2. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 2 -
Κεφάλαια
1. Προσδιορισµός των κοινωνικών προβληµάτων
2. Αιτίες των προβληµάτων
3. Οι συνέπειες στο άτοµο και στην κοινωνία
4. Τα προβλήµατα
4.1 Αστυφιλία
4.2 Φτώχεια
4.3 Μετανάστευση
4.4 Υπερπληθυσµός
4.5 Ενδοσχολική βία
4.6 Η κακοµεταχείριση των ανηλίκων
4.7 Τα ναρκωτικά
4.8 Υπερκαταναλωτισµός
4.9 ∆ιαφθορά
4.10 Ρατσισµός
4.11 Ανεργία
4.11.1 Ποσοστό ανεργίας ανά φύλο
4.11.2 Επίπεδο εκπαίδευσης ανέργων
4.11.3 Κλάδος επιχείρησης ή ειδικότητας που
ενδιαφέρουν τον άνεργο να απασχοληθεί
4.12 Καπιταλισµός
4.13 Έλλειψη παιδείας
4.14 Τροχαία ατυχήµατα, κυκλοφοριακή αγωγή
5. Η αντιµετώπιση αυτών των προβληµάτων.
3. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 3 -
1.ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΟΙΝ ΝΙΚ Ν
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤ Ν
Οι σύγχρονες κοινωνίες διαβιούν σε έναν κόσµο, στον οποίο η
ανάπτυξη της τεχνικής και των επιστηµών οδήγησε και µπορεί να οδηγήσει
ακόµα σε σηµαντικές βελτιώσεις του επιπέδου ζωής, της υγείας και της
ευηµερίας των ανθρώπων σε όλο τον κόσµο.
Τις καταστάσεις αυτές, οι οποίες δεν είναι επιθυµητές για µεγάλα
σύνολα κοινωνικών οµάδων και για τις οποίες καταβάλλονται προσπάθειες
βελτίωσής τους, ώστε να µην προκαλούν αυτού του είδους τα αισθήµατα και
τη δυσφορία στους πολίτες, θα µπορούσαµε να τις χαρακτηρίσουµε ως
κοινωνικά προβλήµατα γιατί:
4. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 4 -
Α) επηρεάζουν αρνητικά ένα σηµαντικό τµήµα του κοινωνικού συνόλου,
π.χ. οι αυξηµένοι δείκτες ανεργίας σηµαίνουν ότι µεγάλο ποσοστό του
κοινωνικού συνόλου αντιµετωπίζει προβλήµατα διαβίωσης ή και επιβίωσης.
Συχνά, ένα κοινωνικό πρόβληµα µπορεί να µη γίνεται αντιληπτό από τα άτοµα
που το υφίστανται, αλλά από τους επιστήµονες ή από τα ΜΜΕ π.χ. το
κοινωνικό πρόβληµα της παιδικής παχυσαρκίας εντοπίστηκε από τους
επιστήµονες οι οποίοι και οργάνωσαν ενηµερωτικά προγράµµατα του
πληθυσµού.
Β) παραβιάζουν τις αξίες και τα ιδεώδη του κοινωνικού συνόλου, όπως
π.χ. η παιδική εργασία, ο αναλφαβητισµός, η κακοποίηση των γυναικών
παραβιάζουν τις αξίες της ισότητας, της µόρφωσης και της απαγόρευσης της
βίας που χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες.
Γ) οφείλονται σε κοινωνικούς και όχι ατοµικούς παράγοντες, όπως π.χ. η
ανεργία που οφείλεται στην εισαγωγή της τεχνολογίας ή τις αλλαγές στον
οικονοµικό χαρακτήρα της κοινωνίας. Με αυτόν τον τρόπο διακρίνεται το
κοινωνικό πρόβληµα της ανεργίας από το ατοµικό που αφορά π.χ. την κακή
επιλογή επαγγέλµατος
Δ) µπορούν να αντιµετωπιστούν µε τη συλλογική δράση ατόµων και
οµάδων και µε κοινωνικά µέτρα της Πολιτείας.
2. ΑΙΤΙΕΣ Τ Ν ΠΡΟΒΛΗΜΑΤ Ν
Τα κοινωνικά προβλήµατα δεν
αποτελούν φυσικές και
αναπόφευκτες καταστάσεις.
Όπως κάθε πρόβληµα έχουν
5. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 5 -
συγκεκριµένες αιτίες, τις οποίες πρέπει να αναζητούµε, ώστε µε
κατάλληλα µέτρα να τα επιλύουµε. Οι βασικές αιτίες των κοινωνικών
προβληµάτων είναι:
α) Η κοινωνική ανισότητα. Οι άνθρωποι στο πλαίσιο µιας κοινωνίας, αλλά
και οι όλες οι κοινωνίες παγκόσµια δεν απολαµβάνουν τα ίδια αγαθά και
υπηρεσίες. Οι κοινωνικές ανισότητες που υπάρχουν συνδέονται µε τα πιο
σηµαντικά από τα κοινωνικά προβλήµατα, όπως η φτώχεια, η ανεργία, η βία, η
µετανάστευση και ο ρατσισµός.
β) Η κοινωνική µεταβολή αποτελεί χαρακτηριστικό όλων των κοινωνιών.
Στις σύγχρονες κοινωνίες, οι ταχύτατες κοινωνικές µεταβολές αποτελούν
αιτία πολλών κοινωνικών προβληµάτων. Η τεχνολογικές επαναστάσεις π.χ.
οδηγούν πολλούς επαγγελµατικούς κλάδους σε προβλήµατα ανεργίας και
εξαφανίζουν παραδοσιακά επαγγέλµατα.
γ) Οι κοινωνικές αντιλήψεις και νοοτροπίες. Ορισµένα κοινωνικά
προβλήµατα έχουν τις ρίζες τους στις νοοτροπίες που υπήρχαν παλαιότερα
και συνεχίζουν να υπάρχουν
στη νέα κοινωνική
πραγµατικότητα. Η κακοποίηση
των γυναικών και των παιδιών,
η εγκατάλειψη του σχολείου
ιδιαίτερα από τα κορίτσια, ο
ρατσισµός, όλα αυτά τα
φαινόµενα συνδέονται µε
παραδοσιακές αντιλήψεις και προκαταλήψεις που υπάρχουν ακόµα σε πολλές
κοινωνίες.
6. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 6 -
3. ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ
ΣΤΗΝ ΚΟΙΝ ΝΙΑ
Οι συνέπειες των κοινωνικών προβληµάτων αφορούν:
• το άτοµο, εφόσον έχουν προσωπικό κόστος που έχει σχέση µε
την ποιότητα ζωής και την υγεία του.
• την κοινωνία, εφόσον τα κοινωνικά προβλήµατα επηρεάζουν
αρνητικά την οικονοµική και πολιτική οργάνωση αλλά και
ευρύτερα όλη την κοινωνική ζωή
7. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 7 -
4.1 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΑΣΤΥΦΙΛΙΑΣ
Στην εποχή µας παρουσιάζεται σε όλο και µεγαλύτερη κλίµακα το
πρόβληµα της αστυφιλίας. Όλο και περισσότερο άτοµα από τις αγροτικές
περιοχές κατακλύζουν τα µεγάλα αστικά κέντρα, εγκαταλείποντας την
ύπαιθρο στην τύχη της. Έρχονται στις πόλεις ζητώντας µια πιο όµορφη ζωή
,αλλά δυστυχώς τις περισσότερες φορές διαψεύδονται οι ελπίδες τους.
Ο λαός µετακινείται για λόγους κοινωνικούς και οικονοµικούς. Στις
πόλεις το επίπεδο ζωής είναι περισσότερο ανεπτυγµένο, υπάρχουν
περισσότερες ευκαιρίες για δουλειά και καλύτερη µόρφωση. Έρχεται µε την
ελπίδα να απορροφηθεί από τις µεγάλες βιοµηχανικές και παραγωγικές
µονάδες, που ζητούν πολλά εργατικά χέρια. Εξάλλου στις πόλεις είναι
συγκεντρωµένοι η πολιτιστική κίνηση, που δίνει την ευκαιρία στα άτοµα να
πλουτίσουν σε γνώσεις και παράλληλα να ψυχαγωγηθούν.
Πολλοί πάλι θέλουν να αλλάξουν εντελώς τον τρόπο της ζωής τους. Η
δουλειά στην ύπαιθρο είναι σκληρή και δύσκολη. Δεν αποδίδει πάντα η
καλλιέργεια της γης και οι αγρότες που βασανίζονται, ονειρεύονται µια
καλύτερη τύχη για τα παιδιά τους. Την ευκαιρία να µάθουν γράµµατα και
τέχνες τους τη δίνει η πόλη. Αυτή έχει περισσότερες ανέσεις, πιο
αναπτυγµένη τεχνολογία και καλύτερες συνθήκες διαµονής και υγειονοµικής
περίθαλψης. Έτσι δεν διστάζουν να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να
έρθουν να εγκατασταθούν στις πόλεις. Ξεκινούν γεµάτοι όνειρα και ελπίδες
και πολύ σύντοµα διαπιστώνουν πως η πόλη δεν είναι <<παράδεισος>>.
Παράλληλα η αστυφιλία δηµιουργεί και ποικίλα προβλήµατα.
8. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 8 -
Το κυριότερο είναι ο υπερπληθυσµός. Οι άνθρωποι συγκεντρώνονται
µέσα στις µεγάλες πόλεις και αλλάζουν εντελώς το ρυθµό ζωής τους.
Αναγκάζονται να βρουν µία οποιαδήποτε δουλειά, που δεν αποδίδει
ικανοποιητικά πάντα. Μένουν πολλές φορές σε ανήλιες, ανθυγιεινές
πολυκατοικίες άγνωστοι µεταξύ αγνώστων. Χάνουν την επαφή µεταξύ τους.
Οι σχέσεις τους είναι απρόσωπες. Οι άνθρωποι παλεύουν κυρίως για τα
προσωπικά τους συµφέροντα και δεν βγαίνουν εύκολα από το «καβούκι»
τους. Εξάλλου η ζωή έχει ένα σωρό απαιτήσεις. Ζητούν πολλά, ο χρόνος είναι
λίγος, οι αποστάσεις µεγάλες και οι δυσκολίες πολλές, µε αποτέλεσµα να
χάνουν την εσωτερική τους ισορροπία και να ζουν διαρκώς µε άγχος και
κούραση. Ο άνθρωπος των σηµερινών µεγαλουπόλεων ζει µια ζωή
ανθυγιεινή, µέσα στο θόρυβο και στο καυσαέριο και κινδυνεύει παράλληλα µε
τη σωµατική του υγεία να χάσει και την ψυχική του. Η ψυχή του φθείρεται
στον καθηµερινό αγώνα να επιβιώσει και προσπαθεί µάταια να ξαναβρεί
λίγες ώρες χαράς και ξεκούρασης στα διάφορα ψυχαγωγικά κέντρα.
