1. ARO MODERNOA
XV. - XVIII .
POL ANDONEGI NIEVA
ASIER GURREA ECEIZA
SUGOI IPARRAGUIRRE ESNAL
OLYMPIA LARRAÑAGA AGUIRRE
GARAZI BENGOETXEA GARMENDIA
2. HASIERA
XV. mendea
1492. urtea
Errege katolikoen erregealdia
XV. mendearen bukaeran
BUKAERA
Amerikako aurkikuntza.
Mundu berriaren iristea.
Kolon Europara itzultzen da.
(Artoa,tomatea,tabakoa)
Melilla eta kanariar irlen
anexioa.
5. Elisabet I.a Gaztelakoa eta Fernando II.a Aragoikoa
ziren. Bien arteko ezkontzarekin (1469an) Iberiar
Penintsulako bi erresuma handienak elkartu ziren.
Euren erregetzan Nafarroako Erresuma, Kanariak
eta Granadako Erresuma konkistatu zituzten.
1492an eurek ordaindutako espedizio batek
Amerika"aurkitu“ zuen, kolonizazio prozesua
hasiz eta modu honetan Espainiaren boterea
handituz.
8. 1500eko otsailaren 24an jaio zen.
Bere gurasoak Filipe Luxenburgokoa eta Joana Artxidukesa
izan ziren.
1518ko otsailaren 9an, Espainiako erregea izendatu zuten.
1558an hil zen Yusteko monasterioan.
Bere bizitzan zehar, titulu asko eduki zituen. Adibidez:
Borgoinako dukea.
CARLOS I
10. Felipe II.a Valladoliden jaio zen 1527ko 21ean
eta El Escorialen hil zen 1598. urtean.
Bere gurasoak Karlos I.a eta Elisabet
Portugalekoa izan ziren.
1556.urtean Espainiako Erregea bihurtu zen,
Karlos I.ak agintea utzi eta gero.
FELIPE II
13. FELIPE III
Felipe III Espainiakoa, “El Piadoso”
deitua. (1578ko apirilaren 14an jaio zen
Madrilen eta 1621eko martxoaren 31an hil
egin zen). Espainia eta Portugaleko
erregea izan zen 1598ko Iralaren 13tik, hil
arte.
Felipe II eta Ana de Austriakoaren semea
izan zen. Valentziako Margarita de
Austria artxidukesarekin ezkondu egin
zen.
Bere erreinu bitartean Espainiak bere
lurren espansio handiena lortu zuen.
14. FELIPE IV
Felipe IV Espainiakoa “El Grande”
edo “El Rey Planeta” deitua.
1605eko apirilaren 8an jaio zen eta
1665eko irailaren 17an hil zen.
Espainiako erregea izan zen 1621eko
martxoaren 31tik hil arte, eta
Portugalekoa urte berdinean hasi eta
1640ko abendu arte.
44 urte eta170 izan zen bere erreinua
Austriako etxearen luzeena eta
munduko 3. izan zen.
15. CARLOS II
Carlos II Espainiakoa “El Hechizado”
deitua. (1661eko azaroaren 6ean jaio
zen Madrilen eta 1700eko azaroaren
1ean hil zen). Espainiako erregea izan
zen 1665-1700 urteen artean, Austriako
etxearen azkena.
Felpe IV eta Mariana de Austriaren
semea izan zen.
Bere izengoitiaren esanahia itsusia
zelako eta fisiko txarra zuelako deitzen
zioten “El Hechizado” horregatik ez
zituen umerik eduki.
18. FELIPE V.
Filipe V.a Espainiakoa edo Borboikoa (Versailles,
1683ko abenduaren 19 — Madril, 1746ko uztailaren 9)
Ezizenez Adoretsua deitua, 1700eko azaroare 15etik
1724ko urtarrilaren 14ra eta 1724ko irailaren 6tik hil
arte Espainiako erregea izan zen.
Bere 45 urte eta 21 eguneko erreinaldia Espainiako
historiako luzeena izan zen.
Borboi leinuaren lehenbiziko Espainiako erregea izan
zen.
