http://chiaseykhoa.com

3. GS. BS. MIRCEA IFRIM
vr¢N Sf VI¢N HAN LAM Y KHOA RUMANI
? = ,
ATLAS GIAI PHAU NGIIO'I
Ph;i'n ncji tl!Jng
NguiJi d;ch: as. Nguyi}n Kim LQc
.. ...~ ?
NHA XUAT BAN Y HQC
HA N(n - 2004

4. Coordinaitor:
Colaborators:
Reviewers:
Mircea Ifrim
Member of the Medical Science Academy
Human Anatomy Atlas
Mircea !frim
Chen Feng Ifrim,
Adrian Maghiar,
Traian Maghiar,
Viscera
IAcad. Gh. Niculescu I
Prof. Dr. Cezar Niculescu, Prof. Dr. Dumilru Dragoi, Prof. Dr. Mocanu Gh.
Illustrations by E. P5.1rascuta
Translation into English - L.M.Roller
Ifrim, Mircea
Human Anatomy Atlas/Mircea Ifrim - Arad: Servo - Sal, 1999.
3 vol.; i1.; 34cm.
ISBN 973 - 9442-03-X
VaLlI - 1999 - 272 p. Bibliogr. - ISBN 973-9442-04-8
611 (081)

5. Loi lI!a
euon Atlas gia.i phau nglidi rna cae b:;m dang d.m tren tay co nQi dung de cl}p chu yeu
Wi cae t~mg (cd quan). Tac ph~m dUQc xuat ban b§.ng tieng Anh va 18. cang trinh dftu tien
thuQc th~ lo~i nay cua nganh Giai phau hQc Rumani.
"Atlas giai phau ngudi" truClc het la slJ. ke thua va phat tri~n ttl tudng cua nha gi3.i
ph[m h9C VI d~i Francisc Josef Rainer, cha de cua nganh Giai phfru hQc Rumani. Nen tang
tli h1dng khaa hQc cua Rainer bit ngu6n tit each ohio nh~n c{lu true thea chile nang: mQi
dlu true gi3.i phftu deu dl1Qc nghien CUll va giai thich d1;ta tren Cd sd chuc nang cua chung.
Ben c~nh d6, "Atlas giai phau ngl1di" con dang thdi th~ hi~n mQt quan ni~m Cd ban khitc
ella y hQc hi~n dlili. D6 chfnh la quan ni~m Him sang.ICu6n sach kh6ng di vaa rno t8 cae cau
true giai phftu voi nhung chi tie't ntdm ra va b6. NgU<;lC l;;ti, no t~p trung trinh bay cac ca'u
truc Day trong moi tlidng quan voi y nghla lam sang cua chung theo phlidng phap dinh
khu, nh5m phrit huy tai muc t6i da t(nh huu dl).ng cua giai ph~u h9C d6i voi thvc hanh
y h9c.
VOl nQi dung ki€{n thuc sau rQng va hinh anh minh hOl- lam sang phong phu, cu6n sach
nay th~c s~ da VU<;lt qua khuan kh6 cua mQt cu6n Atlas giai ph~u hQc thong thl1dng.
Thanh cang cua cu6n sach bAt ngu6n tU s~ ket hqp giua quan ni~m dinh khu him sang
voi nhung ky thu~t nghien cuu moi nhat ve cau truc hinh thai (chl).p cAt lop vi tinh, ghi
hinh cQng hUdng tU, chl).p nha'p nhay quet lOp, n(ii soi). S~ ke't h9P ay phan anh qua trinh
vua ke' thua nhung gia trj khoa h9c truyen th6ng dli<;lc thie't l~p bdi Francisc Josef Rainer,
vua khang ngung tie'p c~n nhung kham pha moi nhat cua y hQc hi~n dl-i.
Voi mQt phl1dng phap tie'p c~n hoan taan moi, thaat h~n khoi 16i rna ta chi tie't rudm ra
d~ chi' q.p trung vao nhung khai ni~m Cd ban nhfft, co y nghIa lam sang quan trQng, cu6n
"Atlas gilli phftu ngl1di" da dl-t toi mQt sv thong thOling hiem tha"y trong mQt Hnh vvc v6n
rat Cl thJ la gi8.i ph~u hQc. Cuan sach chuyen khao nay, vi the, la S11 phan ~nh xung dfmg
cua mQt nganh khaa hQc gi8.i phfru hi~n dl-i, tUdng xung voi nhung doi hoi cua ki nguyen
moi dang bAt dau.
Tac gin cua cu6n "Atlas gilli phftu ngudi" la mQt nha gilli phfru hQc co uy tin, voi tai
nang va nhung c6ng hie'n dB. dU9C bie't den tren toan the gioi, va hi~n dang giu cac chuc vl).
Chu tjch cua A.B.! - Uy ban Nghien cuu Hoa Ky, T6'ng Giam d6c cua Vi~n Ti~u sU: The' gioi
6 Cambridge v..v" C6ng trinh nay cua ong dl19C danh gia la mQt dong gop c6 gift trj cua
n~anh Giai ph:iu hQc Rumani cha gilli phfru h9C toan the' gidi. N6 cling d6ng thdi 18. s1 ket
tinh cua qua trinh ke' thua c6 phat huy nhung gia tr! khaa hQc va tinh than cua GS Rainer,
m(Jt ngudi luon hl1dng cui}c ddi minh thea theo cau cham ngon: "Ngudi thay VI dl-i 18. ngudi
thfry dEw tl-o nen nhung the h~ h9C tro xua't sa.c hdn chfnh bEm than minh",
VI~N si GS. ES. NICOLAE CAJAL
Chu tjch Vi~n Han lam Y khoa Rumani
3

6. LC:ii n6idau
Cu6'n sach Atlas gi:ii ph§.u hQc. xuat ban bltng tieng Anh 1: ffi9t tal li~u c6 119i dung
vtiqt qua khuon kh6 eua l;i.11 phb.u hQc kinh di~n. MQt m;)t, chung toi nhun m~nh toi nhling
chi tiet gi~li phAu c6 tam quan trQng lam sang, va m~t khac chung Wi trinh biy nhling u:ng
cil,ll1g n~)i-ngo<'l.i khaa cd ban dt;!a tren nhung hi~u biet Sall sAc ve cau true giai phfru.
GiAi phAu ella cd th~ song c6 ffii)t vai tro quan trQng, khai d5.u bdl quan ni~m cua Giao
:-;11 Feancisc Rainer eho dong: "Gial phau hQc l:i m9t khaa hQc cua cd th6 song". Cling trong
hoi c<:1nh nay ma giai ph§.u hQc X quang, sang l~p bdl Eugen Flavu, mQt ct;{u sinh vicn xuat
"iic tnloc cllly eua Giao 81.1 Francisc Rainer, da chiem dUQc vi tff uu the.
Do d6. "arh Atlas nay se co feh cloi v6i sinh vien eua cac tnldng d9-i hQc y khoa, va ca doi
vdi nhung bllC sy d cac ngimh chuycn khoa khac nua. Voi cuon sach nay, hQ c6 san mQt tai
11<'1.1 honn helo ve' giai ph5u hQc lam sang rat huu ich trong thljc hanh hang ngay.
TCJi mon,£{ rang, trong boi canh nhu v*y, dut1c bay to long bict dn cua t6i doi voi nhung
ngui'J! th{i~' v1 d~i da dao U~o tai trong nhieu nam: Vi~n sl Stefan Milcu, Vi~n SI 1.
Fagri'isfmu. Vl~n Sl Theodor Burghele, GS. TS. V.Papilian, GS. TS. Th. Riga, GS. TS. F.
Crilciul1, Vi~n 31 B. Menkes, GS.TS. Z.lagnov, GS. TS. RRobacki, GS. TS. 1. Chiricula.
Dong thdi, toi xin dim dn rat nhieu Vi~n SI N. Cajal va Vi~n sl V.Voiculescu vi slj quan
t[lm nong nhi~t va Slj. giup da than thiet cua cae Vi~n s1 trong toan bQ qua tdnh nghe
ng-hi¢p eua Wi.
TOl mong: muCIn duCjc bay to long bi€(t dn toi nhung dong nghi~p eua toi Ia cae GS. TS.
Cczar Niculescu, GS. TS. Dumitru Dragoi va GS. TS. Gheorghe Mocanu, vi dli giup da toi
c6 hi¢u qua de' ho:n thanh cu6n sach Atlas nay.
Cutli Cun!? nhung kh6ng he kern philn Ion lao, Wi xin bay to long kinh trQng sau s~c
nh<1"t t{ji Vl~n Sl Gheorghe NicuIescu, rna tai co han h~nh dUQc cQng tile gan gui va suo't ddi
Vi~n 81 o:i gianh cho tai tinh b~n chan thanh.
GS.BS.MIRCEAIFRIM
Vi~n si Vi¢n Han lam Y khoa
5

7. LiJi lita .............. ....................................................................................................................... 3
Lai noi ddu .. ........................................................................................................... 5
Chu'dng 1. Duu va Cd......................................................................................................... 9
1-10 dAu ............................................................................................................................... 11
Vung mlii ............................................................................................................................. 12
Ctl..C hoc nllli ................................................................................................................ 15
Nhung xoang c0-nh mili ............................................................................................. 21
1·lnc nli~ng ............................................................................................................................ 23
Ti('i'n din h hoc mi~ng ................................................................................................... 24
lloc mi~ng chinh thl1c ................................................................................................. 25
Nhung vung nong cua hOC mi~llg va cua m~t ........................................................... 28
Nen (san) hoc mi$ng ................................................................................................... 31
lAiai va vung Iuai......................................................................................................... 32
H ' lh" ~ 'b 'h" " 38~ ong tuyen nucIC Qt cua oc mH;mg ..................................................................
Yom mi~ng................................................................................................................... 41
C" h' h h" h h' ' h" " 49,ac l an p an p 1,1 t u9c cua oc mWng .................................................................
Yung hiiu ............................................................................................................................ 55
Hau (H9ng) .................................................................................................................. 55
Vung duJi ham va vung mang tai .................................................................................... 65
Vung d110i ham ............................................................................................................. 65
Vung mang tai .............................................................................................................. 66
Vung thanh quan ............................................................................................................... 67
Thanh quan .................................................................................................................. 67
Vung tuyen giap· khf quan. thvc quan ......................................................................... 81
Tuyen gi£tp .................................................................................................................... 81
Khi quan do~n c6 ......................................................................................................... 87
Th' d "J,iC quan o~n co ....................................................................................................... 89
Chu'dng 2: Ngtjc................................................................................................................... 91
Thanh ngl,iC ........................................................................................................................ 93
Vung vu (rung tuyen vu) ................................................................................................... 95
Khoang nb'Vc....................................................................................................................... 97
Mang ph6i ..................................................................................................................... 97
Phc quan gac .............................................................................................................. 101
Ph6i ............................................................................................................................. 103
Cay phe quan .................................................................................................................... 108
Trung that ......................................................................................................................... 116
Trung tha"t truOc.......................................................................................................... 116
Vung tim-mung ngoai tim .......................................................................................... 127
Trung that sau ............................................................................................................ 146
Chu'dng 3. B1;Ing ................................................................................................................. 155
Mb d."iu ............................................................................................................................... 157
Gioi h~n va cac th.3.nh cua bl,lIlg ..................................................................................... 157
6 b1,111g ............................................................................................................................... 162
7

8. 8
Phuc m~IC (I'....lang b1;l-ng) ........................................................................................... 162
Tfing treo kct m,:tc trang ngang ............................ .................... 179
Vung dq day...... .179
Vun~ tit trang-t1;l-Y t,:tng........................................................... ............................. 189
lung gan ...............................................................................................
Vung Iflch ......................
T:'ing dLiai m~1.C treo ket trnng ngang ........................................................
..196
.216
...21S
Hong tnlng vii h6i t.rang (Hong-h6i trnng) ............................................... ........ 219
D'.li trang (RuQt. gift) ................................................................................................ 226
Khoang sau phlic m~c ........... ......................................................................... 214
CIC tuyen tlni<:Jng th~n ..................... .................................... 247
Th('ln ...................... .................................................. ~8
NiQu qulin .. ............................................................................ 262
e,k m,)ch m{m 6 khoang sau phuc m1).C .................................................................. 265
H~ thong b~ch huyet sau phuc 01<)e ella (; bl,lng ..................... .................. ..267
Chuoi thAn kinh giao cam thAt lung ........................................................................ 269
D · .... , (D" .... d )aln rOl ':lng 31n rOI t10ng .................................................. ................ 270
Chu'dng 4. Ch:'ii-u hong ......................................................................... ..... 273
116 diu .... ...................................................................................... ................. 275
Pillir 11l(1C ehQ.u hong ...................................................................................................... 276
l:::'lllg quang ................................................................ ......................... 282
C{IC cd quan sinh d1;l-e trong- clla nam giai...... ............. ........................... 28;'')
Tinh honn ............................................... ................................................ 2S7
J.-1ao t inh ..... ................................................................................ 2S8
Gng tinh ...................................................................................................................... 290
ang ph6ng tinh ........................................................................................................... 291
Tuyen tien li~t ............................................................................................................ 292
Cflc h(;mg tinh (Cclc tuyen br,mg) ................................................................................. 295
Ni~u d':lo nanl gidi ........................................................................................................... 295
Ule cd quan sinh d1;l-c trong ella nil gioi....................................... ................... 299
Vung am d(lo ............................................................................................................... 299
Vung tv cung ................................ ................................................................ 804
Vung voi ti':t eung-bu6ng trling ................................................................................... 312
Ni~u d~o nll gi6i ....................................................................................... ................. 319
D,1Y chi,u........................................................................................................................... 821
Cfle bQ phi,l.n sinh d1;l-c ngoai clla nu gi8i ....................................................................... 332
Cr'lC br) plli~n sinh d1;l-c ngoai ella nam giOi ...................................................................... 335
Clnidng 5. Mc}t so ling dVng lam sang nC;H-ngoliLi khoa .......................................... 341
:l-19t. so ling d1;l-ng n9i-ngo~i khoa .....................................................................................343
Chu'dng 6. Nhung khili ni~m vE'! giai phhu in vivo va nQi soi ............................... 363
Nhllng khfli ni~m v& giai ph3.u in vivo va n9i soi ........................................................... 365
Kh{l.m lam sang cae t~ng trong khoang than ................................................................. 365
Hinh ehieu dlC t<,lng trong 6 n~c len thanh n~c......................................................... 365
Binh chicu cae t~mg trong 6by.ng ten thanh b1;l-ng......................................................... 372
Kham cae t<,lng trong khoang than b~ng d1;l-ng C1;l-... ............. ...382
Tai li~u tham khao ch<)n 19c.......................................................................................... 399

9. 9

10. Madau
Phhn tren eua than ngl1di bao gam hai
thanh philn: dau (cephalaeum) va co'
(cervix). gioi han phau each giua hai phau
nay lil mqt dti~ng yang, brlt dau lit lJ cham
ngoai (inioll). dlidng nay keo dai sang hai
hen d<.>c theo dttdng ch~m tren, toi mom
chum, ch~y yang qua mom nay toi phfa
dVdi ong tai ngoai, roi tOi bb sau eua nganh
len xLtdng ham dvoi thl d6i huang di tiep
xu6ng dvai dQc bd nay dtf tOi goc xlidng ham
du(ii (gonion), r6i Lien 1'a phia trLloc qQc
thea bCl dvoi eua xVdng nay toi I} dim
Wnalhiun). d day du'dng gioi h~~n d hai ben
gry.p 1,1hau khep kin yang gioi h~n gilta dau
va co.
Xoang tran
XlJong cu6n mOi giO'a
(xuang xoan giva)
Xl/emg cu6n mui dlfOi
(XLlang xoan duOi)
Khau cai xuong
(khau cfJi rung)
Man khau cili ----"'~--.:r.;
(khiu cai m<lm) .-.,:.-..
n~n dinh mi~ng. ____~~
Tru INOc man khau cai
(cung khau cai-Ilfrn). - - - - - - - '
Hanh nhan (amidan) _____-=:;;
khau cai •
Tru sau man khau cai _---'1(cung khcu cai-hau)
n~n dinh mieng
Co cam-IOO
Co cam-m6ng Ngach tren
hanh nhan
eua can xut1ng ue, d day dliang nay trung
¥oi gioi h~n dlioi eua ho nnh mQ.eh canh.
