Мал амьтны бэлгийн мөчлөгийн
үзэгдлүүдийг оношлох

Бэлгийн мөчлөг
Бэлгийн мөчлөг нь :
 салслалт
 бэлгийн сэрэл
 ороо
 өндгөн эсийн гадашлалт
 туршуул бэлтгэх ажиллавар зэрэгт явагдана.

1. салслалт
Салслалт нь шүүрэл нэмэгдэх үржлийн гадаад
эрхтэнээс салс ялгарах, улайх ба үтрээний үүдэвч,
үтрээ,савны хүзүүвчийн амсар улайх, хөөх шинжээр
илэрнэ. Салслалтын эхэнд салс тунгалаг, бага
хэмжээтэй ялгарна. Салслалтын дунд үед салс шил
шиг тунгалаг, их хэмжээтэй болж бэлгийн сүвнээс
нарийхан утас мэт ялгарна. Салслалтын төгсгөл рүү
салс булингартан өтгөрнө. Ихэнх тохиолдолд салслалт
2.5-3.0 өдөр үргэлжлэнэ.

Оношлох
Үржлийн гадаад эрхтэнд үзлэг хийх, үтрээгээр
шинжлэх аргаар салслалтыг оношлоно. Үзлэг
хийхэд
 салслалтын үед бэлгийн уруулууд хавганасан,
 арьсны жижиг үрчлээсүүд жигдэрсэн,
 бэлгийн сүвний доод хэсгийн үс чийглэг болсон
 Сүүлний уг, өгзөгний товгоруудад салс наалдсан
байдаг байна.
Салслалт эхэлснээс хойш 1.5-2.0 хоногийн дараа
хээлтэгчийн зан байдал өөрчлөгдөнө.

2. Бэлгийн сэрэл
Бэлгийн сэрлийг оношлохдоо тухайн малын зан
байдлыг ажиглана. Тухайлбал үнээ:
тайван бус болох, мөөрөх, тэжээлийн дур тавих, саам
багасгах, бусад үнээ туршуулд харайх, бусд үнээг өөр
дээрээ хариалгах, гэвч бухыг өөртөө харайлгахгүй
зугатах шинж үзэгдэнэ.
Мэгж:
Тайван бус болох, хурхирах, үе үе чарлах, тэжээлийн
дур буурах, хашаанаас гарахыг эрмэлзэх, хашааныхаа
ханыг үнэрлэх, авирах шинж тэмдэг үзэгдэнэ.

3. Ороо/libido sexualis/
Хээлтэгчээс хээлтүүлэгчид илэрдэг бэлгийн урвалыг
ороо гэнэ. Орооны үед хээлтэгч хээлтүүлэгчийг эрж
хайх, хээлтүүлэгчийг чөлөөтэй харайлгах шинж
илэрнэ. Үнээний ороо дунджаар 16 цаг үргэлжилнэ.
Заримдаа үнээний ороог ажиглалгүй өнгөрч болох
тохиолдол гарах тул түүнийг оношлохын тулд туршуул
бух хэрэглэнэ.
Хонины ороо дунджаар36-40 цаг үргэлжилдэг бол
мэгжний ороо 31-64 цаг үргэлжилдэг байна.

4. Өндгөн эсийн гадагшлалт
Энэ нь уутанцраас өндгөн эс гадагшлах явц юм. Бод малд шулуун
гэдэсний аргаар оношлоно. Тэгэхдээ туршуул бухны
тусламжтайгаар орооны эхлэлийг тодруулж цаашид шулуун
гэдсээр 2 цаг тутамд шинжилснээр өндгөн эсийн гадагшлалтыг
ганцхан цагийн зөрөөтэй нарийн тодорхойлж болно.
Орооны эхэнд уутанцар 0.8-1.0 см гол бүхий уян гадаргуутай
цэврүү мэт тэмтрэгдэнэ. Цаашид боловсорч буй уутанцрын
нөлөөгөөр өндгөвчийн хэлбэр, хэмжээ өөрчлөгдөнө. Уутанцар
хагарах ойртсоны хамгийн тод шинж тэмдэг нь хурууны өндөгний
үзүүрт тод булбалцаж байдагт оршино. Энэ үед боловсорсон
уутанцрын голч 1.5-2.0 см болно.

Монгол хонины өндгөн эс орооныхоо төгсгөл рүү гадагшилдаг.
Өндгөн эс гадагшлах үед хонины биеийн халуун 0.8-1.2
градусаар нэмэгдэнэ. Хонины өндгөн эс гадагшилсны дараа 58дахь өдөр шар бием бүрэн хөгжиж, орооны эхнээс 13 дэх
өдрөөс эхлэн буцаж хөгжинө.
Мэгжний ороо эхэлснээс хойш 24-30 цагийн дараа өндгөн
эсийн гадагшлалт эхэлж 48 цаг ба түүнээс илүү үргэлжлэнэ.
Гүүний өндгөн эсийн гадагшилтыг шулуун гэдэсний аргаар
тодорхойлж болно. Өндгөн эсийн гадагшлалт ороо төгсөхөөс
өмнө 24-36 цагийн хооронд, ихэнх тохиолдолд өглөөгүүр
болдог. Бусад амьтдынхаас ялгаатай нь өндгөн эсийн
гадагшлалт зөвхөн өндгөн эс гадагшилдаг хонхорт явагдана.

5. Туршуул бэлтгэх ажиллавар
Хээлтэгчээс хээлтүүлэгч малд илрэх өвөрмөц урвал болох ороог
зөвхөн хээлтүүлэгчийн тусламжтайгаар алдаагүй зөв тодорхойлж
болно.
Үр дамжуулуурыг нь тасалсан туршуул. Ийм туршуулыг
бэлтгэхдээ ажиллавар аргаар үр дамжуулуурыг нь тасална. Үр
дамжуулуурыг нь тасалсан туршуул бэлгийн үйлдэл хийх
чадвартай боловч бэлгийн үйлдлийн дүнд зөвхөн дагавар
булчирхайнуудын шүүрэл ялгардаг тул хээлтэгчийш хээл авхуулж
чадахгүй. Ийм аргаар бэлтгэсэн туршуулыг хэрэглэхэд үр
ялгахаас бусад үржлийн бүх рефлексүүд бүрэн илэрдэг тул
хээлтэгчийн ороог богиносгох, өндгөн эсийн гадагшлалтыг
түргэсгэх, савны агшилтыг идэвхжүүлэх зэрэг эерэг нөлөө
үзүүлснээр үр тогтолтын хувийг нэмэгдүүлнэ.