρόφημα μέσα από φίλτρο.
 Απόσταξη: με ειδική συσκευή διαχωρίζουμε τα συστατικά ενός μίγματος, επειδή αυτά
βράζουν σε διαφορετικές θερμοκρασίες, πχ. απόσταξη του τσίπουρου από το χυμό
σταφυλιού.
.
 Εξάτμιση: έτσι διαχωρίζεται ένα στερεό από ένα υγρό διάλυμα, πχ. με βρασμό
διαχωρίζουμε το αλάτι από το αλατόνερο.
 Χρωματογραφία: με ειδικό διαλύτη διαχωρίζουμε τα συστατικά ενός μίγματος πάνω σε
χαρτι, πχ. Μέσα σε ασετόν διαχωρίζουμε το μελάνι στα διάφορα χρώματά του.
 Φυγοκέντρηση: με ειδική συσκευή που περιστρέφεται διαχωρίζουμε μικροσκοπικά
στερεά από υγρά μείγματα, πχ. Το βούτυρο από το γάλα, ή τα λευκά αιμοσφαίρια από
το αίμα.

6. ΧΗΜΕΙΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6
2.7.ΧΗΜΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ
 Χημική αντίδραση είναι μια μεταβολή, όπου από κάποιες αρχικές ουσίες προκύπτουν
νέες ουσίες με διαφορετικές ιδιότητες από τις αρχικές.
 Οι χημικές μεταβολές διαφέρουν από τις φυσικές όπου η αρχική ουσία δε
μεταβάλλεται, πχ. ο βρασμός του νερού, το λιώσιμο του πάγου, η πήξη του ζελέ, η
εξάτμιση του οινοπνεύματος.
 Οι ουσίες που υπάρχουν ΠΡΙΝ την αντίδραση λέγονται αντιδρώντα, ενώ αυτές που
παράγονται ΜΕΤΑ την αντίδραση λέγονται προϊόντα. Μπορούμε να έχουμε ένα ή
περισσότερα αντιδρώντα και ένα ή περισσότερα προϊόντα σε μια αντίδραση.
 Γενικά, σε μια χημική αντίδραση ισχύει: μάζα αντιδρώντων = μάζα προϊόντων
 Τις αντιδράσεις τις διακρίνουμε σε ενδόθερμες, οι οποίες απορροφούν θερμότητα (πχ.
διάσπαση του ασβεστόλιθου, φωτοσύνθεση), και σε εξώθερμες που ελευθερώνουν
θερμότητα (πχ.καύση μαγνησίου, καύση του άνθρακα).
 Παραδείγματα χημικών αντιδράσεων είναι:
το σκούριασμα του σιδήρου,
σίδηρος + οξυγόνο → οξείδιο του σιδήρου (σκουριά)
η φωτοσύνθεση που κάνουν τα φυτά,
διοξείδιο του άνθρακα + νερό → γλυκόζη + οξυγόνο
η διάσπαση του νερού,
νερό → υδρογόνο + οξυγόνο
η καύση του μαγνησίου,
μαγνήσιο + οξυγόνο → οξείδιο του μαγνησίου
η καύση του άνθρακα,
άνθρακας + οξυγόνο → διοξείδιο του άνθρακα
η αντίδραση νιτρικού μολύβδου με ιωδιούχο κάλιο,
νιτρικός μόλυβδος + ιωδιούχο κάλιο → νιτρικό κάλιο + ιωδιούχος μόλυβδος
2.8.ΑΤΟΜΑ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑ
Ατομική θεωρία: αν και αρχικά την εισήγαγε ο Δημόκριτος από τον 5ο
αιώνα πΧ, τελικά
πατέρας της ατομικής θεωρίας θεωρείται ο Τζον Ντάλτον, γιατί την υποστήριξε με πειραματικά
δεδομένα. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή:
Η ύλη αποτελείται από άτομα, δηλαδή από μικροσκοπικά σωματίδια που δε
διασπώνται σε μικρότερα. Τα άτομα συνδέονται μεταξύ τους σχηματίζοντας πιο
πολύπλοκα σωματίδια: τα μόρια.

7. ΧΗΜΕΙΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
7
Μόρια
Τα άτομα ενώνονται μεταξύ τους σχηματίζοντας όμοιες ομάδες που ονομάζονται μόρια.
 Όταν ενώνονται όμοια άτομα δημιουργούνται μόρια χημικών στοιχείων, Π.χ. ένα
μόριο του στοιχείου οξυγόνο αποτελείται από 2 άτομα οξυγόνου.
 Όταν ενώνονται διαφορετικά άτομα δημιουργούνται μόρια χημικών ενώσεων, πχ. ένα
μόριο νερού αποτελείται, όπως έχουμε αναφέρει, από 2 άτομα υδρογόνου και 1 άτομο
οξυγόνου.
ΕΠΟΜΕΝΩΣ:
ΠΡΟΣΟΧΗ: δεν αποτελούνται όλες οι ουσίες από μόρια! Τα άλατα αποτελούνται από κατιόντα και ανιόντα ΧΩΡΙΣ
όμως να σχηματίζεται μόριο. π.χ. Στο NaCl-μαγειρικό αλάτι- τα ιόντα του νατρίου και του χλωρίου διατάσσονται
στο χώρο σε ένα πλέγμα και είναι διάσπαρτα, χωρίς να διακρίνονται πουθενά ομάδες ατόμων που να συνιστούν
μόρια.
Αναπαράσταση ατόμων και μορίων
Σύμφωνα με τη θεωρία του Ντάλτον, τα άτομα μοιάζουν με μικρές σφαίρες, γι’ αυτό τα
παριστάνουμε με σφαιρίδια ή με απλούς κύκλους, με διαφορετικό μέγεθος και χρώμα.
Από τα προσομοιώματα μπορούμε να πάρουμε πληροφορίες, όπως:
 Πρόκειται για μόριο στοιχείου ή χημικής ένωσης;
 Από πόσα και ποια στοιχεία αποτελείται μια ένωση;

8. ΧΗΜΕΙΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
8
2.9.ΥΠΟΑΤΟΜΙΚΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ- ΙΟΝΤΑ
Δομή του ατόμου: το άτομο τελικά περιέχει μικρότερα σωματίδια, που λέγονται υποατομικά
σωματίδια! Αυτά είναι:
 Τα πρωτόνια (p): είναι στον πυρήνα του ατόμου όλων των στοιχείων και είναι θετικά
+ φορτισμένα (στοιχειώδες θετικό φορτίο). Κάθε άτομο εός στοιχείου έχει συγκεκριμένο
αριθμό πρωτονίων.
 Τα νετρόνια (n): βρίσκονται κι αυτά στον πυρήνα του ατόμου και είναι ουδέτερα
ηλεκτρικά σωματίδια (δεν έχουν φορτίο)
 Τα ηλεκτρόνια (e): περιστρέφονται γύρω από τον πυρήνα του ατόμου σε μεγάλες
αποστάσεις και είναι αρνητικά – φορτισμένα (στοιχειώδες αρνητικό φορτίο)
 Το φορτίο του πρωτονίου (+) είναι ίδιο με το φορτίο του ηλεκτρονίου (-).
 Σε κάθε άτομο ισχύει: αριθμός των πρωτονίων = αριθμός των ηλεκτρονίων
 ΑΡΑ: ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΕΙΝΑΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΟΥΔΕΤΕΡΑ
 Η μάζα του ατόμου είναι σχεδόν όλη συγκεντρωμένη στο
κέντρο του, δηλ. στον πυρήνα, που έχει πολύ μικρό
μέγεθος.Το μεγαλύτερο μέρος του χώρου ενός ατόμου είναι
κενό!!! Ο πυρήνας και τα ηλεκτρόνια που περιφέρονται
γύρω του συγκροτούν το άτομο.
Ατομικός και μαζικός αριθμός
Κάθε άτομο ενός στοιχείου χαρακτηρίζεται από δύο αριθμούς, όπου κι αν βρίσκεται.
Ζ= ατομικός αριθμός= δείχνει τον αριθμό των πρωτονίων στον πυρήνα του ατόμου. Είναι η
ταυτότητα του στοιχείου και καθορίζει τις ιδιότητές του, δηλ. Αν γνωρίζουμε τον αριθμό Ζ
μπορούμε να βρούμε ποιο στοιχείο έχουμε!!!
Επίσης, ο Ζ σε ένα ουδέτερο άτομο δείχνει και τον αριθμό ηλεκτρονίων του ατόμου, αφού
όπως αναφέρθηκε πριν ισχύει: αριθμός των πρωτονίων = αριθμός των ηλεκτρονίων.
Α= μαζικός αριθμός= δείχνει το άθροισμα του αριθμού των πρωτονίων και των νετρονίων
στον πυρήνα ενός ατόμου.
ΑΡΑ, αν Ν είναι ο αριθμός των πρωτονίων ισχύει σε ένα ουδέτερο άτομο: Α= Ζ + Ν

9. ΧΗΜΕΙΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
9
Ιόντα
 Τα ιόντα είναι φορτισμένα άτομα στοιχείων.
 Κάτω από ορισμένες συνθήκες τα άτομα μπορούν να αποβάλλουν ή να προσλάβουν
ένα ή περισσότερα ηλεκτρόνια με αποτέλεσμα να αποκτήσουν θετικό ή αρνητικό
φορτίο.
 Τα θετικά ιόντα ονομάζονται κατιόντα (πχ. τα μέταλλα, κατιόν σιδήρου Fe++
) και τα
αρνητικά ανιόντα (πχ. τα αμέταλλα, ανιόν χλωρίου Cl-
).
 Κάποιες ενώσεις, όπως τα άλατα που θα μάθεις στη Γ τάξη, αποτελούνται από ιόντα
και όχι από μόρια, όπως φαίνεται και στον πίνακα που ακολουθεί.
2.10.ΣΥΜΒΟΛΑ ΧΗΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΑΙ ΧΗΜΙΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ
Τα σύμβολα των χημικών στοιχείων
 Ο Σουηδός χημικός Μπερζέλιους καθιέρωσε το 1814 τα σύγχρονα χημικά σύμβολα,
που είναι η παγκόσμια γλώσσα της Χημείας. Δείτε το σα να μαθαίνετε μια εύκολη
ξένη γλώσσα! Έτσι, οι χημικοί δε χρειάζεται να μεταφράζουν τα ονόματα όλων των
στοιχείων, που σήμερα ξεπερνούν τα 115!!!!
 Κάθε στοιχείο συμβολίζεται με ένα κεφαλαίο γράμμα ή ένα κεφαλαίο και ένα μικρό
γράμμα. Αυτά προέρχονται από τη λατινική του ονομασία. Π.χ. Ο (oxygen)–οξυγόνο, S
(sulfur) – θείο.
 Κάθε σύμβολο συμβολίζει ένα στοιχείο, αλλά δείχνει επίσης και ένα άτομο του
στοιχείου αυτού. Όταν γράφω Cu εννοώ το στοιχείο χαλκός, αλλά και ένα άτομο
χαλκού.
Συμβολισμοί μορίων χημικών στοιχείων ή χημικών ενώσεων
Ο συμβολισμός των μορίων γίνεται με τους μοριακούς τύπους. Από το μοριακό τύπο
παίρνουμε τις εξής πληροφορίες:
 Την ποιοτική σύσταση της ένωσης, δηλ. από ποια στοιχεία αποτελείται
 Τον αριθμό των ατόμων κάθε στοιχείου στο μόριο της ένωσης ή στο μόριο του
χημικού στοιχείου.

10. ΧΗΜΕΙΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
10
Π.χ Η2Ο νερό –πληροφορίες:
 Είναι μόριο χημικής ένωσης, αφού αποτελείται από παραπάνω από 1 στοιχεία
 Αποτελείται από άτομα υδρογόνου και οξυγόνου
 Σε κάθε μόριο ενώνεται 1 άτομο οξυγόνου με 2 άτομα
υδρογόνου.
Π.χ. Ο2
 Είναι μόριο στοιχείου, αφού αποτελείται από ένα μόνο στοιχείο.
 Κάθε μόριο οξυγόνου αποτελείται από 2 άτομα οξυγόνου.
Στον παρακάτω πίνακα του βιβλίου σου απεικονίζονται κάποιες γνωστές χημικές ενώσεις,
φαίνονται οι μοριακοί τύποι και τα προσομοιώματά τους καθώς και η αναλογία των ατόμων
που περιέχουν.

11. ΧΗΜΕΙΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
11