1. Α. ΚΕΙΜΕΝΟ: (...) Μπορούμε να μιλούμε για "κοινωνική αποστολή" της Τέχνης; Ποια είναι αυτή η
"αποστολή";
Ας επιχειρήσουμε να αντιμετωπίσουμε το θέμα μέσ' από το πρίσμα του "τόπου" και του "χρόνου" μας, σαν
άνθρωποι δηλαδή που τα αισθήματα και οι σκέψεις τους προσδιορίζονται από τις ιστορικές παραμέτρους
του πολιτισμού, της "παιδείας" μας. (Δεν γίνεται αλλιώς και να θελήσουμε να βγούμε έξω από τούτο το
"μαγνητικό πεδίο", δε θα μπορέσουμε, όπως δε θα μπορούσε να βγει από το δικό του ένας Βυζαντινός του
10ου αιώνα, ή ένας Δυτικοευρωπαίος του Που). Η γνώμη μου είναι ότι η Τέχνη, είτε προσκαλούμενη είτε
πιεζόμενη, δίνει την επικουρία της σε όλα τα κοινωνικά έργα, δεν είναι όμως αυτός ο προορισμός της.
Καθώς δεν είναι προορισμός μιας άλλης πνευματικής λειτουργίας, της Επιστήμης, να ικανοποιεί τις
κοινωνικές ανάγκες και με το μέτρο τούτο να καθορίζει την αξία των κατακτήσεών της. Δύσκολα μπορεί να
απαριθμήσει κανείς τις υπηρεσίες που προσφέρει η Τέχνη στο κοινωνικό σώμα. Τραγουδάει τις εμπειρίες
και τις προσδοκίες, τις χρείες και τις βλέψεις του ανθρώπου, για να κάνει πιο επιθυμητή και πιο
αποτελεσματική την ερωτική ζωή, την πολεμική ορμή, τη θρησκευτική ευλάβειά του. Δίνει ρυθμούς στη
φωνή και φτερά στα πόδια, τόνο εορταστικό στις πιο επίπονες και θλιβερές, στις πιο πικρές και πεζές
περιστάσεις της ζωής, κι έτσι μπορεί ο άνθρωπος να "σηκώνει", να μη συνθλίβεται από τις χαρές και τις
λύπες του, από τις επιτυχίες και τα δεινά του. Επισημαίνει τις αθλιότητες, προαναγγέλλει τους κοινωνικούς
σεισμούς, υψώνει τον επαναστατικό πυρετό. Σε κάθε σημαντικό συλλογικό έργο μαζί με τους πρωτεργάτες
είναι παρών ο λειτουργός της Τέχνης: ο βάρδος και ο μάστορας, ο τραγουδιστής και ο χορευτής. Δεν
εγγράφεται βαθιά στην εντύπωση, δεν ολοκληρώνεται, ούτε διατηρείται στη μνήμη το ιστορικό γεγονός, αν
δε γίνει ποίημα, πλαστική εικόνα, μνημείο αρχιτεκτονικό. Εντούτοις, τίποτ' απ' όλα αυτά δεν είναι η
αποστολή, ο προορισμός, το καθαυτό πρόγραμμα της Τέχνης. Ή, για να ακριβολογήσουμε - γιατί σ' αυτό
ακριβώς το σημείο βρίσκεται ο κόμπος του προβλήματος, και εδώ αρχίζουν να γεννιούνται οι παρεξηγήσεις
και η σύγχυση - αυτά μπορούν να αποτελέσουν όχι τον πρωτογενή, αλλά δευτερογενείς σκοπούς στο
πρόγραμμα της καλλιτεχνικής λειτουργίας. Ρωτήστε τον απλό άνθρωπο που αγαπάει τα έργα της Τέχνης να
σας πει τι περιμένει και τι δέχεται απ' αυτά, και βοηθήσετέ τον να διατυπώσει τα αισθήματα του, αφού
πρώτα διαβάσει, το ένα μετά το άλλο, ένα κείμενο επιστημονικής διατριβής και ένα ποίημα· θα σας
απαντήσει:
- Το πρώτο μου δίνει ιδέες, το δεύτερο συγκινήσεις. Εκείνο με πείθει (προσπαθεί να με πείσει), τούτο με
θέλγει (προσπαθεί να με θέλξει). Πλουσιότερος πνευματικά γίνομαι και από τα δύο από το ένα σε γνώσεις,
από το άλλο σε πείρα ζωής.