19. FERNANDO VI.
Fernando VI.a Borboikoa (Madril, 1713ko irailaren 23 — Villaviciosa de
Odon, 1759ko abuztuaren 10), ezizenez Zuhurra edo Zintzoa, Espainiako
erregea zen 1746tik hil arte.
Aita Filipe V.a eta ama Maria Luisa Gabriela Savoiakoa zituen. 1729an
Badajozen Barbara Bragançakoa ezkondu zuen.
Bere erreinaldia hasi zenean, Espainia Austriako Ondorengotzaren Gerran
sartuta zegoen, 1748ko Achengo Bakean bukatu zuena. Elisabetta
Farnese eta bere aholkulari italiarren eragina bukatu behar zuen. Behin
bakea lortuta, kanpoko harremanetan neutraltasunari lotu zion barneko
gaietan sakontzeko. Bere erreformak Ensenadako markesa, frankofiloak
eta Jose de Carvajal y Lancaster anglofiloak bultzatu zituzten, elkarren
kontra aritzen zuten bitartean. Gero Ricardo Wall zuen ordezkari berria.
1749ko abuztuaren 30ean, Fernando VI.ak ijitoen aurkako programa
agindu zuen
20. CARLOS III
Karlos III.a Borboikoa (Madril, 1716ko urtarrilaren 20
— Madril, 1788ko abenduaren 14) 1731-1735 bitartean
Parmako dukea (Karlos I.a), 1734-1759 bitartean
Napoliko erregea (Karlos VII.a), 1735-1759 bitartean
Siziliako erregea (Karlos V.a) eta 1759-1788 bitartean
Espainiako erregea izan zen.
21. CARLOS IV
Carlos IV de España, llamado «el Cazador» (Portici, 11 de noviembre
de 1748-Nápoles, 19 de enero de 1819), fue rey de España desde el 14
de diciembre de 1788 hasta el 19 de marzo de 1808.
Hijo y sucesor de Carlos III y de María Amalia de Sajonia.
Accedió al trono poco antes del estallido de la Revolución francesa,
y su falta de carácter hizo que delegase el gobierno de su reinado en
manos de su esposa María Luisa de Parma y de su valido, Manuel
Godoy, de quien se decía que era amante de la Reina, circunstancia
aceptada como cierta por historiadores como Balanzón o Zavala y
negada por otros.
Estos acontecimientos frustraron las expectativas con las que inició
su reinado.
A la muerte de Carlos III, el empeoramiento de la economía y el
desbarajuste de la administración revelan los límites del reformismo,
al tanto que la Revolución francesa pone encima de la mesa una
alternativa al Antiguo Régimen.
23. Administrazioarenak: Estatuko idazkariak sortu ziren.
Herri lanak: Errepideak eta kanalak sortu zituzten.
Ekonomikoak: Errege-manufakturak eta merkataritza-
konpainiak sortu ziren.
ERREFORMAK EUROPAN
24. Humanismoa gizakia eta giza balioak gainerakoen
gainetik jartzen dituen jarrera filosofikoa da.
Literatura klasikoak eta antzina testu grekondarretik
birbalortu eta aztertzea, espiritu kritiko eta
pertsonala bueltatzea, eta erlijioaren alorretik
nolabait aldenduz ikuspegi laikokagoa hartzea
ezaugarri duen mugimendu intelektuala, bereziki
Pizkundean, XVI m. an batez ere Europan barrena
edatu zena.
HUMANISMOA
25. Erasmo Desiderio. Humanista eta erlijioso
nederlandarra (Rotterdam, 1469-Basilea
1536).
Pentsamolde zabal , independiente eta
zorrotza zuen.
Evangelizaren irakurketa zuzena
klasikoengandik ikastea, katoliko eta
protestaren arteko tolerantzia eta kristauen
askatasuna zituen bere humanismoa.
ERASMO DE
ROTTERDAM
26. MONARKIAABSOLUTU
Monarkia absolutua edo absolutismoa batez ere XII.
mendean izan zen gobernu era bat da.
Estatuaren eginbide guztiak erregeen esku geratzen
ziren; beraz, tradizio erakundeak , gorteak edo
parlamentuak ez zuen parte hartu gobernazio
horretan.
Agintea jainkoarengandik zetorren, alegia, erregeak
jainkoari erantzun behar zion, eta ez bere menpe
zeudenei.