Nhung C(1 quan t~o nen phftn dftu ella
''b¢ may thu nh(m cae chat" (Rainer) tue la
phftn tren eung clla h~ tieu hoa va h6 hap,
dliQe gQi ten kh6ng th~t chinh xae la cae
"tQ.ng" (ho~c "ct1 quan")l, Nhung nha giai
phdu e6 gQi cae thanh phan ella h~ thong
tieu hoa va h6 hap nAm atrong lang ngl,tc
va 6 bl,mg 1a "tf,tng", vi nhin tha'y chung eo
ve bong mliQt (nhay nhot), Am Vat, va nAm
trong m<?t 6 thanh m?c (6 mang ph6-i hol)c
phe mf,tc, 6 mang ngoai tim ho(le ngo?i tarn
m?c, 6 nlang bt,mg ho(l.c phlic m~c), rna tit
d6 chung co th~ de dang dva ra ngoai dl1c;1C
Xuang cu6n mOi tren cung
(xuang xoan tren cung)
Xucmg cu6n mOi Iren
(xuang xoan tran)
/ ",.na boam
Ranh mOi sau
N~p voi-kh~u cai
L6 h~u cila
voi tai (vOi nh9
Hanh nhan hau (VA)
~~~~~~~=N9achh~uGo voi tai (vOi nhQ
Cung d61 dOi
7(- - - _Ty.11.U (hong·mOi)
Ihi~t (Iurn gal
vOI-hau
i
thanh mOo)
Khoang thanh quim
Hinh 1: Thiel do dling dQc giila dau vii eel
Oltang giai h;,ln dvdj clla vung ed, phan
deh cd va ngtJe, la mQt dl1dng bAt dftu tit
dlnh mom gai ella dot song cd thu 7, keo dai
>lang hai ben, Wi mom eung cae xut1ng vai,
!'oi d6i huang di ra trUoe va vao t rong, dQc
theo ba trvae ella hai xUdng don, Wi bd tren
, -T~lng" d!ch III danh philp IIII'ng LaM "vIscera", c6 nghia
chung ta cltc t><> ph~n h~c co quan Irong co Ihl!; ad~y Iilc
gl3 lrinh b~y ngu6n g6c clla III "viscera" lCu,s1 phillill tfnh ngli
c6 nghia la nh/in, b6ng, Iron, ICm, mOl O'liu ,,' chi nhling bO
ph('m, co quan nAm Irong 16ng ngl,lC va /I: bl,lng nhe thanh m,c
bao b9C, nUn c6 O'lIQc nhimg tfnh ch«1 Ir!n. Tuy nhi!n, ngay
nay nghia Clla let nay 0'1I<;JC rna r¢ng ,,4 chi C3 nhiAu b¢ ph~n,
co quan khac khOng aIrong 16ng ngl,lC va IS bl,lng, nhll mai,
mii)ng, hliu. c6 Ih' d!ch til "viscera" sang li4ng Vii) ta "lang"
ho~c "co quan".
II

11. (gQi li:l dua phu t~l.llg ra ngoai) chi qua mQt
duting r:~ch ddn gian, du sau d~ lam thung
to[l.ll bQ chieu day CUD. cac thanh gioi h:;m
diC 0 n6i tren. Thu*t ngu ''t~ng'' dl1Qc dung
d6 chi' cac bQ ph*n cua h~ thong tieu hoa va
h6 hap a phtin tren cua than th~ (dfiu va c6)
la kh6ng chinh X{C, vi chung kh6ng n~m a
trong mQt 6 thanh m~c, do d6 chung kh6ng
duCjc baa bQc bal mQt mang thanh m~c bong
mliQt va :lm, tuy nhien cac "t~ng" nay nhm
d nhung vi trio ma d~ toi dUQc chung thi
phal phflU tich, dt chung ra khoi vung cd
t.h§ chua chung.
Cac "tq.ng" d ph<in trim cua than ngutii
nay deu llam d ph<in giua (vung tr~c dung
dQc glua eua than ngudi), ca_ trong hai phftn
cua phftn tren than ngl1di, tUc 18. a dfiu va d
vung trl10c cua c6, nhung vung nay Sf!
mang ten eua phan tl1dng ling.
Nhu the, d dau, ngay giua m~t, co vung
nuli, tq.o nen bdi mQt xUdng ben ngoai va
hai hoc mili atrong sau, phia duai vung hoc
mui 180 viJng mi¢ng voi cac m6i tren va
duOi. v: vung dim (hinh 1).
o vung truac cua c6 lien tiep c6 cac
vung dudi cdm, vung xudng mong, vung
tuy{/n giap va vung s/.fn nh6n (toan b9 cac
vung nily hQp thanh vung thanh quan), roi
toi vung khi quiin, n~m trong be sau cua ho
llnh mQ-ch canh, keo dui toi t(m khuye't finh
11I(lch canh (incisura jugularis) (xem q.p I).
Oloi h~n hai bi?m cua cac t~mg (cd quan)
t.huQc cu<Jng tieu ho8.-h6 hap, d trong vung
c6' truoc 18. hai dUdng thAng dung, theo quy
udc. v!~ch W cae khop lic-don tai bd duoi cua
xtidng ham dual.
Tu)' nhien, do?-n dau cua h~ thong tieu
hoa con c6 cac cd quan doi (co hai cd quan
doi xling), do d6 chung phai nam d hai ben
cua dUdng giil'a. D6 b nhung d6i tuyen
nuoe bQt Ion: doi tuyen dUal ham va d6i
tuyen mang tai, nh6'ng tuyen TIlly mang ten
cua cac vung tUdng ling. Cac tuyen dUdi
ham n~m d phia dUal xUdng ham dudi, a
hal ben cua vung duoi dm, con cac tuye'n
mang tai thi nAm aphia dudi 6'ng tai ngoai,
giUn co' lie-don-chum va bd sau cua 'nganh
len xudng ham dudi. Giua vung mang tal
12
va vung mi~ng 1a vung cd don, d lop nong
cua vung nay c6 miu nh6 ra trl10c (mfru
trudc) eua tuyen nudc b9t mang tai cung vOl
O'ng bal xua't eua tuyen gQi 18. o'ng Stenon
(dQe thea tieng Vi~t 18. xte-nong).
Vung mui
(Regio nasalis)
Vung mui co nhiing gidi h~n sau day;
phia tren la mQt dudng th&ng nam ngang di
qua die'm goc mui (nasion) (la di~m g~p
nhau giU'a dudng khop mui-tran va m~t
phtlng dung dqe giua); ben dUal la mN
dUdng thiing n&m ngang di qua die"m dudi
mui (lil di'nh eua goc hQp bdi bd duoi cua
vaeh mlii voi moi tren); a hai ben la hai
ranh tiep noi nhau: ranh miii-mci va ranh
mui-mi mdt.
Vung mlii c6 hlnh th~ nhu mQt hinh
thap voi ba m~t ben va mQt day (gQi la thap
mui). C::tnh trude, tue 18. song mui (dorsum
nasi), di tU gO'c mili, Wc lA die"m goc mui
(nasion) tal dau mlil con gQi la dinh mui.
Song mui nam d giUa hai m:)t trude-ben cua
thap mlii; hai m~t nay trai chech sang hai
ben tOi cae ranh mlii-ma va mlii-mi mflt,
hai ranh nay l::ti chinh lii. hai c~nh ben cua
thap mlii. M:;it ben thu ba cua thap mili 10.
m~t sau, d sau, va lien tiep voi ca_c hoc mlii.
Day eua thap mlii chinh la hai lo mui
(nares), ngan each voi nhau bdi b2l duoi cua
vach mlii.
Mili co be m~t ben ngoni phil bai da, va
be m~t ben trong phil bai da-niem m~c lien
tie'p voi niem m~e h6 hap cua cac hoc mlii.
N5.m trong be day, giua hai be mi}.t ben
ngai va ben trong nay In cae Idp khac cua
vung mlil:
Idp mo lien ket-ma dtioi da
lop cd va
khung xudng-sl,m.
Mlii nh6 ra truoc so voi m0-t, c6 hinh
th~ va kich thuoc rat thay dSi. Phan dual

12. cua cac m~t trlloc-ben cua mui di d9ng
dllQc, t~o thnnh canh mui (alae nasi). Tu
dinh mai di ra phia sall co m9t nep da.
Vach mili va nhung bd tl.}' do cua cac canh
mili gioi h~n hai l6 mui (nares), phan aben
ngoai nhat cua 16 mili gQi In nhung diim
canh milL
Chieu cao cua mili dllQc tfnh W dilm
goc miii (nasion) toi ctiim dudi mili, va
chieu rQng cua mG.i la khoang cach giua hai
ctie'm ccinh maio Ty s6 giua chieu cao va
chie'u rQng cua mili gQi la chi s6' mili. Phan
b6 cua chi s6 mili tren to<'m cau mang tinh
chat thich nghi va thea lu$.t Thomson
Buxton thi chi 56 nay tang len til cac vung
l~nh toi cac vung am (hinh 1-6).
Cau true: aphan tren cua mui, lop da
mong va de di dQng, nhllng a phan dlloi
mui, da trd nen day hdn va dinh hdn vao
cac lop d sau. Da dllQc cung cap bai nhieu
m~ch mau va chua nhieu tuyen bi'i nhdn. 0
phan tren, da de tach khoi cac lOp sau;
nhllng a mla dllOl fhi da dinh ch(lt van cac
cftu truc slll-sQi a lOp sau hdn.
• Lap rna lien ket-rnd duai da mong,
chi c6 chu yeu a phan tren cao cua vung
mui, nhllng hall nhll kh6ng co akhu vl.}'c
cac canh mili va dinh miii.
• Lap Cd do cac cd bam da m(lt2
t~o nen,
va bao gam cac cd duoi day:
- Cd kieu hanh (ho(lc cd thap cua miii),
bam va~ s1,ln ben cua canh mili va vao
xudng mili (os nasaIe, cling gQi 1a xl1dng
so'ng mili) rai di toi va bam t~n va~ da a
vung nAm giua hai cung long may.
- Cd mili (musculus nasalis) bao gam hai
phan: phdn ngang (pars transversa) ho:)i.c cd
ngang mili va phdn canh miii ho~c cd nil
mili. Phlin ngang clla cd mili di tu lop can a
song mlii va bam t~n vao m~t sau clla da a
ranh mlii-ma. Phlin canh mili cua cd mlii
thi b:it nguan tu m~t sau clla ranh mlii-ma
va den bam t~n vtw lap sau cua da d bd
dlldi cua hai I6 miii (nares).
2 Cae eo bam da m~1 eon l1l1<;le 99i 18 cac Cd net m~t
- cd nang moi tn!n va cdnh mili (m.
levator labii superioris alaeque nasi) bam
nguyen uy van m{i t ben mom tran cua
xlldng ham tren va vao mom mlii cua xlldng
tran (tuc mom {5 mM trong cua xlfdng tran)
rai toa xuong bam t~n vao lop sau cua da a
canh mili va moi tren.
- cd h(1 vach mili (m. myrtiformis)3 xuat
phat tu ho cd la cua xudng ham tren va tu
ho nanh rai den bam tan van lop sau cua da
a phan vach mlii di dQng (hinh 5).
• Khung xUdng-s~n: Vung mlii dUQc
nang da bai mgt khung xl1dng-S1,ln.
• Phan Xl1dng cua khung hQp bai mom
tran cua xl1dng ham tren, cac Xl1dng mui4
,
gai mlii truoc va mom khiu cai cua xUdng
ham tren, hai mom Xlldng nay gidi hJ;ln 16
hinh qua Ie (Wc 1( 10 trudc cua h6c mui
xudng).
Ll.}'c nen cua dQng tac nhai til' nhung
ding a phia trudc cua cac ham truy~n dQc
thea hai mom tran cua xUdng ham tren, len
toi vom SQ (calvaria), t~o nen mgt khu vl.}'c
Xl1(1ng d~c gQi la tr1,l khang ll.}'c mlii-tran.
Nhung ll.}'c nen til cac rang ham dau tien
truyen dQc theo cae dl1dng ll.}'c duoi 6 mAt
cua cac tr1,l go rna, roi cilng h9i t1,l VilO cac
tr1,l mlii-tran noi tren. T6ng ll.}'c nen noi
tren du<;!c truyen qua cac tr1,l mlii-tran toi
xU(jng tran va cac xudng mlii, tJ;lo nen mQt
tr1,l khang ll.}'c tran-sang trudc cua xudng SQ,
do xUdng sang va dlldng khop lien-tran hQp
thanh. Nhl1 Vi~.y, phan trl10c cua cac hoc
mlii duqc d6ng khung bai hai tr1,l khang ll.}'c,
cac tr1,l nay bao v~ cho phan trl1dc cua cac
hoc mlii va dong thdi dung lam khung
xl1dng nang eta cho mlii.
Cac Xl1dng mlii (cling gQi la: xl1dng mui
chinh thuc) la hai manh Xl1dng d{ic hinh
b6n cJ;lnh, tiep khop voi nhau b tren dl1dng
giua, t~o nen mgt vom, hai bd ben cua vom
nay l~i t1a tren bd trl1dc cua cac mom tran
Xl1dng ham tren, va b phia tr€m thi vom tiep
khdp vbi gai mlii cua xl1dng trim_ 0 tren
3 Co h{l Of;ich maf (m. myr1fformfs) con l1l/<;le dich Ii] cO /tJ
4 XUdng mai (os nasa/e) con 9Qi la Xl/dng s6ng mui ho(i.c
Xl/ong mUi chfnh therc.
13

13. dudng giua ve phfa sau, vom clla hai xudng
mlii tie'p khdp vdi monh dung thiing clla
xudng sang, do do vom nay tang cUdng cho
he thong nang da d giua hai ho'c mlii (Wc la
";anh dUng thiing xUdng sang va xUdng la
mia5
). Bd truac cua mam khAu cai clla
xudng ham tren c6 tac dvng nang da cho bd
sau clla cae 10 mlii trudc clla ho'c mlii xUdng
vil. vach mlii cling bam vao gai mlii clla
xlMng ham tren.
* Nih ben duai clla khung xudng Sl:m
clla mlii chi' h9P bai cac sln, bao gam: cac
s1;in ben cua mili (cartilago nasi lateralis),
Ii hai mimh sl,ln hinh tam giac, n&m a hai
ben dudng giua thuQc ve hai m;)t trudc-ben
clla thap mlii, xen van giua xudng mlii va
canh mili (alae nasi) a moi ben (hinh 2).
- Sl.j..n canh miii ldn (cartilago alaris
major) lil. sl.1n doi, nAm d phia dudi sln ben
clla mlii, hinh mong ngt!a, giai h~n phAn
trudc ngoai Clla cac 16 mlii. 81.1n cimh mui
lOn co hai nganh, ngimh trong tham gia vao
ph§.n di d9ng clla vach mlii, va nganh ngoai
t9-o nen khung cua canh mlii (hinh 3, 4).
Khoang trong giua nhung s1,ln k~ tren
ella mui dut;lc biS sung bbi cac cau t~o mang
xd, trong be day clla cac ming nay c6 th~ co
m9t so lut;lng kh6ng co d!nh nhung mieng
s1,ln nha gQi la S{ln ph{l, s{ln canh mili nhd,
sl!n vitng va s1j.n lua; cay. Mang xd n~m xen
giua cac s1,ln lien tiep vdi mang xUdng hol)c
mang s1,ln6
d xung quanh.
81,1 tiep giap giua ph§.n xudng va sl.1n
cung tham gia vao hinh thai clla mlii.
• Lap dztai niem mae: d bd cac 16 mui,
da phu be m;)t ben ngoai cua mui qul)t sau
vao trong cac hoc mlii, va tdi muc bd dUdi
clla nhung sT/-n ben clla mili thi da tiep noi
vdi niem m9-c h6 hap clla ho'c mlii. PhAn da
d day (a be m~t ben trong clla mlii) dfnh
ch~t vao mang sm (ngo9-i S1,ln), do do neu
bi m1,ln nhQt a vung nay thi rat dau.
5XUdng 1.3 mia (vomer) con 99i 1011 xUrJng l/fiji cay.
S Mang xUdng. mang sl!n con chJqc 99i la ngOl;li c6t va ngo~i
sun. Iii m6 lifln ket baa b9C aMn ngoaj cac cau truc xUdng
va sun.
14
Hoc miii: Be m~t ben ngoai ella vung
mlii d ca. hai beh se tiep no'i vao phia trong
va ra sau vdi be m~t ben trong clla ph.§.n
n.§.m d phia truoe ella cac h6c mlii. Be m~t
ben trong clla d09-n truoe-duoi cac hoc mlii
dUQc phll bai da, c6 hinh mQt ang vdi chieu
dai khoang 15 mm (gQi la tii/n dinh mili).
Thanh ben ngoai clla tien dinh Wong ung
voi canh mlii va thanh ben trong chinh Ill.
uach mili (septum nasi). La dudi clla tien
dinh chinh la cac 16 mlii. La tren clla tien
dinh nAm d m uc dut;lc gQi la th€m mili
(limen nasi), tuc la mue d do ldp da phu be
m~t clla tien dinh tiep noi vdi ldp niem m<,lc
h6 hap; them 'mlii co hinh clla mQt khe hinh
tam giac. 0 ph~n truoe clla nhung 16 mlii,
sat hai ben dinh mlii, thi bd dUdi clla cac
canh mlii hdi qU?t ra phia sau gioi h9-n mQt
khoang nha d ben trong gQi la ngach dinh
mili. Trong lOp da clla ph~n dUdi cac tien
dinh mlii, co cac tuyen b8 nhdn vil. nhung
long rung (uibrisae), cac 16ng nay dai ra va
tro nen cung hon theo tu5i.
Hai canh miii co tac d1.}.ng dAy kh6ng
khi tai niem m~c khuu giac, neu kh6ng co
tac dQng clla canh mlii thi cam th1,l khuu
giac se bi giam.
D~ kham phkn truoc cua cac hOc mlii,
ngudi ta 811 d1,lng phudng phap soi mili va
soi hoc mili tit phia trUde.
M~ch m{lU va day than kinh vimg miii
D(mg mgch ella vung mlii gom co:
- d{)ng m(Lch s(i'ng mili, 18.. mQt nhanh
t~n cua di)ng m~ch miit, dQng m9-ch nay 18.
nhanh bEm clla duy nhat cua di)ng m~ch
canh trong. DQng m9-ch sang mlii phan bo
eho vung goc mlii, s6ng mlii va tiep n6i voi
dt;ng m(Lch gac (m6.t) Ia nhanh t~n clla dt;ng
m(Lch mij.t, d~mg m~ch nay d6i khi cung
tach ra mQt nhanh cho song mlii, canh mui
va mQt nhanh cho vom l~.
- d{Jng m(Lch canh mili: la nhanh ella
dQng m9-ch m~t.
Tinh mqch thu th~p mau clla vung
mlii HI. rinh mach canh mili va finh mach
gac (mdt), ca hai deu la nhanh cua tinh
mg.ch m(it. H~ thong tinh m9-ch ms;it tiep

14. noi avung g6c trong cua mat voi tlnh mg,ch
mat tren, tInh m~ch nay se db vao xoang
Unh mc;tch hang ij trong h9P SQ, do d6 ne'u
n;)n mt,m nh9t con non (chua thanh mu) d
vung mili thi e6 th~ dftn toi h:).u qua viem
tinh mQ-ch huyet khoi d xoang tInh ml;1ch
hang, day 1a mi}t tinh tq.ng Him sang n$ng.
Mqch bgch huyet (bgch mgch) cua
vung mili dU9C phan thanh cac nh6m sau:
nh6m tren: thu nh~n bl;1ch huyet r6i
db vao cac h~ch b~ch huyet a vung tren
tuyen mang tai va cac h~ch truac tai;
. nh6m giua: thu nh$-n b~ch huye't dt; db
vao cae hl;1ch bl;1ch huyet duai tuyen mang
tai;
nh6m duai: thu nh$-n b~ch huyet d~
d5.n ve nh6m hl;1ch dudi ham.
Th,j,n kinh V/;in d9ng dU9C tach ra tU
cac nhanh cua day th:ln kinh mat.
Than kinh cam giac dUQc dam baa
bqi day than kinh tam thoa, thong qua
nhung nhanh:
thfrn kinh duai-rong rQc (mili ngoai),
1; mi}t nhanh t(i.n cua day th:ln kinh mili-
mi, day than kinh nay 1l;1i 1;1 nhanh t~n cua
day than kinh m<'it; nhanh duai-rong rQc chi
ph6i cam giac ij vung goc mili.
day th§.n kinh dudi () mAt, 10. nhanh
t:).n eua day th.ln kinh ham tren; day th.ln
kmh dliai {) m<'it chi phoi cam giac cho ph.ln
ben ngoai cua vung mili;
- nhanh mili ngoai (day th.ln kinh canh
mili), la m¢t nhanh cua day than kinh sang
trude (day than kinh mili trong); than kinh
nay bi la nhanh tl}n cua day than kinh
mili-mi, m¢t nhanh t~n cua day than kinh
mat. Sau khi tach ra khoi day thAn kinh
sang tntac, thi nhanh mili ngoai di len m~t
ngoai cua xudng mlii tdi cho xUdng TIlly tiep
khdp vdi cac sl,ln cua mlii, vUQt qua gidi hl;1n
nay va tiep tl,lC di ij dudi da cho tdi ti).n dinh
mlii. Nhanh thin kinh mlii ngoai nay chi
ph6i ca.m giac d phan trudc-dudi cua mlii.
Phia sau cua thap mlii la cac h6c mlii.
Cae hoe miii
(Cavum nasi)
H6c mlii hinh thanh mot he th6ng
dudng h.lm c6 nhieu ngach, ~~m' d ph.ln
trung tam cua khoi xudng m;)t, va dUQC
phan thanh hai nu:a bdi m(lt vach d chinh
giua (xem t~p I).
Cac hoc mui thong voi cac hoc hdi gQi la
cac xoang cg,nh mui (sinus paranasales)
ho~c xoang hdi eua mi;it: d6 la cac xoang
tran, xoang ham, xoang budm, va xoang
sang. Ve phia truoc, cac hoc mili (xl1dng)
md ra ngoai bAng hai 16 gQi la cac zJ mili
trude. Ve phia sau, cac hoc mili (xl1dng)
thong vdi ph:in h(;mg-mili (con gQi la ty-
hau)7 bdi hai 10 gQi la cac lo mili sau. Cac
h6c mlii la cd quan d~ nglti; vi vi tri cao cua
chling, cac hoc mili la ph.ln tren cung cua
dudng ha hap.
M6i h6c mui c6 b6n thanh, d6 la: thanh
ben ngoai khong deu d~n va thanh ben
trang, thanh tren va thanh duoi; ba thanh
sau nay c6 cfi'u truc ddn glan hdn.
'" Thanh ben trong cua hai hoc mlii la
mQt khung xUdng-Sl,ln chung cho ca hai h6c
mlii nen con gQi la vach mili (septum nasi),
vach mlii hQp bdi manh dung thAng cua
xudng sang (lJ phfin tren), xudng la mia
ho~c xudng ludi cay (d phfln sau va d110i) va
vach sl,ln (d ph;in trudc).
Veieh mili duc;!c phu bdi niem m~c d€;
tach khoi nen xUdng-Sl,ln. Cach bd sau cua
10 mlii trudc 1,5cm, dai khi co th~ thay mQt
16 nha cua cd quan Jacobson con gQi la Cd
quan lei mia-mili (organum vomeronasal),
la m9t 6ng nha di tich phoi thai, dUQc lot
bdi niem m~c tren m(lt chieu dai khoang
7 Trang tai lil)u Gial phau hoc ti£ing Yil)t trll6"c ~ay, h9n9
ciJng ~lt9c 99i la hau. Vi hau thOng vai ba Cd quan kh,k nhau
ophia tnrOc. la h6c mai, Mc mi(mg va thanh quan, nEm dlt9c
phAn biE)t thanh ba phan: ty-hau (philn miJi), kMu-hau (phan
mi~ng) va thanh-Mu (phan Ihanh quan). Neu sa d~ng ng6n
ngu thong Ihltang thi c6 the 99i ba phan d6 Ian 11I<;!1 la h9ng-
mOi, hC;Jng-ml(mg Ya h9ng-thanh quan. Trang lai liE)u nay
chUng 10i SLr d~ng ca hai danh philp n6i trAn. Ngoai ra ty.-h~u,
kha:u-hau, thanh-hllu con dlt<;!c 99i la thu'9ng - h9n9
(epipharynx). trung-Mng (mesopharynx) va h!J-h9n9
(hypopharynx) (xem thllm cM thich 14),
15

15. vili milimet. a phcin duoi cua vach mUl,
trong lOp niem m!;l.c co mQt ''vet m!;l.ch", la
mQt vung rat giau m~ch mau, va thudng la
ndi xay ra chay mau cam (chay mau mlii).
* Thimh tren cua moi hoc mlii can g9i la
fran hoc mili, la mQt mang dai theo chieu
tniac-sau, va cong 16m huang xuong phfa
du'oi, chi rQng khoang vai milimet. Trim
h(rc mili kf tu phia truoc ra phfa sau h9P
bai: cac xztdng mili (can g9i 1a xu'dng song
mlii), gai mili cua xztdng trein, mdnh ngang
cua xztdng sang (can g9i la manh sang:
lamina cribosa) va than xztdng bztdm. Tr:ln
hoc mlii ngan cach hoc mui vai h9P S~J, va Ia
phan xu'dng de gay va nhat cua so-mat, vi
manh sang rat mongo . .
* Thil.nh dvdi can g9i la n~n (ho$.c san)
eua hoc mui, cling co hinh th~ nhu' mi)t
m{mg, nhung mang nay ri)ng hdn va ngiin
hdn so vai trb.n cua h5c mui. Scm hoc mili
ngan each cae hac mui voi hoc mi~ng. Ba
phtl.n tv truoc eua san hoc roui hinh thimh
boi mom khdu cdi cua xztdng ham tren, can
mQt phtl.n tu sau la manh ngang cua xztdng
khti'u ceii. Niem mf,lC phu nen hoc mui che
kin mQt ang nho g9i Ia ong rang cUa
(ductus incisivus) ho$.c ong khdu cdi trztac.
* Thanh ben ngoai cua cae hoc mui h9P
thanh bdi m$.t trong cua cac xVdng ham
tn2n va cdnh trong cua mom chan blidm,
hai xu'dng nay tiep khop 16.n Ivqt voi:
xztdng l~ (os lacrimale);
mdnh dz/ng thdng cua xztrlng khdu cai;
cac khai ben cua xztdng sang (con gri
la me cung xudng sang);
xztdng cuon mUl dztdi (concha
nasalis inferior) con gri la xlidng
xoan dztdi.
Xztdng sang Ia yeu to' ehinh hinh thanh
nen thanh ben ngoai cua h6c mlii, vi v*y
xu'dng nay la dUQ"c coi la ''xvdng chinh cua
mili" (Guerran). Cac xVClng tham gia van
thanh b€m ngoai cua h6c mlii girli hl"m hai
6ng va rnQt 10:
- Gng mili-l¢ ho$.c ong l~-ty. (canalis
naso-lacrimalis), ong nay girli h~n d phia
ngoai boi xUClng ham tren, xUdng l~ va mom
16
l~ cua xztdng cuon mili dztdi; 0 phia trong
bdi chinh xUClng cuon mui duoi; ang mlii-l~
Ia dUdng th6ng giua hoc mAt voi hac mlii,
qua ong nay mtoc mAt se d6 vao ngcich
milt dztdi.
- Gng khau cdi ldn ho$.c ong khii'u ceii
sau, nAm giua xudng ham tren va xudng
khftu cai; 5ng nay ngan cach hoan toan voi
hac mlii va chi co 10 md ra d vom kh~u cai;
- Lr5 bliJm-khdu cai (foramen spheno-
palatinum) giai hf,ln bdi mi)t khuyet cung
ten va xztdng bztam; qua 16 nay, ho' chan
bztdm-khdu cai th6ng vdi hoc mlii, va cung
qua 16 nay rna bo m~ch-thtl.n kinh chinh
clla hoc mui di vao h6c mui, do do 16 buaro-
kh~u cai dvqc coi la "r6n" clla h6c mili. 8
Cae xu'dng ellon rniii (ho~e xu'dng
xoan): Thanh ben ngoai cua cac hoc mlii
kh6ng ph~ng rna go ghe do co cac xudng
cu6n. Thvc ra day chi la cac la xudng, cong
10i ve phia long cua h6c rolii, va co chieu dai
theo hVdng tnioc-sau.
Xrtdng cufIn miU drtai ho(ic xLtdng
xoan dztai (concha nasalis inferior) la m9t
xUdng ri€mg bi~t, va 13. xUdng dai nha't
trong so' cac xVdng cuon; Xl1dng eu6n duoi
n§.m bAc ngang qua 10 clla xoang ham, che
kin ph:ln dvoi ella 10 nay, va tiep khop voi
gd cuon clla cac xVdng ham tren va xUdng
kh£u cai, va tiep khop voi ca xudng l~.
Cae xrtdng cuon (xodn) tTen va giiia
(concha nasalis superior et media) kh6ng
phiii la cac xudng ri€mg rna 1ft cac bQ ph~n
cua xUClng sang. Ed tren clla cac xUClng
cu6n nay dinh va~ khoi ben eua xVdng sang
(ho~c me cung xUClng sang).
Xztdng cuon giita hinh thanh nhv mi)t
mom hinh vo-van nh6 vao phia trong, Wi
g:ln sat voi vaeh mui, va do do phan chia
hoc mlii ra thanh hai Mng: t:lng tren, Ia
vung khltu gidc (regio olfactoria) va tang
dudi Ia viing h6 hap (regio respiratoria).
XVClng cu6n giua keo dai ra trVac va ra sau,
8 "R6n'·: Iii thu~t ngiJ chi nai cac m<;lch mau va day than kinh
t~p trung (I~ (Ii vila la (Ii ra khoi m9t Cd quan. vi d~ r6n phOI,
r6n Iilch,

16. V1.1Qt qua d ben tren cac xoang sang ra phia
tru'dc va ra phia sau, d~ khop voi mao sang
(hoQ.c g(j cuon trEm) cua xu'ong ham tn'3n va
xu'ong khfru cai. Xuong cuo'n tren nha hon,
nhl.lng co hinh th~ giong voi xu'dng euon
giua; eo th~ con c6 mQt xuong cuon thu: tu
ha<)c xu(}ng cuon tren cung (xltdng euon
Sanlorini). Phia tren cac xuong euon la
'lung iren cuon (hoi;ic ngach buam-sang),
phia trlioc cua ngach nay e6 [0 cua xoang
bu{Jm md vifo hoc mlii. M6i xu'dng eu6n
cung vui thanh ngofri cua h6e mlii d ph:1n
tlldng ling, gioi h?n mQt khoang gQi la
ngdch mili (meatus nasi).
Nhung ngaeh miii
Ngdch mUl tren (meatus nasi
superior) chi 18. mQt khoang nha, n<'im d
phiin sau cua hoc mui, trong ngach mui
tren thay co 2 ho?c 3 16 nha cua cac tf[ bao
sang sou (cellulae posteriors) md 'laO ngach
mili nay.
Ngdch mUl giita (meatus nasi
medius): (j thanh ben ngoai cua ngach nay
c6 nhieu cau t~o:
- BQt sang (bulla ethmoidalis) baa gom
llli)t te' bao sang hinh t6 chim en, thanh
tren eua te' baa sang nay la mQt la xu'dng
thu9c ve xu'(1ng xoun giU'a;
- MQt ho~c nhieu 16 nha eua nhU'ng te'
ha(} sang tru'oc va giU'a md ra d ben duoi va
phia truoc eua b9t sang (vao mQt ranh d
phia sau eua b<:mg nay);
- Nhl ngdeh mui giila hoQ.c 16 th6ng
giua nhf1:ng ngaeh mlii;
- Mom moe, la mQt hi xuong c6 hinh mQt
lUdi gUdm eong, t1 tach ra di vao vitng de
/nUL (agger nasi) - mQt vung 16i l€m khae
eilng do mOt te' bao sang t(l.O nen - mom
m6c vUQt qua 16 eua xoang ham, r6i tie'p voi
xUdng euon duoi d phia duoi, va voi xUdng
kh:lu cai d phia sau;
Khe ban nguy~t (hiatus semilunaris)
ho:)e ranh moc-bqt, nllm d giU'a bqt sang va
mOm moe;
- Phiu sang hoi}.e ong tran-mili lien tie'p
voi khc ban nguy~t, biit cheo khoi ben
xUdng sang; day la mQt "6ng thong nh6 len"
eao tren d6 hinh thanh xu'dng cuon giib_
Ngach mui dliiJi (meatus nasi inferior): (j
phan tru'oe cua bd tren cua ngaeh nay co 16
du'oi cua ong mlii-l~ md van ngach.
L6 eua xoang ham bi ehe Hlp d phia
duoi bdi mom ham cua xliong euon du'oi;
xoang ham md vao ngaeh mfi:i giua.
NH~m mfJ-c mlii: Niem m~c phil thanh
ben ngoai cua hoc mlii dinh chQ.t voi lop
ngo(l.i cot (mang xuong, e6t-m~c) cua eac
xu'ong, va dUQc g9i la niem m~c ngo?i c6t.
Niem ml;lc nay phu be mQ.t cae xu'dng va 16i
ra d~ luon sau vao trong nhf1:ng xoang cr;rnh
hoc miii va nhung tt bao sang (gqi chung la
eac xoang hoi). Rieng xoang ham thi kh6ng
nhu' vi}.y, vi niem m~c mG.i ehe Hip hai 16
cua xoang, va chi d~ eho xoang th6ng voi
h6c mili d phia sau va phia tren b(ji mQt 16
n<'im d phia tren mom moe. Cac 16 eua tat ca.
eac xoang hdi deu md 'lao ngach mG.i giU'a
la do chung c6 cung mQt nguon goe ph6i
thai voi h6c mlii tlidng l1:ng, ttl ngu6n goc
ph6i thai chung nay ve sau moi e6 s1 phan
ly khac nhau. V€ m{it djnh khu, thanh ben
ngoai cua hoc mili c6 th~ phan chia thanh
ba vung kha-c nhau: vung d phia trlioc
phiing nhan, vung d phia sau c6 cae ngaeh
vi c6 nhU'ng xudng euon va vung tren la
vung khuu giae.
Cae mlch mau va day than kinh (hinh 6)
D~ng mgch ehinh eung dip mau cho
hoc mG.i HI. nhanh t~n eua dOng mt;Ich ham
tren, gqi la d(jng mt;Ich bl1dm-khdu cdi, va
nhung ngu6n phV la nhung nhanh cua
dqng mt;Ich milt va d(jng mqch mij..t.
• D(jng mr;zch buam-kh6.'u cdi
(a. sphaenopaiatina) ehui qua I6 bl1dm-
khdu eai (du'qc coi nhu' "ron" cua hoc mili)
d~ thoat ra khoi ho' dUdi-thai dudng, r6i
phan chia thanh nhieu nhanh gqi ia cac
dong mf;lch mui sau, mili ngoai, va mili
trong (aa. nasaies posteriores, laterales et
septi).
- D(jng mr;zch mui trong (con gqi la di)ng
mr;zch vach mui) se tach ra nhung nhanh
mlii tren va ngoai d~ phan ph6i cho vung
eua xuong cu6n tren, r6i di che'eh vach mlii
17

17. d~ tai g:ln ong rang crla thi no'i tiep voi
d9ng mJ;lch khftu cai xuo'ng, d9ng mQ-ch nay
di ngang qua man khftu cai (ho<ii-c khftu cai
mgm)9 til phia truoc ra phfa sau,
- Nhiing dQng m(Lch mui ngoai, doi khi
hqp nha't thanh m9t than chung, phan bo'
cac nhimh cho cac xUdng cuo'n mili va cho
cac ngach mili dudi va giua.
'" Nhi1ng nguon dqng m(Lch phl:l baa gam:
- nhung d(jng m(Lch sang truac va sau
(aa. ethmoidales anterior et posterior), dgu
1a nhanh clla dQng mJ;lch mAt; nhung d9ng
m~lch sang nay cung cap mau cho vling
khuu giilC va cho niem m~c clla vung truoc
xUdng cuo'n, cilng nhu cho xoang tran;
- d¢ng mqch dudi-vach miii, la m9t
nhanh clla d9ng m~ch m~t; phan nhanh d
vung trudc-dudi clla vach mili.
"Vet m~ch" la m9t vling nh6 niem m~c
n5.m d ph:ln dudi-trudc clla vach mui, d day
cac d9ng mJ;lch da mo ta a tren no'i tiep voi
nhau. H:lu het nhung trudng hqp chay mau
cam (chay mau mui) n<ii-ng thlidng xay ra d
phia sau ella "vet m:;1ch" va mau chay ra la
tu d9ng ml.lch mui trong.
Tinh mgch dgu di kern theo cac dQng
mJ;lch cung ten. Chung t~l.O thanh hai m~ng
luoi: m9t m~ng luoi nong a trong niem mJ;lc
va. mQt mQ-ng sau a trong c6t-mQ.c (ngo<;li
cot). Nhung tInh mQ-ch trong xUdng chay
thiing tdi ''ron'' clla hoc mili, va la nguan chay
mau trong phiiu thu~t ciit xUdng cuon. Mau
tInh mJ;lch clla hoc mui mQt phAn duqc dftn luu
qua nhilng tlnh mqch mili sau van dam roi
tlnh m(Lch chan budm, m9t ph:ln qua nhung
tlnh mqch miii tren tOi xoang tlnh mqch hang,
con mQt ph:ln nh6 qua nhung ti~u Hnh m:;lch
d~ de; vao tlnh mqch mi,it.
Mach bach huyet (bach mach) tao
nen nhung ~J;lng 1uoi phong ph-d. n&m' a
trong niem m~c mui, va cung giang nhu cac
Hnh mQ.ch, chung dAn luu b<;lch huyet theo
ba hudng: tdi nhilng h~ch bJ;lch huyet sau-
9 Mim khiu cai. ho~c khiu ceti mAm, trong mOt s6 Illi lio?u
tieng Vio?l Inioc day cOn g9i la man hau. Trang tai li~u nay
chung 16i chi d!ch la man kh.1u cai hoitlc kh.1u cai mem vi thea
ti6ng Latin thl chi c6 hai tlt -palatum molle", "velum palatinum"
de chi phan nay, va l?oi Ihw[ll ngG' lieng Anh va tieng Phap
cling Ian iu'QI la soft palate va voile du palais .
18
hau, tdi cac h~ch c6 sau, va m9t phan nh6
hdn tai cac h~ch b~ch huyet dudi-ham.
Thein hinh gidc quan (khriu gidc)
dUQc dam baa bdi day th:ln kinh khuu giac,
bao g6m nhigu sqi xuat phat til vung khuu
giac clla niem m~c mui, va t~p hQp tren
m9t di~n tich khoang 2 centimet vuong, d
mat tren clla xudng cuan tren va a ph.1.n
va~h mui ngang vdi muc d6. Day than kinh
khiiu giac la nhung b6 sqi tn,lc clla cac te
bao clla niem mac khuu, cac te' bao khuu
giac nay n&m rai 'rac, xen l.ftn giua nhilng te
bao nang dB clla ldp niem m~c. Nhung te
baa khuu giac luang cl,l'c se tiep xuc th6ng
qua cac khdp thtin kinh (sinap) vdi nhung
te baa mu-ni (ho<ii-c mil su) clla hanh khuu
bdi sQi trl,lc ella chung, sau khi nhilng sQi
trl,lc nay da chui qua nhung 10 clla manh
ngang xudng sang. Tit day nhilng xung
thftn kinh khuu giac se tn,tc tiep di tdi vung
khuu nao, khong qua m9t trJ;lm trung gian
nao nua, va do d6 dt1dng d§.n tr·u.ygn khuu
giac chi baa gam c6 hai ndron.
Than kinh cam gidc duqc dam bao
bai nhung nhanh tan cling clla ddy than
kinh budm-khilu cai, m9t nhimh clla day
than kinh ham tren, day nay lQ-i Ia nhanh
thu hai clla day than kinh tam thoa. Ngudi
ta phan bi~t cac day thiln kinh miii tren
(nn. nasales superiores) tai phan nhanh chi
pho'i cam giac d phan niem m:;lc phll cac
xUdng cuo'n giua va duoi, day thiln kinh
miii-khtlu cai (n. naso-palatinus) thi chi
phai cam giac a vach mlii, va nhung nhanh
clla nhung day thftn kinh khAu cai trudc va
giua thi chi pho'i dm giac d ngn hoc mui.
Ngoai ra, co mQt nhom nhung sqi than kinh
th1,1c v~t n&m trong day thftn kinh buom-
khAu cai, chung xuat phat til hqch chan
budm-khtlu cai honc hach budm-khtlu ccii.
Nhung sqi than ki~h thl,l'c v~t k~ tren di tdi
hach bt1dm-kh~u cai la nhung sdi tach ra tl1
m'Qt day th:ln kinh, gQi la day than kinh
Vidien (dQc la vi-dieng), n:lm trong o'ng
chan buom, thong qua re giao cam clla dam
ro'i. thiln kinh quanh d(jng mQ.ch canh trong,
va tU cac day thiln kinh da thong qua day
than kinh m(it va ddy than kinh thi¢t.hau.
Day thftn kinh mlii trong ho~c day than
kinh sang trudc, la nhanh clla day thi'in
kinh miit chi pho'i cam giac a vung 10 mui
va phan trudc clla mlii.

18. xuong Ie
I
"
XU'ong tr<'m
XU'ong mOi (wong s6ng mOi)
Mom Iran xuong ham tren
_ - - - - - Sun ben cua mOi
:::r~'<i~---- S~n phl,l cua mOi
"'az~~~2~r--- S~n canh mOi 16'11
f) (tru ngoai)
Sl,ln canh mOi nho
LomOi
Hinh 2. Cae s~n eua rniii (nhin Wphia ben ngoai)
Xoang tran
xuong mOi
(wong song mui)
Manh d(mg Ihang _______~
xL/l1l1g sang
Sun b'n cua mui ~ •
Sun vech mOi _____...
(sun Ie mia)
Sun canh mOi 16n __-
(tru trong)
Gai mQi trvoc
Xlfang Ilfai cay
(Xlfong Ie'! mia)
6ng rang clla
.. . Mao ga wong sang
/ Manh ngang 'u""g s'ng
/ / (manh sang)
/ " La wang buOm
~~""J----- Xoang blfOm
Manh trang mom
chan buOm
Manh nam ngang
wang khau cai
Mom khau cai wong ham tfen
Hinh 3. Cae s~n eua rniii (nhin W phia ben trong)
19

19. Dinh mOi ~--_.r
mOi
Vaeh mOi (vaeh giDa mOil
Sun canh mUi Ian (tru trong)
Sun canh mOi Ian (Iry ngoai) ===::::::::::::::::::::::i
~,,__- - - - - - - Canh mUi
Sun vaeh rnaii ------~~1t1
(vach gii1a mOil
LOng mOi
Gai mOi rude
Hinh 4. Cac s~n clla mui (nhin tit ben dlfai)
Xuong Iran
H6c rnlt (6 rn't)
Mom I&n xuong _______ ~
ham r&n
Xuong 1& __-----1;'---"'1~
Sun ben eua mUi __----~~;:_::-j]r
Sun canh mOi Ian -------Tj(Iru ngoai)
Sun canh mOi Ian
(tnJ trong)
Sun vach mUi (vach giDa mOil
xuong mOi (wong 56ng mOil
Khemi
_----:;7 Sun ml mal
~:::=~L.~~-_ Co nang mOi tr&n
va canh mOi
.,....-.;;: - - - - - _ Co mOi, phan ngang
(co ngang mOil
Co mOi, phan canh
mOi (ea no mOil
Co ha vaeh mOi
Cav6ng mOi
Hinh 5. Thap mui (khung xlfang·s~n va cac ca)
20

20. Xoang tran ------,!i
DOng mach mang nila Wac ~~~~~~;~~~iGai tran
Xuang mGi (xllang
s6ng muil
Day th~n "kinh mGi tron~
va dOng mach vach mGI
NMnh mGi ngoai (Vl) ---_....:
Vaeh mOi (vaeh giCta mGir ====-:~
Sun ben eua mui
Mao ga xuang silng
Htmh khlru, cu6ng kh(tu, cae day tMn kinh khw g(ae,
d¢ng m<;lch sang tnIac
Cae day thAn kinh kh(ru giae trang, dOng m<;leh vaeh mui
Mimh sang (manh ngang xllang sang)
Xoang bUOm
~__--- H6 yen
'7:.it:==Mat doct--' Cae day tMn kinh va dOng
mach vaeh mOl •
""-~---- Dc1y th~n kinh mui-khau
T~ndlnh mGi ==~~:~:~~~~~~~::;CSun canh mOi ian
Dinh mGi--
caL dOng magh vaeh mGi
Hanh I)han hau (amldan)
Mac hau-n~n
LO mGi sau
Vach mOi (phan di dOng) __/
Day th~n kinh va dOng __--7Tjrl'~
mach mOi-kh£u cai ___
MOl tr6n---
6ng rang ella ______---.J
LO hau eua vOi tai (vOi nhD
GO' vOi tal. ;
Man kMu cal (khau cal m~m)
,.~L_ Cung truac d6t d¢i
--'---- Ti~u thi~t (Iurn gal
L ___ Khau cai Xl..fOl1g (khau cai cling)
Hinh 6. Cae m~eh mau vii day than kinh (ala niem mae mui
Nhiing xoang c<;Inh miii
(Sinus paranasales)10
~hung xoang ct;lnh mili la nhling xoang
hdi phl.l thuQc vao cac hoc mui, vi chung
phat :,;inh tu cac hoc mui va. clmg nh*n
khong khi tit cac hoc milL Nhling xoarlg
cq.nh miii phitn bo thanh bon nh6m: cac
xoang sang, xoang tran, xoang bU'om, va
xoang ham: cac xoang nay tlll.fdng hay bi
nhiem khuf1n Ian tu hoc mui vao va gay ra
b~nh viem xoang.
OIl xoang eanh mUI. Iii thu~t ngfr chi ehung cae h6c nam a
trong kh6i xlIClng mat. ehlia kh6ng khi. va (feu th6ng vOi cae
hoc mui. Co m6t 56 ten gQI khik 130: xoang hOi, xoang m~t
Cae xoang nay (fl/oe goi t6n theo t6n ella xlIClng ehlta cae
xoang <'6
Cae te bao sang
(Sinus ethmoidalis seu labyrinthus ethmoidalis)
(Xoang sang ho~c me cung sang)l1
Cac te bao sang vo-j soluqng tit 8 den 10
te bao, hinh thanh mQt h~ thong ng6c
ngach, nl1rn trong be day cua hai kh6i ben
xl.lrJng sang. Nhung te bao sang deu rna
thong ve phia ben trong vilo cac ngach mili
tren va !;iua, nguqc l~i ve phia ben ngoai
chung du·qc ngan each hoan toan voj cac hoc
mAt bdi manh hoc m6.t cua xUdng sang. Cac
te bao sang lien quan: ve phia tren vo-i
mang nito cling va nao (ncn co th~ dan Wi
" Xoang sang ho~c t~ bao sang: 130 eae xoang e1;lnh m(ji
hoae xoang hoi n~m a trong xllClng sang. Tuy nhi6n, vi eac
xoang sang bao g6m rift nhi4iu h6e nhe, n6n mil; h6c (fl/QC gQi
Itl tiS bao sang. Cae t~ bao sang (f4iu nam atrong hai kh6i
b6n ella xl/dng sang, lam eho eae kh6i xl/ong nay e6 cau true
roit phltc tiilP boi nhieu h6e, ngaeh nhe, t~p h9P nhiJng h6e,
ngaeh (f6 (fl/ge g<;l; t6n 130 mit eung sang.
21

21. cae bie'n chung a mlmg nao va nao khi bi
viem), ve phia ngoai vai hai hoc mAt, ve
phia sau vai xoang buam, va ve phia du'ai
vai xoang ham, cae te' bao sang d phia tru'ae
con lien quan ve phia tren vai xoang tnln,
xoang nay co th~ dUQe eOlIa m9t te' bao
siwg-trcin ZJn.
Xoang tran
(Sinus frontalis)
La hoc hdi co hinh thap ba mlit va m9t
day, xoang tran xuat hi~n trong giai do~n
tre em va co mue d9 phat tri~n thay d5i.
Thanh truae eua xoang day, va tu'dng ung
v(ji vung 16ng may; thanh sau eua xoang
mang hdn, lien quan voi mc:mg nao va qua
cae lap mang nao lien quan vdi thuy tran
eua d(Li nao (qte trU:de eua ban edu d(Li
nao). Thanh trong eua xoang trim la vach
gian-xoang, ngan each hai xoang trim d hai
ben voi nhau, hai xoang nay bao gio eung
kh6ng b:lng nhau ve kieh thuoe; thanh dUal
dl1QC xem la day eua cae xoang tran va lien
quan voi hoc mAt va xudng sang. Xoang
tran th6ng voi ngaeh mili giua bdi 6ng tran-
mui, ong nay c6 16 md VaG phlu cua ngaeh
mui giiLa n:lm d cve tr€m eua khe ban
nguy~t. C6 th~ lam thu thu~t th6ng xoang
tran b:lng each dua ong th6ng qua ngach
mui giua.
Xoang bllOm
(Sinus sphenoidalis)
Cae xoang buom n~m d hai ntia ben eua
than xU:dng bU:dm, hai xoang hai ben dUQc
ngan each vai nhau bdi m9t vach rat mango
Cae xoang buom lien quan: ve phia tren voi
h6' yen (sella turcica), trong ho c6 chua
tuyen yen (con gQi la tuye'n h~ nao), ve phia
sau vai mq.t doc, ve phia ngoai voi cac
xoang tlnh m(Lch hang, trong xoang tinh
m9-ch nay con chua d9ng m~eh canh trong,
va cac day thlln kinh SQ so III, IV, VI> va
VI, con ve phia duoi thi xoang buom liEm
22
quan voi hau (hQng). Thanh tru'oe eua
xoang buom nhin VaG phan hdu-mili (con
gQi la ty'-hau), va co m9t 16 nha md thong
VaG phan nay eua hau, nhung 16 bi lap bdl
m9t mang ngan niem m~e, va bi khoi xltdng
cu6n giiLa ehe khuat tam nhin. Xoang bllom
co thJ co kfch thuoc nha, trung binh, ho~e
IOn; trong trudng hQp xoang Ian thi e6 th~
se thong Val cac ngach n:lm trong be day
cua canh ldn xU:dng bu:Jm, trong nen eua
mom chan bu:um, ho:;i.e thong voi 6ng thi
gicic, hoi;ie voi xoang ham, eilng nhu voi
ngaeh d mom n~n cua xr.tdng cham.
Xoang ham
(Sinus maxillaris seu antrum Highmori )
(Xoang ham ho~c hang Highmor)
Xoang ham la mQt hoc nam trong than
eua xU:dng ham tren, nhung thanh eua
xoang c6 thJ chi' la nhung tam xudng mang.
Hinh th~ cua xoang cung gi6ng voi hinh th~
eua than xUdng ham tren, We la hinh thap
c6 bon mi;it bEm (deu gQi Ia thanh xoang) vdi
mQt day huang VaG phia trong.
Thanh trude tudng ling voi h6' nanh va
la thanh phftu thu@.t, vi dudng VaG xoang la
dudng qua ranh ltJi-mci 12, ph§.n dUal eua
thanh nay c6 dam r6i huy~t rang tr€m bAt
cheo qua. Thanh sau va ngoai (ho~e thanh
duoi-thai dUdng) lier.. quan voi h6' chan
buam-kha'u cui, trong be day cua thanh nay
c6 day than kinh huy~t ding sau (ho~e day
than kinh rang sau) di V':W d~ chia nhimh
toi cac huy~t rang. Thanh tren (con gQi la
thanh 5 mii.t) la min d mdt, trEm thanh nay
co ranh dum 6' mt'it ch9-Y tU sau ra truoc, roi
tiep tl,1e vai ong du:Ji 0" mdt. Ranh duoi 6
mAt lam thanh mQt gd xt1dng 10i vao b€m
trong xoang. Thanh trong eua xoang tlie 1a
day thap, tudng ling voi thanh ngoai cua
cae ngcich mui giila va dUdi, e6 m9t 16 r9ng
gqi la [6 xoang ham (hiatus). (] ngach mui
giua, 16 xoang ham c6 mom moe di ngang
'. RSnh 19i-m~: r::lnh ti;lo nAn bai m¢t bAn (b€m ngoai) la m-il
trong rna va ben kia, (ben trong) Iii Ic;!i phu bO huy~t rang (be
dU'Oi) cua xll<lng ham tr€m.

