1. Лекц. 8

2. • Төв банк түүний үйл ажиллагааны чиглэл
• Мөнгө зээлийн бодлого

3. 1. Төв банк түүний үйл ажиллагааны
чиглэл
Тухайн улсын хэмжээнд төрийн мөнгөний бодлогыг
хэрэгжүүлэх эрх бүхий байгууллагыг төв /Монгол/ банк
гэнэ.
Ихэнх оронд нэг л байдаг.

4. Төв банкны үйл ажиллагаа
• Мөнгөн тэмдэгт гүйлгээнд
гаргах
• Эдийн засаг дахь мөнгөний
нийлүүлэлтийг зохицуулах
замаар мөнгөний бодлогыг
боловсруулж, хэрэгжүүлэх
• Гадаад валютын улсын
нөөцийг эзэмшиж,
зохицуулах

5. Төв банкны үйл ажиллагаа
5. Засгийн газрын санхүүгийн
4. Банкны үйл ажиллагаанд
зуучлалыг үүргийг гүйцэтгэх
хяналт тавих

6. 6.Банк хоорондын төлбөр тооцоог зохицуулах

7. Төв банкны тэнцлийн тайлан
Тэнцлийн тайлан нь актив пассив гэсэн хоорондоо тэнцүү 2
талтай. Актив тал нь банкны хөрөнгийн бүтэц, зарцуулалтыг
харуулдаг бол пассив тал нь уг хөрөнгийн эх үүсвэрийг харуулдаг.
Пассив /ХЭҮ/
Àêòèâ /хөрөнгө/

8. Актив-Үнэт цаас
• ЗГ-аас төсвийн алдагдлыг нөхөх зорилгоор урт болон богино
хугацаатай бонд гаргадаг. Төв банк энэ бондын зарим хэсгийг
нь шууд төрийн сангаас, ихэнх хэсгийг нь арилжааны
банкууд болон хүн амаас эргүүлэн худалдан авдаг.
• Арилжааны банкны нөөцийн хэмжээнд нөлөөлөх зорилготой
бөгөөд тэгснээр зээл олгох замаар мөнгө арвижуулах чадварт
нөлөөлөх юм.

9. Актив-Арилжааны банкуудад олгосон зээл
• Төв банк нь арилжааны банкуудад зээл олгодог. Ийм зээл нь
төв банкны хувьд актив буюу авлага болдог харин арилжааны
банкуудын хувьд өр төлбөр болно. Ийм замаар арилжааны
банкууд зээл авч өрийн бичгийнхээ оронд нөөцөө
нэмэгдүүлнэ.
• .

10. Пассив-Арилжааны банкуудын нөөц
• Арилжаны банкууд хадгаламжаас тодорхой хувиар
тооцож зайлшгүй нөөцийн санг төв банканд
байршуулдаг. Энэ нь төв банкны хувьд хөрөнгийн нэг
эх үүсвэр болон пассив талд бичигдэнэ. Харин
арилжааны банкны хувьд актив талд байна.

11. Пассив-Төрийн сангийн хадгаламж
• Сангийн яам төрийн сангийн хөрөнгийг төв банканд
чек бичигдсэн хугацаагүй хадгаламж хэлбэрээр
хадгалуулдаг. Өх төрийн сангийн хөрөнгийг чек
бичиж зарцуулдаг. Төрийн сангийн хөрөнгө нь
татварын орлого, хүн ам, банк, аж ахуйн нэгжүүдэд
бонд худалдаж олсон мөнгө болон бусад орлогоос
бүрдэнэ

12. Пассив-Төв банкнаас гүйлгээнд оруулсан мөнгө
• Энэ нь гүйлгээнд хүмүүсийн гар дээр эргэж буй нийт цаасан
ба зоосон мөнгө юм. Харин гүйлгээнд гараагүй буюу
хэвлэгдсэн ч хүмүүсийн гар дээр очоогүй бол мөнгөний
нийлүүлэлтэнд тооцогдохгүй.

13. 2. Мөнгө зээлийн бодлого
• Мөнгө зээлийн бодлого нь Төв банкнаас гүйлгээний
хүрээнд авч явуулж буй тодорхой зорилго чиглэлтэй
үйл ажиллагаануудын нийлбэр цогц юм.
• Мөнгө зээлийн бодлогын үндсэн зорилго нь мөнгөний
нийлүүлэлтэнд нөлөөлөх замаар мөнгөний ханшийг
тогтворжуулах, хөдөлмөрийн бүрэн эрхлэлт
тогтвортой байдлыг хангахад оршино.

14. МЗБ-ыг хэрэгжүүлэх арга
• Мөнгөний нийлүүлэлтэнд нөлөөлөх арга
механизм нь тухайн орны эдийн засгийн
нөхцөл байдлаас шалтгаалан өөр өөрсдийн
онцлогтой байдаг ч ихэнх эдийн засагчдын
хүлээн зөвшөөрч байгаагаар төв банкнаас
мөнгөний нийлүүлэлтэнд хяналт тавьж
зохицуулахдаа дараах үндсэн аргуудыг
ашигладаг.
2. Шууд арга
3. Шууд бус арга

15. Шууд арга
• Банкнаас олгох зээлийн үлдэгдэлд хязгаарлалт хийх –
Төв банкнаас бусад мөнгөний бодлогын арга
хэрэгслүүдийг хангалтгүй гэж үзсэн тохиолдолд
арилжааны банкнаас бусад эдийн засгийн
субъектуудэд олгох зээлийн үлдэгдэлд хязгаарлалт
хийж байдаг.
• Банкинд олгох зээлийн хэмжээг тогтоох – Төв нь банк
нь банкинд олгох зээлийн нийт хэмжээг тодорхойлсны
үндсэн дээр нэг банкинд олгох зээлийн хэмжээг
тухайн банкны зээлжих чадварыг харгалзан тогтоодог.

