1. PODSTAWOWE METODY BADAWCZE W PSYCHOLOGII
Opracowanie: Magdalena Górska
Podstawowe metody badawcze w psychologii to:
 obserwacja psychologiczna
 wywiad
 rozmowa
 eksperyment
 testy inteligencji i zdolności
 techniki kwestionariuszowe
Obserwacja psychologiczna
 polega na świadomym, planowym
i celowym spostrzeganiu zjawisk i zdarzeń. Ponadto obejmuje rejestrowanie zjawisk
i czynności psychologicznych. Może być stosowana jako samodzielna technika
lub stanowić uzupełnienie innych metod,
bez ich interpretacji np. testu psychologicznego. Powinna być rejestracją
obiektywnych faktów. Badacz (psycholog) może rejestrować dane zachowania, a
wyniki badania może porównywać z innymi badanymi osobami.
Istotnym składnikiem tak definiowanej obserwacji jest cel. Z tego względu obserwację
określamy jako spostrzeganie nie tylko zamierzone, ale przede wszystkim planowe.
Plan obserwacji wyznacza treści i kolejność spostrzeżeń niezbędnych do poznania danego
przedmiotu.
Może on przyjąć formę:
 schematu istniejącego w naszym umyśle
 pisemnych dyspozycji ułatwiających prowadzenie obserwacji

Dokonanie właściwej selekcji cech zachowania się mających być przedmiotem
obserwacji, wymaga aktywnej postawy umysłu.
Przyjmuje ona postać:
 procesów analizy
 syntezy
 porównywania
 abstrahowania
 wnioskowania
Sposób prowadzenia obserwacji psychologicznej jest częściowo uzależniony od ich
przedmiotu. Odmienna jest technika obserwacji ludzi i zwierząt, obserwacja człowieka
dorosłego i małych dzieci
Kryteriami stanowiącymi podstawę wyróżnienia głównych rodzajów obserwacji
psychologicznej jest:
 przedmiot obserwacji
 zakres
 postawa obserwatora
 czas trwania obserwacji
 sposób rejestrowania zauważonych faktów

2. Przyjmując kryterium przedmiotu wyróżnia się:
 obserwację psychologiczną
 obserwację pedagogiczną
Ze względu na zakres można wyróżnić:
 obserwację wycinkową (cząstkową)
 obserwację całościową
Uwzględniając zakres można dokonać także podziału na:
• obserwację grupową – dotyczy zachowania się określonej grupy lub zespołu
 obserwację indywidualną – dotyczy określonej osoby;
Ze względu na cel obserwacji wyróżnia się:
 obserwację dorywczą (przypadkową, przygodną, niezamierzoną)
 obserwację systematyczną – mającą z góry ustalony cel, prowadzoną przez pewien
czas, zmierzającą do zebrania określonych materiałów
Ze względu na czas trwania można wymienić:
 obserwację ciągłą (fotograficzną) – prowadzona jest bez przerwy, przez pewien okres
czasu, wymaga współdziałania szeregu obserwatorów, którzy na przemian dokonują
obserwacji i rejestrują je we właściwy sposób.
 obserwacja próbek czasowych – obserwacje wykonywane są w określonych odstępach
czasu.
Uwzględniając postawę obserwatora w czasie trwania obserwacji można wyróżnić:
 obserwację bierną – obserwator „stoi z boku” i ogranicza się do rejestrowania
określonych czynności
 obserwację czynną (obserwacja uczestnicząca) – obserwator jest bezpośrednim
uczestnikiem wydarzeń badanych, a przez obserwowanych traktowany jako „swój”
W zależności od sytuacji, w której przeprowadzamy obserwację oraz wpływu obserwatora na
wystąpienie określonych zachowań możemy dokonać podział na:
 obserwację z interwencją – większość badań psychologicznych wykorzystuje ten
rodzaj obserwacji
 obserwację bez interwencji – obserwację zachowania przeprowadzaną w bardziej lub
mniej naturalnych warunkach bez ingerencji badacza w sytuacje nazywamy
obserwację naturalną
Wyróżnia się trzy metody obserwacji
z interwencją:
 obserwacja uczestnicząca – obserwacja zachowania przez osobę, która również
odgrywa aktywną i znaczącą rolę w sytuacji lub w kontekście zapisywanego
zachowania
 obserwacja ustrukturowana – wykorzystuje się ją
do rejestrowania zachowania, którego obserwacja w warunkach naturalnych byłaby
trudna
 eksperyment naturalny – jest to procedura manipulowania przed obserwatora jedną
lub wieloma zmiennymi niezależnymi w warunkach naturalnych w celu zbadania ich
wpływ na zachowanie. Współpracownikiem badacza jest pozorant

