2. Амьсгалын мөн чанар
 Амьсгал нь гадаад орчин бие махбодь хоёрын
хоорондох хийн/О2,СО2/ солилцоо бөгөөд бие
махбодийн бодисын солилцооны шаардлагаар
явагдана.
 Амьсгал нь 4 үе шаттай
1. Гадаад амьсгал
2. Уушгины амьсгал
3. Цусаар О2,СО2 тээвэрлэгдэх
4. Цус ба бие махбодийн эдийн хоорондох О2,СО2 ын солилцоо
5. Эдийн амьсгал

3. Гадаад амьсгал
 Амьсгал авах үед цээжны эзэлхүүн тэлэхийг
инспираци, амьсгал гаргах үед багасахыг
экспираци гэнэ. Амьсгалах хөдөлгөөнд
анатоми, физиологийн гурван бүтэц оролцоно.
 Амьсгалын зам, уушгины эд, цээжны араг яс орно.
 Хоёр янзын биомеханикийн хөдөлгөөн
хийж, цээжны эзэлхүүнийг өөрчилнө.
1. Хавиргыг өргөх болон буулгах хөдөлгөөн
2. Өрцний хөдөлгөөн

4. Амьсгалд даралтын нөлөө
 Цээжны хөндийн даралт- Хэвийн үед энд хасах
даралт буюу атмосферийн даралтаас бага
даралттай байдаг. Тайван амьсгал авахад цээжны
хөндийн даралт дунджаар /-8/-/-9/ мм. муб-тай
тэнцүү байна. Амьсгал гаргахад дунджаар /-3/-/-5/
мм. муб тэнцүү даралт бий болно.
 Цулцангийн даралт-Уушгины доторх цулцангийн
даралт амьсгалын хоорондох үед О мм. муб-тай
буюу атмосферийн агаарын даралттай тэнцүү
байна. Энэ үед цээжны хөндийн даралт
атмосферийн даралтаас 4 мм. муб-аар бага
байна. Амьсгал авах үед даралт багасдаг нь
агаар цулцанд орох нөхцлийг бүрдүүлдэг юм.

5.  Транспульмонал даралт- Цулцангийн даралт
болон цээжны хөндийн даралтын ялгааг уушгины
хоѐр талын ялгавар даралт гэдэг. Цулцангийн
даралт нь цээжний хөндийн даралтаас их бол
амьсгал авна. Цээжны хөндийн даралт ямагт
цулцангийнхаас бага байна.
 Пневмоторакс
Цээжны хөндий гэмтсэний улмаас цээжний хөндий
гадаад орчинтой харьцахыг пневмоторакс гэнэ.
Энэ үед цээжний хөндийн даралт
атмлсферийнхтэй тэнцэх учир уушги шалчийж,
амьсгалын булчин болон өрцны агшилтаар
амьсгалах боломжгүй болдог. Иймд амьсгал зогсч,
үхэлд хүрэх аюултай.

6. Амьсгалын ажил
 Хэвийн амьсгал авалт бол амьсгалын булчингийн
хүчээр явагдах идэвхитэй үйл явц юм. Харин
амьсгал гаргалт нь уушги болон цээжны араг
ясны уян харимхайн хүчээр хийгдэх идэвхгүй үйл
явц юм.
 Амьсгал авахад амьсгалын булчингаар ажил
хийгддэг.
Энэ ажилыг 3 хуваана
1. Уян харимхайн ажил
2. Эдийн эсэргүүцэлийн ажил
3. Агаар дамжуулах замын эсэргүүцэлийн ажил

7. Уушгины агааржуулалт
 Уушгины агааржуулалт нь амьсгал хэр зэрэг
гүнзгий авснаас буюу амьсгалах эзэлхүүн болон
нэгж хугацаанд амьсгалах тооноос хамаардаг.
 Уушгины эзэлхүүн – уушги болон амьсгалын
замын агаарын эзэлхүүн дараах зүйлээс
хамаарна.
1. Хүний бие галбир, амьсгалын тогтолцооны
байдлаас
2. Уушигны эдийн шинж чанараас
3. Цулцангийн гадаргуугийн таталцлаас