16. Шууд бус арга
• Нээлттэй зах зээл дээрх ажиллагаа
• Зайлгшүй нөөцийн норм өөрчлөх
• Арилжааны банкуудад олгох зээлийн хүүгээ
өөрчлөх

17. Нээлттэй зах зээл дээрх ажиллагаа
• Нээлттэй зах зээлийн үйл ажиллгагаа гэдэг нь Төв банк
нээлттэй зах зээл дээр улсын үнэт цаас худалдах, худалдан
авахад өх арилжаааны банк болон хүн амд үнэт цаас худалдах,
худалдан авах хамаардаг. Энэ үйл ажиллагаа нь мөнгөний
нийлүүлэлт болон арилжааны банкуудын илүүдэл нөөцийн
хэмжээ, зээл олгох чадварт нөлөөлөх явдал юм.

18. Зайлгшүй нөөцийн норм өөрчлөх
• Хуулиар тогтоогдсон нөөцийн нормд тохируулга хийх замаар
арилжааны банкны зээлийн чадварт нөлөөлөх явдал юм.
Нөөцийн нормыг нэмгдүүлснээр банкны мөнгө арвижуулах
чадвар буюу зээл олгох чадвар буурна.
Нөөцийн нормын бууралт нь заавал байх ёстой нөөцийг
илүүдэл нөөц болгон хувиргадаг ба ингэж зээл олгох замаар
мөнгө арвижуулах банкны боломжийг нэмэгдүүлнэ.

19. Арилжааны банкуудад олгох зээлийн хүүгээ
өөрчлөх
• Төв банк зээл олгож болно. Гэхдээ зөвхөн арилжааны банканд л
зээл олгоно. Энэ нь богино хугацааны байна. Арилжааны банк
зээл олгосныхоо төлөө хүү авдагын адил төв банк ч бас зээлийн
хүү авна. Үүнийг тооцооны хүү гэдэг. Төв банкнаас авсан зээлд
заавал байлгах нөөц бий болгох албагүй.
Тооцооны хүү өсөх нь арилжааны банкны төв банкнаас зээл авч
нөөцөө нэмэгдүүлэх сонирхлыг бууруулах ба иймээс мөнгөний
нийлүүлэлтийг хязгаарлана. Мөн эсрэгээр байна.

20. Хямд ба үнэтэй мөнгөний бодлого
• Хямд МЗБ • Үнэтэй МЗБ
Эдийн засаг ажилгүйдэл ба Эдийн засаг инфляцийн
үнийн бууралттай тулгарвал нөхцөлд байсан гэвэл мөнгө
мөнгө зээлийг удирдах зээлийг удирдах
байгууллагууд чөлөөт байгууллагууд мөнгөний
нөөцийг шингээхэд тус дэм нийлүүлэлтийг хязгаарлах
үзүүлэх үүднээс нийт буюу багасгах замаар нийт
зардлыг урамшуулахын тулд зардлыг бууруулах бодлого
мөнгөний нийлүүлэлтийг баримталдаг.
нэмэгдүүлэх шийдвэр
гаргадаг.

21. Хямд ба үнэтэй мөнгөний бодлого
Хямд МЗБ Үнэтэй МЗБ
Ажилгүйдэл ЭЗ-ийн уналт Инфляцитай
Төв банк үнэт цаас худалдан Төв банк үнэт цаас худалдан
авна. авна
Нөөцийн нормыг бууруулна Нөөцийн норм ихэснэ
Хүүний нормыг бууруулна. Хүүний норм ихэснэ
Мөнгөний нийлүүлэлт Мөнгөний нийлүүлэлт багасна.
нэмэгдэнэ. ХО-ын зардал багасна
ХО-ын зардал нэмэгдэнэ. Инфляци багасна
Тэнцвэрийн ҮЦБ-ийн бодит
хэмжээ өснө.
.

22. Хямд МЗБ Үнэтэй МЗБ
• Ажилгүйдэл ЭЗ-ийн уналт • Инфляцитай
• Төв банк үнэт цаас худалдан
• Төв банк үнэт цаас
авна.
• Нөөцийн нормыг бууруулна
худалдан авна
• Хүүний нормыг бууруулна. • Нөөцийн норм ихэснэ
• Мөнгөний нийлүүлэлт • Хүүний норм ихэснэ
нэмэгдэнэ. • Мөнгөний нийлүүлэлт
• ХО-ын зардал нэмэгдэнэ. багасна.
• Тэнцвэрийн ҮЦБ-ийн бодит
• ХО-ын зардал багасна
хэмжээ өснө.
• Инфляци багасна.