Δεν υπάρχει αµφιβολία πως υπάρχουν καλύτερα σχολεία στις πόλεις.
Οι άνθρωποι έχουν περισσότερες ευκαιρίες να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές
τους, αλλά ταλαιπωρούνται πολύ ψυχικά και σωµατικά, καθώς αγωνίζονται
καθηµερινά για να επιβιώσουν. Λίγοι ζουν πραγµατικά όµορφα και είναι
επιτυχηµένοι. Και φυσικά λίγοι είναι ευτυχισµένοι.
Έτσι παρουσιάζεται πάλι το ερώτηµα πως θα µπορέσει ο άνθρωπος
να αντιµετωπίσει το πρόβληµα αυτό. Πιστεύω πως µόνο η αποκέντρωση και
η ενίσχυση των µικρών αγροτικών περιοχών θα δώσει τη λύση. Για να
επιστρέψουν όµως οι άνθρωποι στην ύπαιθρο και να αφοσιωθούν στη γη
πρέπει να αλλάξει και η ζωή εκεί. Πρέπει να υπάρχουν αξιόλογα σχολεία,
µορφωτικοί σύλλογοι, βιβλιοθήκες, λέσχες ψυχαγωγίας, καθώς επίσης
ενηµέρωση και δηµιουργικό πνεύµα.
9. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 9 -
Παράλληλα µε την αγροτική πολιτική του κράτους και γενικά την
πολιτική ανάπτυξη της υπαίθρου πέρα των οποίων ισχυρών κινήτρων που
δίδει στον αγροτικό τοµέα η Ε.Ε θα πρέπει και οι ίδιοι οι παραγωγοί να
δείξουν το ανάλογο ενδιαφέρον στο τοµέα της οργάνωσης της αγροτικής
παραγωγής. Μέσα στο ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον στο οποίο ζούµε
πρέπει να παράγουµε ποιοτικά προϊόντα τα οποία οι οργανώσεις των
αγροτών να µπορούν να τα διαθέτουν επώνυµα στην διεθνή αγορά. Μόνο έτσι
θα µπορέσουν να σταθούν στον τόπο τους έχοντας εξασφαλίσει ένα αρκετά
ικανοποιητικό εισόδηµα για µια άνετη και καλύτερη ζωή. Δηλαδή απαιτείται
οργάνωση, προγραµµατισµός, εκπαίδευση και αµέριστο ενδιαφέρον και από
την πλευρά των παραγωγών επενδύοντας σωστά, αλλάζοντας νοοτροπία,
δουλεύοντας σωστά.
Και µόνο τότε τα χωριά µας θα γίνουν εστίες δηµιουργικής δουλειάς,
µόρφωσης, ψυχαγωγίας και αληθινής ευηµερίας και οι πόλεις δε θα έχουν τα
σηµερινά προβλήµατα που έχουν κάνει τους κατοίκους τους αγχώδεις και
περιορισµένους στον εαυτό τους.
4.2 Η ΦΤ ΧΕΙΑ Σ ΚΟΙΝ ΝΙΚΟ
ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Επειδή δεν είναι εύκολο να
αποτιµηθούν κοινά στοιχεία για τον
ορισµό της φτώχειας, οι κοινωνικοί
επιστήµονες επέλεξαν ως κριτήριο
ένα κοινό χαρακτηριστικό, το
10. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 10 -
εισόδηµα και µε βάση αυτό µετρούν τη φτώχεια σε απόλυτη και σχετική.
Συνήθως µιλούν για απόλυτη φτώχεια όταν το επίπεδο του εισοδήµατος δεν
φτάνει να καλύψει ούτε καν τις βασικές ανάγκες.
Αντίθετα µιλούν για σχετική φτώχεια όταν το επίπεδο εισοδήµατος,
αν και φτάνει να καλύψει τις βασικές ανάγκες, δεν επαρκεί για την
ικανοποίηση συνηθισµένων αναγκών, όπως αυτές προσδιορίζονται από την
κάθε κοινωνία σε δεδοµένη στιγµή και σύµφωνα µε το καταναλωτικό της
πρότυπο.
Συνήθως αυτός ο προσδιορισµός της σχετικής φτώχειας, έχει να
κάνει µε το πώς ορίζονται κάθε φορά <<οι βασικές ανάγκες>> και <<τα όρια>>
της φτώχειας. Το τι είναι όµως <<βασικές ανάγκες>> για τους ανθρώπους
είναι κάτι που ποικίλει ιστορικά και κοινωνικά. Αντανακλά το τεχνολογικό και
πολιτισµικό επίπεδο µιας κοινωνίας. Πολλοί κάτοικοι ορισµένων περιοχών
του τρίτου κόσµου δε θα µπορούσαν να διανοηθούν ότι η ύπαρξη κεντρικής
θέρµανσης και λουτρού µέσα στο σπίτι ή η οδοντιατρική περίθαλψη
αποτελούν <<βασικές ανάγκες>> τους.
Η φτώχεια είναι ένα οικουµενικό φαινόµενο και έχει να κάνει κυρίως
µε παγκόσµια διαστρωµάτωση, την παγκόσµια οικονοµία και τις κοινωνικές
ανισότητες, καθώς σχετική κυρίως φτώχεια συναντάµε σε όλα τα κράτη,
ακόµα και στα οικονοµικά ισχυρά.
Μια από τις βασικότερες αιτίες τις φτώχειας είναι η κοινωνική
διαστρωµάτωση, η οποία είναι χαρακτηριστικό της κοινωνίας και δεν
υποδηλώνει µόνο διαφορές µεταξύ των ατόµων. Η άνιση κατανοµή των
πλουτοπαραγωγικών πηγών του εισοδήµατος και των περιουσιακών
στοιχείων µεταξύ των ατόµων και των κρατών είναι πηγές της φτώχειας.
11. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 11 -
Άλλες αιτίες είναι η προκατάληψη, οι διακρίσεις και ο ρατσισµός
απέναντι σε ορισµένες κοινωνικές οµάδες. Ακόµα, αιτίες φτώχειας είναι ο
πόλεµος, οι φυσικές καταστροφές και οι αλλαγές της τεχνολογίας που
προκαλούν ευρύ φάσµα ανεργίας, καθώς οι µηχανές αντικαθιστούν όλο και
περισσότερα εργατικά χέρια.
Επιδείνωση της φτώχειας στο επίπεδο του κοινωνικού συνόλου
προκαλούν και τα φαινόµενα φοροδιαφυγής και της παραοικονοµίας. Τα δύο
αυτά φαινόµενα από τη µια αυξάνουν το ατοµικό εισόδηµα αυτών που
εµπλέκονται, αλλά από την άλλη συµβάλλουν στην απώλεια σηµαντικών
εσόδων του κράτους, τα οποία θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν για την
καταπολέµηση της ανεργίας κ.τ.λ.
Επειδή ένα χαρακτηριστικό της φτώχειας είναι η αναπαραγωγή της
από γενιά σε γενιά µέσο των περιουσιακών στοιχείων, µε τα οποία
κληρονοµούνται συνήθως τα κοινωνικά χαρακτηριστικά, η φτώχεια διαιωνίζει
τις κοινωνικές ανισότητες. Η φτώχεια δεν εξαρτάται µόνο από το οικονοµικό
και κοινωνικό περιβάλλον, αλλά και από τα ατοµικά χαρακτηριστικά του
καθενός ή ακόµα και από διάφορα απρόοπτα συµβάντα της ζωής.
Με βάση τα όσα αναφέραµε
παραπάνω γίνεται φανερό ότι η
φτώχεια επιφέρει άµεσες συνέπειες
τόσο στα άτοµα όσο και στην κοινωνία
ολόκληρη και γίνεται αιτία δηµιουργίας
µιας σειράς άλλων προβληµάτων. Ένα
φτωχό άτοµο έχει πολλές πιθανότητες
12. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 12 -
να αποκλειστεί από πολλά κοινωνικά αγαθά και σηµαντικούς τοµείς και
δραστηριότητες της κοινωνίας.
Αν οι συνέπειες της φτώχεια που περιγράψαµε πριν είναι τόσο
σηµαντικές για το άτοµο, µπορούµε να φανταστούµε ποιες είναι για την
κοινωνία. Η πείνα, οι ασθένειες, ο αναλφαβητισµός, οι επιδηµίες, η ανεργία
και τόσα άλλα προβλήµατα γίνονται αίτια καθυστέρησης της κοινωνικής και
οικονοµικής ανάπτυξης στις φτωχές χώρες. Παράλληλα τα προβλήµατα αυτά
µε τη σειρά τους δηµιουργούν άλλα όπως η βία, η καταπάτηση των
ανθρωπίνων δικαιωµάτων, ακόµα και η διάλυση των δηµοκρατικών θεσµών
και η επιβολή ολοκληρωτικών καθεστώτων, είναι συνήθη φαινόµενα στις
φτωχές χώρες. Όµως, δε θα πρέπει να λησµονούµε, αυτό που και σε άλλο
σηµείο αναφέραµε, ότι µεγάλα προβλήµατα εξαιτίας της φτώχειας
αντιµετωπίζουν και οι οικονοµικά και κοινωνικά αναπτυγµένες χώρες, στις
οποίες ολόκληρες κοινωνικές οµάδες είναι άνεργες, άστεγες, αναλφάβητες
κ.τ.λ.
Η φτώχεια µπορεί να αντιµετωπιστεί κυρίως µε την καταπολέµηση
των αιτίων που την προκαλούν και ειδικότερα µε την αναδιανοµή του
πλούτου και του εισοδήµατος, ώστε να µειωθούν οι κοινωνικές ανισότητες. Η
πολιτεία από την πλευρά της αλλά και το ίδιο το άτοµο από την δική του θα
πρέπει να φροντίζουν ώστε να υιοθετούνται θεσµοί και τρόποι συµπεριφοράς
που θα διευκολύνουν την καταπολέµηση της φτώχειας. Από την πλευρά της
πολιτείας λοιπόν τίθεται ένα πολιτικό και οικονοµικό πρόβληµα, να
αποφασίσει κατά πόσον και σε ποια έκταση θα δηµιουργήσει θεσµούς, οι
οποίοι θα εξασφαλίζουν τους πολίτες της από τη φτώχεια και την
εξαθλίωση.
13. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 13 -
Το άτοµο τώρα από την πλευρά του θα πρέπει και εκείνο να έρχεται
αρωγός της πολιτείας και παράλληλα µε την διεκδίκηση των δικαιωµάτων του
να φροντίζει να ασκεί τα καθήκοντα του και τις υποχρεώσεις του. Η ενέργεια
όµως που θα βοηθήσει ιδιαίτερα το άτοµο για την αποφυγή της φτώχεια είναι
η ολοκλήρωση των βασικών σπουδών, ώστε να µην είναι αναλφάβητα. Η
επαρκής γενική µόρφωση καθώς και η εξειδικευµένη επαγγελµατική
κατάρτιση, συνδυασµένες µε θετική στάση απέναντι στη ζωή και την εργασία
δίνουν και τα εχέγγυα για επαγγελµατική καριέρα. Σε αντίθετη περίπτωση το
άτοµο µπορεί να αποκλειστεί από µια σειρά κοινωνικών διαδικασιών.
Το πρόβληµα της φτώχειας δεν αφορά ένα κακό που το έστειλε η
µοίρα αλλά συνδέεται µε τους τρόπους που διάφορες κοινωνικές οµάδες
ερµηνεύουν την πραγµατικότητα σύµφωνα µε τα συµφέροντά τους. Εποµένως
η ύπαρξη της φτώχειας συνδέεται µε το γεγονός ότι οι άνθρωποι και οι
κυβερνήσεις δεν κάνουν αρκετά για να την εξαλείψουν.
Ένα στα τέσσερα άτοµα βρίσκεται στα όρια της σχετικής φτώχειας
στην Ευρώπη των 15 όπως φαίνεται στο παρακάτω πίνακα:
14. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 14 -
Πληθυσµός που βρίσκεται στα όρια της φτώχειας στην
Ευρώπη των <<15>>(2001)
Χ ΡΑ
Χωρίς
κοινωνικές
παροχές
Με κοινωνικές
παροχές
Κατώφλι φτώχειας σε € το χρόνο
Ένα άτοµο
∆ύο ενήλικες µε
δύο παιδιά
Αυστρία 22% 12% 9.173 19.263
Βέλγιο 23% 13% 9.295 19.520
Γαλλία 24% 15% 8.932 18.756
Γερµανία 21% 11% 9.455 19.855
Δανία 29% 10% 11.988 25.175
ΕΛΛΑΔΑ 23% 20% 4.264 8.955
Ην. Βασίλειο 29% 17% 10.632 22.237
Ιρλανδία 30% 21% 8.553 17.961
Ισπανία 23% 19% 4.416 11.374
Ιταλία 22% 19% 6.240 13.103
Λουξεµβούργο 23% 12% 13.863 29.113
Ολλανδία 21% 11% 8.292 17.414
Πορτογαλία 24% 20% 3.589 7.538
Σουηδία 17% 9% 10.367 21.770
Φιλανδία 19% 11% 8.916 18.724
Ευρώπη των 15 21% 15% 8.319 17.469
15. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 15 -
4.3 ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ
Οι µετανάστες ενσαρκώνουν την
εµπειρία της µετανάστευσης και
διαµορφώνονται από την εµπειρία
αυτήν. Η ύπαρξη τους αποτελεί
καθεαυτή µια πρόκληση και στις δύο
κοινωνίες στις οποίες µετέχουν και
ταυτόχρονα, το κριτήριο του βαθµού στον οποίο η ανταπόκριση των
κοινωνιών αυτών στην πρόκληση υπήρξε επιτυχής.
Η καίρια θέση των µεταναστών στο µεταναστευτικό φαινόµενο δεν
αντικατοπτρίζεται στις µελέτες περί την θέση αυτήν. Πράγµατι, περίπου στο
σύνολο τους οι µελέτες αυτές έχουν ως αυτονόητο σηµείο εκκίνησης µιας
κύριας παραδοχής: ότι ο µετανάστης βιώνει ένα πολιτισµικό και δοκιµάζεται
κάτω από συνθήκες ουσιαστικής παγίδευσης ανάµεσα σε δύο πολιτισµούς.
Διαµορφώνεται έτσι σε άτοµα προβληµατικό ενώ η οικογένεια του καθιστάτε
οµάδα περιθωριακή, δυσλειτουργική, νοσηρή, µε παθολογικές εκδηλώσεις. Η
παραδοχή αυτή υπονοεί µιαν άλλη, η οποία είναι θεµελιώδης και στην οποία
παραπέµπει αυτόµατα. Ότι, δηλαδή, ο µετανάστης κινείται µεταξύ δύο
διάφορων όσο και αντιφατικών κόσµων, που χαρακτηρίζονται από την
εσωτερική συνέπεια και από την στεγνότητα, δηλαδή την ανυπαρξία µεταξύ
τους σχέσεων, διαλόγου, διαντίδρασης. Όσο πιο διαφορετικοί οι κόσµοι αυτοί,
τόσο περισσότερο αντιφατικοί και τόσο ποιο υπεράνθρωπη η προσπάθεια που
απαιτείται για την υπέρβαση της αντίφασης αυτής - µια υπέρβαση που
παραµένει εκτός των δυνατοτήτων του µέσου µετανάστευσης.
16. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 16 -
Έχουν, όµως, αρχίσει να διατυπώνονται κάποιες επιφυλάξεις τόσο
ως προς τις παραδοχές που αναφέραµε όσο και ως προς το σκεπτικό που τις
στηρίζει. Το αυτονόητο της δεύτερης και θεµελιώδους παραδοχής κλονίζεται
καθώς τα δεδοµένα της σύγχρονης πραγµατικότητας φαίνεται να την
απορρίπτουν. Έτσι, πρώτον. η εσωτερική συνέπεια δεν αποτελεί
χαρακτηριστικό καµιάς σχεδόν σηµερινής κοινωνίας: ακόµα και στις πιο
αναπτυγµένες, παρατηρούνται θύλακες παραδοσιακότητας κοινωνικών αξιών
και σχέσεων, οικονοµικής καθυστέρησης ελλειµµατικών ή και απρόσφορων
και πάντως µη ικανοποιητικών υποκατάστατων των λειτουργιών που
επιτελούν οι παλαιοί πολύσκοποι θεσµοί, τους οποίους η εξέλιξη εξειδίκευσε.
Από την άλλη πλευρά, οι λιγότερο αναπτυγµένες κοινωνίες βρίσκονται πλέον
µπλεγµένες σε διαδικασίες ταχύρυθµου εκχρηµατισµού της οικονοµίας-
διαδικασίες που, σε συνδυασµό προς την τεχνολογία, οδηγούν στην
κατάρρευση ή τουλάχιστον την ουσιαστική αλλοίωση των παραδοσιακών
µορφών παραγωγής. Ιδιαίτερα επηρεάζεται η µορφή της οικογενειακής
γεωργικής ή βιοτεχνικής επιχείρησης. Οι οικονοµικές λειτουργίες της
οικογένειας υφίστανται συχνά βίαιες µεταβολές που, σε συνδυασµό µε την
εσωτερική µετανάστευση, επιταχύνουν εξελίξεις µετασχηµατισµών και
δοµικών αλλαγών τόσο της οικογένειας όσο και της κοινωνίας, γενικότερα.
Οι µετανάστες της εποχής µας δεν προέρχονται, λοιπόν, από µιαν απόλυτα
γεωργική - αγροτική παραδοσιακή κοινωνία και δεν πηγαίνουν σε µιαν
απόλυτα βιοµηχανική αστική - σύγχρονη. Η υπεραπλούστευση µιας τέτοιας
σχηµατοποίησης συνιστά ακόµα ένα στοιχείο της περί την µετανάστευσης
µυθολογίας. Γιατί ο µετανάστης µεταβαίνει ασφαλώς από µία λιγότερο προς
µία περισσότερο αναπτυγµένη κοινωνία, έχει όµως κάποια εµπειρία την
ανάπτυξη. Επιπλέον η µετανάστευση του αποτελεί καθεαυτή µια µόνον, έστω
και την περισσότερο προφανή έκφραση της διαδικασίας οικονοµικού και
κοινωνικού.
17. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 17 -
Ο µετανάστης είναι ένας πολίτης διαφορετικός που µε την
διαφορετικότητα του ανοίγει έναν καινούριο δρόµο, επισηµαίνει την
δυνατότητα και άλλων επιλογών, διαµορφώνει µια κοινωνικό - πολιτισµική
πραγµατικότητα όπου η αλληλεπίδραση και ο πλουραλισµός βιώνονται πριν να
συνειδητοποιηθούν και να περιγραφούν. Πέρα, λοιπόν, από τις κοινωνικό -
οικονοµικές επιπτώσεις που η µετανάστευση έχει πάνω στον µετανάστη, και
στις οποίες ήδη αναφερθήκαµε, υπάρχουν και επιπτώσεις κοινωνικό -
πολιτισµικές οι οποίες έχουν καίρια σηµασία όχι µόνον για τους µετανάστες
αλλά και για την αντίληψη, την οργάνωση και τις προοπτικές της σύγχρονης
κοινωνίας. Ο κοινωνικό - πολιτισµικός ρόλος της µετανάστευσης και του
µετανάστη στη διαµόρφωση της σύγχρονης πραγµατικότητας τείνει να
θεωρείται εξίσου σηµαντικός µε τον κοινωνικό - οικονοµικό τους ρόλο, όπως
άλλωστε και µε τις δηµογραφικές επιπτώσεις της µετανάστευσης.
ΓΝ ΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΓΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Τ Ν
ΜΕΤΑΝΑΣΤ Ν
63%9%
21%
7%
Μάλλον περισσότερο
Μάλλον λιγότερο
Το ίδιο µε τους
Έλληνες
Γ/ Α
18. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 18 -
4.4 Υπερπληθυσµός
Το πρόβληµα του υπερπληθυσµού
συνοψίζεται στο γεγονός ότι οι χώροι
διαβίωσης των ανθρώπων, σε
συνάρτηση µε των υπόλοιπων έµβιων
οργανισµών (φυτών και ζώων), οι
πεπερασµένες πηγές διατροφής ή
παραγωγής άλλων αγαθών επιβίωσης,
καθώς και το διαρκώς επιβαρυνόµενο
περιβάλλον, αντιπροσωπεύουν αλληλο-
επηρεαζόµενες παραµέτρους, που έφτασαν στα όρια της αντοχής τους. Άραγε
δεν έχουν εξαντληθεί π.χ. τα περιθώρια της µείωσης των δασών για την
αύξηση των καλλιεργήσιµων εκτάσεων και δη των µονοκαλλιεργειών; Ο
συνεχώς αυξανόµενος υποσιτισµός, υπό την έννοια της ολοένα χειρότερης
διατροφής έχει άµεσες συνέπειες για την υγεία όλων µας. Επίσης, οι
ανησυχητικές διαστάσεις που προσλαµβάνουν τα φαινόµενα φτώχιας,
λειψυδρίας, ενεργειακής ανεπάρκειας και των συνεπαγόµενων συρράξεων, µε
τον «καθιερωµένο» εθισµό στην επιθετικότητα, είναι γεγονότα που ζούµε πια
καθηµερινά οι πάντες, ξεκάθαρα σηµάδια για το πού στεκόµαστε σήµερα.
