Materiały na zajęcia z metodologii nauk społecznych, Instytut Socjologii UwB

1. ZAANGAŻOWANIE I NEUTRALNOŚĆ

2. Norbert Elias 1897-1990
• Niemiecki socjolog i filozof kultury, historyk
obyczajów
• W 1922 roku obronił we Wrocławiu
doktorat z filozofii
• W 1933 emigruje do Francji, później do
Wielkiej Brytanii

3. Nie ma punktu, który można by uznać za
punkt zerowy cywilizacji
[Szacki o Eliasie, HMS, s. 743]
"Gdy się rozbierasz lub gdy wstajesz, pamiętaj o wstydzie,
bacz, by nie ukazać oczom innych tego, co obyczaj i natura
chciała ukryć. Jeżeli dzielisz łoże z towarzyszem, leż spokojnie,
nie wierć się z boku na bok, żeby się samemu nie obnażyć i
nie nękać towarzysza przez ściąganie zeń kołdry."
Erazm z Rotterdamu „De civilitate morum puerilium” 1530

4. Cywilizacja jako proces
• Drapać należy się tylko przez szatę
• Smarkać przez palce, ale nie w
obrus
• Zjedzone kości wrzucać nie do
wspólnej misy, ale rzucić pod stół
• Spluwać pod stół, a nie na stół
• Pobrudzone ręce od sosu najpierw
wytrzeć chlebem

5. Zaangażowanie
(involvement)
Postawa „zaślepienia” ludzi,
zamkniętych, zasklepionych,
uwikłanych w swoich
warunkach życia, wiedzy,
horyzontach myślowych,
możliwościach rozwiązywania
problemów, typowych
reakcjach emocjonalnych

6. Neutralność (detachment)
•Oderwanie
•Dystans
•Bezstronność
•Obiektywizm
•‘Wyzwolenie się z
okowów’
•Abstrahowanie od
własnych interesów
poznawczych i życiowych

7. Masaccio 1401-1428
Święta Trójca, 1427, Santa Maria
Novella, Florencja
Massacio

8. Jan van Eyck 1390-1441
Portret małżonków
Arnolfinich, 1434, National
Gallery, Londyn

9. Piero della Francesca 1415-1492
Portret Federico da
Montefeltro, 1451, Louvre,
Paryż
Frederico di Montefeltro

10. Gdy Paweł mówi
o Piotrze,
opowiada nam
więcej o Pawle,
niż o Piotrze
Charakterystyki
postrzegającego
przesłaniają
charakterystyki
postrzeganego

11. Neutralność i zaangażowanie
Ten sam proces, który
uczynił ludzi mniej
zależnymi od procesów
przyrody, mocniej uzależnił
ich od siebie wzajemnie

13. Facing oneself
Jak dalece ludzie są zdolni „spojrzeć w
lustro”, bez lśniącej zbroi fantazji
chroniącymi ich przed cierpieniami
przeszłości, teraźniejszości i
przyszłości?

14. Bronisław Malinowski 1884-1942
• Polski antropolog społeczny i
ekonomiczny, podróżnik,
etnolog, religioznawca, socjolog
• W latach 1914-18 prowadzi
badania na Nowej Gwinei i
Wyspach Triobranda
• Twórca szkoły funkcjonalnej i
metody intensywnych badań
terenowych

15. 622 Upadki Bunge’a
"Z całej kompanii, która kiedyś błądziła w
zaczarowanej krainie gór, mówiąc o rzeczach
istotnych, został tylko książę Nevermore i
Brummel. Książę za jakieś niesłychane zbrodnie,
których dopuszczał się po zaułkach Whitechapelu
z paroma lordami, skazany na deportację na
Nową Gwineę, napisał będąc tamże dzieło tak
genialne o perwersjach tych pozornie dzikich
ludzi, których z pogardą Papuasami nazywają, że
wrócił po paru latach do Anglii jako Member of
British Association for Advancement of Science i
Fellow Royal Society. Dalsze jego życie było tylko
szeregiem dzikich, niewiarygodnych tryumfów".