27. XVIII. mendean, beste
dinastia batek hartu zuen
Espainiako tronua :
Borboitarrek.
Politika antolatzeko ideia
berriak ekarri
ILUSTRAZIOA XVIII.
MENDEA
28. KRISTAUTASUNAREN
ZATIKETA
Kontrarreforma edo Erreforma Katolikoa XVI.
Mendearen erdialdean Erromatar Eliza Katolikoak
garatutako barne erreforma mugimendua izan zen,
Erreforma Protestanteari aurre egiteko nahian.
Doktrina, barne-egitura, ordena erlijiosoak eta
mugimendu espiritualak izan ziren burututako
aldakuntzen jomuga.
29. Hierarkia irizpide irmoek osatzen zuten Antzinako Erregimenaren
egitura. Goian mota askotako pribilegioak zeuzkatenak.
Lurraldeen arabera gehigo edo gutxiago izan bazitezeen ere, noblezia
ez zen inoiz populazioaren %5etik igo.
Biztanle gehienak plebeioek estamenduetakoak ziren nahiz eta, haien
artean ere, ekonomia eta gizarte arloetan alde handiak zeuden.
GIZARTE ANTOLAKUNTZA
32. LOPE DE VEGA
Felix Lope de Vega y Carpio (1562ko
azaroaren 25ean jaio zen Madrilen
eta 1635eko abuztuaren 27an hil zen
Madrilen).
Poeta eta antzerkigile nabarmendua
izan zen Espainian.
Isabel de Urbinarekin ezkondu zen
eta bi astetara Lope de Vegak bere
emaztea utzi zuen armada
garaiezinera joateko.
33. FRANCISCO DE QUEVEDO
Francisco Gómez de Quevedo y
Santibáñez Villegas (Madrid , España, 1580
14 de septiembre-Villanueva de los
infantes, Ciudad Real, España, 8de
septiembre de 1645.)
Idazlea, diplomatiko eta politikaria izan
zen.
Luis de Góngora olerkari eta
antzerkigilearekin zuen lehia latza oso
ezaguna da.
Conceptismo deituriko Espainiako barroko
aroko literatura mugimenduaren maisu
eta gidaritzat hartu izan zen Francisco de
Quevedo. Nolanahi ere, Quevedoren
obraren handitasuna eta aberastasuna-
nola hizkuntzaren, hala ideien ahalegin
orotik kanpo geratzen da, XVII. mendeko
Espainia dekadente hartako kontraesan
ideologiko guztiak.
34. Miguel de Cervantes Saavedra (Alcala de Henares,
1547ko irailaren 29a – Madril, 1616ko apirilaren 22a)
Espainiar eleberrigile eta poeta eta antzerkigilea, eta
Espainiako urrezko mendeko idazlerik behinena, izan
zen.
“On Kixote Mantxakoa”, haren lan nagusia, Europako
lehen eleberri modernotzat jotzen da, eta, zenbait
adituren arabera, inoiz idatzi den fikziozko lanik
hoberenetako bat da.
MIGUEL DE CERVANTES
36. VELAZQUEZ
Diego Rodriguez da Silva y Velazquez
(1599ko ekainaren 6ean jaio zen
Sevillan eta 1660ko abuztuaren 6ean
hil zen Sevillan.
Pachecoco Juanarekin ezkondu zen
eta bi ume eduki zituzten.
Hauek dira bere obra batzuk:
Mozkortiak
Jesukristo gurutziltzatua
Bredako Errendizioa
Venus ispilukoa
Las Meninas.
37. Bartolome Esteban Murillo (Sevilla, 1617ko abenduaren 31-Cadiz 1682ko apirilaren
3) Espainiar margolari barroko nagusietako bat izan zen.
Erlijio gaietan nabarmendu zen batez ere, erlijio-ordenek eskatutako obrekin.
Murillo Juan del Castilloren lantegian sartu zen irakasle 1639 inguruan, Alonso
Canorekin batera, besteak beste. Irakaslea hil zelarik, gortera aldatu zen Murillo,
eta han hasi zen bere kasa lanean, 1639an.
Hasierako lanetan, irakaslearen eragina, Italiako manieranismoa eta flandiar
errealismoarena nabarmentzen da.