Εξ αρχής κρίνεται επίσης σκόπιµο να διευκρινιστεί ότι το βασικό
ζήτηµα δεν αφορά τους ελάχιστους λαούς και «φυλές» που βρίσκονται σε
κατάσταση υποπληθυσµιακού αυτοπεριορισµού (αλλά και εξάλειψης ή
γενοκτονίας), οι οποίοι συνήθως δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον τους,
ζώντας δηλαδή αρµονικά χωρίς την «ανάγκη» πολέµων. Αυτό, γιατί έχουν
συσσωρεύσει γνώσεις χιλιετηρίδων, απαραίτητων για την ασφαλέστερη
19. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 19 -
επιβίωση τόσο των ίδιων, όσο και των υπερπληθυσµιακών υπόλοιπων
εθνοτήτων, όπου οι άνθρωποι είναι κατά κανόνα συγκεντρωµένοι σε
απάνθρωπα µικρές εκτάσεις και χώρους κρίσιµης επιβίωσης (όχι πλέον
διαβίωσης), µε προδιαγραφές ακόµα και µη αναστρέψιµης εξαφάνισης του
είδους µας.
Ο πληθυσµός των εξήµισι δισεκατοµµυρίων ανθρώπων θέτει σε άµεσο
κίνδυνο ξαφνικής κατάρρευσης την παγκόσµια παραγωγή, οικονοµία και
οικολογική ισορροπία, µε απρόβλεπτες συνέπειες - τεράστιων διαστάσεων -
για όλους, µηδενός εξαιρουµένου. Τις 10ετίες του '60 και '70, όταν πια ο
κίνδυνος ήταν ορατότατος, µπορούσαν να ληφθούν πιο εύκολα ποικίλα µέτρα,
καθώς η πληθυσµιακή αύξηση δεν είχε λάβει τις σηµερινές εκρηκτικές
διαστάσεις. Αντίθετα λανθασµένα υποστηρίχθηκε κυρίως η κερδοφορία, µε
την επέκταση των αγορών και της ενίσχυσης ουσιαστικά του άκρατου
υπερπληθυσµού. Η σοβιετική απειλή αποδείχτηκε τελικά ένας µύθος, αφού το
εν λόγω σύστηµα πρακτικά αυτοκαταργήθηκε, χωρίς τη διάθεση για
γενικευµένη επέκταση του πολέµου. Κατόπιν, στα τέλη της 10ετίας του '80,
όταν πια υπήρχε η δυνατότητα λήψης απερίσπαστα άµεσων µέτρων, αυτό
ουδέποτε προχώρησε, µε ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως π.χ. η Κίνα που
κατάφερε να αναχαιτίσει κάπως το φαινόµενο όταν έγινε αντιληπτό ότι
οδηγείται στο γκρεµό. Συµπερασµατικά, η άγνοια ορισµένων, τους κάνει να
επενδύουν ακόµα και στη δική τους αυτοκαταστροφή. Θαρρούν µε αυταπάτες
πως όντας οικονοµικά πλούσιοι, θα σωθεί και κανένας, µολονότι στην
Ποµπηία δεν γλίτωσε από την καταστροφή ούτε ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, ο
πιο διακεκριµένος σοφός των Ρωµαίων...
20. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 20 -
4.5 ΕΝ∆ΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ
Η βία είναι φαινόµενο πολύ παλιό. Η ιστορία
της ανθρωπότητας είναι γεµάτη από πράξεις
βίας. Στην αρχαία Ελλάδα η βία λατρευόταν
σαν θεότητα. Προσωποποιούσε τη µέγιστη
δύναµη. Είναι η θεά που εξετέλεσε τη διαταγή
του οργισµένου Δία κατά του Προµηθέα. Η ζωή µας καθηµερινά, στις σχέσεις
µας µε πρόσωπα και πράγµατα είναι γεµάτη βία.
Τις τελευταίες δεκαετίες, παρατηρείται διεθνώς άνοδος των δεικτών
βίας και επιθετικότητας σε όλες τις µορφές της (βιασµοί, φόνοι, κλοπές,
λεκτική επιθετικότητα κ.α.). Κατά τον Goldstein, το φαινόµενο της βίαιης και
επιθετικής συµπεριφοράς σχετίζεται άµεσα µε την κοινωνικοοικονοµική
ανάπτυξη κάθε χώρας.
Η επιθετικότητα και η βία, στο βαθµό που είναι κοινωνικά
κατασκευασµένες έννοιες, σχετίζονται µε πράξεις που ωθούνται και από
κίνητρα προσδοκίας, τόσο εκ µέρους του «θύτη», όσο και εκ µέρους του
«θύµατος»). Όλο και συχνότερα γίνεται λόγος για τη βία που εκδηλώνεται
µέσα στο σχολείο ή στους χώρους γύρω από αυτό και για τη βία του σχολείου.
Λόγος όµως ακόµη γενικός που θυµίζει τις πρώτες προσεγγίσεις της βίας
στην κοινωνία και της βίας της κοινωνία. Τα τελευταία χρόνια
η βία στο σχολικό χώρο αυξήθηκε. Πρόκειται, κυρίως, για µια γενίκευση της
κοινωνικής βίας στο σχολείο.
Στο χώρο του σχολείου συναντάµε βία και επιθετικές συµπεριφορές.
Το φαινόµενο πρέπει να προσεγγίζεται διεπιστηµονικά. Όµως, το θέµα η βία
21. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 21 -
στο σχολείο και η βία του σχολείου, δηµιουργεί πολλά ερωτηµατικά ως προς
την κατανόηση του φαινοµένου και στη σχέση του µε το σύγχρονο σχολείο.
Πολλές φορές µαθητές (κυρίως έφηβοι), οι οποίο ζουν σε
περιβάλλοντα όπου εισακούονται µόνο µε τη βία, επιδεικνύουν και εκφράζουν
και στο σχολικό περιβάλλον τη δύναµή τους µε τη βία. Οι εκπαιδευτικοί,
πρέπει να µπορέσουµε να διοχετεύσουµε τη βία τους προσφέροντας
διεξόδους, γιατί είναι αυταπάτη να πιστέψουµε πως µπορούµε να ζήσουµε σε
µια κοινωνία χωρίς βία. Μελέτες ηθολόγων έδειξαν καθαρά, ότι τα παιδιά
στερηµένα από µητρική τρυφερότητα είχαν συχνά επιθετικές αντιδράσεις
απέναντι στους συνοµηλίκους τους. Τα παιδιά που τα έχουν δείρει γίνονται
έφηβοι που δέρνουν. Επίσης, γίνονται γονείς που κακοποιούν. Άρα, υπάρχει,
µια µεταβίβαση των προτύπων της βίας που έµαθαν, που την ένιωσαν και την
οποία µεταφέρουν. Προσοχή, ώστε το σχολικό περιβάλλον να µην αποτελεί
χώρο µεταβίβασης µιας παθητικής και ήπιας βίας, η οποία είναι επικίνδυνη.
Ως σχολικές κακοµεταχειρίσεις θεωρούνται οι πράξεις, οι δράσεις ή
οι αρνήσεις για δράση που οφείλονται και σε παραγκώνιση της θεσµικής βίας
στο σχολικό χώρο. Ο χαρακτηρισµός «σχολική κακοµεταχείριση» θα
µπορούσε να τεκµηριωθεί σε σχέση µε πέντε διαστάσεις:
1. Την κατάσταση των χώρων του σχολείου
2. Τη διοίκηση (διαχείριση και υποδοχή)
3. Την κοινωνικότητα (σχολική ζωή)
4. Την παιδαγωγική (σχέσεις, επικοινωνία, παιδαγωγικές µέθοδοι)
5. Την ηθική (το πνεύµα των νόµων, το κύρος του λόγου)
6. Η κατάσταση των χώρων
22. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 22 -
Το σχολείο πρέπει να ανταποκριθεί στην πρόκληση του 21ου αιώνα. Το
όλο περιβάλλον του, θα πρέπει να προδιαθέτει για δουλειά και να
προκαθορίζει την ατµόσφαιρα. Τα σχολικά κτίρια, να µην αποτελούν εµπόδια
στην εφαρµογή ενεργητικών µεθόδων διδασκαλίας, αλλά να έχουν µια σωστή
λειτουργική αρχιτεκτονική. Δηλαδή, ένα ευχάριστο σχολείο.
4.6 ΚΑΚΟΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΝΗΛΙΚ Ν
Καθηµερινά σε όλο τον κόσµο υπάρχουν παιδιά που στερούνται της
παιδικής τους ηλικίας, των δικαιωµάτων τους για ελευθερία καθώς και
ασφάλεια και εκπαίδευση µε συνέπεια να προδιαγράφεται για αυτά ένα µέλλον
περιθωριοποίησης και κοινωνικού αποκλεισµού. Και αυτό, γιατί δεν τους
δίνεται καν η δυνατότητα να αναπτύξουν τις ικανότητές τους και να
διευρύνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους αλλά και την κοινωνική τους
θέση µέσα από το σχολείο. Βασικά δικαιώµατα του παιδιού, όπως το δικαίωµα
στη µόρφωση και το δικαίωµα στο παιχνίδι, είναι άγνωστα γι’ αυτά τα παιδιά.
Κάποια παιδιά δουλεύουν σε θορυβώδη κι επικίνδυνα εργοστάσια, άλλα τα
χωράφια από την αυγή ως το σούρουπο, άλλα είναι θύµατα της βιοµηχανίας
της παιδικής πορνείας.
Στην Ελλάδα χωρίς να είναι γενικευµένο
το φαινόµενο παιδικής εργασίας και
κακοµεταχείρισης, όλοι έχουµε δει τα παιδιά των
φαναριών που έχουν υποχρεωθεί να δουλεύουν
για να στηρίξουν υλικά οµάδες ενηλίκων που τα
εκµεταλλεύονται. Σε πολλές περιπτώσεις έχει
αποκαλυφθεί η εργασία παιδιών µε επικίνδυνα
23. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 23 -
µηχανήµατα, µπορεί να είναι «αόρατα» σε µας, βρίσκονται όµως, να
εργάζονται σε σπίτια ως βοηθοί, πίσω από τοίχους εργαστηρίων και σε
χωράφια.
