Bai giang tam_ly_hoc_dai_cuong

1
TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG
Giảng viên
Nguyễn Thị Đỗ Quyên

2
GV
Kiểm tra
Đánh giá
Tâm lý học
đại cương
SV GV
Tài liệu
HT
Phương
pháp
DẠY VÀ HỌC MÔN TÂM LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG

3
NỘI DUNG TỔNG QUÁT VÀ PHÂN BỔ THỜI GIAN
Chương Nội dung
Tổng số
tiết
Trong đó
Lý
thuyết
Bài
tập
Kiểm
tra
A B 1=2+3+4 2 3 4
1 Khái quát về khoa học tâm lý 4 3 1
2
Cơ sở và sự hình thành, phát
triển của tâm lý
9 7 2 0
3 Hoạt động nhận thức 14 9 4 1
4 Tình cảm và ý chí 7 5 2 0
5 Nhân cách 8 6 2 0
6 Một số hiện tượng tâm lý xã hội 3 2 1 0
CỘNG 45 32 12 1

4
CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT VỀ KHOA HỌC TÂM LÝ
I.Đối tượng, nhiệm vụ, vị trí và ý nghĩa của TLH
II.Bản chất của hiện tượng tâm lý người
III.Các nguyên tắc và phương pháp nghiên cứu TLH
1.Tâm lý là chức năng của não.Nhận định đó được dựa trên
cơ sở nào?
2.Hãy phân tích và chứng minh rằng: Tâm lý là sự phản ánh
hiện thực khách quan thông qua chủ thể.Nguyên nhân nào
làm cho tâm lý mỗi người mỗi khác.
3.Bản chất xã hội lịch sử của tâm lý người có biểu hiện như
thế nào?

5
I.Đối tượng, nhiệm vụ và ý nghĩa của TLH
3.1.Vị trí
TLH có mối liên hệ
với Triết học,
KHTN và KHXH
3.1.Vị trí
TLH có mối liên hệ
với Triết học,
KHTN và KHXH
-NC bản chất
-Phát hiện các quy
luật
-Tìm ra cơ chế
-NC bản chất
-Phát hiện các quy
luật
-Tìm ra cơ chế
Hiện tượng TL.
Một hiện tượng
tinh thần do
TGKQ tác
động
vào não con
người sinh ra.
Hiện tượng TL.
Một hiện tượng
tinh thần do
TGKQ tác
động
vào não con
người sinh ra.
1.Đối tượng của TLH1.Đối tượng của TLH 2.Nhiệm vụ của TLH2.Nhiệm vụ của TLH 3.Vị trí và ý nghĩa của TLH3.Vị trí và ý nghĩa của TLH
3.2.Ý nghĩa
-Giáo dục
-Cá nhân
-Các lĩnh vực khác
3.2.Ý nghĩa
-Giáo dục
-Cá nhân
-Các lĩnh vực khác

6
II.BẢN CHẤT CỦA HIỆN TƯỢNG TÂM LÝ NGƯỜI
1.Bản chất1.Bản chất
tâm lý ngườitâm lý người
2.Chức năng2.Chức năng
của TLcủa TL
3.Phân loại3.Phân loại
hiện tương TLhiện tương TL

7
1.1.Tâm lý người là sự phản
ánh hiện thực khách quan
vào não người thông qua chủ thể
1.2.Tâm lý người có bản chất
xã hội lịch sử
1.Bản chất tâm1.Bản chất tâm
lý ngườilý người

8
Tâm lý là động lực thúc
đẩy hoạt động
Tâm lý điều khiển và kiểm soát
hoạt động
Tâm lý giúp điều chỉnh hoạt động
2.Chức năng2.Chức năng
của tâm lýcủa tâm lý
Tâm lý giúp định hướng
hoạt động

9
3.Phân loại3.Phân loại
hiện tượng TLhiện tượng TL
Tính chủ định
của TL
Số lượng các
hiện tượng TL
Thời gian
tồn tại
-Quá trình tâm lý
-Trạng thái tâm lý
-Thuộc tính tâm lý
-Hiện tượng TL có ý thức
-Hiện tượng TL chưa
được ý thức
-Hiện tượng TL cá nhân
-Hiện tượng TL xã hội

10
III.CÁC NGUYÊN TẮC VÀ PHƯƠNG
PHÁP NGHIÊN CỨU TÂM LÝ
1.Các nguyên tắc chỉ đạo
-Nguyên tắc quyết định luận
DVBC
-Nguyên tắc thống nhất tâm lý,
ý thức, nhân cách với hoạt động
-Nguyên tắc nghiên cứu tâm lý
trong mối quan hệ giữa các hiện
tượng TL với nhau.
-Nghiên cứu TL của 1 con người
cụ thể, của 1 nhóm người cụ thể
2.Các phương pháp nghiên
cứu tâm lý
-Phương pháp quan sát
-Phương pháp thực nghiệm
-Phương pháp phỏng vấn
-Phương pháp điều tra
-Phương pháp trắc nghiệm
+Khái niệm
+Phân loại
+Ưu, nhược điểm
+Yêu cầu

11
ĐỀ TÀI THẢO LUẬN
Hãy chọn các phương pháp nghiên cứu phù hợp cho những đề
tài nghiên cứu sau:
1.Tìm hiểu sở thích đi du lịch của sinh viên Đà Nẵng.
2.Đánh giá sự hài lòng của khách du lịch nước ngoài với du
lịch biển Đà Nẵng.
3.Khảo sát nhu cầu đi du lịch nước ngoài của người dân Đà
Nẵng.
4.Đánh giá sự hài lòng của thực khách về cung cách phục
vụ tại một số nhà hàng ven biển Đà Nẵng.
Yêu cầu trình bày tối đa 5 phút/nhóm

12
TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ THẢO LUẬN
Điểm tối đa: 10, gồm các điểm thành phần:
-Chuẩn bị: 2 đ
-Nội dung: 4 đ
-Trình bày: 2 đ
-Phản biện, đặt câu hỏi: 1 đ
-Hợp tác, phân chia công việc trong nhóm: 1 đ

13
CHƯƠNG 2
CƠ SỞ VÀ SỰ HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN
CỦA TÂM LÝ
Chương
2
I
III IV
IICơ sở xã hội Cơ sở tự nhiên
Sự hình thành và
phát triển tâm lý
Sự hình thành và
phát triển ý thức

14
I.CƠ SỞ TỰ NHIÊN CỦA TÂM LÝ CON NGƯỜI
1.Não và TL
2.Phản xạ có ĐK và TL
3.Hệ thống tín hiệu thứ hai
và TL
4.Quy luật hoạt động TK
cấp cao và TL
Não là tiền đề vật
chất của TL
Phản xạ có ĐK là cơ sở sinh
lý của hoạt động TL cấp cao
HTTH thứ 2 giúp con người
nhận thức bản chất SV rõ hơn
Cơ sở sinh lý để giải thích các
hiện tượng TL đa dạng của
con người

15 Hình 1: Các vùng chức năng của não

Hình 2: Quá trình tiến hóa não

17
Não càng to càng thông minh?
-Vượn xưa: 500 – 600 cm3
-Người vượn: 750 – 1250 cm3
-Não trẻ sơ sinh: 390g
-Não trẻ 9 tháng tuổi: 660g
-Trẻ 7 tuổi nặng 1280g
-Người lớn trung bình: 1400g
-Nhà văn Nga Turgenev: 2012g
-Nhà thơ Anh Byron: 1807g
-Triết học Đức Kant: 1650g
-Nhà thơ Đante: 1420g
-Nhà toán học Đức Gauss: 1490g
-Nhà sử học Đức Tawringe: 1207g
-Nhà văn Pháp Antone France:
1017g
-Bộ não nặng nhất: 2850g

Hình 3: Phản xạ có điều kiện của Pavlov

-PXC ĐK là phản xạ tự tạo trong đời sống cá thể
-PXC ĐK được thực hiện trên vỏ não
-PXC ĐK được thành lập với kích thích bất kỳ
-PXC ĐK báo hiệu gián tiếp các kích thích không có điều
kiện sẽ tác động vào cơ thể.
-PXC ĐK có lúc tạm thời ngừng trệ hoặc bị kiềm hãm không
hoạt động.
Giúp cơ thể đáp ứng kịp thời, phù hợp với những thay đổi
của môi trường xung quanh.

Hệ thống tín hiệu thứ nhất Hệ thống tín hiệu thứ hai
Tất cả các sự vật hiện
tượng trong HTKQ và
thuộc tính của chúng tác
động trực tiếp vào giác
quan của ta.
Bảng đen
Cây bút
Đoàn kết Sự phẫn nộ
Hệ thống tín hiệu thứ 2 là
cơ sở sinh lý của tư duy
ngôn ngữ, tư duy tưởng
tượng, ý thức và tình cảm
 giúp con người nhận
thức bản chất SVHT rõ
hơn

21
4.1.Quy luật hoạt động theo
hệ thống
Nghiện game
online
Nghiện ma túy
Nghiện thuốc lá
-Các vùng khác nhau trên vỏ não phối hợp với nhau để nhận và xử lý
thông tin.
-Khi xử lý thông tin , vỏ bán cầu não tập hợp các kích thích thành
nhóm, thành dạng,thành một chỉnh thể hoàn chỉnh gọi là hoạt động
theo hệ thống.
-Định hình (động hình): PXCĐK diễn ra kế tiếp nhau theo một trật tự
nhất định.

4.2.Quy luật lan tỏa và
tập trung
+
+ +
- -

4.3.Quy luật cảm ứng
qua lại
+
+-
-
Cảm ứng
qua lại
đồng thời
Cảm ứng
qua lại tiếp
diễn

4.4.Quy luật phụ thuộc vào
cường độ kích thích
Kích thích có cường độ lớn có thể gây ra phản ứng mạnh,
kích thích có cường độ nhỏ gây ra phản ứng yếu trong
phạm vi con người có thể cảm thụ được.

25
II.CƠ SỞ XÃ HỘI CỦA TÂM LÝ CON NGƯỜI
1.QHXH, nền VHXH và TL
2.Hoạt động và TL
3.Giao tiếp và TL
4.Quan hệ giữa giao tiếp
và hoạt động
5.Tâm lý là sản phẩm của
hoạt động vào giao tiếp
-QHXH tạo nên bản chất con người
-Nền văn hóa xã hội là nguồn gốc của sự
phát triển tâm lý
Tâm lý, ý thức, nhân cách được biểu hiện,
hình thành, phát triển thông qua hoạt động
Tâm lý, ý thức, nhân cách được biểu hiện,
hình thành, phát triển thông qua giao tiếp
Giao tiếp cũng là một hoạt động
Hoạt động và giao tiếp là qui luật tổng quát
để hình thành và biểu lộ tâm lý

26
1.1.QHXH và TL
*Quan hệ xã hội là tập hợp các mối quan hệ của con người:
-Quan hệ sản xuất
-Quan hệ đạo đức
-Quan hệ pháp quyền
-Quan hệ tình cảm, huyết thống,…
*Các chế độ xã hội khác nhau thì tâm lý con người cũng khác nhau
*Quan hệ xã hội tạo nên bản chất con người. Cơ chế chủ yếu của sự
phát triển tâm lý con người là cơ chế lĩnh hội nền VHXH

27
1.2. Nền VNHX và TL
Di sản văn hóa vật thể
+Vịnh Hạ Long
+Phố cổ Hội An
+Động Phong Nha
+Cố đô Huế
+Thánh địa Mỹ Sơn
Di sản văn hóa phi vật thể
+Nhã nhạc cung đình Huế
+Cồng chiêng Tây Nguyên
+Ca trù
Người Việt xấu xí
+Giờ cao su +Thiếu tự tin và óc phê phán
+Bệnh hình thức +Không tiết kiệm
+Thiếu trách nhiệm cá nhân, thừa trách nhiệm tập thể
+Thể lực kém +Thiếu thực tế
+Tinh thần hợp tác nhóm còn hạn chế +Tác phong nông nghiệp

40
13.Cách trình bày vấn đề

41
14.Ba bữa ăn một ngày

42
15.Phương tiện đi lại

43
16.Cuộc sống người già

45
18.Tính khí và thời tiết

50
23.Cách hiểu về nhau giữa người
phương Đông và phương Tây

51
2.1.Khái niệm hoạt động
2.2.Đặc điểm của
hoạt động
2.3.Cấu trúc hoạt động
2.4.Phân loại hoạt động

2.1.Khái niệm hoạt động
-Triết học: QH biện chứng giữa chủ thể
và khách thể
-Sinh học: Sự tiêu hao năng lượng
thần kinh và bắp thịt thỏa mãn nhu
cầu.
-TLH: là phương thức tồn tại của con
người, là MQH giữa chủ thể và thế giới
(khách thể), tạo ra sản phẩm cả về
phía thế giới và con người
Quá trình đối tượng hóa
Chủ thể chuyển năng lượng
của mình thành sản phẩm
hoạt động (xuất tâm)
Quá trình chủ thể hóa
Con người chuyển nội dung
khách thể (quy luật, bản chất,
đặc điểm,…) vào bản thân mình tạo nên
tâm lý, ý thức, nhân cách của bản thân
(nhập tâm)

2.2.Đặc điểm của hoạt động
-Hoạt động bao giờ cũng có đối tượng: là cái con người tác động
vào nhằm để thay đổi và chiếm lĩnh
-Hoạt động bao giờ cũng có chủ thể: Chủ thể là con người có ý
thức tác động vào khách thể - đối tượng của hoạt động.
-Hoạt động bao giờ cũng có mục đích: Mục đích là biểu tượng về
sản phẩm của hoạt động, có khả năng thỏa mãn nhu cầu nào đó của
chủ thể, điều khiển, điều chỉnh hoạt động.
-Hoạt động vận hành theo nguyên tắc gián tiếp: Trong hoạt động
bao giờ con người cũng phải sử dụng những công cụ nhất định.

2.3.Cấu trúc hoạt động
Chủ thể Khách thể
Hoạt động cụ thể Động cơ
Hành động Mục đích
Thao tác Phương tiện
Sản phẩm
Sơ đồ 1:Cấu trúc của hoạt động

55
2.4.Phân loại hoạt động
2.4.2.Hoạt động chủ đạo
a.Khái niệm:
Hoạt động chủ đạo là hoạt động mà sự phát triển của nó qui định những
biến đổi chủ yếu nhất trong các quá trình tâm lý và trong các đặc điểm
tâm lý của nhân cách con người ở giai đoạn phát triển nhất định.
*Đặc điểm:
-Hoạt động chủ đạo xuất hiện lần đầu tiên trong đời sống cá nhân
-Một khi đã nảy sinh, hình thành và phát triển thì không mất đi mà tiếp
tục tồn tại mãi
-Đó là hoạt động quyết định sự ra đời thành tựu mới (cấu tạo tâm lý
mới) đặc trưng cho một lứa tuổi.

Lứa tuổi
Hoạt động chủ đạo Đặc trưng tâm lý
Giai đoạn Thời kỳ
Tuổi sơ sinh, hài nhi
Sơ sinh
(0 -2 tháng)
Tuổi “ăn ngủ”, cần
được bế, ẵm.
Chủ yếu phản xạ bẩm
sinh, tác động bột phát
thực hiện các chức
năng sinh lý người.
Hài nhi
(3 – 12 tháng)
Giao tiếp xúc cảm trực
tiếp với người lớn,
trước hết là cha mẹ.
Cộng sinh cảm xúc,
động tác biểu cảm.
Tuổi nhà trẻ 1 – 2 tuổi
Nhà trẻ
(13 tháng đến hết 2
năm)
Hoạt động với đồ vật.
- Tìm tòi “khám phá”
sự vật xung quanh.
- Bắt chước hành động
sử dụng đồ vật.
Tuổi mẫu giáo
Mẫu giáo
(từ 3 đến hết 5 tuổi)
Chơi với bạn cùng
tuổi (đặc biệt là trò
chơi sắm vai)
- Bắt đầu hình thành ý
thức về bản thân mình,
phân định chủ quan
với khách quan.
- Nhạy cảm đạo đức,
thẩm mỹ, tư duy trực
quan – hình tượng.

Tuổi đi học
Đầu tuổi học (nhi đồng,
học sinh tiểu học)
(6 – 7 tuổi đến 11 – 12
tuổi)
Học tập, phát triển trí tuệ
- Lĩnh hội nền tảng của
tri thức và phương pháp,
công cụ nhận thức, chuẩn
mực hành vi.
- Ham tìm tòi, khám phá.
- Hiếu động.
Giữa tuổi học (thiếu niên,
học sinh trung học cơ sở)
(11 – 12 tuổi đến 14 – 15
tuổi)
Học tập, giao tiếp nhóm.
- Dậy thì
- Quan hệ tâm tình, bè
bạn.
- “Cải tổ” nhân cách và
định hình bản ngã.
- Muốn được đối xử như
người lớn.
Cuối tuổi học (tuổi đầu
thanh niên, học sinh
trung học cơ sở) (14 – 15
tuổi đến 17 -18 tuổi)
Học tập, định hướng
nghề nghiệp.
- Hình thành thế giới
quan.
- Định hướng chuẩn bị
nghề nghiệp
- Ham hoạt động xã hội
- Tình bạn thân và mối
tình đầu.

Thanh niên sinh
viên
19 – 25 tuổi
Học tập và lao động
Tiếp tục lĩnh hội các
giá trị vật chất của
xã hội theo nghề
nghiệp hoặc tham
gia lao động sản
xuất.
Trưởng thành 25 tuổi trở đi
Lao động và hoạt
động xã hội
Tuổi già 55 tuổi trở đi Nghỉ ngơi

3.1.Khái niệm giao tiếp
-Giao tiếp là mối quan hệ giữa con người với
con người, thể hiện sự tiếp xúc tâm lý giữa
người với người, thông qua đó con người trao
đổi với nhau về thông tin, về cảm xúc, tri giác
lẫn nhau, ảnh hưởng tác động lẫn nhau.
-Giao tiếp là quá trình xác lập, vận hành các
quan hệ người – người, hiện thực hóa các
quan hệ xã hội giữa chủ thể này với chủ thể
khác.

60
3.2.Chức năng
của giao tiếp
-Chức năng thông tin: con người trao đổi thông tin,
truyền đạt kinh nghiệm qua giao tiếp
-Chức năng cảm xúc: giao tiếp là con đường hình
thành và bộc lộ cảm xúc của con người.
-Chức năng nhận thức, đánh giá lẫn nhau
-Chức năng điều chỉnh hành vi
-Chức năng phối hợp hoạt động

62
4.Quan hệ giữa giao tiếp
và hoạt động
Giao tiếp cũng là
một hoạt động
-Giao tiếp là điều kiện của một hoạt động khác
-Hoạt động là điều kiện để thực hiện mối quan
hệ giao tiếp giữa con người với con người

63
5.Tâm lý là sản phẩm của
hoạt động vào giao tiếp
Xã hội (QHXH và nền VHXH)
Con người
– chủ thể
Đối tượng của
giao tiếp
Đối tượng của
hoạt động
Giao tiếp
Hoạt động
Sơ đồ 2:Tổng quan về sự hình thành và phát triển tâm lý

64
III.SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN
TÂM LÝ
1.Sự hình thành tâm lý về
phương diện loài
phương diện cá thể
1.1.Tiêu chuẩn xác định sự nảy
sinh tâm lý
1.2.Các thời kỳ phát triển tâm lý
-Là quá trình chuyển đổi liên tục từ
cấp độ này sang cấp độ khác.Ở
mỗi cấp độ, lứa tuổi, sự phát triển
tâm lý đạt đến một chất lượng mới
và diễn ra theo quy luật đặc thù do
hoạt động chủ đạo quy định.
-Có 7 giai đoạn lứa tuổi.

1.1.Tiêu chuẩn xác định sự nảy sinh tâm lý
Giọt côaxecva
Trùng đế
giày
Tính chịu kích thích: là khả năng đáp lại các
tác động của ngoại giới có ảnh hưởng trực
tiếp đến sự tồn tại và phát triển của cơ thể
Tính chịu kích thích là cơ sở cho sự phản
ánh tâm lý

1.1.Tiêu chuẩn xác định sự nảy sinh tâm lý
Tính cảm ứng: là năng lực đáp lại những
kích thích có ảnh hưởng trực tiếp và gián
tiếp đến sự tồn tại của cơ thể.
 Tiêu chí để xác định sự nảy sinh tâm
lý là tính cảm ứng.

67
Cấp độ phản ánh
+Cảm giác
+Tri giác
+Tư duy
Cấp độ hành vi
+Bản năng
+Kỹ xảo
+Hành vi trí tuệ

68
Cấp độ phản ánh
+Cảm giác
+Tri giác
+Tư duy
Vận động có hướng
theo ánh sáng
Con cóc, ếch gặp mồi
không bắt ngay,
“rình”, quan sát mồi
rồi mới tấn công
Tư duy bằng tay
Tư duy bằng ngôn ngữ

Cấp độ hành vi
+Bản năng
+Kỹ xảo
+Hành vi trí tuệ
-Bản năng bắt đầu
xuất hiện từ loài côn
trùng, có cơ chế
thần kinh là phản xạ
không điều kiện
-3 loại bản năng cơ
bản:dinh dưỡng, tự
vệ, sinh dục.
-Kỹ xảo là hình thức
hành vi mới do cá thể
luyện tập hay lặp đi lặp
lại nhiều lần thành
thục trên cơ sở phản
xạ có điều kiện.
-Hành vi trí tuệ do cá thể tự tạo
trong đời sống, cách giải quyết
không có sẵn trong vốn kinh
nghiệm của cá thể.
-Hành vi trí tuệ của vượn người
chủ yếu thỏa mãn các nhu cầu
sinh vật của cơ thể
-Hành vi trí tuệ của con người
gắn liền với ngôn ngữ và ý thức

Thời gian xuất
hiện và sinh sống
Cấp động vật Tổ chức thần kinh Trình độ phát
triển tâm lý
Từ 2000 triệu năm
trước (đại dương
nguyên thủy)
Động vật nguyên
sinh, bọt bể
Chưa có tế bào thần
kinh hoặc mới có
mạng thần kinh
phân tán khắp cơ
thể
Có tính chịu kích
thích
Từ 600 – 500 triệu
năm trước (đại
dương)
Động vật chân có
đốt
Xuất hiện hạch thần
kinh
Có tính nhạy cảm
(xuất hiện cảm giác)
Từ 350 – 300 triệu
năm trước (đại
dương)
Lớp cá Có hệ thần kinh
trung ương, mầm
mống của vỏ não
Bắt đầu nhận biệt
(tri giác đơn giản)
Từ 200 – 100 triệu
năm trước (lên cạn)
Lớp bò sát Bộ não phát triển,
xuất hiện rõ vỏ não
Tri giác phát triển,
có khả năng chú ý
Từ 50 – 30 triệu
năm trước
Lớp có vú bậc thấp Bán cầu não lớn
phát triển, vỏ não
phát triển
Có biểu tượng của
trí nhớ
Tổng quan về sự phát triển của tâm lý và sự hình thành ý thức

Khoảng 10 triệu
năm trước
Họ khỉ. Vượn người
Ôxtralopitec
Vỏ não phát triển trùm
lên các phần khác của
não
Bắt đầu tư duy bằng
tay và có mầm mống
trí tưởng tượng, xuất
hiện hành vi tinh khôn
1 triệu năm trước Người vượn Pitecantorop Vùng não mới phát
triển, xuất hiện các
nếp nhăn
Lao động và các hoạt
động phức tạp khác
70 – 50 vạn năm Người vượn Bắc Kinh Khúc cuộn não phát
triển mạnh, tăng diện
tích vỏ não lên rất
nhiều
40 vạn năm Người vượn
Haydenbec,Neandectan và
người Homo Habilis
(người khéo léo)
Xuất hiện hệ thống tín
hiệu thứ hai.
10 vạn năm Homo Sapiens (người trí
tuệ, người khôn ngoan).
Có ý thức, tư duy trừu
tượng, ngôn ngữ, ý
chí, giao tiếp và tâm
lý xã hội, tâm lý tiềm
tàng, tâm lý sống động
của cá nhân.

Trò chơi ôn tập ĐÚNG hay SAI
1.Cảm giác chỉ có ở con người S
3.Tính cảm ứng không phải là tiêu chí xác
định sự xuất hiện tâm lý
Đ2.Tri giác không những có ở con người mà
có ở động vật
S
7.Cảm giác là khả năng trả lời nhiều kích
thích cùng một lúc
S
5.Chỉ ở con vật mới có bản năng dinh
dưỡng, tự vệ và sinh dục S
6.Kỹ xảo là hành vi mới do cá thể tự tạo
trong đời sống, có ở người và động vật
Đ
4.Bản năng có cơ sở sinh lý là phản xạ
không điều kiện
Đ
8.Hành vi trí tuệ của người khác hành vi trí
tuệ của con vật là có ngôn ngữ và ý thức
Đ

74
IV.SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN Ý
THỨC
1.Khái niệm
về ý thức
1.1.Ý thức là gì?
Ý thức là hình thức phản ánh tâm lý cao nhất chỉ có ở
con người, là sự phản ánh bằng ngôn ngữ những gì con
người đã tiếp thu được trong quá trình quan hệ qua lại
với thế giới khách quan.
*Phân tích khái niệm:
+Ý thức là “cắp mắt thứ hai” soi vào kết quả (hình ảnh
tâm lý) do “cặp mắt thứ nhất” (cảm giác, tri giác, tư duy,..)
+YT chính là tri thức về tri thức, phản ánh của phán ánh
YT là hình thức phản ánh tâm lý cao nhất chỉ có ở con
người

76
IV.SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN Ý THỨC
1.Khái niệm về ý thức
1.2.Cấu trúc
của ý thức
a.Mặt nhận thức:
+Các quá trình nhận thức cảm tính mang lại tài liệu đầu tiên
cho YT, là tầng bậc thấp của ý thức.
+Quá trình nhận thức lý tính là bậc tiếp theo trong mặt nhận
thức của YT  hiểu bản chất, qui luật khái quát về HTKQ
b.Mặt thái độ của ý thức:
Thái độ lựa chọn, thái độ cảm xúc, đánh giá của chủ thể về
TGKQ.
c.Mặt năng động của ý thức:
+YT điều khiển, điều chỉnh hoạt động của con người
+YT nảy sinh và phát triển trong hoạt động, do cấu trúc của
hoạt động qui định cấu trúc của ý thức.

Anh hùng Châu
Á 2004
Phạm Thị Huệ

78
2.Sự hình thành và phát triển ý thức
2.1.Sự hình thành ý thức của con người
2.2.Sự hình thành ý thức và tự ý thức của cá nhân
Lớp chia thành 4 nhóm: mỗi nhóm tự đặt tên, cử thư ký ghi lại nội dung
thảo luận, cử đại diện trình bày sau khi thảo luận:
+Nhóm 1: Vai trò của lao động đối với sự hình thành và phát triển ý thức
+Nhóm 2: Vai trò của ngôn ngữ, giao tiếp đối với sự hình thành và phát
triển ý thức
+Nhóm 3: Ý thức của cá nhân được hình thành trong lao động và trong
mối quan hệ giao tiếp cá nhân
+Nhóm 4: Ý thức của cá nhân được hình thành bằng con đường tiếp thu
nền VHXH và bằng con đường tự nhận thức.
Thời gian thảo luận: 20 phút

79
Bài tập về nhà
2.1.Sự hình thành ý thức của
con người
1.Bằng lập luận và ví dụ chứng
minh vai trò của lao động
trong việc hình thành và
phát triển ý thức của loài
người.
2.Bằng lập luận và ví dụ chứng
minh vai trò của ngôn ngữ
và giao tiếp trong việc hình
thành và phát triển ý thức
của loài người.
2.2.Sự hình thành ý thức và tự
ý thức của cá nhân
3. Ý thức của cá nhân được
hình thành trong lao động và
trong mối quan hệ giao tiếp
cá nhân như thế nào?Cho ví
dụ.
4. Ý thức của cá nhân được
hình thành bằng con đường
tiếp thu nền VHXH và bằng
con đường tự nhận thức.
Lập luận và lấy ví dụ cụ thể
chứng minh khẳng định đó.

80
-Vai trò của lao động đối với sự hình thành ý thức:
+Trước khi lao động làm ra sản phẩm: con người ý thức được cái
mình sẽ làm ra  hình dung ra được mô hình cái cần làm ra, cách
làm ra.
+Trong lao động: con người chế tạo, sử dụng công cụ lao động, tiến
hành các thao tác, hành động lao động.
+Kết thúc quá trình lao động: con người có ý thức đối chiếu sản
phẩm làm ra với mô hình tâm lý của sản phẩm đã hình dung hoàn
thiện đánh giá sản phẩm.

81
-Vai trò của ngôn ngữ đối với sự hình thành ý thức:
+Ngôn ngữ là công cụ để xây dựng, hình dung ra mô hình tâm lý của
sản phẩm
+Hoạt động ngôn ngữ (hệ thống tín hiệu thứ hai) giúp con người ý
thức về việc sử dụng công cụ lao động, tiến hành hệ thống thao tác
lao động để làm ra sản phẩm
+Ngôn ngữ, giao tiếp  con người trao đổi thông tin, phối hợp trong
hoạt động.
+Ngôn ngữ giao tiếp  con người ý thức được bản thân, YT về
người khác trong lao động chung.

82
2.2.Sự hình thành ý thức và tự ý thức của cá nhân
-YT của cá nhân được hình thành trong hoạt động và thể hiện trong
sản phẩm của cá nhân.
-YT của cá nhân được hình thành từ mối quan hệ giao tiếp của cá
nhân với người khác, với xã hội
-YT của cá nhân được hình thành bằng con đường tiếp thu nền văn
hóa xã hội, ý thức xã hội.
-YT của cá nhân hình thành bằng con đường tự nhận thức, tự đánh
giá, tự phân tích hành vi của mình

83
3.Các cấp độ ý thức
3.1.Cấp độ chưa ý thức
-Vô thức là hiện tượng tâm lý ở tầng bậc thấp chưa ý thức, nơi mà ý
thức không thực hiện được chức năng của mình
*Các hiện tượng vô thức:
+Vô thức bản năng
+Tâm lý dưới ngưỡng ý thức
+Hiện tượng tâm thế
+Hiện tượng tâm lý được lặp đi lặp lại nhiều lần chuyển thành dưới ý
thức.

84
3.2.Cấp độ ý thức và tự ý thức
-Cấp độ ý thức: con người nhận thức, tỏ thái độ có chủ tâm và dự
kiến trước được hành vi của mình.
-Tự ý thức: mức độ phát triển cao của ý thức
*Biểu hiện của tự ý thức:
+Cá nhân tự ý thức về vẻ bề ngoài, nội dung tâm hồn, vị thế, các
mối quan hệ xã hội.
+Có thái độ đối với bản thân, tự nhận xét, tự đánh giá
+Tự điều chỉnh, điều khiển hành vi theo mục đích tự giác
+Có khả năng tự giáo dục, tự hoàn thiện mình.

85
TIẾT LỘ BẢN THÂN
1.Thành tựu lớn nhất của bạn là gì?
2.Của cái quý giá nhất của bạn là gì?
3.Nếu bạn có một cái áo pull để in một khẩu hiệu (thông điệp), bạn sẽ
in nội dung gì?
4.Cái gì đã từng khiến bạn thích thú nhất?
5.Nếu bạn khám phá ra rằng bạn chỉ sống được một năm nữa mà
thôi, bạn sẽ làm gì một cách khác đi?
6.Nếu bạn bị kẹt trên một đảo hoang:
a.Ba cuốn sách bạn muốn có là những cuốn nào?
b.Ba người mà bạn muốn ở cùng bạn là những người nào?

86
3.3.Cấp độ ý thức tập thể, ý thức nhóm
-Trong hoạt động và giao tiếp, ý thức của cá nhân sẽ dần dần
phát triển lên thành cấp độ ý thức xã hội, ý thức nhóm, ý thức tập
thể.

88
4.Chú ý – điều kiện của hoạt động có ý thức
4.1.Khái niệm chú ý
a.Chú ý là gì?
-Chú ý là sự tập trung của ý thức vào một hay nhiều nhóm sự vật
hiện tượng để định hướng hoạt động, bảo đảm điều kiện thần kinh –
tâm lý cần thiết cho hoạt động tiến hành có hiệu quả.
-Chú ý là trạng thái tâm lý đi kèm với các hoạt động tâm lý khác 
giúp cho hoạt động tâm lý đó có kết quả.
-Chú ý không có đối tượng riêng, đối tượng của nó chính là đối tượng
của hoạt động tâm lý mà nó đi kèm
Chú ý được xem là “phông”, “nền”, điều kiện của hoạt động có ý
thức.

89
b.Các loại chú ý
-Chú ý không chủ định: là loại chú ý không có mục đích đặt ra từ
trước , không cần sự nỗ lực của bản thân
*Nhân tố gây nên chú ý không chủ định:
+Độ mới lạ của vật kích thích
+Cường độ kích thích
+Sự trái ngược giữa vật và bối cảnh
loại chú ý này nhẹ nhàng, ít căng thẳng, nhưng kém bền vững.
-Chú ý có chủ định : chú ý có mục đích định trước và phải có sự nỗ
lực của bản thân
-Chú ý “sau chủ định”:vốn là chú ý có chủ định, nhưng không đòi hỏi
có sự căng thẳng của ý chí.

90
4.2.Các thuộc tính của chú ý
a.Sức tập trung của chú ý
-Là khả năng chú ý đến một phạm vi đối tượng tương đối hẹp cần
thiết cho hoạt động
-Khối lượng chú ý: số lượng các đối tượng mà chú ý hướng tới
-Tập trung chú ý cao độ lãng trí
Newton

91
b.Sự bền vững của chú ý
-Đó là khả năng duy trì lâu dài chú ý vào một số đối tượng
-Ngược với độ bền vững là sự phân tán chú ý. Phân tán chú ý diễn ra
có chu kỳ gọi là sự dao động của chú ý
c.Sự phân phối chú ý
-Là khả năng cùng một lúc chú ý đầy đủ đến nhiều đối tượng hay
nhiều hoạt động khác nhau một cách có chủ định.

93
d.Sự di chuyển chú ý
-Là khả năng chuyển chú ý từ đối tượng này sang đối tượng khác
theo yêu cầu của hoạt động
Thí nghiệm về di chuyển chú ý:
C1 C2
2 5 7 2 2 7 9 6
5 7 2 9 5 2 7 9

94
TẠI SAO?
ABC ABC ABC
ABCABC ABC

95
CHƯƠNG 3
HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC
I.NHẬN THỨC CẢM TÍNH
II.TRÍ NHỚ
III.NHẬN THỨC LÝ TÍNH
IV.NGÔN NGỮ VÀ HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC

96
CHƯƠNG 3
1.Khái niệm chung về cảm giác và tri giác
1.1.Định nghĩa về cảm giác và tri giác
Quá trình tâm lý
Phản ánh một cách
riêng lẻ từng thuộc
tính của SVHT
Khi SVHT trực tiếp tác
động vào giác quan
tương ứng
Tri giác
Quá trình tâm lý
Phản ánh trọn vẹn
các thuộc tính bề
ngoài của SVHT
Khi SVHT trực tiếp tác
động vào con người
Cảm giác

97
CHƯƠNG 3
1.2.Những đặc điểm cơ bản của cảm giác và tri giác
-Cảm giác là quá trình tâm lý
-Cảm giác chỉ phản ánh từng thuộc tính cụ thể của sự vật hiện
tượng
-Cảm giác của con người mang bản chất xã hội
+Đối tượng phản ánh
+Cơ chế sinh lý của cảm giác
+Chịu ảnh hưởng của các hiện tượng TL khác
+Cảm giác của con người phát triển mạnh mẽ dưới tác động của
giáo dục, hoạt động

98
CHƯƠNG 3
So sánh sự giống nhau và khác nhau giữa cảm giác và tri giác?
Cảm giác:
-Phản ánh riêng lẻ
Tri giác:
-Phản ánh trọn vẹn
-Phản ánh theo cấu trúc nhất
định
-Là quá trình tích cực gắn liền
với hoạt động của con người

101
CHƯƠNG 3
Những đặc điểm chung của cảm giác và tri giác:
-Nội dung phản ánh:
-Phương thức phản ánh:
-Sản phẩm phản ánh:
Thuộc tính bề ngoài của SVHT
Phản ánh trực tiếp bằng giác quan
Hình ảnh cụ thể, trực quan về thế giới

102
CHƯƠNG 3
2.Phân loại cảm giác và tri giác
2.1.Các loại cảm giác
-Cảm giác bên ngoài :nhìn,
nghe, ngửi, nếm, da (đụng
chạm, nén, nóng, lạnh, đau)
-Cảm giác bên trong: vận
động, thăng bằng, cơ thể,
rung
2.2.Các loại tri giác
-Phân loại theo cơ quan phân
tích: tri giác nhìn, tri giác
nghe, tri giác sờ mó.
-Phân loại theo đối tượng phản
ánh: tri giác không gian, tri
giác thời gian, tri giác vận
động, tri giác con người.

103
CHƯƠNG 3
3.Vai trò của cảm giác và tri giác
3.1.Vai trò của cảm giác:
-Cảm giác là hình thức định hướng
đầu tiên của con người.
-Cảm giác là nguồn cung cấp
nguyên liệu cho các hình thức
nhận thức cao hơn.
-Cảm giác là điều kiện quan trọng
để đảm bảo trạng thái hoạt động
của vỏ não
-Cảm giác là con đường nhận thức
HTKQ đặc biệt của người khuyết
tật.
3.2.Vai trò của tri giác:
-Tri giác là thành phần chính của
nhận thức cảm tính
-Tri giác là điều kiện quan trọng để
định hướng hành vi và hoạt
động của con người với môi
trường xung quanh
-Quan sát là hình thức tri giác cao
nhất, tích cực, chủ động và có
mục đích của con người
CHƯƠNG 3
3.Vai trò của cảm giác và tri giác

104
CHƯƠNG 3
4.Các qui luật cơ bản của cảm giác
4.1.Quy luật ngưỡng cảm giác
-Kích thích chỉ gây ra cảm giác khi kích thích đó đạt tới một giới hạn
nhất định.
-Cảm giác có 2 ngưỡng: ngưỡng cảm giác phía dưới và ngưỡng
cảm giác phía trên. Phạm vi giữa 2 ngưỡng cảm giác đó gọi là
vùng cảm giác tốt nhất.
+Ánh sáng: 390 – 780 µm; 565 µm
+Âm thanh: 16 – 20,000Hz; 1000 - 5000Hz
-Mức độ chênh lệch tối thiểu về cường độ của 2 kích thích khác
nhau đủ để phân biệt gọi là ngưỡng sai biệt.

105
CHƯƠNG 3
4.Quy luật của cảm giác
4.2.Quy luật thích ứng của cảm giác
-Thích ứng là khả năng thay đổi độ nhạy cảm của cảm giác cho phù
hợp với sự thay đổi của cường độ kích thích: tăng hoặc giảm độ
nhạy cảm.
-Quy luật thích ứng có ở tất cả các loại cảm giác, nhưng mức độ
thích ứng khác nhau.
-Khả năng thích ứng của cảm giác có thể phát triển do hoạt động và
rèn luyện.

106
CHƯƠNG 3
4.Quy luật của cảm giác
4.2.Quy luật tác động lẫn nhau của các cảm giác
-Cảm giác không tồn tại độc lập mà luôn tác động qua lại lẫn nhau,
có thể diễn ra đồng thời hoặc nối tiếp. Gọi là tương phản đồng
thời hoặc tương phản nối tiếp.
Lạnh  Nóng  Nóng hơn
Ngọt  Chua  Chua hơn

107
CHƯƠNG 3
5.Quy luật của tri giác
5.1.Quy luật về tính đối tượng của tri giác
Hình ảnh trực quan mà tri giác đem lại bao giờ cũng thuộc về sự
vật, hiện tượng của thế giới bên ngoài.
+Một mặt phản ánh đặc điểm đối tượng
+Mặt khác là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan

110
CHƯƠNG 3
5.2.Quy luật về tính lựa chọn của tri giác
Tri giác của con người không thể đồng thời phản ánh tất cả các
SVHT đang trực tiếp tác động, mà chỉ tách ra một số tác động để
tri giác.

112
CHƯƠNG 3
5.3.Quy luật về tính ý nghĩa của tri giác
Các hình ảnh của tri giác luôn có một ý nghĩa nhất định. Khi tri giác
con người luôn dùng kinh nghiệm, vốn hiểu biết của mình để gọi
tên SVHT, xếp nhóm, phân loại SVHT đó.

113
CHƯƠNG 3
5.4.Quy luật về tính ổn định của tri giác
-Tính ổn định của tri giác là khả năng phản ánh sự vật, hiện tượng
không thay đổi khi điều kiện tri giác thay đổi.
-Do cơ chế tự điều chỉnh của hệ thần kinh, vốn kinh nghiệm của con
người về đối tượng.
-Tính ổn định của tri giác không do bẩm sinh mà có, chủ yếu được
hình thành trong đời sống cá thể, với điều kiện hoạt động thực tiễn
của con người

114
5.5.Quy luật tổng giác
-Tri giác của con người còn phụ thuộc vào bản thân chủ thể tri giác:
nhu cầu, hứng thú, tình cảm, mục đích, động cơ,…
-Sự phụ thuộc của tri giác vào nội dung đời sống tâm lý con người,
vào đặc điểm nhân cách được gọi là tổng giác.
CHƯƠNG 3

115
CHƯƠNG 3
5.6.Quy luật ảo giác
-Trong những điều kiện thực tế xác định, tri giác không cho ta hình
ảnh đúng về sự vật. Hiện tượng này gọi là ảo giác thị giác.

121
CHƯƠNG 3
II.TRÍ NHỚ
Luyện tập ghi nhớ bằng sơ đồ tư duy

123
CHƯƠNG 3
1.1.Khái niệm
tư duy
1.2.Các giai đoạn
tư duy
1.3.Các thao tác
tư duy
1.4.Các loại tư
duy
1.1.Khái niệm
tư duy
1.2.Các giai đoạn
tư duy
1.3.Các thao tác
tư duy
1.4.Các loại tư
duy
1.Tư duy1.Tư duy
2.1.Khái niệm
tưởng tượng
2.2.Các loại tưởng
tượng
2.3.Các cách sáng
tạo tưởng tượng
2.1.Khái niệm
tưởng tượng
2.2.Các loại tưởng
tượng
2.3.Các cách sáng
tạo tưởng tượng
2.Tưởng tượng2.Tưởng tượng
3.Mối liên hệ

A C
E
G?
M
K
Vậy tư duy là gì?

125
CHƯƠNG 3
1.Tư duy
1.1.Khái niệm tư duy
a.Định nghĩa tư duy
Tư duy là quá trình tâm lý phản ánh những thuộc tính bản chất,
những mối liên hệ và quan hệ bên trong có tính quy luật của sự
vật, hiện tượng trong hiện thực khách quan mà trước đó ta chưa
biết.

126
CHƯƠNG 3
1.Tư duy
b.Bản chất xã hội của tư duy
-Mọi hành động tư duy đều dựa vào kinh nghiệm mà thế hệ trước đã
tích lũy được.
-Tư duy sử dụng vốn ngôn ngữ do các thế hệ trước sáng tạo ra.
-Quá trình tư duy được thúc đẩy bởi nhu cầu xã hội.
-Bề rộng và chiều sâu của việc phát hiện ra bản chất của các sự vật
hiện tượng được qui định bởi khả năng của cá nhân và kết quả
hoạt động nhận thức của loài người đạt được.

127
CHƯƠNG 3
1.Tư duy
c.Đặc điểm của tư duy
-Tính “có vấn đề của tư duy”: tư duy chỉ xuất hiện khi nào gặp hoàn
cảnh, gặp tình huống “có vấn đề”
 Tình huống “có vấn đề” (THCVĐ) là tình huống chứa đựng mục
đích, vấn đề mới mà hiểu biết cũ, phương pháp hành động cũ, tuy
còn cần thiết nhưng chưa đủ sức giải quyết.
 Vấn đề  tình huống “có vấn đề”:
+Con người nhận thức được THCVĐ
+Nhận thức được mâu thuẫn chứa đựng trong vấn đề
+Chủ thể có nhu cầu giải quyết
+Có tri thức cần thiết có liên quan tới vấn đề

128
CHƯƠNG 3
1.Tư duy
-Tính gián tiếp của tư duy:
+Con người dùng ngôn ngữ để tư duy
+Trong quá trình tư duy con người dùng
công cụ, phương tiện.
 Mở rộng được nhận thức của con người,
phản ánh hiện tại, quá khứ và tương lai.

129
CHƯƠNG 3
1.Tư duy
-Tính trừu tượng và khái quát của tư duy:
+Tư duy có thế trừu xuất khỏi sự vật, hiện tượng những dấu hiệu cá
biệt, cụ thể, chỉ giữ lại những thuộc tính bản chất của SVHT.
+Từ đó khái quát những SVHT riêng lẻ, có chung những thuộc tính bản
chất thành một nhóm, một loại, một phạm trù.
Con người có thể giải quyết nhiệm vụ hiện tại và tương lai.
Con người khi giải quyết nhiệm vụ có thể xếp SVHT vào một nhóm,
một loại, một phạm trù có những quy tắc, phương pháp giải quyết
tương tự.

130
Trò chơi
1.Đà điểu
2.Chim
3.Cá chim
4.Gà gô
5.Cá đối
6.Cá
7.Cá voi
8.Động vật
9.Gà lôi
10.Chim thầy bói
11.Chim cánh cụt
12.Cá heo
13.Cá ngựa
Tìm mối liên hệ giữa các từ sau:

131
CHƯƠNG 3
1.Tư duy
-Tư duy có quan hệ chặt chẽ với ngôn ngữ
+Nhờ có ngôn ngữ  tư duy có tính “có vấn đề”, có tính gián tiếp, có
tính trừu tượng, khái quát.
+Ngôn ngữ cố định lại kết quả của tư duy, là vỏ vật chất của tư duy, là
phương tiện biểu đạt kết quả tư duy.
+Nếu không có tư duy, ngôn ngữ là chuỗi âm thanh vô nghĩa.
+Ngôn ngữ không phải là tư duy, ngôn ngữ là phương tiện của tư duy.
a.ăn - tôi - tối - 7g- cơm – lúc.
b.is – interested – she – in – to – listening – music.

132
CHƯƠNG 3
1.Tư duy
-Tư duy có quan hệ mật thiết với nhận thức cảm tính
+Tư duy thường bắt đầu từ nhận thức cảm tính, trên cơ sở nhận thức
cảm tính mà nảy sinh “tình huống có vấn đề”.
+Ngược lại, tư duy và những kết quả của tư duy ảnh hưởng mạnh mẽ,
chi phối khả năng phản ánh của nhận thức cảm tính:
*Làm cho khả năng cảm giác của con người tinh vi, nhạy bén hơn.
*Làm cho tri giác của con người mang tính lựa chọn, tính ý nghĩa
hơn.