22. qua vb. phan lOn 18 bi lap kin bai niem m<:tc.
d ngach mlii duoi, 10 xoang ham bi bit kin
hdi mom ham cua xudng eui{n dUdi, nhung
V1 trf nay chinh la di~m dUQc chQn d~ chQc
xo::mg ham. Bd truck cua xoang ham tUdng
ling vdi ong miii·l¢. Bd duoi cua xoang lien
quan voi r~ cua hai rang ham IOn dau tien
va rAng ham be thli hai, do do xoang hay b!
<'tnh hUdng bdi nhung b~nh vg ding. Binh
thu(Jng xoang ham chua khang khi. Hinh
th~ vii. kfch thuac cua xoang kha thay doi.
Xoang nha vdi th~ tich dudi 8 centimet kh6i
co th& la binh thudng ho<!c do h$,u qua cua
qua trlnh nhi~m khuftn mq.n tinh. Xoang
tan voi th~ tich vUQt qua 15 centimet khoi
co the" thong voi cac ngach: ve phfa tren
ng-ach nftm trong bg day cua nganh len
xu'dna hiun tren, vg phia ngoai ngach nAm
trong x/.Ldng go ma, ve phia duoi uAm trong
be dily cua b(t huy¢t rang cua vom khftu cai,
va ve phia sau-tren cung co th& co ngach
n:lm d phAn tren cua xudng khdu cui.
Hoc mi~ngiJ
(Cavum oris)
JI6e mi¢ng ho<!c mi~ng (W tie'ng Hy
LQ.p: stoma = m6rn) la b9 ph(l.ll d:lu tien,
ho.$,c do~l.ll d m.$,t cua dudng ti€m hail.. Nhd
c:'lu truc cua mi~ng, nen b(i phQ.n nay c6
chU'c nang la hoan thilnh giai do~n dau cua
qua trinh ti€m hoa, va ki§m soat cha't luqng
cua thlic an bAng cac hO<:J,t d(ing: nhai, tham
miOc b9t, va nu6t khoi thlic an; cung nhu
vf).y, vi co cac thanh gioi h~n h6c mi~ng va
cac cd quan chua dVng d ben trong, rna am
thanh philt ra W thanh quan se duqc t~o
thanh l(ji n6i phat ra ro rang va co th~ hiJu
dUQc (hinh 7).
H6c mi~ng ca'u t<:J,o nen bdi m!)t khung
xudng voi hai xUdng ham, cac ca'u truc
phan mem se dUQC phan ba'd nang hdn ho<}.c
sau hdn so voi khung xUdng nay, d~ cung
t<:J,o nen cac thanh cua h6c mi~ng.
1J H6"c mi('mg co the con goi liiI 6 mj~ng
Cac thanh d nang cua ml!?ng chinh la
cac vung nang cua m.$,t, bao gom: cac moi,
cAm va vung cd dn.
Nhung thanh b sau cua mleng: phfa
tren va trong t~o nen vung khau cui (can
gQi la vom mi~ng); phfa duai t(;lO n€m ntn
(ho¢c san) mi~ng, Val a giUa la ludi va hai
ben la cac vung cua cac tuye'n nuac bQt duoi
ham va duai ludi.
Vg phia sau-ben, h6c mi~ng lien quan
voi hai vtlng Ian c~n: vung dudi-thui dUdng
va vimg chan bUdm-ham, hai vung nay
chua nhung thanh ph§.n m~ch mau va th.in
kinh la nguon cung cffp mau va chi phoi
thfin kinh cho phan Ion hoc mi~ng.
Hoc mi~ng rnb ra phia truac bbi khe
mi~ng (rima oris), khi cac moi giil yen d tu
the bat d(ing, thi khe nay chi la m!)t khe ra't
h~p, voi chieu nAm ngang tit 4-5 cm, gioi
h~n bai cac bd tl.,i do cua cac moi tren va
duoi. Hoc mi~ng thong vg phfa sau voi hau
(h9ngj14 bai mQt 18 md thudng xuyen, gQi 1<
tiin dinh hau ho<}.c h9ng-mi¢ng (eo hfiu-
mi~ng, hO{lc eo h9ngj15, eo co hinh cua mQt
cung voi chieu cong lorn nhin xu6ng phia
dUOl va ra sau, dU:Qc gidi h~n: d phia tren
bai man khau crii (can gQi IS. khdu cui
me'm), d hai ben bdi cac nep khdu crii-lui1i
(con gQi In cac trl!- trudc eua man khdu crii),
va d phia duai boi ndi tiep n6i giua hai
phfin day va than cua luai.
Khi hai cung rang (ham rang) tren va
duoi khep l1i1i sat voi nhau, thi h6c mi~ng
chi con 18. mQt khoang 010, voi kh6i lUdi
chiem het phlln trung tam cua mi~ng.
NguQc l~i, h6c mi~ng chi trd thanh mQt
khoang th~.t sv khi no chU'a cac th~ tich
chat rAn, chat long, ho~c hdi khi, ho<!c khi
14 Hl1v cling 99i la hpng hai tU nay coi nhl1 dong nghia, la
do~n thCl' hai clla 6ng lieu hoil n~m xen giii'a mi~ng va Ihl,Sc
quan. Tu h9ng dl1t;1c dung phd Ihong hdn (viem hong, dau
h9ng), nhling trong nhUng Ihuoitt- nglr kep bao g6m hai hoi71c
ba tU thi hau va h9ng c6 Iht1 dung thay doi cho nhau. (vi dl,l
ty'-hliu, eo-h9n9, ung thll h{J-h9n9, amidan hAu, cO nang
hau. Cd khll hBu, co vOi-Mu ...). Trong lai li$u nay lu Hl1v va
H9ng dU'QC dllng thay cho nhau va la dong nghfa.
,~ Eo h9ng-mi~ng la 16 thong giii'a h6c mi(lng va phan mi~ng
clla h;!iu (h9ng-mi~ng ho.(c khBv- hliu). Trang mQt s6 tai lieu
Giai phliu h9C 10 nay c'lI1<;1c 99i la eo-h9n9. Trong lai li~u n~y
chUng toi chi slt dl,lng hai thuoitt ngii' eo h9ng-mi~ng ho~c eo
Mu-mi~ng va la !'long nghTe.
23

23. MOi tren __~::;:~~~~ eu mai Iren
Gung rang tren (ham rang tr~;':===::j
Khau cai xlIang (khau cai clffig)
Man khau cai (khau cai mem) ----f
Ti~u Ihi¢t (illcri gal ------;,
Mep (mOi, m"ngj--__
Eo·hong (eo-hau) - - ---"
Ham II"ai---_+""
Gung rang dLlrn {ham rang d"'.J-----:"'"
~
===~fTry sau man kh£u cai (cung khau cai·hau)
HCilnh nhan (amidan) khau cai
. tnJOc man khau cai (cung khau cai·llIm)
-JT~f----- M~I tren ILlcri (illng ILlm)
'/~'====-, Mat dllrn ILlrn
r VdLlm ILlcri
Ham mOi dllm
'-I'---Lrn
---'='~='f ~;Z*----MOj durn
...a...~~~=",o-,--- Ranh m6i-cam
Hinh 7. Hoc mi~ng: nhin 16ng Ih~ III phi. IrtfCsc
IU:oi n,lt ra sau, ho~c khi chuy~n djch hai
ham rang cach xa nhau ra (ha mi~ng);
khoang cach giua hai ham rang khi mifi!ng
ha r{mg co th~ Wi 4-5 cm, khi do khoang
cach giua cac bd tl,1 do cua cac rang cva d6i
difi!n nhau d hai ham tren va dl1Oi.
Hai cung rang (ham rang) va do~n
mi~ng (bit huy¢t rang) cua cac xl1dng ham
phan chia h6c mi~ng ra lam hai phan:
- Phan n~m 0 phia ngoai cac ham rang
gQi 180 ti€n dinh mi¢ng;
- Phan nAm 0 ben trong cac ham rang
du:qc gQi lit hoc mi¢ng chink thue.
Hai phan nay cua h6c mi~ng thong voi
nhau qua cac khe giua cac rang va qua m(>t
khoang tr6ng dung th~ng, nllrn 0 phia sau
cua cac rang ham cu6i cung gQi la khoang
sau- riing ham, khoang nay v~n tr6ng ngay
cii khi hai ham rang khep l~i voi nhau.
24
Tien dinh hoc mi~ng
(Vestibulum oris)
Khi h6c mu:mg 0 tl1 the khep, thi tien
dinh mi~ng chi la rn(>t khoang ao co hinh
mong ngl,1a rna chieu cong 16m hl10ng ra
sau, dl1qc gidi h~n 0 giua m(>t ben (phia
trl1C1c-ngoai) 13 rnoi va rna, va ben kia (phia
sau··trong) 180 cac cung rang (ham rang) va
biJ huy~t rang cua cac Xl1dng ham co lqi
che phU16
.
Voi chieu caD trung binh ti1 4-5 cm, tien
dinh mifi!ng gidi h~n boi cac tui cung, t~o
nen cac ranh cua phiu tiin dink tren va
dl1(ji (ho~c con gQi 18. vam tie'n dink mi~ng
'8 CUllg rang ho~e ham rang va biJ huy~1 rang eua cae l(u'Clng
ham c:6lfli phu ~lfc;lc goi chung la cung rang-Ic;li

24. tren va duai). Moi ranh cua tien dinh l~i
dUQC phan thanh hai mla-ranh, nita-ranh
phai va trai, bdi mQt nep hinh liem gQi la
ham moi (frenulum labii superioris et
inferioris: ham moi tren va dudi).
d phia rna cua tien dinh mi~ng, ngang
vdi muc rang ham tren thu hai co 10 rna va~
mi¢ng eua 6'ng Stenon, Wc la 5ng bai xuat
ella tuyen nuoe bQt mang tai (papilla
parotidea: nhu tuye'n mang tai).
Tie'n dinh mi~ng thong voi hoc mi~ng
ehinh thU:c d khoang sau-rang ham, gioi
h0n sau cua khoimg nay la mQt n€(p, n:im
trong be day CUll. nep 18. day ch6ng chan
budm-hiun, huang thiing dung, khi ha to
ITIi~ng thi nhin thiy nep nay a phia trong
clla h6' v~t.
Hoc mi~ng chfnh thLtc
(Cavum oris proprium)
La phftn sau cua mleng, n6.m d phia
sau-trong eua d.c cung riing-lr;Ji; hoe mi~ng
chinh thuc hinh b§.u dvc, hdi d~t theo ehieu
tren-duai, phfin sau r¢ng hdn phftn trudc;
kieh thuoc cua hoc mi~ng chinh thuc cung
Iii kich thuoe cae ehieu cua di.c cung rang
(haITI ran~), Wc la: dUdng klnh truoe sau:
7.6 em, dUdng kieh thiing dung: 2,5 em, va
dlfdn~ kinh ngang: 4-5 cm do khoang giua
m(lt nhai cua hai rang ham Ion euoi eung a
hal ben, va 18. 2,6 em neu do khoang giua
hai rang ham be d hai ben.
Hoc mi~ng chinh thue gioi h~n a phia
trEm b6i vbm kh6u cai xudng eo niem ml-C
phil, niem mSic nay tiep tvc ra phia sau d~
phu khung Cd-ml-c cua man kh6u cai (khdu
cai nre'm) (hinh 7-9).
Ve phia trude-ben, hoc mi~ng ehinh
thli:c dUQe gioi hl;ln bdi cung ding va bai bd
xUdng co 19i ehe phu cua cac xUdng ham
(We bd huy~t ding cua dic xUdng ham tren
va dudi)17. d phia sau, hoe ml~ng chinh
thue thu nha dftn chieu ngang ve phia eo
h9ng-mi~ng va nllm sau giil'a cae bd trude
cua hai nganh len eua X1dng ham dudi, loi
vao trong hoc mi~ng khi ml~ng ha to, va
thanh dung thiing cua tien dinh h.lu, ph.ln
nay cua hoc mi~ng chinh thuc nftm giua hai
viing chan budm-khdu ccii d hai ben, do d6
e6 th@ van dUQc vung chan budm-kh6u cai d
dOl-n nay b~ng dU:Clng mi~ng.
Gioi h~n dudi cua hoe mi~ng ch(nh thuc
1a ne'n mi~ng (ho$.c san mi~ng). Phftn giil'a
eua nen mi~ng la luBi, lUdi 10i len thanh
mQt khoi IOn van trong hOc mi~ng ehfnh
thuc, va cung voi eung rang-IQi d hai ben
gidi h?-n eae d.nh gqi la ranh huy¢t-ludi.
Ranh huy¢t-lu?!i (a moi ben) la m9t
khoang hinh tam giac keo dai, vdi dinh a
phfa sau gidi hl-n bai bd lc;li-huy~t rang nftm
d phia ngoai cua day luai. Ph.ln truCle cua
ranh huy¢t-lUdi c6 V cua tuyen nude bQt
duoi luai nho len, v nay a phia sau tiep sat
vdi miu nha ra truoc cua tuyen nude bot
dudi ham, cung vdi 5ng bai xuit cua tuyen
nay gQi la f/ng Wharton (dQc theo am Vi~t 1a
Oac-tong). Nhung V 16i cua ca.e tuyen dudl
ludi tl;lo nen ¥ dudi ludi, doi khi la hai V
hinh mao ga, nen gQi la mao duai IUdi.
atren dUClng giGa, c6 ham lu?!i (frenulum
linguae), khoang 1 cm phfa sau ch6 bam cua
ham nay co mQt u nha gQi la c¥c tuye'n nudc
bqt, a giGa dinh cua eVe nay c6 10 rna van
mi~ng eua ong Wharton (ductus subman-
dibularis: ong dudi ham), hdi l~eh ra ngoai
eua 10 ong Wharton co 10 cua ang bai xuU"t
ehinh cua tuyen dudi 1uai, gQi 18. ong Rivinus.
Tuyen nuoe bQt duai lUdi con eo nhieu ong bai
xuit phV (tu 10·12 ong) cung rna th~ng van
ranh huy~t-luai, va chi eo thd nhin thiy khi
sOl kinh phong dl-i.
17 Gac r!l.n9 cua hai ham phal lrign W Irong cac ho 991 la cac
huy~t rang, d cac bo duai va Iren cua cac xl1dn9 ham Iren va
duoi Il1dng ltng. Cac bo nay dU'Qc 99i la bel lJuy~t nMg, c6
niem m~c mi~ng phu 99i la 11);. D~ cho dli hinh dung, m91 so
5ach giao khoa liang Vi~t 99i t~p hQp cac rang va cac bo
huy~t rang c6 I~i phu nhu'lay la cung rang It:;Ji.
25

25. Niem. m.~c m.i~ng: Toil.ll b9 hac mi~ng
dUQC lat deu d*n bdi niem m:;tc, niem m~c
nay chi' khang phu ph:in vanh cua cac rang.
Tu}' thea tung vung trong h6c mi~ng,
niem m~c mi~ng rat khac bi~t va c6 cau
truc thich nghi voi nhi1ng giai do:;tn tien-
tieu hO{l khac nhau cua kh6i thuc an.
'Bi1t dAu tU 10 mi~ng (khe mi~ng) d ndi
tiep n6i gii1a da va niem m:;tc tren cac moi,
niem m:;tc mi~ng tiep tl,lC phu be mQ.t trong
cua d.c moi va rna, va chua d1,1ng nhieu
tuycn miOc b9t mioc_nhaylH (c6 ca te baa
tict nuoc b9t loang va te baa tiet nuoc
nhay), rat nha, n~m rai rac trang tfing bi~u
m6. Can phai n6i rftng cac tuyen nhi) nay
aUQc phan b6 t$.p trung d:;ic bi~t anhi1ng
vung c6 ho:;tt d9ng chilc nang m:;tnh hem, vi
dl,l cac tuyen d vung rang ham cua
tien dinh.
Khi tU m$-t trong cua moi va rna quQ.t
len phu bd huy~t rang cua cac xUdng ham,
t.hi niem m:;tc mi~ng I:;ti thich nghi voi mQt
chuc nang moi, d6 la chiu suc ep. Do v$.y,
niem m:;tc a day tra nen dfiy hdn, dai ben
hdn, kern long leo hdn va giau rna sQi hdn,
tra thanh m9t mang sQi-nhay, va dUQc g9i
Ia lqi. Lqi phu lien t).c tu m:;it tien dinh
(m$-t t.ruoc-ngoai) cua cac bd huy~t ding
sang m*t Ivai (m:;it sau trong) cua cac bd
nay, Iuan qua cac khe giua cac rang, va t<;lO
nen mi}t bao ch&c chin a xung quanh c6 cua
cae rang, baa nay phu chdm rnQt chut len
phan c6 rang giai phfiu. d phftn 1Qi phu
chdm len c6 rang nay, hinh thanh mQt lui
cling vong quanh rang, tui cung nay nang,
rna trong be day l:;ti c6 chua doStn yang tran
cua day chling huy¢t-rang; do do binh
thudng giua niem m:;tc (IQi) va be rnl).t dic
ding th1,1c s1,1 khong tiep xuc voi nhau.