3. Dane uzyskane z obserwacji mogą mieć charakter jakościowy i ilościowy. Do analizy
danych ilościowych wykorzystuje się cztery skale pomiarowe:
 nominalną
 porządkową
 interwałową
 stosunkową
Rozmowa jest to proces komunikacji językowej miedzy psychologiem a osoba badaną. Służy
przede wszystkim poznaniu prawidłowości życia psychicznego człowieka. Jako narzędzie
badań naukowych, aby spełniła swój cel, musi być bardzo rzetelna.
Pytania dobierane do rozmowy muszą spełniać kilka warunków:
 dotyczyć bodźców emitowanych przez otoczenie człowieka i jego reakcji na te bodźce
 koncentrować się na doświadczeniach;
 być konkretne, aby umożliwiały uzyskanie konkretnej reakcji – odpowiedzi
 musi ich być wiele, aby objąć jak największy zakres zachowań człowieka
W przypadku gdy różnym osobom będą zadawane identyczne pytania w ustalonej kolejności,
a odpowiedzi na nie będą precyzyjnie zarejestrowane oraz gdy pytania nie będą odnosiły się
do osoby badanej bezpośrednio (nie będą dotyczyły faktów z jej życia) – wówczas będzie to
po prostu wywiad psychologiczny.
Istnieje wiele sposobów prowadzenia rozmów i wywiadów psychologicznych.
Rozmowa powinna odbywać się:
 bez udziału osób trzecich
 bez pośpiechu
 w miejscu urządzony wygodnie
i estetycznie oraz gwarantującym ciszę
Pierwsza faza rozmowy to nawiązanie kontaktu z osobą badaną w atmosferze wzajemnego
zaufania i wzbudzenie motywacji do podjęcia dialogu.
Zasadniczy etap rozmowy to przekazywanie informacji o obiektywnych faktach (wiek,
liczba rodzeństwa, wyniki w nauce, sytuacje wywołujące napięcie emocjonalne, osiągnięcia
zawodowe, itd.)
Druga faza odnosi się do ustosunkowania się osoby badanej do tych faktów (ocena rodziców,
ocena wyników szkolnych, sukcesów, porażek, zadowolenie bądź nie z wykonywanego
zawodu, zarobków, przyjaciół, itd.)
Końcowy etap rozmowy powinien nastąpić po uzyskaniu od badanego informacji na
wszystkie podjęte tematy bez dokonywania oceny badanego.
Po zakończeniu badania należy uporządkować zebrany materiał
i przystąpić do jego analizy.
Wywiad psychologiczny to jedna z najważniejszych metod badań i diagnozowania ludzi.
W porównaniu z innymi technikami badawczymi ma wiele zalet:
 może dostarczyć wielu danych
 jest bardzo wygodny (nie wymaga żadnych specjalnych urządzeń)
 pozwala na szybkie zebranie potrzebnych informacji

4.  wymaga jednak od prowadzącego pewnych specyficznych umiejętności i
doświadczenia
Technika wywiadu psychologicznego ma różnorodne zastosowania w badaniach
rozwojowych.
Może ona służyć w badaniach nad:
 rozwojem pojęć, postaw i ocen
 przyczyn problemów i trudności doświadczanych przez dziecko
 pomaga określić wzorce reagowania na sytuacje
Dodatkowe utrudnienia, ale również pozytywne aspekty pojawiają się przy stosowaniu tej
metody w diagnozowaniu dzieci i młodzieży. Badania dzieci i młodzieży mają pewną
specyfikę, co związane jest z cechami rozwojowymi badanych, charakterystycznymi dla
pewnych etapów życia. Różnice pomiędzy stosowaniem tej techniki
w stosunku do dorosłych i dzieci zaznaczają się
w procedurze i formie przeprowadzanego badania.
 Metoda ta posiada wiele zalet, jednak również niesie ze sobą ryzyko małej trafności
odpowiedzi. Niezaprzeczalna zaleta wywiadu jest bezpośredni kontakt z badanym, co
pozwala na wyjaśnienie dziecku wszelkich niejasności.
 Podstawą trudnością jest jednak niemożność stosowania wywiadu w badaniach dzieci
z zaburzeniami słuchu, zaburzonych emocjonalnie i z brakiem motywacji do badania
Eksperyment – to metoda badania polegająca na wywołaniu badanego zjawiska (np. uczenie
się, agresja, emocje) lub tworzeniu i regulowaniu warunków, w których badane zjawisko
może wystąpić.
Badanie eksperymentalne pozwala nam obserwować to, co nieobserwowalne. Przewidywania
oparte na proponowanych wyjaśnieniach mogą zostać potwierdzone lub odrzucone przez
wyniki eksperymentu.
Prawidłowo przeprowadzony eksperyment charakteryzuje się:
 trafnością wewnętrzną oraz zewnętrzną
 rzetelnością
 wrażliwością
Głównym celem eksperymentu jest testowanie hipotez wyprowadzonych z teorii, ale
eksperymenty mogą być również stosowane do badania skuteczności oddziaływań
psychologicznych lub programów stosowanych w warunkach naturalnych.
Niezbędnym elementem eksperymentu jest kontrola. Osiągamy ją dzięki manipulacji,
utrzymywaniu stałych warunków
i zrównoważeniu. Kontrola eksperymentalna pozwala badaczom wnioskować o przyczynach
zdarzeń, jaka zmienna niezależna spowodowała obserwowane zmiany w zmiennej zależnej.
Eksperyment charakteryzuje się trafnością wewnętrzną, kiedy spełnia trzy warunki
wymagane przy wnioskowaniu przyczynowo – skutkowym:
 współzmienności
 porządku czasowego związku
 eliminowania innych możliwości wyjaśnień