Δυστυχώς η κοινωνία διαιωνίζει το φαινόµενο αυτό δείχνοντας
τον σχετικό οίκτο. Όµως, κανείς δε διερωτάται ποια ήταν αυτά τα παιδιά, από
πού έρχονταν, σε ποιες συνθήκες ζούσαν, ποιες ακριβώς ήταν οι αιτίες που
τα έβγαλαν στο δρόµο. Τα παιδιά αυτά που εργάζονται καθηµερινά στους
δρόµους της χώρας µας δεν είναι µόνο θύµατα εκµετάλλευσης επιτηδείων
αλλά και θύµατα της δικής µας αδιαφορίας και αδράνειας! Υποχρέωση όλων
των πολιτισµένων χωρών του σύγχρονου κόσµου είναι να δώσει τέλος στον
εφιάλτη της παιδικής εργασίας, εκµετάλλευσης και κακοποίησης ανηλίκων. Το
ξεκίνηµα µπορεί να γίνει µε απλές πρακτικές από εµάς τους ίδιους, τους
απλούς πολίτες δίνοντας περισσότερη σηµασία σε αυτά που συµβαίνουν γύρω
µας. Για παράδειγµα, εάν γνωρίζουµε στην γειτονιά µας παιδιά που έχουν την
ανάγκη µας, τότε αντί να πετάµε πράγµατα που δεν µας χρειάζονται ας τα
δωρίσουµε στα παιδιά αυτά. Αντί για χρηµατικό ποσό σε παιδιά που
δουλεύουν στους δρόµους ας τους προσφέρουµε κάποιο φαγητό ή χυµό. Έτσι
η βοήθειά µας πηγαίνει απευθείας στα παιδιά και σε όχι σε αυτούς που τα
εκµεταλλεύονται.
Σηµαντική είναι η στήριξη των ανθρωπιστικών οργανώσεων που
προσπαθούν να καταπολεµήσουν το φαινόµενο της παιδικής εργασίας και
εκµετάλλευσης όπως είναι η UNICEF και πολλές άλλες Μη Κυβερνητικές
Οργανώσεις. Υπάρχουν προγράµµατα υιοθεσίας ή αναδοχής παιδιών που, µε
ένα ελάχιστο ποσό που µπορεί να πληρώνει µια µέση οικογένεια, ένα παιδί
του «τρίτου κόσµου» έχει τη δυνατότητα να πηγαίνει σχολείο. Εξίσου
σηµαντικό όµως είναι η αγορά προϊόντων UNICEF που το µεγαλύτερο µέρος
των χρηµάτων που πληρώνουµε πηγαίνουν σε παιδιά που τα έχουν ανάγκη
αυτά και οι οικογένειές τους.
24. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 24 -
Κύριο µέληµα των κυβερνήσεων όλων των κρατών της γης για την
πάταξη της εργασίας των ανηλίκων είναι η εξασφάλιση καλής ποιότητας
εκπαίδευσης µέχρι την ενηλικίωσή τους.
29%
9% 12%
17%
28%
5%
58%
12% 14% 10%
4% 2%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
εν έχουν
τελιώσει το
δηµοτικό
Γυµνάσιο ΤΕΙ, ΑΕΙ
Γενικός Πληθυσµός
Φτωχός Πληθυσµός
4.7 ΤΑ ΝΑΡΚ ΤΙΚΑ
Είναι γεγονός ότι το πρόβληµα των ναρκωτικών αποτελεί σήµερα ένα
από τα µεγαλύτερα και δυσεπίλυτα προβλήµατα των σύγχρονων κοινωνιών µε
κοινωνικές αλλά και οικονοµικές προεκτάσεις. Τα ναρκωτικά καθώς και άλλα
κοινωνικά προβλήµατα όπως η εγκληµατικότητα, η βία και η νεανική
παραβατικότητα βρίσκονται σε άµεσο συσχετισµό µε αδυναµίες τις κοινωνίας
µας, του εκπαιδευτικού µας συστήµατος αλλά και των κρατικών δοµών
πρόληψης και θεραπείας. Με λίγα λόγια θα λέγαµε ότι τα σύγχρονα
ψυχοκοινωνικά προβλήµατα αποτελούν απόρροια των νέων κοινωνικών
δεδοµένων και του σύγχρονου τρόπου ζωής.
Η ανάπτυξη της σύγχρονης βιοµηχανικής κοινωνίας συµβαδίζει µε την
ανάπτυξη του προβλήµατος της κατάχρησης φαρµακευτικών ουσιών και αυτό
25. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 25 -
δεν αποτελεί βέβαια τυχαίο γεγονός. Η επίλυση µιας σειράς απλών
βιοποριστικών προβληµάτων, η αποξένωση, η µοναξιά των µεγαλουπόλεων, η
εντατικοποίηση της εργασίας, το στρες και ο ανταγωνισµός που επιβάλλουν οι
σύγχρονοι ρυθµοί ανάπτυξης, καθώς και η ψευδαίσθηση της κατάκτησης της
ευτυχίας µε τη συσσώρευση χρήµατος και δύναµης, φαίνεται ότι αποτελούν
σηµαντικές πλευρές της αιτιολογίας του προβλήµατος αλλά και της
κατακόρυφης αύξησής του τα τελευταία χρόνια.
Επιδηµιολογικές έρευνες δείχνουν,
όλο και περισσότερο, την αύξηση των
ψυχοκοινωνικών προβληµάτων, ακόµα και σε
µικρές ηλικίες, πράγµα που επιβεβαιώνει
τους φόβους µας, ότι οι παραδοσιακές άµυνες της κοινωνίας µας, όπως είναι
η οικογένεια, η γειτονιά, η παρέα, οι τοπικοί σύλλογοι, το σχολείο και
γενικότερα η Ελληνική παράδοση αποδυναµώνονται και τη θέση τους παίρνει
η αποξένωση, η παθητικότητα, ο εγωκεντρισµός και εν γένει ο δυτικός
τρόπος ζωής.
Είναι γενικά παραδεκτό ότι το πρόβληµα των ναρκωτικών είναι ένα
πρόβληµα µε πολλές συνιστώσες, κοινωνικές και ατοµικές. Δεδοµένου
λοιπόν, µιας κοινωνικής κατάστασης όπου προβλήµατα όπως η ανεργία, η
ακρίβεια και οι έντονες ψυχοπιεστικές συνθήκες που προαναφέραµε
διογκώνονται, διάφοροι ατοµικοί παράγοντες συνεπικουρούν στην εξάπλωση
του προβλήµατος και καθιστούν τα άτοµα ευάλωτα. Ο άνθρωπος έχει την
ανάγκη να καλύπτει τις πρωτογενείς ψυχικές του ανάγκες όπως αγάπη,
συντροφικότητα, επικοινωνία κ.α. Το γεγονός αυτό της µη κάλυψης ψυχικών
αναγκών, τα άσχηµα παιδικά και εφηβικά χρόνια, η κακή οικογενειακή
26. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 26 -
κατάσταση και η έλλειψη συναισθηµατικής πληρότητας αποτελούν σαφέστατα
προδιαθετικοί παράγοντες εξάρτησης από ουσίες.
Πολλοί νέοι προκειµένου να καλύψουν πρωτογενείς ψυχικές ανάγκες
όταν αυτές δεν καλύπτονται από την ευρύτερη οικογένεια και το σχολείο
προσφεύγουν σε µια σειρά από δηµιουργικές ασχολίες όπως η µουσική, ο
χορός, ο αθλητισµός και γενικότερα η ένταξη σε υγιείς οµάδες που θα
µπορούσαν να προσφέρουν στο άτοµο ευχαρίστηση και συναισθηµατική
κάλυψη. Κάποιοι άλλοι όµως αναζητούν να καλύψουν αυτές τις ανάγκες µέσω
των ναρκωτικών. Η ηρωίνη δεν κατευνάζει µόνο το σωµατικό πόνο αλλά και
το ψυχικό ενώ το χασίς και τα χάπια δεν δηµιουργούν απλά αίσθηµα εφορείας
αλλά και φυγής από τα προβλήµατα. Προβλήµατα τα οποία αφετηρία έχουν
την οικογένεια, το σχολείο ίσως και την ίδια την κοινωνία που αρνούνται να
προσφέρουν βοήθεια, εθελοτυφλούν, δε παραδέχονται ή δεν αναγνωρίζουν
αυτά τα προβλήµατα που πιθανώς θα οδηγήσουν σε εξάρτηση από ουσίες. Η
εξάρτηση λοιπόν αποτελεί επιλογή του χρήστη σε µια τυχαία χρονική στιγµή
συνάντησής του µε την ουσία και µια στάση ζωής µε σκοπό τη φυγή από τα
προβλήµατα.
Μια άλλη διάσταση του προβλήµατος είναι η στάση που υιοθετεί µεγάλη
µερίδα του πληθυσµού και επηρεάζει σε µεγάλο βαθµό τη διάδοση των
ναρκωτικών. Μάθαµε να µιλάµε για τα «ναρκωτικά» ίσως και τον αλκοολισµό.
Κανένας όµως δε µιλάει για το χαπάκι που χρειάζεται να πάρει για να
κοιµηθεί, για το Tavor ή το Lexotanil που του δάνεισε ο φίλος ή η φίλη του
για να …ηρεµήσει !!! Εδώ βέβαια, τίθεται και η σοβαρότητα του θέµατος όταν
ένα µεγάλο µέρος του πληθυσµού αναζητεί την εύκολο δρόµο της ηρεµίας, του
ύπνου και της καλής διάθεσης. Πολύ µιλάνε για το πρόβληµα της νεολαίας µε
το χασίσι και τη µαριχουάνα αγνοώντας πολλές φορές ποιος τους έδειξε τον
εύκολο δρόµο της «φυγής». Και το ερώτηµα που τίθεται είναι το πώς ο γονιός
27. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 27 -
που έχει διαλέξει την εύκολη λύση να µπορεί να µιλήσει στο παιδί του για τα
ναρκωτικά και τις επιπτώσεις τους αν µε το παράδειγµά του ακολουθεί το
αντίθετο. Όταν βέβαια, οι ειδικοί συνεπικουρούν σε µια τέτοια στάση τότε το
πρόβληµα διαιωνίζεται.
Είναι φανερό ότι οι εκάστοτε κοινωνίες παίρνουν διάφορα µέτρα τόσο
καταστολής όσο και πρόληψης που επιεικώς θα µπορούσαµε να τα
χαρακτηρίσουµε πυροσβεστικά. Ο αγώνας κατά των ναρκωτικών χρειάζεται
συνεχώς παρεµβάσεις σε σχολεία, ενηµέρωση από τα Μ.Μ.Ε. , περαιτέρω
εκπαίδευση των ειδικών και έντιµη στάση των ιδίων απέναντι στο πρόβληµα.