'8 Tuyen mfoe bQt co ell hai IOi,'li Ie bile tiel mf6e b9t loang va
tiel nUoe nhay. eon (!Ude 99i la luy6n pha ho~e luyen
hon h9P,
26
d phia mQ.t Iudi (m$-t sau-trong) cua bd
huy~t rang cua cac xUdng ham, thl 1Qi
khong c6 cung tfnh chat gi6ng nhau gii1a
ham tren va ham duoi.
oxUdng ham tren, niem m~c phu toan
bQ be ml}t cua vom kh~u caj gii1 nguyen
tinh cha't sQi-nhay voi chuc nang cua no
nhv khi trinh bay aphftn IQi. 0 day thuc an
dUQc t$.p trung l~i va t~o ncn kh6i (Cl,lc)
thuc an truoc khi nu6t. Ngoai ra, d phfin
sau va giiJa cua vom kh~u cai xVdng, thi
trong lop sau cua niem mQ.C mi~ng c6 nhieu
rna tuyen.
Tuy nhien, niem m~c ddn ddn mat bot
tinh chat xd (s9i) kf! tu gioi h:;tn sau cua
vom kh&u cM xtidng, df! tra thanh m(>t niem
m<:lC dai chiic nhung mem m?i hdn, c6 cd
cha't cua tuyen. Niem m?c nay phu len be
mQ.t cua nhi1ng tr). ella man khtiu cdi
(velum palatinum) voi nhieu tuyen nude bQt
rib rac a ben trong.
Phan 19i phu ml}t ludi (m$-t sau-trong)
cua bd huy~t rang d xUdng ham dudi thi
nhanh chong ma't tinh chat xd (S(li) va
chuyf!n thanh niem m:;tc cua vung dvoi Iudi
va cua Ivai; niem mQ.C nay Iat phfin tren
cua nen mi~ng. Niem m:;tc cua vung duoi
Iuai nay va phan quQ.t len mQ.t duoi lliai clla
n6 rat mong va rnem m?i, nhung tudng d6i
dai ch:ic. Do do co th§ so sanh voi nicm m?c
cua moi va rna dli9c.
Khong dung IJ;li voi phfrn niern m:;tc phu
m:;it trEm cua Ivai, a day chung Wi chi nhan
mJ;lnh r~ng Cali true ella ph:in niem m<;lC d
mi).t tren cua luai khang nhi1ng phiii thich
nghi voi 81,1 v*n d9ng cua luai, rna ca voi
ehue nang ne'm eua Ivai nua.

26. Khoang hau (khoang
TI'I,l sau man khau cai (cung khau cai,·hau:l,
Sun thanh thi!!!t (nap thanh mOn)
N€p hau-thanh '";';::13;~~;~
Hanh nhAn }h~ucai
(amldan khau cal)
--;a~=1=~cO' chan bu6m trang
Nganh I!!!n xuong ham dutJI
Tru truac.man khau cai ----i--Yi+...
(cung khau dii-hrOi)
£lOng mach mat - - -- -411.
./,1--:'----- CO'mut
i--F----- Mac hau-mut
(m9c hQng-mut)
Hinh 8. Hoc mi~ng (nhin Wphia tren, cat ngang dau thea
m¢t mat ph~ng nam ngang qua nganh len xuang ham dum va bo phan tnln)
Man khau cai (kh~u cill mem)
CO' thai duong
Xuong ham durn __~
Hanh nhan hau (amydan haul
CO' chan budm ngo,~11
~t;:~f.:=ca chan bu6'm trang
CO'can
Cac hach bach huyet durn ham __-'-..,...""c,,~ 7"'~""",I--';",L--- CO' cam-mong
...,,,,,,<c-__ CO' hai than (co nhl than)
-----~-
Hinh 9. Hoc mi~ng : cae cd nhai (thiet d6 dung ngang)
27

27. Nhiing vung nong cua hoc mi~ng
va cua m~t
Cae m6i va vung moi
Cae m6i 1a ill9t IOf/.i thanh di dQng eua
mi~ng. c6 chuc nang khep kin hoc mi~ng d
phia trU'dc tOi ill1i'C do can thiet. Moi m6i la
m9t nep cd-mQ-c di dQ"ng dll<;lC: nep trEm hO{lC
mbi tren, v: nep duoi hoac moi dUdi; hai
moi tiep xuc sat voi nhau '(j b6 nAm ngang
tV do ella chung, t<:10 thanh khe mi/fng (rima
oris). Cae d.§.u cua hai moi g(ip nhau d phia
hai ben tf/.O nen hai mep (hlnh 7),
Hinh th~ ngoai eua llloi: Moi moi co
m(lt ph.§.n (b~ mQ.t) nong d bEln ngoai, phu
b6i da, va mQt phan (m(it) sau d ben trong
mi~ng, phil bai niem ll<.lC, hai phan nay
lien tiep veri nhau iJ b<1 it! do eua mOi.
Moi tdin n&m d bEm dlidi thap mui, phia
dU'6i die'm dlidi mili Ia di@m n5m d day
(nen) ella urich mili. Moi tren gid] h:;m d hai
ben b0i hai ranh, n&m d phia sau cae canh
mui, 18. cae ranh miii-mci, xu6ng phia dlioi
hrin b ngang mue moi tren thi ranh nay
mang ten la ranh miii-m6i-ma.
6 ml)t nong eua moi tren, tren dlidng
giua, co mQt ranh dung dQc, di tU day vach
mili xu6ng phfa duai, gQi ten Ia ranh dUdi
miii hoQ.c ranh nhdn trung (philtrum), ranh
nay t~n het b gibi hQ.n cua ph:'in moi phil
b6i niem mQ.c.
Ed tV do cua moi c6 mau do hong clla
niem mQ.c, chung to lOp duoi niem m~c d
day c6 nhieu mao m~ch mau. 0 ph:'in giUa
cua moi tren, ngay d d.§.u duoi clla ranh
nhan trung co Cll giua (Ia mot m£u cua moi
nho ra truac).
Niem mQ.c cua moi tren a da<:m tuong
ling vai cac rang cl'ta va rang nanh, se qul}t
len d~ phll bo huy~t rang· cua xuong ham
tren, tQ.o thanh mQt tui cung, hol}c ranh
{ren cua tie'n dinh· mi¢ng (hol}c fornix
uestibuli superior: uom tie'n dinh mi¢ng
tren). Ranh nay chia moi thanh hai nl'ta
28
trai va phai bbi mQt nep giua dQc, hinh liem
gQi la ham mai (frenulum labii superioris ..
ham mai tren), ranh nay tiep n6i ph.§.n sau
cua moi voi lqi.
Moi dum trong da sef trudng hqp n~m
hoi thlt ra sau hon so voi moi tren, am~l.t
ngoai, nong, moi duai ke lien voi vung cam
a ben du'oi, gioi h~n giUa moi dlidi va vung
c~m la ranh moi-cam; a hai b€m thi moi
dlioi dU<;lc gioi hslll bai phan keo dill xu6ng
duai clla ranh miii-m6i-mci.Vung tiep nefi
da-niem m~c cua mOl duai (pars
intermedia: vung trung gian) co hinh cua
mQt dUdng cong deu d~n, hdi 16m len tren.
M$.t sau cua moi duai (pars mucosa: phdn
niem mc;tc) phil boi niem m~c mi~ng, niem
mQ.c tU moi dual qu~t len phll cung rang l<;1i
a do~n Wong ung voi cac rang cl'ta va rang
nanh, t~o nen ranh dudi cua tie'n dinh
mi~ng (ho~c fornix uestibuli inferior: VDm
tie'n dinh mi¢ng dudi).
Cling gi8ng nhu' a moi tren, a m~t sllu
eua moi duoi, tren dUdng giua c6 mQt nep
gQi la ham m6i dum (frenulum labii
inferioris). Ham eua hai moi tren va duoi
chinh 18 m6c dUdng giUa clla hefc mi~ng.
Cau true eua moi: Cac moi dU<;lc cau
t~o bai 5 lOp rna Mn lu'<;It k~ til nang toi sau
la: lOp da, lOp rna lien ket-mB duai da, lOp
co, lOp du'oi niem m<;lc, va lOp bi~u mo niem
ml,'l.e va tuy€n.
* Da: da b vung moi day, gIaU nang
long va tuy€n ba nhan; a lap sau c6 mQ.ng
luai mQ.ch bQ.ch huyet kha mau.
• f,1a lien ket-md dudi da: lOp nay thieu
ij nhung cho co co bam da bam vao da; tuy
nhien, ij vung duang giua va ij vung mep
thi co hAn c3. mot neft nho that su' la mo lien
ket sqi. . . .
• Gac cd cua mai: baa g6m cac cd uong
m8i hol}c con gQi la cd khep m6i va phuc
hQp nhung cd bam da mQ.t d quanh mi~ng,
cac cd nay t*n het ij ldp sau eua da vung
moi, voi cac sqi b~t cheo nhau, chung tQ.o
nen d hai b€m, phfa sau cac mep moi ben
mQt not {Cl}cJ lien ktt sau mep. Nhung cd
nay xe'p lam hai lop nong va sau: bao g6m:
cd go ma Zan va nho, cd nanh, cd nang moi

28. tn}n l'a canh mili nong va sau, cd tam gicic
nu3i dudi, va cd vuong cam. 6 lOp sau nhat la
Cd mut, (J tn~ sd sinh, trong be day cua cae
moi, e6 cae b6 sqi cd nftm thea huang sau-
trude. tZI.O nen cd ep moi (ho(lc cd Klein).
Trang be sau duai ciie lOp cd e6 mi)t lOp
nhung tuyen nhay day dl)e, d6 18. nhung
tuycn (nuae bQt) eua moi.
* Ldp niem m(1c c6 bi@u rna lat t:ing phu
d be m~t va dfnh eh$.t v{ji lOp cd d ben duai
trong cae vung eua bd tv do cua hai moi. 0
Chf6i ldp bi6u rna e6 mi,lng lUdi mQ.ch b<,leh
huyct kh6ng lien h~ vai mQ.ng ludi m9-ch
bw:h huyet d m(lt ngoai (duai da) eua moi.
M~ch mau va day thiin kinh cua moi
Cdc d¢ng m(1ch ehlnh cua hai moi, dU:ng
dau Ii cae dQng m(1ch vanh (moO tren va
dlidi. deu la nhi1ng nhimh cua hai dQng
nH;u;h mqt. Cac dQng m(1ch vanh tren va
chtdi chui qua lop cd va toa nhanh V:lO be
m(!.t :'laU cua hai moi, d vung gan di.e bd tv
do CUll. moi, d day cac di)ng m<,lch vanh d hai
ben noi tiep voi nhau. Ngu6n di)ng m<,lch
thli hai cua moi 1:1 cac nh:inh moi cua dqng
lI1(1ch dudi 6' mat di tdi moi Hen va nhanh
moi ella dQng m(lch cam di tdi m6i dudi.
Nhitng day than kinh v¢n dQng eua moi
bat ngu6n til nhi1ng nhanh cua day than
"'inh mat. con day th:in kinh cam giac deu
1( nhanh cua day than kinh tam thoa, va
d(lc bi¢t IS. nhanh cua day than kinh ham
tren (day than kinh so VY9 thong qua
nhanh dlidi 6' mat doi vai moi tren va day
than kinh ham dlidi (day thfin kinh s6 V3)
thong qua nhanh cam d6i vai moi duai.
Clirn va vung clirn
Cam t<,lO nen mQt V nho d giua va duai
cua ph&n trU:dc-dU:di cua mi;it (t~p I). Vung
10 Than kmh so V1, ho~c so V,. cach viet ng,§n g(;m ten cac
nhanh eila day than kinh tam thoa, Than kinh tam thoa 1;'1 day
'han kinh so dUde danh so th(( V (ni:im), chia ra ba nhanh
eung 16n, do d6 viet gon cac nhilnh la V1, Vo, VJ Ian Iuql d,§
chi cae nhanh thu nha', (than kinh mat), thu hai (than kinh
ham tren) va th(( ba (than kinh ham duai).
cAm dUQc gidi h;;Ln ve phia tren vai moi duai
bai ranh m6i-cdm va phfa du:di gidi h;;Ln vai
vung c6 bdi bd dlioi phan truoc cua than
xlidng ham dlioi. Cam e6 hlnh th€ ben
ngoai nhli mi)t cu (gQi la gnathion ::: l6'i
cdm), l6i cam cong 16i vg phfa truoc ca theo
ehigu du:ng dQc Lin chieu nAm ngang. Lo'i
cdm dUQe phu bdi da day va dfnh VOl xt1dng
bem duai, d mi;it sau va tren vung dt1dng
giua, da giau nang long va tuyen bfr nhdn, d
day c6 cac b6 cua cac Cd bam trvc tiep vao
da (Cd bam da cd, cd nang cdm20, va cd tam
giac m6i).
Vung cAm tren toan bi) di~n tich cua n6
tudng ung voi vung dU:Qc gQi la "vung cam"
(vung "cam" cua m$.t 1a nhi1ng vung rna
phan bo' mQ.ch va thftn kinh 13. khong dang
k~-tac gia). Hai vung cAm hai ben, moi
vung deu hinh tam giac rna dinh nftm d
phfa tr€m, ngang mue vai ndi tie'p noi gii1a
da v( niem m;;LC eua moi dudi.
Mol va vung rna
(Regia buccalis)
Cae ma t;;Lo nen hai thanh ben eua hoc
mi~ng. N6i chung, ma tl;lo nen vung truoe-
ben cua m$.t hoi;ie vung ma.
Vung rna co nhung gidi hl;ln sau day:
phia tren la biJ dlidi 6' miit, phfa dUdi la biJ
dudi xudng ham dlidi, phia trudc 18. ranh
miii-ma va mi)t dUdng tiep h,le ranh nay di
xu6ng phfa dudi qua hai mep (cua mi~ng),
phfa sau la bd trudc cua cd c&n, bd nay la
gioi h<,ln giua hai vung rna va vung cd dn.
Vimg rna l~i bao gam hai ph:in nha hdn:
phftn tren la vimg dlidi 0 miit bao v~ eho b6
m(1ch-than kinh dlidi 0' mdt va phftn duai la
viing mi¢ng t~o n€m thanh ben th{tt 81,1 eua
6 mi~ng va thong thudng hay dUQc gQi
13. vung ma, thu{tt ngi1 nay da trd nen
thong dVng.
Hinh the~ ngoai: Vung rna 13. ml)t hinh
bon e~nh dai theo ehieu dung dqe, vung rna
2<J Co nang dim con dt1Qc gOi la Cd cham (flU.
29

29. c6 u9ng mqch va anh mqeh miJt di chea qua
va co ong Stenan di ngang, chia thanh hai
phin trEm va duOi.
:Ma c6 hai m$.t: m$.t ngaai ha$.c m<1it da,
va m,;i.t trong ho<1ic m(i.t ml~ng, mi}t da r(mg
hon so vaj mQ.t mi~ng.
Mi;it ngaai eua ma, tv do va de di d(mg d
phAn trung tam, nhu'ng d phftn chu vi thi
dinh vai lOp xudng thu9C vE1 m(i.t ngoai cua
cac xu'Cfng ham tren va xudng ham duai.
M¢t trang cua ma, phu bai niem ml-c
mi~ng, t~o nen thanh ngaai eua t;in uinh
mi¢ng; d rn$.t nay, ngang muc voi c6 ding
h:l.m tren thu hai c6 16 md vao rni~ng cua
(/ng Stenan, xung quanh 16 nay c6 riii rac
nhiE1u tuyen nu'ac b9t cua niem ml-c rna con
g9i 1a tuye'n rang ham.
Call true: Tit nong van sau, rna du'Qc
cau t~o b0i nam lop ke tiep nhau nhu duai
day, kh6ng k~ lop mang xudng (cot m~c) rna
e{lc phftn mE1m cua rna bam van a phfa tren
va phfa dual.
* Lap da: rat mong va nh5.n nhvi b
phAn tren, nhung tra nen day hdn b phin
duai va b phfin nay c6 b9 .rau day, a m(i.t
sau cua da c6 m9t lu'ai m:;Lch b<;lch huyet
kha mau.
* Lap rna Win ke't-mC! dLtai da: phong
phil hdn a phiin sau eua vung, 16t m<)t sau
cua da, lop nay b nhung ngudi m*p ben va b
tre em co th~ ehua nhieu rna. Trong lop rna
lien keto rna c6 m9t cvc rna tron g9i la el:le
inC! Biehat (d9C thea tieng Vi~t: Bi-Sa) n&rn
ophan tren·sau eua vung rna. Khoi ma c6
th~ lan xa ra phia ben ngoai va~ 16'p ed mut,
v,i ra phia tru'ac va~ gan ed thai dLtdng va
bd trLf6'e eua cd cdn, r6i Ian Wi cae khOllng
rna hEm ket-rna eua cac h6' dLtdi-thai dLtdng
va ha'thai dLtdng, va l:lp day khoang trong
6' trong cac ho nay. Do d6, thong qua khoi
ltiQng rna nhung khoang trong trong cac
hEl n6i tren thong thudng voi nhau va voi
vung rna.
* Cac ed eua m¢t, h9i tv ve phia cac nut
ell sau mep, cac cd nay x.lp xep thanh hai
16p kh6ng lien tvc. L6'p nong W trEm xuong
duoi c6 nhung ed sau day: eae cd go rna ldn
va be, cd nang nang mai tren va eanh mili,
30
ed eLtdi, cd bam da cd va cd tam giae mOl
dLtJi. Lop sau ch-u yeu tl-O nen bdi ed mut,
cd nanh, ed nang sau m6i tren va eanh mui
va ed vuong edm.