8. Цулцангийн агааржуулалт
 Атмосферийн агаар цулцангийн хооронд О2, СО2-ын
солилцоо явагдсаны дүнд уушгины болон цулцангийн
агаар тасралтгүй шинэчлэгдэж байдаг.
 Цулцангийн агаарын найрлага нь дараах зүйлээс
хамаарна.
1. Ашиггүй зай
2. Агаар дамжуулах зам болон цуцлцанд агаарын
тархалтанд
физикийн
хүчин
зүйл
хэрхэн
нөлөөлөхөөс
3. Цулцанд орсон агаар уушгины хялнасан судасны
цус руу шингэх зэрэг хүчин зүйлээс тус тус
хамаарна.

9. Ашиггүй зай
 Амьсгалын дээд зам, цагаан мөгөөрсөн хоолой,
гуурсан хоолой, төгсгөлийн нарийхан гуурсан
хоолой нь ашиггүй зай болно. Энэ хэсэг нь
атмосферийн агаарыг чийглэж бүлээцүүлнэ. Хүн
амьсгалаар 500мл агаар авахад 350мл нь цааш
нэвтэрч, 150мл агаар анатомийн ашиггүй зайд
үлддэг.

10. Амьсгалын замын үйл
ажиллагаа
 Мөгөөрсөн
хоолой нь баруун, зүүн хэсэгт
хуваагдана.Тэр нь цааш хуваагдсаар уушиг бүрд
23 хуваагдаж, гуурсан хоолойн мөчрийг үүсгэнэ.
Гуурсан хоолойн гөлгөр булчин симпатик
мэдрэлээр мэдрэлжүүлэгдэнэ. Түүнээс ялгарах
адреналин болон норадреналин нь бетта-хүлээн
авуурыг цочроож, гуурсан хоолойг өргөсгөнө.

11.  Мөгөөрсөн хоолойн салаанд симпатик мэдрэлээр
идэвхжсэн бөөрний дээд булчирхайнаас ялгарах
адреналин болон норадреналиныг хувирган
өөрчилдөг. Цөөн тооны тэнэгч мэдрэлийн ширхэг
уушгины эдэд нэвтэрнэ. Түүний төгсгөлөөс
ацетилхолин ялгарч, гуурсан хоолойг нарийсгах
нөлөө үзүүлдэг учираас багтраа өвчтэй хүмүүс
шөнөөр өвчин нь сэдэрч амьсгааддах нь элбэг
байдаг.

12. Цулцангийн агаар, цус хоёрын
хоорондох хийн солилцоо
 Агаар цусны хориг – цулцангийн агаар цус хоѐрын
хооронд таславч буюу цулцан – хялгасан судас
хоѐрын хориг байна. Энэ нь 0,3-2 мкм зузаантай
байдаг. Энэ хориг нь дараах давхрагаас тогтоно.
1. Цулцангийн дотор ханыг бүрхэж байгаа сурфактант
агуулсан шингэн
2. Цулцангийн хучуур эс
3. Түүний суурийн мембран
4. Маш нимгэн холбогч эдийн зай
5. Хялгасан судасны суурийн мембран
6. Хялгасан судасны дотор хөхөлжилт эс
Хийн солилцоо нь дээрх хоригоор болон улаан эсийн
доторх гемоглобиноор дамжин явагдана.

13. Хий
хэлбэртэй
бодис
молекул уусмалд шилжихдээ:
 Генрийн хууль
 Фикийн
хууль
гэсэн
2
хуулинд
захирагдан
шилжинэ.