BARTOLOME ESTEBAN MURILLO
38. FRANCISCO SALZILLO
Hau da bere jaiotzetako bat.
Napoliko eskultura baten
semea zen eta bere
aitaren ardura hartu zuen.
Zura, burdina, kartoia,
ehun gogortuak eta
antzeko materialak
erabiltzen zituen bere
jaiotza ospetsuak egiteko.
39. Francisco de Zurbaran (Fuentes de
Cantos, 1598ko azaroaren 7a – Madril, 1664ko abuztuaren
27a) Sevillako eskolako maisu handiena izan zen.
Sevilla zen garai hartan Espainiako gune apaingarrietako
bat, eta bertako pintura eskola izan zen pintura
naturalistaren bultzagilerik garrantzitsuena.
Zurbaranez gainera, beste artista ezagun batzuk bildu
zituen, besteak beste Velázquez eta Alonso Cano.
FRANCISCO
DE
ZURBARAN
43. ERRENAZIMENDUA XV. - XVI.
Pizkundea 1 edo Errenazimentua 1, zenbaitetan
Berpizkundea 2 edo Errenaisantza 3 ere deitua, XV. eta XVI.
mendeetako kultura mugimendua izan zen, Behe Erdi Aroan
Florentzian hasi eta geroago Europan zehar hedatuz joan
zena.
Hitza orduko garai historikoa izendatzeko ere erabiltzen den
arren, kontuan hartu behar da Pizkundeko aldaketak ez
zirela Europa osoan batera gertatu.
Pentsamendu humanistari oso loturik dagoen mugimendu
kultural horren oinarria Antzinate klasikoaren iturrietara
itzultzea izan zen.
44. MIGUEL ANGEL
Michelangelo Buonarroti (Caprese, 6 de marzo de 1475-Roma, 18 de
febrero de 1564), conocido en español como Miguel Ángel, fue un
arquitecto, escultor y pintor italiano renacentista, considerado uno de
los más grandes artistas de la historia tanto por sus esculturas como
por sus pinturas y obra arquitectónica. Desarrolló su labor artística a lo
largo de más de setenta años entre Florencia y Roma, que era donde
vivían sus grandes mecenas , la familia Médici de Florencia y los
diferentes papas romanos.
Fue el primer artista occidental del que se publicaron dos biografías en
vida: Le vite de' più eccellenti pittori, scultori e architettori, de Giorgio
Vasari, publicada en 1550 en su primera edición, en la cual fue el único
artista vivo incluido, y Vita de Michelangelo Buonarroti, escrita en 1553
por Ascanio Condivi, pintor y discípulo de Miguel Ángel, que recoge los
datos facilitados por el mismo Buonarroti. Fue muy admirado por sus
contemporáneos, que le llamaban el Divino.
45. RAFAEL
Rafael, jaiotzako izena: Rafaello Sanzio
(Urbio, Italia 1480 apirilaren 6a- Erroma,
1520 apirilaren 6a) Pizkundeko margolari
eta arkitekto italiarra izan zen. Leonardo
eta Migel Anjelekin batera Pizkundeko
artista nagusietako bat izan zen.
Klasizismoaren ildotik, proportzioa eta oreka
gorde zuen, eta kolore leun eta
zertzelada zehatzak erabili zituen bere
lanetan. Julio II.a eta Leon X.a aita
santuen garaian arkitektura lan
garrantzitsuak egin zituen. Era berean,
erretratuak eta irudi erlijiosoak margotu
zituen.
46. BARROKOA
Barrokoa XVI. Mendearen
amaieratik XVIII.mendearen
erdialderarte Europan eta bere
eraginpeko errialdeetan eman
zen oro kulturala da.
LIteraturan, eskulturan,
margolaritzan, arkitekturan,
dantzan eta musikaneragin
zuen garai artistiko berezi bat
eratuz.
49. ISAAC NEWTON
Isaac Newton (Woolsthorpe-by-Colsterworth,
Lincolnsire, Inglaterra, 1642kko abenduaren
25a- 1726ko urtarrilaren 4a Kensinton, Londres.
Munduko zientzialari hobenetarikotzat jotzen
dugu gaur egun.