5. Testy inteligencji i zdolności można określić jako wystandaryzowane
i znormalizowane narzędzia mierzące sprawność intelektualną na podstawie efektywnego
wykonania zadań umysłowych.
Testy inteligencji i testy zdolności
są tradycyjnie stosowanymi narzędziami pomiaru sprawności intelektualnej.
Opierają się na założeniu, że inteligencję i jej rozwój można badać, analizując zróżnicowanie
indywidualne poziomu wykonania zadań umysłowych. Ponadto przyjmuje się,
że o strukturze intelektu można wnosić na podstawie interkorelacji wyników tych zadań,
stosując metody statystyczne, takie jak analiza czynnikowa.
Test psychologiczny powinien być:
 wystandaryzowany (konieczność przestrzegania procedury badawczej)
 normalizowany (posiada zestaw norm do ilościowej interpretacji wyników)
 obiektywny (posiada jasny sposób punktowania odpowiedzi)
 rzetelny (daje te same rezultaty, gdy jest stosowany w podobnych warunkach)
 trafny (bada to , do czego został przeznaczony)
Testy dzielimy ze względu na liczbę osób badanych na:
 testy grupowe – wykonuje wiele osób na raz, badani muszą umieć korzystać z
instrukcji udzielanych całej grupie, stosowane są do celów przesiewowych
 testy indywidualne – przeprowadzamy tylko z jedną osobą, umożliwiają dokonywanie
dodatkowych obserwacji, są jednak czasochłonne, stosowane w celu zdiagnozowania
badanego
W zależności od formy dokonujemy podziału na:
 testy otwarte – badany każdorazowo sam formułuje odpowiedzi
 testy zamknięte – badany otrzymuje zadania wraz z potencjalnymi rozwiązaniami,
sam musi dokonać wyboru poprawnej odpowiedzi
Ze względu na formę odpowiedzi i zastosowany materiał na:
 testy werbalne – badany udziela odpowiedzi ustnie
lub pisemnie
 testy wykonaniowe – badany musi wykonywać jakieś działania na konkretnym
materiale, np. rysowanie, prowadzenie ołówka przez ścieżki labiryntu
Interpretacja wyniku testu musi być dokonywana przez psychologa znającego parametry
psychometryczne testu i w ramach określonej teorii psychologicznej.
Dlatego dla dobra osób badanych, uprawnionymi do przeprowadzania testów
psychologicznych są psychologowie.
 Pomimo powszechności jest wiele zarzutów wobec stosowania testów. Krytyce
poddawane są same zadania testowe. Zarzuca się im „sztuczność” i „oderwanie od
życia”. Materiał stosowany w testach w porównaniu z tym, z którym badany ma do
czynienia w życiu jest zbyt uproszczony. Obronną ręką wychodzą testy do pomiaru
inteligencji i zdolności ze względu na ich trafność w diagnozie.
 Druga grupa zarzutów odnosi się do ilościowego charakteru i stosowania
statystycznego. Dwu lub trzy – stopniowa skala oceny, która jednakowo traktuje

6. zadnia łatwe i trudne nie może być miernikiem przyczyn niepowodzeń badanego.
Jednak stosując tę metodę do selekcji lub orientacji wstępnej, a także do pomiaru
niektórych zmiennych w badaniach naukowych, spełnia ona swoją funkcję właściwie.
Kwestionariusz osobowości jest podstawową metodą poznania osobowości człowieka,
wykorzystującą samoopis w postaci odpowiedzi osoby badanej na zbiór standardowych pytań,
stwierdzeń lub jednowyrazowych określeń.
Na podstawie kwestionariusza otrzymujemy:
 wyniki ilościowe
 rzetelne i trafne odpowiedzi
 informacje od jednego badanego
Kwestionariusz osobowości skonstruowany jest:
 z szeregu pozycji według określonej reguły
 w formie pytania, stwierdzenia albo jednowyrazowego określenia, na które dana osoba
ma odpowiedzieć
Źródła:
 John J. Shaughnessy, Eugene B. Zechmeister, Jeanne S. Zechmeister „Metody
badawcze w psychologii”
 Z. Skorny „Obserwacja psychologiczna dziecka”
 Z. Skorny „Obserwacje i charakterystyki psychologiczne”
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ !