1. Мэдрэлийн тогтолцоо
Мэдрэлийн тогтолцоо нь бүх эрхтэн
системийн үйл ажиллагааг зохицуулан
бие мах бодийн үйл ажиллагааны
нэгдмэл байдлыг ханган гадаад орчинтой
дасан зохицоход бие мах бодийг нэгэн
цогц байдлаар харьцах нөхцлийг
бүрдүүлдэг.

2. • Мэдрэлийн тогтолцоог төв мэдрэлийн
тогтолцоо/тархи,нугас/, захын мэдрэл /
тархи нугасыг эрхтэнтэй холбодог
мэдрэлийн судлууд/ гэж байршил бүтцээр
нь ангилдаг. Мэдрэлийн тогтолцооны
үндсэн нэгж нь мэдрэлийн эс/ нейрон/
туслах эс /нейроглия / юм. ЗУРАГ
•

3. Нейроныг:мэдрэхүйн, холбохуйн, хариу
үйлдлийн гэж хуваана. Мэдрэхүйн эс дотoод
гадаад орчны мэдээллийг хүлээн авч импульс
болгон холбохуйн эсд дамжуулдаг. Холбох эс
нь мэдээллийг
дамжуулах, боловсруулах, хариу урвал
бүрэлдүүлж дамжуулах үүрэгтэй. Үйлдлийн эс
нь боловсорсон шийдвэрийг ажлын эрхтэнд
дамжуулна. Мэдрэлийн эс од хэлбэртэй олон
сэртэнтэй. 1 нь урт бөгөөд уул эсээ нөгөө эстэй
холбох үүрэгтэй: аксон гэнэ. Бусад нь
богинохон түүгээр эсэд гаднаас мэдээлэл орж
ирдэг: дендрит гэнэ.

4. • Мэдрэлийн эс медиатор нийлэгжүүлдэг.
Медиатор нь 1 эсээс нөгөөд импульс
дамжуулдаг.
• Мэдрэлийн туслах эс- глиоцит.
• Глиоцитуудыг макро-микроглия гэж 2 ангилдаг
ба макроглия мэдрэлийн эдтэй, микроглия
холбогч эдтэй 1 гарал үүсэлтэй.
• Макроглийг
эпендимогли, астрогли, олигодендрогли гэж
ангилна. Эдгээр нь өвөрмөц бүтэц үүрэгтэй.
Микрогли мэдрэлийн эдийн макрофаг юм.

5. • Мэдрэлийн эсийн сэртэнгүүд ялангуяа
аксон гадуураа холбогч эдэн бүрхүүлтэй
болон явж байгааг мэдрэлийн ширхэг
гэнэ.Ширхэгүүдийг дамжуулах сэрлээс нь
хамаарч мэдрэхүйн, хөдөлгөөний гэж
ангилдаг. Ширхэгийг бүрхүүлээс нь хамаарч
миэлинтэй ба миэлингүй гэж ангилдаг.
Мэдрэлийн ширхэгүүд нийлж мэдрэлийн
судал буюу нервийг үүсгэнэ.

6. • Бүх мэдрэлийн ширхэг мэдрэлийн төгсгөл үүсгэн
дуусдаг. Үүргээр нь төгсгөлийг: хөдлөхүйн/
эффектор/, мэдрэхүйн /рецептор/, эс хоорондын
уулзвар /синапс/ гэж хуваана. Хөдлөхүйн төгсгөл
ажлын эрхтэнд төгсдөг. Мэдрэхүйн төгсгөл гадна
дотно цочролыг хүлээн авна. Мэдрэл хоорондын
уулзварыг синапс, сэрэл дамжих хэлбэрээр нь
химийн ба цахилгаан уулзвар гэж ангилдаг. Химийн
синапсын сэрэл медиатороор дамжина. Цахилгааны
үед мембраны гадаргуугийн цэнэгийн ялгавраас
хамаарч сэрэл дамждаг. Энэ хэлбэр нь дээд
хөгжилтэй амьтанд бараг байдаггүй.

7. • Гадны цочролыг хүлээж аваад мэдрэлийн
импульс байдлаар тархи нугасны тодорхой
хэсэгт аваачиж боловсруулаад шийдвэрийг
мөн импульс байдлаар гүйцэтгэх эрхтэнд
авчрах үйлдлийг рефлекс буюу дадсан үйл
гэнэ. Дадсан үйл мэдрэлийн эсүүдийн
хэлхээгээр дамжиж хийгдэнэ. Түүнийг нь
рефлексийн нум гэх ба аливаа нум нь:

8. •
•
•
•
•
•
1. хүлээн авуур /рецептор/
2. өгсөх зам
3. төв
4.уруудах зам
5. гүйцэтгэх эрхтэн гэсэн 5 хэсэгтэй.
Рефлексийн нумыг бүтээж байгаа эсүүдийг
үүргээр нь :
• 1.Мэдрэх /рецептор, афферент/
• 2.Завсрын /кондуктор/
• 3.Хөдөлгөөний /эфферент/ гэж 3 хуваана.

9. • Мэдрэх буюу хүлээн авах эсийг хаана
байгаагаар нь:
• Өнгөц мэдрэхүйн /арьс салстад байрлаж
гадны цочролыг хүлээж авдаг/
• Гүн мэдрэхүйн /яс,булчин, шөрмөс, үсэнд
рецептор нь байрласан/
• Ургал мэдрэхүйн/дотор эрхтэний
хана,судасны хананд рец-р нь байрласан
гэж 3 ангилдаг.

10. • Рефлексийн нумын уруудах замын хэсэг зориудын
хөдөлгөөний/ бодол санаагаар
хийгдэх/, автоматаар хийгдэх, ургал мэдрэлийн
хөдөлгөөний болон шүүрлийн гэж ангилагддаг.
• Үүнээс үзэхэд мэдрэлийн тогтолцоог үйл
ажиллагаагаар нь 2 хуваана:
• Бие мах бодь гадаад орчин 2-ын холбоог ухамсарт
үйл ажиллагаагаар зохицуулдаг анималь
МТ/соматик/
• Бие мах бодийн дотор эрхтэн системийн нэгдмэл
чанар, үйл ажиллагааг удирдан зохицуулдаг
вегетатив мэдрэлийн тогтолцоо.

11. Мэдрэхүйн эрхтэн
• Мэдрэхүйн эрхтэн тогтолцоо нь бие мах
бодийн өөрт нь болон түүнийг хүрээлж буй
орчинд болж буй үзэгдэл юмсын талаар
мэдээллийг авч тархируу дамжуулж, бие
мах бод орчны нэгдлийг хангаж ажилладаг
эрхтэн тогтолцоо юм.
• Хүн
хүрэлцэх, сонсох, харах, амтлах,үнэрлэх,газ
рын татах хүчийг мэдрэх гэсэн 6
мэдрэхүйтэй амьтанд хамаарагдана.

12. • Мэдрэхүйн эрхтэн бүхэн 3 хэсэгтэй:
• Хүлээн авагч –рецептор гадны цочролыг мэдрэлийн импульс
болгон хувиргана.
• Дамжуулагч-кондуктор, рецепторд үүссэн сэрлийг төврүү
дамжуулах мэдрэлийн ширхэг
• Төв-рецептороос ирсэн мэдрэлийн импульсыг сэрэл байдлаар
хүлээн авч хариу шийд боловсруулна.Мэдрэхүйн эрхтэнг хүлээн
авагчийнх нь байрлалаар 3 ангилдаг:
• Биеийн гадаргууд хүлээн авагч нь байрладаг/экстероцептив/:
арьс салстад хүл авагч нь байрлаж гадаад орчны мэдээллийг
биед дамжуулдаг хүрэлцэх,амтлах,үнэрлэх г.м. Мэдрэхүй орно.
• Биед рец-р нь байрладаг/проприоцептив/ мэдрэхүй: үүнд:
үений уут, булчингийн шөрмөсөнд рец-р нь байрлаж биеийн
хэсгийн хөдөлгөөн байрлалын талаар мэдээллийг биед
дамжуулдаг мэдрэхүй.

13. • Биеийн дотор эрхтэн, судсанд рец-р нь
байрладаг/интероцептив/ мэдрэхүй. Эдгээр мэдрэхүйн
эрхтэнүүд :цус,тунгалаг,дотор эрхтний талаарх
мэдээллийг тархинд дамжуулна. Павловын онолоор
мэдрэхүйн эрхтэнийг 2 хэсэг болгон ангилдаг:
• 1- р дохионы системийн мэдрэхүй-хүний биеийн бүх 6
мэдрэхүй хамаарагдана.
• 2-р дохионы системийн мэдрэхүй-хэл яриа ,бичгийн хэл
гэх мэт зөвхөн хүнд төрсний дараа тодорхой идэвхитэй
үйлийн дүнд буй болдог мэдрэхүй хамаарагдана. Энэ
мэдрэхүйн эрхтэнүүд рец-р дамжуулах хэсэг гэж
байхгүй зөвхөн төв хэсэгтэй, мэдээллээ гаднаас 1-р
дохионы ижил төстэй мэдрэхүйгээр дамжуулан авч
бүрэлддэг онцлогтой.