Ένας πιο στοχαζόμενος και καλλιεργημένος, αν έχει αναπτυγμένη και την καλαισθησία του, θα προχωρήσει
περισσότερο και θα εμβαθύνει σ' αυτή τη διάκριση.
- Αντίθετα προς τα μη ποιητικά κείμενα, θα πει, το ποιητικό δε με "πληροφορεί" ούτε διατυπώνει "εντολές",
"επιθυμίες", "απειλές" κτλ. δεν έχει δηλαδή νόημα θεωρητικό ή πρακτικό, αλλά με τις συγκινήσεις που
εκφράζει, τις εμπειρίες που με κάνει να νιώσω, πλουτίζει και ευγενίζει, εκτείνει και ανατείνει τον
συναισθηματικό μου κόσμο. Όταν κοινωνείς την ποίηση, δε γίνεσαι σοφότερος ή τολμηρότερος όπως από
μια επιστημονική σελίδα ή ένα πολιτικό λόγο, αλλά ένας άλλος άνθρωπος με ανακαινισμένη την εσωτερική
του ζωή, που αξιώθηκε να γνωρίσει μια απροσδόκητη ψυχική ευφορία.
Το ίδιο ισχύει για όλες τις καλές Τέχνες, με τη διαφορά ότι καθεμιά έχει τα δικά της εκφραστικά μέσα και
τα δικά της προβλήματα μορφής. Για όλες μπορούμε να πούμε ό,τι λέγει για την ποίηση ο Τ. 8 ΕΗοΙ (στο
δοκίμιο του: "Η κοινωνική αποστολή της ποίησης" που μεταφρασμένο ελληνικά από την Μερόπη
Οικονόμου δημοσιεύτηκε στο τεύχος Μαΐου 1979 του περιοδ. "Ευθύνη"): "Πέρα από μία ειδική πρόθεση
που μπορεί να έχει η ποίηση", υπάρχει πάντα η μετάδοση κάποιας νέας εμπειρίας, κάποιας ωραίας
αντίληψης για κάτι που αγαπάμε ή η έκφραση από κάτι που δοκιμάσαμε, μα που δε βρίσκουμε τα λόγια γι'
αυτό και που ευρύνει τη συναίσθηση ή εξευγενίζει την ευαισθησία μας". (Βλ. και τις σελ. 255-256 της
"Αισθητικής" μου).
Ιδού, με μια ελλειμματική - παραδέχομαι - περιγραφή (τέτοιες καταστάσεις δύσκολα περιγράφονται) ο
πρωτογενής σκοπός της καλλιτεχνικής λειτουργίας, το "εαυτής τέλος", θα έλεγε στη γλώσσα του ο
Αριστοτέλης. Οι άλλοι, ο ερωτικός, ο πολιτικός, ο θρησκευτικός κ.τ.λ., όπου και όταν τις θέσει στο έργο του
ο καλλιτέχνης ή τους βρίσκει ο φιλότεχνος, είναι δευτερογενείς. Ο πρώτος πρέπει να πληρωθεί, για να
πραγματοποιηθούν οι άλλοι· αυτή είναι η ιεραρχική τάξη, όχι η αντίστροφη. Ας προσέξουμε τις εξής δύο
προτάσεις, για να βεβαιωθούμε ποια είναι ορθή. Τι θα πούμε; "Ο ΒοΙαοΓοίχ και ο Οκοο είναι μεγάλοι
ζωγράφοι επειδή με τα έργα τους ο πρώτος δίνει στο θεατή ισχυρό τον παλμό του πολέμου και ο δεύτερος
βαθιά τη θρησκευτική κατάνυξη"; Ή "Ο ΒοΙαοΓοίχ και ο Οκοο εμπνέουν στο θεατή των έργων τους ισχυρά
κοινωνικά συναισθήματα, επειδή είναι μεγάλοι ζωγράφοι"; Αναγνωρίζω ότι, σε τρικυμισμένες εποχές,
παρασυρμένοι από τα πάθη τους οι άνθρωποι αντιστρέφουν τα μέτρα στις καλλιτεχνικές προτιμήσεις τους.
Οι μεγάλοι όμως δημιουργοί τιμήθηκαν και τιμώνται, γιατί πάνω από τους άλλους λάτρεψαν τους δικούς
τους θεούς...". Ε. Π. Παπανούτσος (84, 87 - 93)
Β. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

2. 1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου.