Το πρόβληµα της εξάρτησης είναι σαφέστατα πολυπαραγοντικό µε
ατοµικές και κοινωνικές µεταβλητές. Οι θεωρίες αιτιοπαθογένειας πολλές µε
ιατρικό ή µη περιεχόµενο. Όµως το πρόβληµα δεν αφορά µόνο τους ειδικούς
αλλά όλους τους πολίτες. Καθένας µπορεί να βοηθήσει τόσο στη πρόληψη όσο
και στη καταπολέµηση της εξάρτησης. Εκείνοι όµως που οφείλουν να
προσφέρουν είναι οι γονείς προς τα παιδιά τους, οι εκπαιδευτικοί προς τους
µαθητές τους και οι επιστήµονες υγείας προς τους ασθενείς τους. Δεν
χρειάζεται ούτε γνώσεις, ούτε εµπειρία το να είµαστε αλληλέγγυοι προς το
συνάνθρωπο και να δείχνουµε αγάπη, κατανόηση και ενδιαφέρον. Να µην
αποµακρυνόµαστε από τα παιδιά µας, να στηρίζουµε τις επιθυµίες τους και να
µην τα φορτώνουµε µε τα προβλήµατά µας ενώ παράλληλα να δείχνουµε
αγάπη γιατί αυτό χρειάζεται η κοινωνία µας σήµερα και αυτό έχει ανάγκη ο
άνθρωπος εδώ και αιώνες. Όταν λοιπόν συµβεί αυτό τότε θα έχουµε
πραγµατικά επιτύχει πρόληψη της εξάρτησης, της βίας και πολλών άλλων
κοινωνικών προβληµάτων.
28. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 28 -
4.8 ΥΠΕΡΚΑΤΑΝΑΛ ΤΙΣΜΟΣ
Α) ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
Ο ελληνικός πληθυσµός το 1993 είχε συµπεριφορά περίπου όπως 22
εκατοµµύρια Έλληνες του 1970 από πλευράς ενεργειακής ρύπανσης και
υποβάθµισης του περιβάλλοντος. Ανάλογα ισχύουν για την Βόρεια Αµερική,
την Ιαπωνία και την Ευρώπη. Ένα µέρος του πληθυσµού της γης, 1,2
δισεκατοµµύρια, κάθε µέρα ξεκινούν για τη συνέχιση της ίδιας διαδικασίας,
της κατανάλωσης, που εκφράζεται µε ένα σύστηµα οικονοµικών δεικτών, το
ΑΕΠ. Τα υπόλοιπα 4,3 δισεκατοµµύρια εν µέρει είναι καθ’ οδόν προς την ίδια
κατεύθυνση και εν µέρει αγωνίζονται για την καθηµερινή επιβίωση. Αυτοί που
υπερακαταναλώνουν αλλοιώνουν άµεσα ή έµµεσα το περιβάλλον, και αυτοί
που χρησιµοποιούν τα δάση και τα άλλα είδη για να επιβιώσουν στοιχειωδώς
κάνουν ακριβώς το ίδιο. Και υπάρχουν 1,1 δισεκατοµµύρια απολύτως φτωχών,
που δεν έχουν επαρκή τροφή και νερό, και 3,3 δισεκατοµµύρια ανθρώπων
που αγωνίζονται να φθάσουν εµάς, τους υπόλοιπους καταναλωτές.
Β) ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ:
Ζούµε σήµερα σε ένα κόσµο συνεχώς αυξανόµενης κατανάλωσης
παντοειδών αγαθών, ηλεκτρονικών, αυτοκινήτων ξυλείας, ύλης, ενέργειας,
που λόγω των θερµοδυναµικών νόµων συνεπάγεται ρύπανση και εξάντληση
των πόρων. Επειδή όµως τίποτα δεν είναι άπειρο, είναι σαφές ότι η
κατανάλωση δεν µπορεί να αυξάνεται άνευ περιορισµών. Εκείνο που τώρα
είναι βέβαιο είναι ότι ο φαύλος κύκλος της κατανάλωσης δεν τελειώνει, αφού
δεν επιφέρει την ικανοποίηση και επιζητείται πάντα µεγαλύτερη στάθµη της.
Όταν δεν είχαµε τηλεοράσεις, τηλέφωνα, και παρόµοια εργαλεία, υπήρχε
πολύς ελεύθερος χρόνος για κοινωνικές συναντήσεις πάσης φύσεως και τη
δηµιουργία κάποιας αίσθησης ισορροπίας. Τώρα έχουµε βίντεο, τηλεοράσεις,
29. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 29 -
µηχανές fax, ακόµη υπολογιστές µε τους οποίους κάποιοι από εµάς
ανταλλάσσουµε µηνύµατα και σύντοµα θα κάνουµε τις διάφορες συναλλαγές
µας. Και ο ελεύθερος χρόνος έγινε ελάχιστος και συνεχώς τρέχουµε. Οι
µηχανές επέφεραν µεγάλη πυκνότητα στις δραστηριότητες, αφού τώρα
µπορούµε να κάνουµε πολύ περισσότερα ανά µονάδα χρόνου σε σύγκριση µε
το παρελθόν. Ξεκινώντας από την αρχή ότι δεν µπορούµε να µείνουµε πίσω
από τους άλλους, αποκτούµε ό,τι αποκτά ο πλησίον µας (αρχή καταναλωτικής
µανίας), και η ασταθής διαδικασία της συγκέντρωσης περισσοτέρων
εργαλείων, ύπαρξης λιγότερης ευτυχίας και συµπύκνωσης του χρόνου µας
συνεχίζεται.
Τα υλικά αγαθά µας κατατάσσουν κοινωνικά και ικανοποιούν το εγώ. Η
κοινωνική θέση του καθενός σε κάποιο βαθµό εξαρτάται από το είδος και το
µέγεθος του αυτοκινήτου του, τα ρούχα που φοράει, που πρέπει να
συµβαδίζουν µε τη µόδα, τα φωτογραφικά η ηχητικά µηχανήµατα που
διαθέτει, το υλικό επίπεδο των ανθρώπων µε τους οποίους συγχρωτίζεται.
Μπορεί κανείς να καυχιέται για τις επιδόσεις του αυτοκινήτου του, όπως
κάποιος στην παραλία επιδεικνύει διάφορα µέλη του σώµατός του ή κάποιος
ακαδηµαϊκός µιλάει για τα επιστηµονικά του επιτεύγµατα και τα ερευνητικά
του χρήµατα. Ατυχώς κάθε φορά που αποκτούµε κάτι, το συνηθίζουµε σε λίγο
χρόνο και χρειαζόµαστε κι άλλη κατανάλωση. Αν θα µπορούσε να ψάξει
κανείς για κάτι µόνιµο, αυτό βρίσκεται στους δεσµούς µε τους συνανθρώπους,
το φυσικό και βιολογικό περιβάλλον.
Γ) ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΠΑΙΤΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ:
Η κατανάλωση δεν ορίζεται µόνο από τα εξωτικά καταναλωτικά αγαθά
αλλά και από την τροφή και την ενέργεια που δαπανούµε. Ανήκουµε στην
κοινωνία των κρεατοφάγων και άρα εκείνων που εµµέσως τρέφονται από
πετρέλαιο. Ένα κιλό βοδινού κρέατος, όπως είδαµε, απαιτεί για την
παραγωγή του 5 κιλά καλαµποκιού και άλλων καρπών, 3.000 λίτρα νερού και
30. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 30 -
την ενέργεια 2 λίτρων βενζίνης για να παραχθεί η τροφή του ζώου. Για να
τραφούν οι κρεατοφάγοι της γης απαιτείται το 40% της γεωργικής
παραγωγής δηµητριακών παγκοσµίως. Αλλά το κρέας είναι ένα µέρος των
τροφικών µας επιδόσεων. Τα τρόφιµα που συνήθως αγοράζουµε στις
υπεραγορές απαιτούν ενέργεια για την παραγωγή, συσκευασία, µεταφορά,
ψύξη, µαγείρεµα και, τέλος πλύσιµο συσκευών. Συνολικά 17% της
παραγόµενης ενέργειας πηγαίνει σε αυτές τις διαδικασίες. Τα κατεψυγµένα
είδη απαιτούν 10 φορές το ποσό της ενέργειας που απαιτούν τα’ αντίστοιχα
φρέσκα. Και η συσκευασία δηµιουργεί σκουπίδια και η κατανάλωση ενέργειας
καυσαέρια που, συν τοις άλλοις, επιτείνουν το φαινόµενο του θερµοκηπίου. Η
ειρωνεία είναι ότι όλες αυτές οι διαδικασίες, η κατανάλωση ενέργειας χωρίς
σωφροσύνη και τα διακοσµητικά υλικά συσκευασίας που εξυπηρετούν σκοπούς
διαφήµισης, αντί να κάνουν την ζωή µας ευκολότερη, την δυσκολεύουν έντονα
µακροχρόνια. Η συνήθης διασκέδαση των Νεοελλήνων είναι η έξοδος σε
ταβέρνα και µετά την παραγγελία υπερεπαρκούς στερεάς τροφής
επακολουθεί η παραγγελία οινοπνευµατωδών ποτών και αναψυκτικών. Το
νερό, όπως και σε κάθε άλλη ανεπτυγµένη χώρα, θεωρείται υποδεέστερο
ποτό. Τα αναψυκτικά συχνά έρχονται σε κονσέρβες αλουµινίου η
λευκοσιδήρου που απαιτούν µεγάλη κατανάλωση ενέργειας για την παραγωγή
τους και συνήθως οι κονσέρβες καταλήγουν στα σκουπίδια. Το 1980
καταναλώθηκαν παγκοσµίως 23 δισεκατοµµύρια λίτρα αναψυκτικών και το
1990 30 δισεκατοµµύρια λίτρα. Τον πρωτεύοντα ρόλο σε αυτή την
κατανάλωση κατέχει η Coca –Cola, της οποίας ο διευθυντής είπε: «Όταν
σκέφτοµαι την Ινδονησία – µια χώρα στον Ισηµερινό µε 180 εκατοµµύρια
ανθρώπους που η µέση τους ηλικία είναι 18, και µε τη µουσουλµανική
απαγόρευση του οινοπνεύµατος τότε νοµίζω ότι ξέρω πως είναι ο
παράδεισος». Αυτός ο παράδεισος επιδιώκεται καθηµερινά σε όλα τα µέσα
µαζικής ενηµέρωσης, κυρίως στην τηλεόραση, όπου συνήθως γίνεται
31. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 31 -
εκµετάλλευση των σεξουαλικώς απωθηµένων των θεατών. Κατά κάποιον
τρόπο υποβάλλεται στον θεατή η ιδέα ότι, αν πίνει το συγκεκριµένο
αναψυκτικό, τότε, τότε θα µπορεί να έχει σχέσεις µε εκρηκτικές γυναίκες και
ο ίδιος να είναι νέος, αθλητικός και ερωτικά ελκυστικός. Αντίστοιχη είναι η
υποβολή στις γυναίκες. Για την διακίνηση των αναψυκτικών χρησιµοποιούνται
ετησίως 200 δισεκατοµµύρια κονσέρβες, µπουκάλια και ποτήρια µιας χρήσης.