133
CHƯƠNG 3
1.Tư duy
1.2.Các giai đoạn của tư duy
a.Xác định và biểu
đạt vấn đề
Xác định nhiệm vụ tư duy và biểu đạt được nó.
Đây là giai đoạn đầu tiên rất quan trọng của tư
duy
b.Huy động các tri
thức, kinh nghiệm
Xuất hiện các liên tưởng
c.Sàng lọc liên tưởng và
hình thành giả thuyết
Sàng lọc liên tưởng phù hợp với nhiệm vụ
Dự kiến cách giải quyết nhiệm vụ
d.Kiểm tra giả thuyết Kiểm tra giả thuyết nào phù hợp, giả thuyết nào tối ưu
e.Giải quyết vấn đề Khâu cuối cùng của quá trình tư duy

Nhận thức vấn đề
Xuất hiện các liên tưởng
Sàng lọc liên tưởng và hình thành giả thuyết
Kiểm tra giả thuyết
Chính xác hóa Khẳng định Phủ định
Giải quyết vấn đề Hành động tư duy mới
Các giai đoạn của quá trình tư duy

135
CHƯƠNG 3
1.Tư duy
1.3.Các thao tác tư duy
a.Phân tích – tổng hợp
b.So sánh
c.Trừu tượng và khái
quát hóa

136
CHƯƠNG 3
1.Tư duy
1.3.Các loại tư duy
a.Theo lịch sử hình thành và phát triển tư duy:
-Tư duy trực quan hành động
-Tư duy trực quan hình ảnh
-Tư duy trừu tượng (tư duy lôgic – ngôn ngữ)
b.Theo hình thức biểu hiện và phương thức giải quyết nhiệm vụ:
-Tư duy thực hành
-Tư duy hình ảnh cụ thể
-Tư duy lý luận
c.Theo mức độ sáng tạo của tư duy:
-Tư duy angorit
CHƯƠNG 3

137
CHƯƠNG 3
2.Tưởng tượng
2.1.Khái niệm tưởng tượng
a.Định nghĩa tưởng tượng
Tưởng tượng là một quá trình tâm lý phản ánh những cái chưa có trong
kinh nghiệm của cá nhân bằng cách xây dựng những hình ảnh mới
trên cơ sở những biểu tượng đã có.
b.Đặc điểm của tưởng tượng
-Về nội dung phản ánh: cái mới, chưa có trong kinh nghiệm của cá
nhân.
-Về phương thức phản ánh:bắt đầu bằng hình ảnh, phản ánh bằng biểu
tượng
-Về kết quả phản ánh: sản phẩm của tưởng tượng là biểu tượng.

140
CHƯƠNG 3
2.Tưởng tượng
2.1.Khái niệm tưởng tượng
c.Vai trò của tưởng tượng
-Tưởng tượng cần thiết cho bất kỳ hoạt động nào của con người. Quan
trọng nhất là cho phép con người hình dung ra kết quả cuối cùng
của lao động trước khi bắt đầu lao động và quá trình đi đến kết quả
đó.
-Tưởng tượng tạo nên những hình mẫu tươi sáng, rực rỡ, chói lọi, hoàn
hảo mà con người mong đợi và vươn tới.
nhẹ bớt những khó khăn trong cuộc sống.
kích thích con người hành động để đạt kết quả lớn lao.

141
CHƯƠNG 3
2.Tưởng tượng
2.2.Các loại tưởng tượng
a.Tưởng tượng tích cực và tưởng tượng tiêu cực
-Tưởng tượng tích cực: tưởng tượng tạo ra hình ảnh nhằm đáp ứng nhu
cầu tích cực, kích thích tích cực thực tế của con người.
+Tưởng tượng tái tạo
+Tưởng tượng sáng tạo
-Tưởng tượng tiêu cực: loại tưởng tượng tạo ra những hình ảnh tiêu
cực, không được thể hiện trong cuộc sống.
b.Ước mơ và lý tưởng
-Ước mơ: sáng tạo hình ảnh mới hướng vào hoạt động tương lai
-Lý tưởng: hình ảnh mẫu mực, hấp dẫn của tương lai thúc đẩy con
người vươn tới.

142
CHƯƠNG 3
2.Tưởng tượng
2.3.Các cách sáng tạo tưởng tượng
-Thay đổi kích thước
-Nhấn mạnh một vài thuộc tính của SVHT
-Chắp ghép
-Liên hợp
-Điển hình hóa
-Loại suy – tương tự

Thay đổi kích thước
Nhấn mạnh một vài
thuộc tính của SVHT

Loại suy (tương tự)
Sáng tạo công cụ lao động từ phép tương tự thao tác của đôi
bàn tay

148
CHƯƠNG 3
3.Mối quan hệ giữa tư duy và tưởng tượng
3.1.Giống nhau
-Đều nảy sinh khi con người rơi
vào “hoàn cảnh có vấn đề”
-Phản ánh hiện thực gián tiếp,
có tính khái quát chung cho
toàn bộ các SVHT
-Dùng ngôn ngữ, tài liệu cảm
tính làm cơ sở để giải quyết
vấn đề đặt ra.
-Kết quả phản ánh: cho ra cái
mới trong kinh nghiệm cá
nhân và xã hội.
3.2.Khác nhau
-“Tình huống có vấn đề” của tư
duy sáng tỏ, rõ ràng hơn so
với tưởng tượng.
-Kết quả của tưởng tượng cho
ra hình ảnh mới. Kết quả
của tư duy cho ra khái niệm
mới, quy luật, kết luận, phán
đoán mới,…

149
CHƯƠNG 3
3.Mối quan hệ giữa tư duy và tưởng tượng
TƯ DUY TƯỞNG TƯỢNG
Quan hệ chặt chẽ, bổ
sung, kết hợp với nhau
Vấn đề chưa sáng
tỏ, thiếu thông tin
cần thiết
“Nhảy cóc”
Tưởng tượng của
con người mang
tính khách quan,
giảm bớt sự bất
hợp lý, thiết chặt
chẽ

Ladislas Biro và Georg Biro ( 1935)

151
CHƯƠNG 3
1.Ngôn ngữ và các chức năng của ngôn ngữ
1.1.Khái niệm ngôn ngữ
-Ngôn ngữ là quá trình mỗi cá nhân sử dụng một thứ tiếng (ngữ ngôn)
để giao tiếp.
-Ngữ ngôn: một hệ thống các ký hiệu từ ngữ có chức năng là phương
tiện giao tiếp, một công cụ của tư duy. Một quốc gia có một hệ thống
ký hiệu từ ngữ riêng theo nguyên tắc ngữ pháp riêng để giao tiếp.
Cám ơn Thank you Merci beaucoup Dank dir
Khawp jai lai lai Arigato Komapsumnida
Terima kasih

152
CHƯƠNG 3
1.2.Chức năng của ngôn ngữ
a.Chức năng chỉ nghĩa: Dùng để chỉ (gọi tên) sự vật, hiện tượng.
Còn gọi là chức năng làm phương tiện lưu giữ, truyền đạt và lĩnh hội
kinh nghiệm lịch sử xã hội.
b.Chức năng khái quát hóa: Từ không chỉ một sự vật hiện tượng riêng
lẻ mà chỉ một loại sự vật hiện tượng có chung những thuộc tính bản
chất  ngôn ngữ quan hệ chặt chẽ với tư duy.
c.Chức năng thông báo: Ngôn ngữ dùng để truyền đạt và tiếp nhận
thông tin, cảm xúc  thúc đẩy, điều chỉnh hoạt động của con người.
1.2.Chức năng của ngôn ngữ
a.Chức năng chỉ nghĩa: Dùng để chỉ (gọi tên) sự vật, hiện tượng.
Còn gọi là chức năng làm phương tiện lưu giữ, truyền đạt và lĩnh hội
kinh nghiệm lịch sử xã hội.
b.Chức năng khái quát hóa: Từ không chỉ một sự vật hiện tượng riêng
lẻ mà chỉ một loại sự vật hiện tượng có chung những thuộc tính bản
chất  ngôn ngữ quan hệ chặt chẽ với tư duy.
c.Chức năng thông báo: Ngôn ngữ dùng để truyền đạt và tiếp nhận
thông tin, cảm xúc  thúc đẩy, điều chỉnh hoạt động của con người.