17. Witkacy do Malinowskiego
(styczeń 1914)
"Kochany Broniu: Spotkało
mnie najstraszniejsze
nieszczęście, jakie być może.
Nieszczęsna panna
Jadwiga popełniła
samobójstwo. Wiele było w
tym, co zaszło od początku
tego roku, mojej winy..."

18. Witkacy do „władz Cejlonu”
"I jest mi bardzo
przykro, że jestem
zmuszony popełnić
wobec niego taką
niegodziwość. Ja
jednak widzę, że
podróżowanie
zamiast poprawić
mój stan, sprawia mi
okropne cierpienie...".

20. Obserwacja uczestnicząca
•uchwycenie poglądu tubylca na
świat widziany jego oczyma,
znalezienie typowych sposobów
myślenia i odczuwania, i
zrozumienie co się za nimi kryje
•ustalenie co jest normą,
zwyczajem, powszechną regułą
obowiązującą w badanej
społeczności

21. Obserwacja uczestnicząca
• Badacz powinien zakładać stację
badawczą w znacznej odległości
od ośrodka kultury, z którą
związany jest dany badacz
• Badacz powinien mówić w języku
tubylców – trzeba się go nauczyć,
zazwyczaj dopiero na miejscu.

22. Obserwacja
uczestnicząca
• Nie można polegać na
opiniach misjonarzy
• Nie można mieć
koncepcji badań
przygotowanej zawczasu
• Nie można projektować
swoich przekonań itp. na
badaną kulturę.
• Nie może podpowiadać
rozwiązań nieobecnych
w tej społeczności

23. Obserwacja
uczestnicząca
• Obowiązkiem badacza
jest respektowanie praw,
reguł, obyczajów,
kanonów zachowania
obecnych w badanej
społeczności.
• Antropolog-badacz musi
stać się elementem, który
nie zakłóca życia
społeczności.

24. Zarówno współczesne wyrażenie
angielskie nice day today, jak i
melanezyjski zwrot skąd
przybywasz? potrzebne są do
przezwyciężenia dziwnego,
nieprzyjemnego napięcia, jakie
odczuwa człowiek w obliczu
czyjegoś milczenia

25. Z biografii Michaela W. Younga
Malinowski został
przeważnie zapamiętany
przez krajowców jako
skończony osioł, zadający
głupie pytania w rodzaju:
czy zasypujesz sadzonki
korzeniem czy kiełkiem do
dołu

26. Z listu do E. Masson
Tutaj, w moich kontaktach z naitywami,
jeden cholerny czarnuch, który nie chce
przyjść i dać mi informacji albo mówi, że
im niedostatecznie dobrze płacę (to
akurat prawda, bo płacę im grosze),
potrafi mi zepsuć cały dzień i wyobrażam
sobie od razu powszechny bunt całej
wioski, robię się podejrzliwy i drażliwy,
przeklinam wszystkich czarnuchów i
doprawdy marnuję szanse na zdobycie
dobrych informatorów.

27. Malinowski do Seligmana
Czasami czuję się przeklęcie „chory”
w znaczeniu metaforycznym i bardzo
pragnę się wyrwać. Ale przecież
jestem zupełnie sam pośród nigrów,
a czasami grają człowiekowi na
nerwach i potęgują
rozgorączkowanie – każdy piłby
whisky w takich warunkach. Ale ja nie
używam ani whisky, ani tej drugiej
„pociechy białego człowieka” – a taka
podwójna abstynencja czyni życie
mniej radosnym.

28. Z listu do Elsie Malinowskiej
Dzisiaj jestem wściekły do białości
na nigrów. Misje, Brytyjski System
dogadzania czarnym etc. etc. [..].
Oczywiście chciałoby się mieć
rewolwer i wziąć świnię na muszkę
albo […] móc posłać jednego albo
wszystkich na raz do jakiegoś
biura, gdzie dostali by 10-20 lasek,
ale nie tytoniu, a dobrego
solidnego bambusa

29. Pytania do dyskusji
• Która postawa w praktyce badawczej jest lepsza: zaangażowania
czy neutralności?
• Co traci się, a co zyskuje, będąc zaangażowanym/neuralnym?
• Czy socjolog może być neutralny wobec społeczeństwa, które
bada?
• Czy zaangażowanie oznacza uczestnictwo, czy interwencję?