Kalkuluaren sortzailea, Grabitatearen Legearen
aurkitzailea, eta mekanika klasikoko legeen
asmatzailea da. Argia eta optika modu
matematikoan aztertu zituen.
Munduko zientzialari hobenetarikotzat jotzen
dugu gaur egun.
Kalkuluaren sortzailea, Grabitatearen Legearen
aurkitzailea, eta mekanika klasikoko legeen
asmatzailea da.
Argia eta optika modu matematikoan aztertu
zituen.
50. Galileo Galilei (Pisa, Italia, 1564ko otsailaren 15a – 1642ko urtarrilaren 8a),
filosofoa, fisikaria eta astronomoa izan zen.
Astronomia modernoaren aita izendatua izan da, eta Baconekin batera
metodo zientifikoaren aitzindaria.
Galileo lehenengotariko bat izan zen zeruari behatzeko teleskopioa
erabiltzen.
GALILEO
GALILEI
51. Astronomo, legegizon, fisikari,
kalonje katoliko , gobernadore,
administratzaile buruzagi militar,
diplomatiko eta ekonomista izan
zela esan dezakegu
NICOLÁS
KOPERNIKO
54. PAPERA
Papera material fin bat da,
gehienbat, zerbait idazteko,
inprimatzeko edo zerbait biltzeko
erabiltzen da.
Ts’ai Lunek asmatu zuela uste da, k.a
105. urtean. Izena papirotik datorkio
horrela deitzen baitzen Egiptoko
aitzindari bat.
55. ASTROLABIOA
Astrolabioa astroen altuera higidura eta
kokalekuak zehazteko eta astrnomiazko
beste hainbat arazo metodo grafikoen
bidez aztertzeko antzinako tresna k.a. 200-
100 urte bitartean asmatu zen, uste denez,
eta Hipatia Alexandriakoa izan bide zen
asmatzailea.
Hainbat astrolabio mota erabili izan dira
historian zehar.
Astrolabio prismadunak, 1903an Claude
eta Driencourt zientzialariek asmatu
zutenak, altuera jakina duen zirkulu batetik
igarotzen den izarrari begiratuz toki bateko
latitudea eta ordua aldi berean jakiteko
balio du.
Triangaketa bidez distatziak kalkulatzeko
balio du.
56. inprenta
XV. mendeko inprimatzeko makina.
Inprimatzeko makina testu eta irudiak paperaren gainean birsortzeko erabiltzen
den makina da. Tinta jartzen da metal zatien (tipo izenekoak) gainean, eta tinta
hori paperera igarotzen da presioaren bidez.
Bi Shengek asmatu zuen, 1040an, Txinan. Europan halako makina bat egiterik ez
izateko arazoa ez zen teknikoa, hau da, Antzinako Erroman bazekiten tinta
zigiluen bitartez inprimatzen, baina ez zegoen papera egiteko modu merkerik.
Txinatarrek arroz papera erabiltzen zuten, eta inprimatzeko portzelanazko
oinarria erabiltzen zuten.
Europan ez dago argi nork asmatu zuen. Gehienen iritzia Johannes Gutenbergek
asmatu zuela da, nahiz eta haren izena ez dagoen jasota inongo testu idatzitan.
Mentelinek Estrasburgon(1458-1478), Panfilo Castaldik Italian (1470) eta Lorenzo
Costerrek Haarlemen (1430) inprimatzeko makinaren asmatzaile direla esan ohi
da, eta bakoitzari bere herrian monumentua ezarri zaio hori dela eta
57. Iparrorratza orientatzeko balio duen tresna da.
Lurraren ipar magnetikoa seinalatzen du. Bere
funtzionamendua oso sinplea da: imandutako
orratz baten bidez, lurraren ipar magnetikoa
seinalatzen duelako.
Hala ere, iparrorratzaren interpretazio okerrak
eragin ditzake, Hans Christian Orsted zientzialari
danimarkarrak, 1820. urtean, korrontedun hari
baten ondoan jartzean iparrorratza
desbideratzen zela aurkitu baitzuen.
Txinak asmatu zuten iparrorratza, paperarekin
eta portzelanarekin.
IPARRORRATZAREN
ERABILERA