* Khaang gian cd: la nhung khoang
cach n&m giua cac cd, dJ gianh cho cac
ml-ch mau, day thin kinh va ong Stenon di
qua. Cac d9ng m:;Lch va finh m:;Lch m<)t di
thea du'dng cheo g6c qua vung rna, n&rn d
giua bd truoc·dudi cua ed can va g6c trang
eua mat. Trang trudng hQp co cac hqch
bqeh huytt ma va hr;ch cd mut thi cac h~ch
nay se n&m d9C theo du'dng di cua cac d9ng
rn<;lch va tinh rn~ch rn$.t.
Ong Stenon di ngang qua 1lI1a sau cua
vung rna, huang di n&m tren m(lt dUdng
th:1ng vl-ch tit dai tai toi eanh mili cung
ben, va tren dUdng nay c6 th@ Sd nAn thay
ong. Toi bd tru'O'c cd ean thi ong Stenan
vong qua bd nay, di vaa trong d~ vong tru'ac
gan ed thai dLtdng, lien quan voi cl:lc ma
Biehat va chui qua cd mut d@ r6i cuoi cung
rna vao ti/Xn (1t'nh mi¢ng bai m9t 10 a ngang
muc c6 rang ham tren thli hai.
* Ldp khong lien tl,lC nhfing tuye'n nu:ac
b9t: nArn d m$.t sau eua niem ml-C rna, lOp
nay dinh vdi m(i.t sau cua cd mut. Trong lop
nay cua niem rn~c co m~ng lu'oi rn~ch b~ch
huyet kha mau.
L6'p xudng d phin tren cua rna la thanh
rna cua xLtdng ham tren (t~o nen vung dudi
6 rn.lt), b day c6 16 cua (rng dLtdi 0" mdt,
trong d6 co b6 mr;eh·than kinh dLtdi 6' mdt.
Lop xudng d phin ben duai eua rna do phtin
ngoai cua than xucJng ham dLtdi t~o thanh,
aday co lo eam vai b6 mqch than kinh crim
nAm trong do.
Cae rn~ch mall va thdn kinh eua rna
Vung rna chu yeu du~c nuai duang bdi
u(Jng mqeh va anh mr;ch m(it, va thu: yeu
bai nhung nhanh cua d9ng mr;eh thai
dLtdng, cua uQng mqch ham trang va cua
a9ng mg,ch mdt. Nhung nh{mh dt;lng rn';lch d
vung rna tiep noi vdi nhau t~o n€!il vung no!
tie'p giua hai h~ uQng mg,ch canh trang va
eanh ngoai.

30. Vung (Cd) dn
Vung (cd) c&n lien tiep voi vung ma d
phia sau, va la vung d phia sau cling trong
S('l nhung vung nong eua m~t.
Vung (cd) can gid-i h~n bai cae bd cua cd
c;in ma n6 mang ten: gidi h~n trliac cua
vung chinh In bd trudc cua cd c:in, bd Day
hoi chech len tren va ra trude, gidi hQ.D dudi
cua vung tUdng (tng vdi bCl dudi cua ch6
bam cua cd din uno xlldng ham du:di. Gioi
h;:tD treD eua vung 1a cung tiep va gidi hQ.ll
sau eua vung 18. bd sau eua ngdnh len
xlMng ham dlidi, bd Day cung dong thdi 18.
gi{Ji h;;tll trl1dc eua vung mang tai.
Vdl nhung gidi hQ.ll nhu' trEm. vung (Cd)
can co hinh th@' cua m9t hinh bon qmh dai
thea chie'u dting dQc, giong voi vung rna lien
tiep voi no ngay a phfa truDe.
K~ til nong tai sau, vung (Cd) can can
tq.o b6i: da va cae b<) ph~n cua da, rna lien
ket·ma dudi da, can cd cdn, va cd cdn.
Da d vung nay dai ben, c6 h~ th6ng long
to c{Ing (diu). va h10i mQ-ch bQ-ch huye't thu
nh(m bQ-ch huye't de d6' ve cac hftch vimg
man{.[ tai,
Ben trong da la lop rna lien ket-ma dudi
da. chlcU it nhieu rna md, di trong lOp nay
c6 nhung thanh phan sau day:
- dt)ng mr;tch ngang mr;tt, chQ-y song song
Val cung tie'p va d dudi cung nay 1 em.
rfng Stenon, chQ-y tU sau ra trude, di
kem b6i miiu nho ra tniac cua tuye'n nuoc
bqt mang tai; doi khi mfru nay n&m eo l~p
khoi tuyen va dU:Qc coi nhu mi}t tuye"n mang
tai ph!!. (ing Stenon n&m tr€m mi}t dUdng
thJng ke ttl dai tai toi canh mui cung bEm,
vii co the Sd nftn thay dU:Qc.
- cac sQi t~n cung toa rQng cua cac
nhanh thai dl1dng-m¢t vii nhdnh c6'·m(it
cua day than kinh m(it. Cac nhanh thlin
kinh nay di qua vung cd dn va phan b6 cho
cac cd bam da mg.t.
Can (cd) cein phu rni!tt ngoal cua cd va
dfnh chiftt VaG cd, lam cho vung (cd) cdn la
mQt vung day.
Bd truoc cua can (cd) cein Iii cho bam
cua mQ-c cd mut, Ill. cd bam da m~t duy nhat
c6 mQ-c, va la cho bam cho d.c b6 sau cua cd
cl1iJi, la cd n5.m d vung giua cua rna. Bd sau
cua can (cd) cdn la ch6 bam cua can co"
nang, can nay khong phai la gi khac rna chi
18. la nang cua mQ-c cua vung mang tai. Ve
phfa tren, can (cd) cdn lien tiep voi m(Lc
thai dl1dng. Ong hai xuat va mrJu nho ra
trl1ac cua tuye'n nudc bQt mang tai, di ra
phia truoc, nAm d trong m(!c (cd) cdn, rna d
phan nay nay thi mQ-c tach ra lam hai lao
Cd din lap dfiy vung (cd) cein va dlnh ch~t
vao lop mang xUdng cua xudng ham dudi la
ch6 bam cua ed d.n, chi' rieng d phfa tren thi
cd nay rdi khoi xudng ham dudi d@ bam vao
mom tilp cua Xl1dng go md (hinh 9).
Nen (San) hoc mi~ng
N~n mi~ng (hoi;ic san mi~ng) la khoang
nAm d giUa vong cung 15m cua than Xl1dng
ham dl1ai d phia trudc, va chieu 16i ra tru'dc
cua xl1dng mong d phia sau, gioi hQ-n tren
cua nen mi~ng la niem m(!c mi~ng, va gidi
hQ-n duoi la ldp da du'oi xu'dng mongo Hai cd
hdm-m6ng d hai ben dan voi nhau tren
dUdng giua gQi la dl1iJng aan giua, tf,to nen
mQt hodnh cd mi~ng (diaphragma oris), va
phan chia vung nen mi{!ng thanh hai ph:in:
phdn tren-hdm mong va phan dl1di-hdm
mong (hinh 9).
Phdn tren-hdm mong n~m d phan giua
cua nen mi~ng la vimg dl1di ll1di, se dUQC
rna ta cung voi ll1iii.
Phdn dl1ot·ham mong cua nen mi~ng
hQp thanh boi ba doi Cd:
1. Cd ham·mong bam vao toan bQ chieu
dai cua al1iJng hdm-m6ng (linea
mylohyoidea) cua xudng ham dudi. Ti1 day,
cd hdm-m6ng di xu6ng ve phia mi;.t truoc
than xl1dng mong va ve phia dudng giila, d
day hai Cd ham mong hai ben lien ket vdi
31

31. nhau t9.0 nen dl1dng dan gifta21
di dudng
khap giiia cam Wi xudng mongo Nhu v*y,
hai c(J ham-m6ng t9.0 nen mQt hoanh cd, co
tile dVng nang dd hai cd c&m-mong va htdi b
vung dudng giua va cac tuye'n nudc bqt dUdi
[udi b phfa ben ngoai hdn. Cac Cd ham-
mong dU<;lc chi ph6i bbi day than kinh tam
thoa, thong qua nhanh thu ba cua no la day
than kinh ham dUdi (V~, tu day nay tach
ra nhanh cd ham-mongo d phia tren hai cd
ham mong 1a hai cd c!im-m6ng.
2. Cd cam-mong Oa cd dai) di til cu cam
du'di eua gai cam xUdng ham dUdi Wi m<itt
tru'ae xUdng mang va duqc chi ph6i bbi day
than kinh hq thi¢t22
, nhung s<;li v*n d9ng
eua day than kinh nay xuat phat W d09.n
tu.y sci'ng cd Cli C2 •
:3. Bz,lIlg trUr1C cua cd hai than2
:! bam VaG
riinh cd hai than (can gQi la h6 cd nhl than)
6 bd du'di eua xudng ham duai, til day, bvng
tniac eua cd hai than di ra phia sau, tiep
then bih m9t gan trung gian, gan nay duqc
niu vi'to xu'dng mong bbi m9t diii gan hinh
vong thong I(;mg. Cd hai than ciing dUQc chi
phoi bbi day than kinh cd ham-mongo Cd
hai than dli(jC che phu b lOp nong bdi cd
ham da co' va da. Ca ba cd cua vung tren
mong rna ta (j tren deu Ia cae cd h9. ham (h{l
xuang ham dudi) va nang xudng mongo
Phan dudi ham-m6ng tudng ung vai vung
tren mong can duqe gQi la tam giac trUde eua
c6·. Trong phan nay ngu'di ta phan bi~t m9t
vung giua ho~e vung dUdi c!im, nAm b giua
cac bt,mg trudc eua hai cd hai than d hai ben,
Vfl hai vung d ben ngoai, nAm giua bVng
tniae va bvng sau cua moi Cd hai than d moi
ben, thi t~o nen hai vung dudi ham, hinh
21 Dvong dan gii1a: la len 99i m¢t s6 c8U tlilo do cac Cel d6i
xCtng. cung ten, asat hai ben dtIong giiJa, c6 GaG tho sQi dan
ket voi nhau tii'O nen mol dVong thfing d chinh giVa. e6 khi
giong nhlI mot gan dai. ehk. Vi dl,l VEl duong c!an 910'a nhLf
vay thay d giO'a hai co ham-mong ij nen mieng, hoo:'ic gilla hai
co nimg h~u m6n ij ph<'ln day ch{iu, ij thanh sau eua hau
(hong).
n Day than kinh ha thi~t: trong it saeh tieng Vi~t con goi la
than kinh dfill hfillhW. la d6i day than kinh so so XII, chu yeu
chi ph6i van dong eac cd ClIa ILfdi va m9t s6 cd ella vung tren
mong.
,,, Co hai than: cOng goi la Cd nh; tMn. 10lili cd e6 hinh the dolic
bl$t la c6 hai bung co nOI tlep vCi nhau b6'i m9t gan ij giO'a,
:i2
tam giae, se dl1QC rna iii d trong chuang noi ve
tuyf/n nuac b9t dudi ham.
LliOi va vimg h.tai
LUdi 1a mQt co quan cau bW bdi cd va
m:;1C, be m~t )uai dU(jc phu boi niem m:;1C
day, va day lUdi (hol)c cu6ng lUdi) dinh
lien vdi nen mi~ng, hinh thanh m9t vung b
giua eua phan tren ham-m6ng eua niln
mi¢ng. Niem m~c phu m.;lt tren ludi co chua
cd quan vi giac, la b9 phq.n cam nh~n giae
quan nem, va 18. nai phat sinh phan X0 tiet
tai cae tuyen nuac bQt phv thuQc h6e mi~ng
(hinh 9-12).
Ph§.n trudc cua ll1di la ph§.n tv do, co
kha nang chuygn dQng rdt d@ dang. Phan
nay eua Iuai, chiem toan b9 phan khoang
mi~ng nAm d ben dudi vom kh.1u cai xudng,
va gidi hQ.n 0 hai ben va phia truCie bi1i cae
eung rang lqi tren va duOi.
Khi ng~m mi~ng, thi ludi lap day h6c
mi¢ng chinh thue va bi{{n hoc nay thanh
m9t khoang iw. d nhung ngudi bt thieu
rang, thi ludi can co xu huang chui VaG ca
nhung khoang tr6ng do thieu rang do.
Ludi la m9t cd quan phV cua dudng tieu
hoa vi nhd nhung gai lUdi ngudi ta cam
nh~n duqe nhung vt cel ban va danh gia
du<;lc chat lU<;1ng cua thuc an. LUdi cung
tham gia vao cac hO{lt d9ng mut (hut vao),
giu thuc an trong mi~ng, va phan ph6i thuc
an VaG khoang giua m~t nhai cua cac rang.
Luai gop phan t{lO nen kho'i (el,lc) thuc an,
dAy no ve ph{a sau tai ha'u (hqng) vao hie
nu6t. Luai con 1a m9t cd quan t{lO Idi n6i va
hoan thi~n am thanh phat ra til thanh quan.
Hinh the" ngoai: Ludi co hinh bau dve
vo-i trVc dai trudc-sau, hdi d~t theo chieu
tren-duai, vdi m9t dinh hudng ra trudc.
LUdi co hai m~t, hai bd, mQt di'nh 21
, va mQt
day (ho~c radix linguae: rJ ludi).
,. Dtnh ludi 1.3 dau phfa trllCe. thu nho, mongo hoi nhon cua
Illdi. ng6n nglI dan gian 99i dl'nh Illdi la dau ludi, Day Iud, 18
phan sau cling ella Illdi. r¢ng. day. ng6n ngii dan gian hay goi
la eu6ng Judi.

32. M(it lren hoi;ic lling llLrii (dorsum
ltn{.fuae) d~t theo chieu ngang va cong 16i
theo m;)t phAng dting dqc. Giua mQt phfin
ba sau va. hai ph:'i.n ba truoc cua m:)t tren
c6 m()t l'fmh hinh chua V gqi Ia V llidi
(sulcus terminalis: ranh tan), md ra phia
trudc. (j dlnh clla V Iuai co mQt h6 nh6 gqi Ia
US tit ({ora men caecum), day 18. di~m g~p
nhau cua ba mnm phoi thai eua Iuai, va
dong thai cung 18. di@m phat sinh tuyi?'n
t{iap 6 gi:li do~n ph6i thai (hinh 10).
Lo (it d ngudi Idn c6 th~ th@ hi~n nhu mQt
h6 16m nong ho$-c s,lu. Nhvng khi 16 nay giu
nguyen t{nh ch{lt ph6i thai thi se IS. mQt 6ng
thflng til La tit tdi ti';tn eo tuye'n giap.
Ph:'i.n m$-t tren Iuai d phia truck V llldi,
cbn gqi Ia phan mi~ng cua llldi, nAm ngang,
c6 milt ranh ch?y dQc theo chieu trudc sau d
chinh giua, nen gqi Ia ranh giila (sulcus
medianus). d hai ben cua ranh nay niem
m<,lC IVdi c6 nhung 16i rat nh6 gQi Ia cac gai
ludi".!.·', then kich thuac Ian d:'i.n va so IUQng
nh6 dfin, cac gai nay dUQc gQi 103. gai chi, gai
hi, gai n{[m va gai ddi. Cac gai ddi, hO{lc
gai co ranh bao quanh, chi c6 9 toi 11 cai,
cung xAp xep theo hinh chu V d ngay phia
trVdC ranh t(in; trong cac gai ddi nay va cac
gai n{{m, {.fai hi co nhung n{l vj giac, Wc Ia
d.c co quan nh~n cam (reccptor)26 v~ giac,
trong khi cac gal chi thi giU ehuc nang
cd hQc.
Ph:1n m$-t tren iUdi CJ phfa sau V IUdi,
con gqi la phan hau, dung dQc, co d:;ic di@m
1h ndi qp hQp clla nit nhieu cae nang bflCh
h{Jyet, bo' trf kh6ng dell, toa.n bQ duqc gqi Ia
" Cac gal 11.101 c6 4 IO~1 991 la gai hinh cM (nho nhU sdi chi),
gai 103. gal hinh ntlm va gal hinh dlil. De cho gon, trong tai lieu
nay se chi dung cac tU: g81 chi, galla. gal mfm va g81 dlii. Gai
Iuoi c6n goi 11'1 nhu Illal (nhu dai. nhu nam. nhu hi., nhu chi).
26 Cd quan nMn cam: la nhiing cau truc co chuc nang dac
biE)t 1.'1 thu nh$n cac kich thich tCt b!1m ngoai ho~c ben trang Cd
the. va thu6c nhieu ban chat khac nhau (glac quan, cam giac.
thay doi ve huyet ap, vi! cac khi trong maul. roi dan truyi!n
vao he thong than kinh de Xl! IY. Ngay nay cac tai liE)u lieng
Anh. Phap va co the nhieu thu !ie'ng khac giu nguyen tCt
receptor de chi nhung cau truc nay (tham chi 11'1 cac dIu truc
phan III 0 mang te bao de tiep nhan cac phan tl! ben ngoai
nhll harmon cling dUdC 99i loll receptor). Do do chung toi dung
h~1 thua! ngu thay doi cho nhau: receptor hoac Cd quan nMn
cam.
hc;wh nhdn llLdi ho:;ic amidan llliJi27
• Giai
h~n sau-duai eua phfin sall nay cua Iuai co
ba ni/p llldi-thanh thi~t28, trong d6 co m9t
nitp giiia (plica glossoepiglotticae media:
nitp llldi-thanh thi~t giila) va hai nitp ben
(plicae glossoepiglotticae laterales: nlp llldi,
thanh thi~t ben), deu n6i Iuai voi S{ln thanh
thi~t, va giila ba nep nay c6 hai lorn nho gQi
Ia cac thung lung thanh thi~t (valleculae
epiglotticae).