14. Уушгинд хүчилтөрөгчийн нэвчих чадвар
 Хүчилтөрөгчийн нэвчих чадвар гэдэг нь
цулцангаас нэг минутанд цус руу орох хийн
эзэлхүүн юм.
 Хийн солилцоо-Хүчилтөрөгчийн зөөвөрлөлт
 Хүчилтөрөгч цусаар зөөвөрлөгдөхдөө дараах
байдлаар зөөгдөнө.
1. Уусмал байдлаар
2. Холбоот байдлаар

15.  Хийн уусмал байдал нь бие махбодийн хэрэгцээг
хангаж чадахгүй. Тайван үед цусны минутын
эзэлхүүн 83мл/мин хүртэл байвал уусмал
байдалтай хүчилтөрөгч нь бие махбодийн
хэрэгцээг хангаж чаддаг.
 Химийн холбоот байдал нь бие махбодийн
хүчилтөрөгчийн хэрэгцээг хангах тохиромжтой
хэлбэр.

16. Хүчилтөрөгч улаан эсээр
зөөгдөх
 Уушгины артерид О2 улаан эсдэх гемоглобинтэй
холбогдсоны дараа зөөвөрлөгдөнө. Гемоглобин
нь хүчилтөрөгчтэй орчинд түүнтэй нэгдэж,
оксигемоглобин үүсгэнэ.
 Гемоглобинд нөлөөлөх хүчин зүйл
О2-ийг уушгинаас эдэд зөөх гемоглобины үүрэг нь
хоѐр зүйлээс хамаарна.
1. Цулцангийн Ро2 хэвийн байхад, ангижирсан
хэлбэрээс буюу дезоксигемоглобиноос исэлдэх
хэлбэрт өндөр хурдтай шилжих чадвар
2. Бие
махбодийн
бодисын
солилцооны
хэрэгцээнээс шалтгаалж, эдэд О2-өө өгөх чадвар

17. Хүчилтөрөгчийн эзэлхүүн
 Цусны хүчилтөрөгчийн эзэлхүүн гэдэг нь цусны
гемоглобинтой хүчилтөрөгч ханатлаа нэгдэх
чадвар юм. Цусан дахь гемоглобин8,7ммоль/л
байхад хүчилтөрөгчийн эзэлхүүн нь 1мл цусанд
0,19 мл О2 байна.
 Хүний цус нь 700-800г гемоглобин агуулж, бараг
1л хүчилтөрөгч шингээнэ.

18. Нүүрс хүчлийн зөөвөрлөлт
 Нүүрс хүчилийн зөөвөрлөлтийн хэлбэр
Цуснаас уушгины цулцанд нүүрс хүчлийн хий
орохдоо дараах байдалтай орно.
1. Цусны сийвэн дэх уусмал байдалтай нүүрс
хүчлийн хий 5-10%
2. Гидрокарбонат байдалтай нүүрс хүчлийн хйи 8090%
3. Диссоциацлагдах чадвартай, улаан эсийн
карбамин байдалтай нүүрс хүчлийг хий 5-15%

19. Эдээс цус руу СО2 орох
 Эд болон эдийн хялгасан судасны цус хоёрын
хооронд СО2-ийн солилцоо дараах урвалаар
явагдан.
1. Улаан эсийн мембранаар CI- ,HCO– ны солилцоо
явагдах
2. Гидрокарбонатаас нүүрсний хүчил үүсэх
3. Гидрокарбонат болон нүүрсний хүчлийн
диссоциаци явагдах

20.  Эд цус хоёрын хооронд нүүрсхүчилийн хийн
солилцоо хийх явцад HCO3- ихсэж, цус руу нэвчиж
эхэлнэ.

21. Амьсгалын тохируулга
 Амьсгалын төв гэдэг нь амьсгалын хэмт үйл
ажиллагааг хангадаг ТМТ-ны харилцан холбоо бүхий
нейронуудын нийлбэр цогц юм. Амьсгалын төвийг
уртавтар тархи, гүүрний дээд хэсэгт байдаг нейронууд
үүсгэнэ.
 Уртавтар тархиын амьсгалын төв нь дараах
үүрэгүүдтэй:
1. Хөдөлгөөний- амьсгалын хэм төвийн хөдөлгөөний
хэсгийг зохицуулдаг.
2. Дотоод орчны тогтмол байдалыг хангах – цус,
тархины эсийн гаднах шингэн дэх О2, СО2, рН-ийг
хэвийн хэмжээнд барьж байдаг.