2. Ποια από τις παρακάτω προτάσεις που ακολουθούν θεωρείτε ότι απαντά στο ερώτημα που θέτει ο
συγγραφέας σχετικά με τον πρωτογενή σκοπό του έργου τέχνης;
Ο Ε. Π. Παπανούτσος: α) θεωρεί ότι ο προορισμός της τέχνης είναι να δώσει την επικουρία της σε όλα τα
κοινωνικά έργα. β) Υποστηρίζει ότι σκοπός της είναι να εκφράσει ποικίλες εκφάνσεις του ατομικού και
κοινωνικού βίου. γ) Εκτιμά ότι στόχος της είναι να διατηρήσει στη μνήμη ιστορικά γεγονότα, δ) Πιστεύει
ότι με την τέχνη ο άνθρωπος εντείνει και ανατείνει το συναισθηματικό του κόσμο.
3. "Ρωτήστε τον απλό άνθρωπο που αγαπάει τα έργα τέχνης... που αξιώθηκε να γνωρίσει μιαν απροσδόκητη
ψυχική ευφορία".
α) Ποιος είναι ο τρόπος που οργανώνεται ο λόγος στο συγκεκριμένο απόσπασμα; Τι επιτυγχάνει ο
συγγραφέας μ' αυτόν τον τρόπο; β) Να εντοπίσετε το σχόλιο του συγγραφέα στο συγκεκριμένο απόσπασμα.
4. Να γράψετε ένα τουλάχιστον συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: επικουρία,
χρείες, και ένα τουλάχιστον αντώνυμο για τις: κατάνυξη, θέλγει.
5. "Ας επιχειρήσουμε να αντιμετωπίσουμε το θέμα μεσ' από το πρίσμα του "τόπου" και του "χρόνου" μας".
Τι ακριβώς εννοεί ο δοκιμιογράφος;
Γ. ΕΚΘΕΣΗ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Διαβάζοντας το δοκίμιο του Ε. Π. Παπανούτσου προβληματίζεστε έντονα αναφορικά με την αποστολή της
τέχνης, θεωρώντας ότι σκοπός και δικαίωση κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας δεν μπορεί παρά να είναι ο
άνθρωπος και η ευτυχία του, νιώθετε την ανάγκη να γράψετε ένα κείμενο για την εφημερίδα του σχολείου
σας, στο οποίο ν' αναφερθείτε στη γενικότερη αξία και προσφορά της τέχνης.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ 7ου ΘΕΜΑΤΟΣ
1.0 συγγραφέας μιλώντας ως εκπρόσωπος της εποχής και του τόπου του θεωρεί ότι η τέχνη προσφέρει
την αρωγή της σ' όλα τα κοινωνικά έργα, χωρίς όμως αυτός να είναι ο προορισμός της και απ' αυτό να
προσμετράται η αξία της. Η τέχνη προσφέρει πάμπολλες υπηρεσίες στον άνθρωπο, αναφέρεται σε
κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, συναίσθημα, πόθο, κατάκτηση, χαρά ή λύπη, στηλιτεύει τα "κακώς
κείμενα", τροφοδοτεί τη δράση και την αντίδραση. Διασώζει καθετί αξιομνη μόνευτο και ση μαντικό.
Όλα αυτά όμως, δεν αποτελούν τον πρωτογενή αλλά δευτερογενείς σκοπούς της τέχνης. Ο άνθρωπος
κατανοεί ότι το έργο τέχνης διαφέρει από ένα κείμενο επιστημονικής διατριβής. Το δεύτερο διευρύνει
τους πνευματικούς ορίζοντες, ενώ το πρώτο συγκινεί, εξευγενίζει, πλουτίζει το συναίσθημα και το
πνεύμα, προσφέροντας πείρα ζωής. Όλες οι "καλές τέχνες" καθεμία με τα δικά της εκφραστικά μέσα,
έχουν ως πρωτογενή σκοπό τον εξευγενισμό του εσωτερικού κόσμου. Κάθε άλλος σκοπός, όποτε
τίθεται και εντοπίζεται είναι δευτερογενής. Εξάλλου, οι μεγάλοι καλλιτέχνες, κατά το δοκιμιογράφο,
"τιμήθηκαν και τιμώνται" όχι για το κοινωνικό περιεχόμενο των έργων τους, "αλλά γιατί πάνω από
τους άλλους λάτρεψαν τους δικούς τους θεούς".
2. Ορθή απάντηση είναι η (δ). Πιστεύει ότι με την τέχνη ο άνθρωπος εκτείνει και ανατείνει το
συναισθηματικό του κόσμο.
3. α) Ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται ο λόγος στο συγκεκριμένο απόσπασμα είναι η σύγκριση και
η αντίθεση. Συγκρίνει παράλληλα την προσφορά ενός επιστημονικού κειμένου με την προσφορά ενός
ποιητικού, στηριζόμενος αντίστοιχα στις εντυπώσεις που προκαλεί η ανάγνωση αυτών των έργων σ'
έναν απλό άνθρωπο και σ' ένα διανοούμενο.
Ο συγγραφέας μ' αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνει να τονίσει την ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στο έργο
τέχνης και στο επιστημονικό κείμενο.
6) "Όταν κοινωνείς την ποίηση ... ψυχική ευφορία".
4. Συνώνυμα:
επικουρία = αρωγή, βοήθημα, συνδρομή, χρείες = ένδειες, ανάγκες
Αντώνυμα:
κατάνυξη Φ ασυγκινησία, απάθεια, θέλγει =£ απωθεί
5. Κάθε άνθρωπος αναπτύσσει τη δική του κοσμοθεωρία και αντιμετωπίζει τα πράγματα και τις
καταστάσεις με μία συγκεκριμένη οπτική. Ο ιδιαίτερος τρόπος αντιμετώπισης των διάφορων θεμάτων
καθορίζεται από την ξεχωριστή προσωπικότητα που διαμορφώνει καθένας κάτω από την επίδραση της
περιρρέουσας κοινωνικοπολιτιστικής ατμόσφαιρας. Παράμετροι όπως "ο τόπος", "ο χρόνος", "ο
πολιτισμός" και η "παιδεία" αφήνουν τη σφραγίδα τους στην ψυχή και στο πνεύμα του ανθρώπου,
επηρεάζοντας άμεσα και καθοριστικά θεωρίες και θέσεις ζωής.
ΕΚΘΕΣΗ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Η τέχνη, δηλαδή η ενέργεια του ανθρώπου που αποκαλύπτει το ωραίο, η καλλιτεχνική δημιουργία
είναι μια ανθρώπινη, κοινωνική δραστηριότητα. Ο καλλιτέχνης ζει και δημιουργεί μέσα στο πλαίσιο
της κοινωνίας'είναι λοιπόν, λογικό να επηρεάζεται από αυτά που συμβαίνουν γύρω του. Νιώθει τους
παλμούς της εποχής του, πάλλεται από τα προβλήματα και τα δρώμενα στο συλλογικό βίο και
αισθανόμενοςτο μέγεθος της ευθύνης του προς τον "πλησίον", παράγει έργο, που είναι σε θέση να

3. συμβάλλει στη δημιουργική ανάπλαση της κοινωνίας. Επομένως, η τέχνη έχει σκοπούς και δράση
κοινωνικούς, ενώ η γενικότερη αξία και προσφορά της δεν μπορεί ν' αμφισβητηθεί από κανένα.
Πιο συγκεκριμένα η τέχνη:
1) Προκαλεί αισθητική συγκίνηση, αφυπνίζει το αίσθημα του "ωραίου".
2) Αποτελεί καταφύγιο στις δύσκολες στιγμές, συμβάλλει στην ψυχική λύτρωση.
3) Ψυχαγωγεί, διασκεδάζει.
4) Καλλιεργεί, εξευγενίζει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου.
5) Διαπαιδαγωγεί, μεταβιβάζει πρότυπα και αξίες.
6) Ηθικοποιεί, διδάσκει.
7) Ευαισθητοποιεί, αφυπνίζει συνειδήσεις.
8) Ενισχύει την πορεία του ανθρώπου προς την αυτογνωσία και την ετερογνωσία, αφού το άτομο
έρχεται σ' επαφή με τη ζωή ανθρώπων "τόσο όμοιων αλλά και τόσο ανόμοιων" μ' αυτόν.
9) Διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες, αναπτύσσει νοητικές αρετές (κρίση, φαντασία). Ο
άνθρωπος μπορεί "να ταξιδέψει σε τόπους και χρόνους μακρινούς".
10) Αποτελεί ιστορική πηγή.
11) Είναι στοιχείο της παράδοσης ενός λαού.
12) Συμβάλλει στην επικοινωνία λαών και πολιτισμών, προωθώντας έτσι, τη διαμόρφωση ενός κοινού
πολιτιστικού τοπίου στο πλαίσιο του διεθνισμού και του κοσμοπολιτισμού.
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΦΛΩΡΟΠΟΥΛΟΥ