Mat dlldi cua luai kern ph&ng hon so voi
m~t tren, va d tren dUdng giila co mQt nep
gQi Ia ham itldi (frenulum linguae), ham
Iuai n6i m$-t duoi Iuai vai ranh huy~t-Illdi
va co tac dlng h~n che cac dQng tac cua
dinh Iudi.
ohai ben cua day ham Iuai co hai clc
nho nBi len do Ia cac clfe dlLdi llldi, tren
dinh cua m6i ClC co mQt 16 md cua (fng
Wharton; ben ngoai nua c6 16 md Clla eac
6ng bai xuat chinh clla cac tuyen nuoc bQt
dUdi luai (6ng Bartholin), xa hdn ra phfa
ngoai thi co hai l tuyen nuac bQt dl1di luai,
voi 16 md cua nhung 6ng tiet phl nh6 hdn
(6ng Rivinus, khoang 5-10 6ng).
Song song voi ham ludi, d m~t duai IUdi
mlii ben co mQt vet mau xanh cua anh
mQ.ch fILm sau, giai h~n a phfa ben ngoai
bdi mQt mao nhi) ho~c mQt nep lorn nh6 gQi
Ia nlp ren (plica fimbriata), ch~y song song
vai bd Iudi.
Rai biJ ben cua IUdi tron va nh~n, lien
quan voi milt llidi cua cac riing. Dqc theo
phfin sau cua cac bd nay co cac 16 rna ra
ngoai cua cac tuyitn nhdy Weber.
Dinh llidi (apex linguae) d~t theo chieu
tren-dudi, la ph:in di dQng nhat cua Iudi. Ve
phia dinh IUdi, con co mQt d6i tuyen nude
21Hanh nhiJn la tCt dich tCt amydan (nghfa tieng Phap) de chi
cac cau truc mo Iypmpho it nhleu t~p trung, ndi sinh san ra
cac te baa Iympho. Trang tai li$u nay S8 dung hai tU nay thay
the cho nhau la 11'1 dong nghTa
26 Thanh thi~t (Epiglottis) la ten goi m¢t sun b phfa tren cling
cua thanh quan hinh giong cai 1110"1, co chuc nang d~y kin
thanh quan trong d¢ng tac nuot, do d6 trong CaG tal lieu ti~ng
Viet co hai caGh goi' SI,Jn thanh thi~t, sun nap thanh quan.
Tuy nhien. theo danh phap quoc te thi epig/olliis co nghfa 11'1
tren thanh m6n
33

33. h9t thuQc IO{li tuyen pha, g9i la tuy{/n
Blandin-Nuhn.
fJay (cu6'ng) htdi la phan IUdi dfnh VOl
khung xudng va la ndi hQi tv clla nhung cd
tham gia 'laO eau t~o clla ludi; phia ben va
dttdi cua d{IY IUdi 103. ndi cac m9ch mau va
thrin kinh di 'laO IUdi.
Khung xu'dng·sgi ella lu'oi: LliBi nhli
mb trio d phAn trcn khang c6 khung xlldng
rieng: tuy nhien, vi htdi duqc t90 nen ehu
yeu bdi nhieu cd, trong so d6 c6 cae CO chi
nam d hen trong lliai (nQi t9i), nhung I?i c6
nhieu cd di tai Iuai til bEm ngoai (ng09i Iai),
nhi) cae cd nay ma llidi e6 thJ chuyJn d9ng
nYt de dang, nen c6 th~ rna tii khung xlldng
(j gH1p vdi Iudi, li:J. ch6 bam ella nhung cd
ngo,!-i lai, va mQt khung '<;~li eho nhung cd
n91 u.l bam. Khung xlldng ella hrai bao gam
xlldng m6ng va mom tram cua xll(ing thai
dlfdng, con khung sqi eua IUdi baa g5m
Infmg m6ng-Illdi, bam 'laO bd tren clla
xUdng m6ng, d phan giua hai sitng nhd ella
xUdng nay. nli.m d dlidi niem m<}.c phu mi;it
t1'l2n cua IUdi, va 'laO uach lllih. Vach llidi 103.
m9t miinh 89i hlnh liem, dl1ng dge d trong
m:)t phiing dung giua clla IUdi, day cua
txich llidi dinh voi mang mang-llidi va than
.nMng mong, con dinh cua uach hU'dng ra
phia trlidc ve phia dinh llidi. Cac cd bam
v:3.0 khung xlidng sqi nay d~ cau t{lO nen
hrai (hinh 11).
Cae ed eua luCii: Lua] Ia m9t kh6i thtt,
(t9ng tinh clla hiai Ia d9ng tac phoi hQp ella
17 cd, trong d6 16 cd Ia nhung cd nAm a hai
ben do'i xung vdi nhau, va khong bao gid
thicu. cac cd nay t90 thanh 7 doi, va 2 co Ie;
e6 m9t cd khi e6 khi kh6ng g9i lit cd h<;mh
nhfin-Illdi (amidan-Illdi) (hlnh 12, 16, 17).
A) Cac Cd tii ben ngoai di tili luiii
(ngoc:i lai)
* C(J crim-Illdi (m. genioglossus) la cd
doi, nbm doi xung, t90 nen toan b9 phAn
tntae-dudi clla phftn Iliai di dQng cua Ivai.
Cd b&t dAu tit phfa truac bai m9t gan bam
VI3.0 m()m ciim tren clla gai cdm d ml)t sau
than xlldng ham duai; tit day cae b6 cd toa
len tren va ra sau thanh hlnh qU?t, voi
nhung sqi cd c6 chieu huang khac nhau, t{lO
cho htdi c6 nhung dQng tac thay del. Nhung
34
b6 sQi cd trEm cung t?O thanh dVdng hlnh
cung cong ra trudc, di tdi qn dinh llidi va
den bam t~n vao din clla luai. Nhung b6 sqi
cd duoi cung thl hftu nhli nbm ngang tu
trudc ra sau, Wi bam 'laO bd tren xlldng
mong, va 'laO mang mong-llldi, k~ cit 'laO
,<;¥n thanh thi~t. Nhung b6 sQi trung gian d
giua hai I09i k~ trE!ll, thi day dl)c, ch:;ty
chech tdi phAn sau cua lliai.
D¢ng tac: Khi nhung sQi tren cung co,
thl keo dinh Iuai xuong phia sau ph&n
dUdng khdp giua clla dm. Nhung sqi trung
gian d giua cd co, thi ep luai xuong nen
mi~ng, con khi cae sq'i dUdi cung co thi keo
xUdng m6ng len trE!ll ho?c dua di'nh IUdi ra
ngoai mi~ng.
.. Cd tram llidi (m. styloglossus) cung Ia
cd doi, bAt d&u bai m9t gan nha d phia sau
bam 'laO mom tram xliUng thai dlldng, tit
day die b6 sQi cd taa ra hlnh qUl.lt tai 'lung
day va phAn sau cua Iuai. Cd di tii m(Jm
tram toi phftn ben cua than llirii.
Nhung sQi d tren eung clla C(J tram-htdi
t90 nen bd ella luai, suot tit day tdi di'nh
llldi, c6 m9t nh6m b6 SQi cd huang 'laO phia
dUdng giua va bam t~m 'laO uach llldi, con
m9t nh6m b6 sQi cd khac thl t{lO nen phun
ben cua phftn sau Iuai.
Nhling sQi cd d duoi cung bAt cheo d
phfa trudc voi cac sQi chinh clla cd sitng-
lurJi, rai voi ph&n chinh, We phfin day luai
clla cd dlldi-lIlJi, tiep t1,lC di 'laO phfa trong
ella cd nay d~ bAt cheo voi cac sQi ella cd
llidi dudi va toi dinh lurii thi b~t eheo vdi
cac sQi ella cd trdm-Iudi ben doi di~n.
DQng tac: Rhi m9t cd tram-Iuai co thi
keo Iuai ra phfa sau, len tren va ve phia
clla cd co; neu ca hai cd CO dong thdi. thi
chung keD Ivai len tren va ra sau, ve phia
man kha'u cai.
.. Cd dlldi-llidi (m. hypoglossus) Ia cd
doi, hlnh ehu nh~t, nflm d hai ben cua day
llldi, ben tren xlldng mong. Co baa g5m hai
phfin, khac nhau tuy theo vi trf bam 'laO
Xl1dng m6ng. Phan sitng-Illdi bam 'laO toan
b9 ehieu dai ella b2J tren sitng Mn xlldng
mong va phan tiep giap ella sitng nhd
xlldng m6ng.

34. Khe thanh mOn (thanh mOn)
N~p thanh am (d~y thanh
N~p ti~n dinh (day thanh am a;',·--J
hoac day thanh am tI~n)
Nep pheu-Ihanh thie! (pheu-nap thanh
-"'''''''<--- Khuy~t 9iao pheu
Cu sun sllng
;,..-- eu 51:/n chern
'1--- Ngach hinh qua Ie
Sun thanh thiel (nap Ihanh mon)~=:;j~~~
Thung lung thanh thle!
;=::=--:""'~-- Nt1"p hJOi-thanh thie! b&n (hoac ngoai)
N~p lum-Ihanh thle! gnJ'a
Lc5 tit ella Ilu~--#~,
Ranh tan (ranh hinh chll' V) ella Ilurn--..Jt.di ,lIiI-.,.....
Gai dtli (Nhu d.'l---.:::;c....__
Gai Is {nhu
Gai n6n (nhu
Gal nam (nhu narnl----.~
Gal chi (nhu cno--~~
~~~~~:~~~=: Hanh nha.n Il.lOi (amidan 11I0i)Day 100 (cu6ng lutri)
Hanh nhan khau cai
(amidan kh~u cai)
-,j'---- Tru Intac man khau cai
(cung khau cai- IVai)
Mal Iren hJOi (h.Ing hIOi)
1"''-'''--...,--1'--- Ranh giua 100
Hinh 10. Llfoi (phan namngang va phan dang th~ng) va 10 thanh quan I"ln (10 vao Ihanh quan)
Co dQC Iren IU'Oi
----7~Q~P~~~~:.-- CO ngang Illm
~--~ -~~~~
I LO l,tcua lu~
, .
1- .j Day lUrn (cu6n9 lurn)
Caham-mong
Cacam-m6ng
xucmg mong
Thung lOng Ihanh thi~t
1---- Sun thanh thi~t
(nAp thanh mon)
nl1n dinh Ihanh quan
"'--jJ+-- Sun giap
Hinh 11. Llfoi va nen hoc mi~ng (thiet do dang dqc giua)
35

35. Co khau cai-llJOi - - --_--,
Co Iram-Il,rOi - - - -_ _ --,
Dinh 11IOi -~::::::::::::1
Co doc dll6i 11I0i--~
•
HCilnh nhan kh£u cai (amidan kh~u cai)
;i----- -- Co lram-hau
t----- -- Co khfl hau tn~n, b6 11I0i-h~u
A ....... ~ ftf-- - - - - Co khft hau giO'a, b6 sun-hau
Co c.m-I~ ----./
Co cltm-mong -===~/Co m6ng-ll1O'i -
Ca ttam-m6ng - - -____
Mang giap-m6ng -======~~Co giap-mong
Manh ben ttai ctia sun giap
Co nhan-giap, b6 !hang, b6 ch~ch
~------ Co khfl h~u giO'a, b6 sllng·h~u
-------- Sling Ian xlIoog mong
- '7--- --- Co khft hilu dll6i, b6 giap-hilu
;';?::::zS1-::;::t ---- Co khit hau dllal, b6 nhan-hau
Hinh 12. Cae ea ella hrai
Cae 6ng bai xu~t nh6 eua luy~n dll6i I
Cue dll6i II"~ ____........,
6ng bai xU~·;I~]~.:==1:l~euatuyl1"n
Co I '
,-
"-:.
• •
Co hal than. bl,mg Irvac ___.....J
36
~----~--- Tuyen nllOc bQI dll6i 11I0l
i:----- --- 6ng bai xuat eua tuy~n dl1O'l ham
--:;;;~-------- Tuy~n nutJc bot diJ{Ji ham
~~ 'f----- - Co ham·mong
'---- Co cam-m6ng
Hinh 13. Tuyen mfae b9t dlfai IlfCti

36. Phan day-IlLdi thl. bam vao than xudng
m6ng, V.?l0 bd 16m ella ch6 bam ella cd dim-
luiii vii. va~ phia tren ehB bam cua ed ham-
mong d xVdng ham dvoi. Til nhling nguyen
u.Y n:iy, c8. hai phAn eua cd duai·[udi, each
nhau bdi rnQt khoang trong, di chech l€m
tren, ra tntoe, va va~ trong, toi ph:1n ben
ngoai ella Ivdi. Hai ph:1n nay duqc lien ket
vdi nhau bdi nhling b6 tren clla cd tram-
ludi rna chung b&t cheo, rbi eh0-Y tiep tdi
dinh iUdi va Wi uach ludi.
DQng tac: cd dUdi-luui keo ludi xuong
dtidi. eel niiy lil dbng v~n vdi cd clim·[uai, va
voi cd tram-luBi d mQt mue dQ nhat dinh.
)Jeu ca hai cd hai ben cung co thi hai cd
dUdi-luai keo IUdi ra ngoai mi~ng.
* Cd khdu ceii-Iuai (m.palatoglossus) Ia
eel d6i, t~o nen trv trudc cua man khilu ceii
(eo mi¢ng- hr;mg). Cd khau cai-Iuai chQ.Y tU
tren xuong duoi va van trong, tdi phnn ben
cua day [uai, d day cac sqi cua cel nay tr(in
l;n vdi cac h6 sdi cua cac cd tram-luai, hau-
llLdi va hr;rnh nhan-luai.
DQng tac: tham gia vao dQng tac nang
d{lY IUdi, lam giam bch thuoc clla eo hQng-
mi$ng.
* Co hr;rnh nhan-luai hoQ.c amidan-luai
(m. amygdaloglossus) dvqe eae tac gia Phlip
neu len nhu m9t cd khi co khi khang. Khi
c6 thl. no dl1qc rna tit Ia m(it bo cd nha bam
van can htiu, can nay di tiep ve phia m?t
sau ella hq.nh nhan khau ceii. Ttl day, cd
h(lJrh nhan-luai di xuong dvoi tdi day luBi,
va van phia trong d@ dan Vdj cd cung ten d
ben doi di~n.
DQng tac: hai ed cung eo thl nang day
[uai len tren ve phia vom khilu cai.
"' Cd hau-luai (m.pharyngoglosssus)
thvc ra chi la nhling b6 tren cung eua cd
khit hau tren, cac b6 ed nay ch:;ty xuong
dudi va ra trvoe d dvoi cd dUdi-luui, roi tr9n
Hin voi nhling b6 sqi cua cac cd khac
clla hidi.
DQng tae: keo luBi ra sau va hdi len
phia tren
B) Cric Cd nlim d trong [uBi (n(ji tq.i)
* Cd [uBi du{Ji {m. longitudinalis
inferior = cd dQc duaO: t:;to nEm philn duoi
cua Juai; cd nay aphia sau thi n&rn giUa cd
clim-iuai va cd duai-iuai, eon d phia truoe
thl. nArn gilia cd tram-Iudi va cd clim-ludi.
D(mg tac; keo dinh Ium ra sau va xuong
dVdi, lam eho Juai ngftn l:;ti va uon IuBi cong
len tren.
". Cd luai tren (m. longitudinalis
superior =cd dQc tr{m) nArn ngay d bEm duoi
lap niern m:;tc va lOp din cua m:;it trEm Ivai;
cd ch:;Ly dQc tU day {uai toi dinh Iuai va bam
vao dinh ludi.
DQng tac: nang dinh ludi len cao va keo
IuBi sang ben ve phfa ed co.
". Cd ngang (m. transversus linguae =cd
ngang Iuao, b8.o gam nhling b6 sqi ed eh:;ty
theo chieu ngang clla Iuai, do do Ia mQt eel
Ie, n~m d ben duoi clla cd doc tren cua ludi.
Cae b6 sqi cel bam vao m:;it ben cua vdch
IUdi va vao m$.t sau clla lup d¢m eua niem
mr;rc phu bd Ivai.
DQng tdc: cd ngang 1l1ai co se thu nha
chieu ngang clla luai va do d6 lam bing
chieu dai clla Iuai, ho$.c uon IVdi cong
thanh hinh mang dQc.
"' Cd dilng dQc (m. verticalis linguae :::
cd dilng dQc IUdi) xuat phat til m$.t sau clla
can Iuai, roi den bam vao ldp duai niem
mqc eua mi;it dudi luai.
Di)ng tac: lam dfi!t luai theo chieu tren-dudi.
Cac ffi'ilch rnau va day than kinh
clla htdi (hinh 16 va 17)
DQng mqch: luoi kh:i giau m:;teh mau
nuoi duang, chu ye'u Ia cac nhanh clla dQng
mr;Ich Ium va thu ye'u la dic dQng mr;Ich
khtlu ceii len va dQng mq.ch h6.u len (nhanh
clla d9ng mq.ch canh ngoai).
C6 hai vung hinh tam giac qua d6 c6 th@
vao duqc tOi dQng mq.ch tum, trong hai vung
nay, dQng m:;tch luai chi bi che khuat bdi cd
m6ng-lum va tuye'n nude bQt dum ham.
Tam giac Beclard co nhung c:;tnh Ia:
sitng ldn xudng mong, bd sau cua cd mang-
37