22. Амьсгалын төвийн бүтэц
Уртавтар тархины амьсгалын төв нь хоёр том
бүлэгтэй.
А. Уртавтар тархины арын бүлэгийн нейронууд нь
амьсгал авалтыг хариуцдаг.
Б. Уртавтар тархины өмнөд бүлгийн нейронууд
амьсгал авалт болон гаргалтыг хариуцдаг.

23. Амьсгалын хэмийн үүсэлт
 Уртавтар тархины амьсгалын нейронд пейсмекер
потенциал үүсдэг. Уртавтар тархины нейроныг
хэм үүсгэх идэвхжилээр нь 6 хуваана.
1. Амьсгал авалтын эхэн үед идэвхждэг
2. Амьсгал гаргалтын эхэн үед идэвхждэг
3. Амьсгал авалтын бүх үед идэвхжилтэй байдаг
4. Амьсгал авсаны дараа идэвхжидэг
5. Амьсгал гаргах явцад аажим идэвхжидэг
6. Амьсгал авалтын өмнө идэвждэг

24. Гүүрний пневмотаксис төв
 Гүүрэнд хоѐх хэсэг бөөм орших ба түүнийг
пневмотаксис төв гэнэ.
1. Парабрахиал бөөм нь амьсгал авах, гаргах,
завсрын үеийг хариуцдаг нейронтой
2. Шатрын бөөмд зөвхөн амьсгал авалтын нейрон
байна.

25. Нугасны амьсгалын төв
 Өрцны мэдрэлийн мотонейрон нь нугасны CIII-Cv
нугаламын урт эвэрт байдаг. Ихэнх мэдрэлийн
ширхэг нь альфа-мотонейроны аксон бөгөөд
багахан хэсэг нь өрц, цээжны, хэвлийн хүлээн
авуураас өгсөх замын ширхэг юм. Амьсгал
авалтын булчинг мэдрэлжүүлдэг нейронууд
нугасны бор бодисын завсрын хэсгийн хажуу талд
CI-CII- нугаламд байна. Мөн хавирга хоорондын
булчингийн мотонейронууд нугасны урд эврийн
бор бодист байрладаг.

26. Хэвлийн булчинг мэдрэлжүүлдэг
мотонейрон TIV-LIII-нугаламд
байрлана.
 Химийн рефлекст зохицуулга
Химийн бодисоор үүсгэгдэх амьсгалын рефлекст
зохицуулга
Гадаад амьсгалаар артерийн цусан дах хийн
найрлагыг, тухайлбал Ро2, СО2, Н+-ийн хэмжээг
тохируулж, хэвийн хэмжээнд барьж байна.
1.

27.  Амьсгалын
төвийн арын болон өмнөд бөөм,
пневмотаксис төвийг цочроогч нь СО2 ба Н+ юм.
Уртавтар тархины өмнөд талд энэ цочруулд мэдрэг
1мм-ээс жижиг хэмжээтэй хэсэг банйа. Энэ хэсгэ нь
СО2, ба Н+ хэмжээг маш сайн мэдрээд амьсгалын
бусад төвүүдийг цочрооно.
2. Амьсгалын тохируулгад захын хеморецепторын
оролцоо
А. Захын хеморецептор- Гол судасны бие нь гол
судасны нумын дагуу байрлах ба энд байдаг хүлээн
авуураас тэнэгч мэдрэлээр уртавтар тархины арын
бөөмд мэдээлэл очно.
Б. Артерийн цусны хүчилтөрөгчийн хэмжээны багасалт
хеморецепторыг цочроох-Энэ хүлээн авуур нь цусны
Ро2-ийн бууралтыг мэдэрч, уушгины агааржуулалтыг
рефлексийн замаар нэмэгдүүлэх бөгөөд тэдгээр
хүлээн авуурууд нь хэвийн үед байнга цочролд орж
байдаг.