Και άλλες ποσότητες ύλης και ενέργειας που ασκόπως γίνονται ρύπανση. Η
απόδοση στη χρήση ενέργειας ποικίλει σηµαντικά από χώρα σε χώρα. Οι
ανεπτυγµένες χώρες την σπαταλούν κατά κόρον, αλλά χρησιµοποιούν 40%
λιγότερη ενέργεια για την παραγωγή των ίδιων αγαθών και υπηρεσιών από
τις υπό ανάπτυξη χώρες. Οι υπό ανάπτυξη χώρες εξελίσσονται µε
παραδοσιακές σπατάλες τεχνολογίας, και η υποδοµή τους είναι ενεργοβόρα.
Στην Ινδία χρησιµοποιείται το διπλάσιο πετρέλαιο για την παραγωγή χηµικών
λιπασµάτων από ό,τι στην Αγγλία, και στο Μπαγκλαντές χάνεται το 40% της
παραγόµενης ηλεκτρικής ενέργειας σε απώλειες των γραµµών και κλοπές.
Ένα κινέζικο ηλεκτρικό ψυγείο χρησιµοποιεί 3,5 φορές την ενέργεια ενός
ευρωπαϊκού.
Δ) ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ: ΚΑΤ’ ΕΞΟΧΗΝ ΤΟΜΕΑΣ ΣΠΑΤΑΛΗΣ:
Τα ταξίδια µεγάλων αποστάσεων µε αεροπλάνα απαιτούν 10 φορές την
κατά κεφαλή ενέργεια αντιστοίχων ταξιδιών µε τραίνο. Το αυτοκίνητο µε έναν
επιβάτη απαιτεί 1200 χιλιοθερµίδες ενέργειας ανά χιλιόµετρο, ενώ το
λεωφορείο 580, το περπάτηµα 60, και το ποδήλατο µόνο 20.
Υπάρχουν τώρα 450 εκατοµµύρια αυτοκίνητα που προκαλούν 250.000
θανατηφόρα ατυχήµατα ετησίως και µεγάλη ρύπανση στην ατµόσφαιρα. Η
τιµωρία της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, του Λος Άντζελες και κάθε µεγάλης
πόλης είναι το ιδιωτικό αυτοκίνητο. Ένα σύνηθες αυτοκίνητο έχει 1000 κιλά
µέταλλο, 100 κιλά πλαστικό και ό,τι η παραγωγή αυτών των υλικών
συνεπάγεται σε τοξικά υλικά και άλλες µορφές ρύπανσης. Το αυτοκίνητο
32. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 32 -
όµως αποτελεί µια ιδιόµορφη κατανάλωση. Δεν ρυπαίνει µόνο µε την
κατασκευή και τη λειτουργία, αλλά κυριολεκτικά γεµίζει τις πόλεις µε την
παρουσία του. Απαιτούνται τεράστιοι χώροι στάθµευσης και δρόµοι οι οποίοι
είναι πάντα πλήρεις οχηµάτων. Στην Αθήνα και τις περισσότερες ελληνικές
πόλεις, τα ελάχιστα πεζοδρόµια που υπάρχουν έχουν αυθαίρετα µεταβληθεί
σε χώρους στάθµευσης. Έτσι βλέπει κανείς το παράδοξο οι δρόµοι να
καταλαµβάνονται από τους πεζούς, ανάµεσα στους οποίους ελίσσονται
οχήµατα µε κάθε γραφικότητα, και στα πεζοδρόµια να είναι σκαρφαλωµένα
όσο οχήµατα έτυχε να µην κινούνται. Τελευταία κυκλοφορούν ευφυείς ιδέες
επίλυσης του κυκλοφοριακού προβλήµατος µε ηλεκτρονικούς υπολογιστές και
ειδικά τηλεπικοινωνιακά συστήµατα. Τα αυτοκίνητα µπαίνουν στο δρόµο, όπου
αυτόµατα καθοδηγούνται σε διµοιρίες οχηµάτων που κινούνται υπό τον
έλεγχο υπολογιστών, σε ελάχιστες αποστάσεις µεταξύ τους, µε σταθερή
ταχύτητα. Έτσι υπάρχει αρκετά µεγάλη ταχύτητα σε µεγάλο αριθµό διµοιριών
που περιέχουν οχήµατα τοποθετηµένα κοντά. Η όλη τεχνική είναι
πειραµατική, πολύπλοκη και αµφίβολης πρακτικής αξίας. Αντί για µεγάλες
ιδέες υψηλής τεχνολογίας, ίσως θα ήταν χρησιµότερο να τεθεί το ίδιο το
σύστηµα µεταφορών υπό αµφισβήτηση. Οι δηµόσιες συγκοινωνίες και η
ύπαρξη ποδηλατοδρόµων µπορούν να επιλύσουν πολύ περισσότερα
προβλήµατα από ό,τι ακριβές ιδέες που µπορούν να εφαρµοστούν λίγο στη
Νέα Υόρκη ή το Λος Άντζελες. Σε κάθε αυτοκίνητο παγκοσµίως το 1970
αντιστοιχούσαν 18 άνθρωποι, το 1994 12, στην Ευρώπη 3 και στις Η.Π.Α 2.
Παρά το υψηλό περιβαλλοντικό του κόστος, το αυτοκίνητο είναι το
µεταφορικό µας πάθος. Ένας λόγος είναι ότι στην τιµή του περιλαµβάνεται
µόνο το πλασµατικά χαµηλό κόστος των υλικών και τίποτε σχετικό µε τη
ρύπανση που προκαλεί. Αν λαµβανόταν υπόψη η αέρια ρύπανση, το 13% της
συµβολής του στο φαινόµενο του θερµοκηπίου, το ότι η βιοµηχανία µετάλλων
είναι τρίτη στην παραγωγή τοξικών υλικών, η εξάντληση του πετρελαίου, οι
33. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 33 -
καταστροφές από την όξινη βροχή και το κόστος των αναπνευστικών
νοσηµάτων, τότε είναι πιθανόν το φθηνότερο αυτοκίνητο να κόστιζε όσο µια
Rolls –Royce, µοντέλο 94.
Ε) ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΜΑΝΙΑ:
Η κατανάλωση υλικών ανήκει στο γενικότερο πλέγµα σπατάλης της
ύλης. Το 1987 η Ιαπωνία είχε κατά κεφαλήν κατανάλωση 582 κιλών χάλυβα,
ενώ το Μπαγκλαντές 5, κατά το 1989 η Ιαπωνία είχε κατά κεφαλή
κατανάλωση χαρτιού 222 κιλών, και το Μπαγκλαντές ενός µόνο. Η σπατάλη
της ύλης βρίσκει την αποκορύφωσή της στα είδη µιας χρήσης. Εκατοµµύρια
πάνες για µωρά που οι Έλληνες αδειάζουν ετησίως στους σκουπιδότοπους,
183 εκατοµµύρια ξυράφια, 2,7 εκατοµµύρια µπαταρίες, 140 εκατοµµύρια
κυβικά µέτρα αφρώδους πολυστερίνης για συσκευασία, και 7,5 εκατοµµύρια
συσκευές τηλεόρασης που οι αµερικανοί πετούν στο περιβάλλον, 5
εκατοµµύρια συσκευές που κάθε χρόνο Οι Γερµανοί µετατρέπουν σε
σκουπίδια και ούτω καθεξής. Αν συνεχισθεί ο καταναλωτισµός, θα υπάρχει
εργασία για λίγες δεκαετίες ακόµη σε ένα κόσµο αυξανόµενης ρύπανσης,
δυστυχίας, εξαφάνισης των ειδών και προ πάντων αυξανόµενης πιθανότητας
κατάρρευσης των οικοσυστηµάτων. Το παρόν οικονοµικό σύστηµα δεν έχει τη
φιλοσοφία της µονιµότητας. Οι οικονοµολόγοι και πολιτικοί, που τονώνουν την
αγορά για να υπάρχει καταναλωτισµός και εργασία, επιλύουν ένα µικρό
πρόβληµα δηµιουργώντας ένα ογκωδέστερο, εκείνο της αµφίβολης επιβίωσης
της κοινωνίας. Εναπόκειται στις κυβερνήσεις και σ’ εµάς ατοµικά να
δηµιουργήσουµε την εναλλακτική κοινωνία της φειδωλής κατανάλωσης, όπου
οι αστέρες της τεχνολογίας και της επιστήµης δεν θα είναι οι εφευρέτες
φωτογραφικών µηχανών µιας χρήσης, αλλά ειδών αναγκαίων µε
µακροβιότητα, ούτε εκείνοι που εγκαθιστούν έναν ακόµη πυρηνικό σταθµό
ηλεκτροπαραγωγής, αλλά εκείνοι που βρίσκουν τρόπους εφαρµογής ήπιων
µορφών ενέργειας, ούτε εκείνοι που συνθέτουν καλύτερα ένα χηµικό λίπασµα,
34. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 34 -
αλλά εκείνοι που εφαρµόζουν µεθόδους οργανικής καλλιέργειας µε έµφαση
στην εργασία και όχι στην ενέργεια. Και οι τοµείς αυτοί µπορούν να
δηµιουργήσουν θέσεις εργασίας. Η ανακύκληση είναι ένας τέτοιος τοµέας.
Ήδη στη Γερµανία από το 1995 οι βιοµηχανίες υποχρεούται να
ανακυκλώσουν τα περισσότερα υλικά που χρησιµοποιούν µαζί µε άχρηστα
αυτοκίνητα και συσκευές. «Σηµασία δεν έχει τι έχουµε εµείς για να ζήσουµε
καλά, αλλά τι έχει ο γείτονάς µας σε σχέση µε µας». Με την αρχή αυτή
αρχίζει ο ανταγωνισµός για να αποκτήσουµε αγαθά, που δεν χρειαζόµαστε,
αλλά για να καλύψουµε τον εγωισµό µας προκειµένου να έχουµε περισσότερα
υλικά αγαθά από τον διπλανό µας. Είναι καιρός να πάψουµε να συναρτάµε την
ευτυχία µας και την επίλυση κάθε προβλήµατος µ΄ ένα αντικείµενο. Η αγορά,
της οποίας κεντρική έκφραση σήµερα είναι τα εµπορικά κέντρα, είναι ο χώρος
όπου εκδηλώνουµε το σύγχρονο σύνδροµο του Μίδα. Εκείνος έλυνε τα
προβλήµατα επιβεβαίωσης και ευτυχίας µετατρέποντας ότι άγγιζε σε χρυσό.
Εµείς επιλύουµε τα ίδια προβλήµατα αποκτώντας ό,τι αγγίζει η βούλησή µας.