28. Артерийн цусан дах Ро2
цулцангийн агааржуулалтан
нөлөөлөх нь
 Хүчилтөрөгч
багатай агаараар амьсгалахад
артерийн цусан дах Ро2 буурна. Энэ үед каротид
ба аортын бие цочирч, амьсгал олширно. Энэ үед
уушгинаа гадагш СО2 гадагшилж, артерийн цусны
Рсо2 ба Н+-ын хэмжээ буурна. Үүний улмаас
амьсгалын
төв
дарангуйлагдаж,
уушгины
агааржуулалт муудна. Цусны Рсо2 болон н+
хэвийн хэмжээтэй байх болон Ро2 багасах үед
хеморецептор мэдрээд агааржуулалт ихэснэ.

29. Г. Артерийн Ро2 нь артерийн Рсо2 болон Н+-ионы
хэмжээ хэвийн болсон үед нөлөөлөх нь –
Уушгины хатгалгаа өвчин, эмпизем болон бусад
өвчны үед уушгины агааржуулалтанд гипокси
илүү хүчтэй нөлөөлдөг. Гипокси гэдэг нь цусан
дах о2-ын хэмжээ буурахыг хэлнэ. Гипоксийн
улмаас уушгины агааржуулалт нэмэгдэж, цусан
дах хүчилтөрөгчийн хэмжээ хэвийн болж ирэхэд
үхлийн аюулаас аварна.

30. Амьсгалын бусад рефлекс
зохицуулга
А. Хүлээн авуурын хэлбэр- Уушгинд хүлээн авуур
байдаг
1. Ирритант буюу амьсгалын замын амархан
дасдаг хүлээн авуурууд
2. Амьсгалын замын гөлгөр булчингийн суналтыг
мэдэрдэг хүлээн авуурууд
3. G- хүлээн авуурууд

31. Б. Ханиах найтаах рефлекс- Энэ үед гуурсан хоолой
нарийсч, дууны хөвч агшиж, зүрхны агшилтаар
шахагдах цусны хэмжээ багасч, арьс булчингийн
судас нарийсна. Залгиурын салстын хүлээн авуурууд
цочроход өрц, хавирга хоорондын булчингууд хүчтэй
агшиж, амьсгал гаргалтаар, мөн амьсгалын замыг
ханиах, найтаар байдлаар онгойлгоно.
В. Гуурсан хоолой, залгиурын рефлекс- Залгиур
болон гуурсан хоолойн салст бүрхэвчийн хучуур эсийн
завсар мэдрэлийн олон ширхэг төгссөн байдаг.
Гуурсан хоолой, залгиур нь цочроход, амьсгалыг
огцом гаргах байдалаар ханиах рефлекс үүснэ.
Ханиах рефлекс нь тэнэгч мэдрэлийн цочролоор
үүснэ.

32. Г. Нарийн гуурсан хоолойн
хүлээн авуурын рефлекс
Нарийн гуурсан хоолойн салст бүрхэвчинд олон хүлээн
авуурууд байдаг. Тэдгээрийн цочролын үед амьсгалын
тоо олшрох, гуурсан хоолой нарийсах, залгиур агших,
салстын ялгарал ихсэх зэрэг шинж илэрнэ.
Д. G- хүлээн авуурууд- Цулцангийн таславчинд
хялгасан судасны нийлэх хэсэгт G- хүлээн авуурууд
байдаг. Энэ нь эс хооронд хаван үүсэх, уушгины
венийн даралт ихсэх, жижиг бөгөлөрөл, наркозын
бодис үнэртэхэд цочирно. Эдгээр хүлээн авуурууд
цочроход эхлээд апноэ болно. Дараа нь тахипноэ
болж, даралт багадан, зүрхны цохилтын тоо
удааширна.

33. Анхаарал тавьсанд баярлалаа......