Και οι δύο καταλήγουµε στην έλλειψη ικανοποίησης και τη δυστυχία. Εν
τούτοις, ο βοµβαρδισµός των διαφηµίσεων µας κατευθύνει σ΄ αυτό το
σύνδροµο. Αν θέλουµε να είµαστε ωραίοι, υγιείς, ελκυστικοί, δυνατοί,
δακτυλοδεικτούµενοι, υπάρχει πάντα κάποιο αντικείµενο που πραγµατοποιεί
αυτή την επιθυµία. Παγκοσµίως η κατά κεφαλήν δαπάνη για διαφηµίσεις το
1950 ήταν 25 δολάρια για να γίνει το 1988 47. Σήµερα έχουµε φθάσει να
αγοράζουµε περιοδικά και εφηµερίδες που περιέχουν που περιέχουν
διαφηµίσεις µε προσµίξεις άλλης ύλης. Τα προγράµµατα της τηλεόρασης είναι
σαφείς εκφραστές αυτού του φαινοµένου. Ακόµη και οι ειδήσεις διακόπτονται
για τις διαφηµίσεις. Η κουλτούρα του σηµερινού καταναλωτή από την Ελλάδα
µέχρι την Ιαπωνία και από την Λωρίδα της Γάζας µέχρι τον Καναδά είναι ένα
συνονθύλευµα Coca-Cola, αθλητικών παπουτσιών Reebok ή Nike, µπλουτζίν,
χάρµπουκερ και ουίσκι.
35. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 35 -
ΣΤ) ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΜΕΙΩΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ:
Είναι δικό µας ζήτηµα να ελαττώσουµε την κατανάλωση που
επεκτείνεται σε τεράστιο φάσµα: σπατάλη ενέργειας, νερού, τροφής,
µανιώδης συγκέντρωση εργαλείων, αντικειµένων, και συστηµάτων της
καταναλωτικής κοινωνίας. Είναι δικό µας ζήτηµα να ζητήσουµε την ευτυχία
εκεί που πράγµατι µπορεί να υπάρχει, στην αρµονική επικοινωνία και
συµβίωση µε τους συνανθρώπους και το περιβάλλον. Γνωστά δράµατα
βαθύπλουτων που πέθαναν δυστυχείς, όπως του Χιούζ, του Αριστοτέλη και
της Χριστίνας Ωνάση, δείχνουν ότι ο καταναλωτισµός επ’ ουδενί λόγω δεν
αποτελεί ικανή συνθήκη ανθρώπινης ηρεµίας. Θα ήταν δύσκολο να
διατυπώσει κανείς κάποια συνταγή ευτυχίας. Θα ήταν εύκολο να πει κανείς τι
δεν επιτυγχάνει. Ο καπιταλισµός έχει δύο σηµαντικά χαρακτηριστικά: δεν
επιφέρει καµιά µακροχρόνια ικανοποίηση και, αν συνεχιστεί µε τον παρόντα
ρυθµό, θα οδηγήσει το περιβάλλον και την κοινωνία µας σε κρίση χωρίς
ιστορικό προηγούµενο. Ο πολίτης δεν πρέπει να αισθάνεται αδύναµος εµπρός
στο µέγεθος του προβλήµατος. Υπάρχουν πολλές δυνατότητες σε όλους µας.
Χωρίς να µπορούµε να δώσουµε µια πλήρη συνταγή αντιµετώπισης του
καταναλωτισµού, υπάρχει µια σειρά δράσεων που θα µπορούσαµε να
αναλάβουµε στη καθηµερινή µας ζωή, για να επιφέρουµε ο καθένας τη δική
του µικρή βελτίωση στον πλανήτη µας, που σύντοµα όµως είναι µεγάλη.
36. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 36 -
4.9 ∆ΙΑΦΘΟΡΑ
Ι. Αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι η διαφθορά έχει εξελιχθεί σε µείζον
πρόβληµα της δηµόσιας ζωής του τόπου. Στην Έκθεση της Διεθνούς
Διαφάνειας η Ελλάδα βαθµολογείται κάτω από τη βάση, ενώ χώρες της
Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η Φινλανδία, η Δανία και η Σουηδία, «παίρνουν
άριστα».
Ο µεγαλύτερος κίνδυνος από την ύπαρξη και ανάπτυξη της διαφθοράς είναι η
δύναµη της «πρακτικής», που τείνει να την καθιερώσει ως αυτονόητη
κατάσταση στη δηµόσια ζωή. Μια κατάσταση, που προκαλεί αρχικά την
παθητική αποδοχή, στη συνέχεια τον εθισµό σ' αυτήν και καταλήγει στην
επιδίωξή της ως µέσου επιβίωσης, αλλά και κοινωνικής επιβολής. Παραπέρα
συνέπεια (αν δεν αναστραφεί αυτή η εξέλιξη) αποτελεί η επέκταση του
φαινοµένου και στην ιδιωτική ζωή, µε τη γενική διάβρωση των ηθών και την
άµβλυνση των ηθικών αναστολών, την κοινωνική παρακµή και τον αφανισµό
της καθολικά µολυσµένης κοινωνίας. Τα αίτια της διαφθοράς στη δηµόσια ζωή
είναι πολλά και αυτό καθιστά πολύπλοκο το πρόβληµα και δυσεπίλυτο. Ο
άγριος οικονοµικός φιλελευθερισµός µε τον ανελέητο ανταγωνισµό και την
αναγωγή του χρήµατος σε υπέρτατη κοινωνική αξία αποτελεί ενισχυτικό
παράγοντα της διαφθοράς. Οι δηµόσιοι λειτουργοί σ' ένα τέτοιο σύστηµα
µπαίνουν στον πειρασµό να ενταχθούν στο παιχνίδι της αγοράς,
ανταγωνιζόµενοι τους ελεύθερους επαγγελµατίες στην απόκτηση πλούτου. Η
χαλάρωση του ελέγχου σε όλους τους τοµείς της κοινωνικής ζωής και η
απουσία ή η υπολειτουργία των θεσµικών µέτρων, καθώς και η κατά καιρούς
επιλεκτική και παραδειγµατική χρήση των µηχανισµών καταστολής, ευνοούν
τη διατήρηση και επέκταση της διαφθοράς. Η κοµµατική διάβρωση του
37. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 37 -
κρατικού µηχανισµού και των δηµόσιων λειτουργιών, εν γένει, και η
υποκατάσταση της αξιοκρατίας µε την ευνοιοκρατία στην επιλογή των
στελεχών της δηµόσιας διοίκησης (και όχι µόνον) αποτελούν ισχυρούς
ανασταλτικούς παράγοντες στην αντιµετώπιση του φαινοµένου, αλλά και
σηµαντικό όρο ενίσχυσής του.
ΙΙ. Παρ' όλη την απαισιόδοξη εικόνα που συνθέτουν όλα αυτά τα
στοιχεία, πιστεύω ότι η διαφθορά µπορεί ακόµη να αντιµετωπιστεί και να
περιοριστεί. Τα βασικά µέτρα που µπορούν, κατά τη γνώµη µου, να ληφθούν
διακρίνονται σε άµεσα-θεσµικά και σε έµµεσα-πολιτικά.
1) Στα άµεσα-θεσµικά µέτρα ανήκουν ιδίως:
α. Η ενίσχυση του ρόλου και η στελέχωση των Ανεξάρτητων Αρχών µε
δυναµικά και ηθικά πρόσωπα γενικής αποδοχής.
β. Η καθιέρωση όσο γίνεται αντικειµενικών κριτηρίων στις κάθε είδους
κρίσεις των δηµόσιων οργάνων. Το σύστηµα του αντικειµενικού
προσδιορισµού της αξίας των ακινήτων αποτέλεσε το σηµαντικότερο µέτρο
περιορισµού της διαφθοράς στον τοµέα των σχέσεων φορολογικής αρχής και
πολίτη.
γ. Η κατάργηση όλων εκείνων των διατάξεων της νοµοθεσίας, που εισάγουν
εξαιρέσεις («παραθυράκια») στη διαδικασία προσλήψεων µέσω Α.Σ.Ε.Π. Και,
βέβαια, η πρόσφατη καθιέρωση της δήθεν αξιοκρατικής «συνέντευξης», που
εξουδετερώνει τα αντικειµενικά κριτήρια στις προσλήψεις στελεχών
δηµόσιων υπηρεσιών, ενισχύει (παρά τις αντίθετες διαβεβαιώσεις) τα
ενδεχόµενα διαφθοράς και θα συντελέσει στην αύξηση των σχετικών
κρουσµάτων.
38. ΚΟΙΝ ΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α
Μήτου Πασχαλιά , Μπρατάνη Άννα
- 38 -
δ. Η επέκταση της µηχανογράφησης σε όλες τις υπηρεσίες (δικαστικές,
διοικητικές, τοπικής αυτοδιοίκησης) και η αυστηρή-µηχανιστική τήρηση
σειράς προτεραιότητας στη διεκπεραίωση όλων των υποθέσεων των πολιτών
στις δηµόσιες υπηρεσίες.
ε. Η δραστική µείωση των γραφειοκρατικών διαδικασιών (προαπαιτούµενα
έγγραφα, περιττές υπογραφές κ.λπ.).
2) Στα έµµεσα-πολιτικά µέτρα ανήκουν ιδίως:
α. Ο αυτοπεριορισµός των κοµµάτων στα πολιτικά τους έργα και η µη
ανάµειξή τους στη δικαιοσύνη και στη διοίκηση. Η ηγεσία της δικαιοσύνης δεν
πρέπει να εκλέγεται από το Υπουργικό Συµβούλιο, ούτε οι διευθυντικές
θέσεις στη διοίκηση να καταλαµβάνονται από πρόσωπα πολιτικής
(κοµµατικής) επιλογής της εκάστοτε Κυβέρνησης.
β. Η δυνατότητα ανανέωσης της θητείας όλων των εκλεγµένων διοικητικών
οργάνων του Κράτους µόνο για µία φορά (νοµάρχες, δήµαρχοι), έστω και αν
πρόκειται για «εκλεκτούς του λαού». Δεν είναι τόσο τα ίδια τα όργανα, αλλά
το περιβάλλον τους, που όταν παγιώνεται στην εξουσία αποτελεί εστία
διαφθοράς. Η πολιτική δεν πρέπει να είναι επάγγελµα, αλλά λειτούργηµα
προσφοράς.
γ. Η κλήρωση σε διευθυντικές θέσεις µεταξύ περισσοτέρων που έχουν τα
προσόντα, αντί για την επιλογή (εκλογή), ώστε να αποτρέπεται η δηµιουργία
πελατειακών σχέσεων στους κόλπους των δηµοσίων υπηρεσιών.