153
CHƯƠNG 3
2.Các loại ngôn ngữ
2.1.Ngôn ngữ bên ngoài
a.Ngôn ngữ bên ngoài: Ngôn ngữ hướng vào người khác, được biểu
đạt bằng âm thanh, tiếp thu bằng cơ quan thính giác.
-Ngôn ngữ nói: Đối thoại và độc thoại
+Đối thoại:
+Độc thoại
b.Ngôn ngữ viết: Ngôn ngữ hướng vào người khác, được biểu đạt bằng
chữ viết, tiếp thu bằng cơ quan phân tích thị giác

154
2.2.Ngôn ngữ bên trong
Ngôn ngữ bên trong là ngôn ngữ cho mình, hướng vào chính mình,
giúp con người suy nghĩ được, tự điều chỉnh, tự giáo dục. Ngôn ngữ
bên trong là cái vỏ của tư duy.
-Không phát ra âm thanh
-Bao giờ cũng được rút gọn, cô đọng
Ngôn ngữ bên trong có 2 mức độ:
-Ngôn ngữ nói bên trong
-Ngôn ngữ bên trong thực sự
CHƯƠNG 3
2.Các loại ngôn ngữ

155
CHƯƠNG 3
3.Vai trò của ngôn ngữ đối với nhận thức
3.1.Vai trò của ngôn ngữ đối với nhận thức cảm tính
-Với cảm giác, ngôn ngữ tạo nên những cảm giác trực tiếp
-Với tri giác, ngôn ngữ giúp tri giác (quan sát) có chủ định, trọn vẹn và
nhanh chóng hơn, chính xác hơn.
3.2.Vai trò của ngôn ngữ trong nhận thức lý tính
-Ngôn ngữ có vai trò đặc biệt, gắn liền với tư duy của con người, là
phương tiện để tiếp thu, lĩnh hội nền văn hóa xã hội loài người.
-Với tưởng tượng, ngôn ngữ giúp chính xác hóa các hình ảnh tưởng
tượng.
3.3.Vai trò của ngôn ngữ đối với trí nhớ
-Ngôn ngữ giúp trí nhớ có chủ định, có ý nghĩa. Ngôn ngữ là phương
tiện để ghi nhớ, hình thức lưu giữ những điều cần nhớ.

156
Lý trí và trái tim, bạn trọng bên nào?

Chim mái bị thương do ô tô đâm phải khi nó bay quá gần
mặt đường

Chim trống mang thức ăn và chăm sóc chim mái

Khi chim trống mang thức ăn lại lần nữa thì chim mái đã
chết. Nỗ lực lay chim mái dậy, nhưng vô vọng…

Chim trống kêu khóc thảm thiết trước cái chết của chim
mái.

Những nỗ lực cuối cùng hy vọng người yêu có thể thức
tỉnh….

Cuối cùng, chim trống đành lặng nhìn xác người yêu với
nỗi buồn vô hạn…

163
CHƯƠNG 4
TÌNH CẢM VÀ Ý CHÍ
I.TÌNH CẢM
1.Khái niệm
1.1.Khái niệm về tình cảm và xúc cảm
a.Tình cảm là gì?
Tình cảm là những thái độ cảm xúc ổn định của con người đối với
những sự vật, hiện tượng của hiện thực khách quan, phản ánh ý
nghĩa của chúng trong mối liên hệ với nhu cầu và động cơ của họ.
*Đời sống tình cảm là một loại phản ánh tâm lý mới: phản ánh cảm xúc.
So sánh sự giống và khác nhau giữa phản ánh cảm xúc và phản ánh
nhận thức?
Giống nhau
-Mang tính chủ thể
-Có bản chất xã hội lịch sử

164
CHƯƠNG 4
1.Khái niệm
Phản ánh nhận thức
-Nội dung phản ánh: thuộc tính
và các mối quan hệ của bản
thân thế giới
-Phạm vi phản ánh:mọi SVHT
tác động vào giác quan của
chúng ta đều được nhận
thức
-Phương thức phản ánh: hình
ảnh, khái niệm.
Phản ánh cảm xúc
-Nội dung phản ánh:MQH giữa các
SVHT với nhu cầu, động cơ của
con người.
-Phạm vi phản ánh: có tính lựa
chọn.
-Phương thức phản ánh: rung cảm,
trải nghiệm.
-Mang đậm màu sắc cá nhân hơn
nhận thức
-Quá trình hình thành diễn ra theo
quy luật riêng
I.TÌNH CẢM

165
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM
1.Khái niệm
b.Xúc cảm là gì?
Xúc cảm là những rung động (xúc động) của con người trước một sự
vật hiện tượng cụ thể nào đó đang trực tiếp thỏa mãn hay không thỏa
mãn nhu cầu, động cơ của con người, xúc cảm không ổn định bằng
tình cảm, dễ thay đổi.
Tình cảm và xúc cảm giống và khác nhau ở điểm nào?
Giống nhau
Biểu thị thái độ của con người
đối với thế giới
CHƯƠNG 4
1.Khái niệm
CHƯƠNG 4
1.Khái niệm
CHƯƠNG 4
1.Khái niệm
CHƯƠNG 4
1.Khái niệm

166
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM
1.Khái niệm
Xúc cảm
-Có ở người và động vật
-Là một quá trình tâm lý
-Xuất hiện trước
-Có tính chất nhất thời, đa dạng,
phụ thuộc vào tình huống…
-Thực hiện chức năng sinh học
-Gắn liền với phản xạ không
điều kiện
Tình cảm
-Có ở người
-Là một thuộc tính tâm lý
-Xuất hiện sau
-Có tính chất xác định và ổn định
-Thực hiện chức năng xã hội
-Gắn liền với phản xạ có điều kiện,
với định hình động lực thuộc hệ
thống tín hiệu thứ hai.

167
c.Mối quan hệ giữa xúc cảm và tình cảm
-Tình cảm được hình thành và biểu hiện qua xúc cảm
-Tình cảm được hình thành trong thời gian tương đối dài, khái quát nhiều
xúc cảm.
-Xúc cảm chỉ xuất hiện trong thời gian tương đối ngắn
Tình cảm và xúc cảm có mối quan hệ nhân quả
CHƯƠNG 4
1.Khái niệm
Bạn có tin tình yêu sét đánh?
I.TÌNH CẢM

168
1.2.Vai trò của tình cảm
CHƯƠNG 4
1.Khái niệm
I.TÌNH CẢM
-Trong cuộc sống:
-Đối với nhận thức:
-Đối với hành động:
-Đối với các thuộc tính
của nhân cách:
Thúc đẩy con người vượt qua khó khăn trở ngại
Động lực mạnh mẽ để tìm chân lý
Động lực thúc đẩy hành động
Chi phối tất cả các thuộc tính nhân cách: chi
phối biểu hiện của xu hướng, là điều kiện và
động lực để hình thành năng lực; là yếu tố có
quan hệ qua lại với khí chất
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM
1.Khái niệm
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM
1.2.Vai trò của tình cảm
1.Khái niệm
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM
Macxim Gocki: “Tài năng được phát triển từ tình yêu tha thiết đối
với công việc, thậm chí có thể nói: tài năng – về bản chất là
tình yêu đối với công việc, đối với quá trình công tác.

169
-Tính nhận thức
-Tính xã hội
-Tính ổn định
-Tính chân thực: “cái
kim trong bọc lâu
ngày cũng lòi ra”
-Tính đối cực: “yêu
nhau lắm, cắn nhau
đau”.
2.Những đặc điểm đặc trưng của tình cảm
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM
-Tính nhận thức
-Tính xã hội
-Tính ổn định
-Tính chân thực: “cái
kim trong bọc lâu
ngày cũng lòi ra”
-Tính đối cực: “yêu
nhau lắm, cắn nhau
đau”.
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM

170
3.1.Các mức độ tình cảm
a.Màu sắc xúc cảm của cảm giác :Một sắc thái xúc cảm đi kèm với
một cảm giác nào đó.
b.Xúc cảm: những rung cảm xảy ra nhanh chóng nhưng mạnh mẽ, rõ
rệt hơn màu sắc xúc cảm
c.Xúc động và tâm trạng
-Xúc động:dạng xúc cảm có cường độ mạnh, xảy ra trong thời gian
ngắn, khi con người không làm chủ được mình.
-Tâm trạng: dạng xúc cảm có cường độ vừa phải hoặc tương đối yếu
nhưng tồn tại trong thời gian dài hơn so với xúc động.
d.Tình cảm: những thái độ của con người đối với SVHT có tính ổn
định, được ý thức rõ ràng.
3.Các mức độ và các loại tình cảm
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM
3.1.Các mức độ tình cảm
a.Màu sắc xúc cảm của cảm giác :Một sắc thái xúc cảm đi kèm với
một cảm giác nào đó.
b.Xúc cảm: những rung cảm xảy ra nhanh chóng nhưng mạnh mẽ, rõ
rệt hơn màu sắc xúc cảm
c.Xúc động và tâm trạng
-Xúc động:dạng xúc cảm có cường độ mạnh, xảy ra trong thời gian
ngắn, khi con người không làm chủ được mình.
-Tâm trạng: dạng xúc cảm có cường độ vừa phải hoặc tương đối yếu
nhưng tồn tại trong thời gian dài hơn so với xúc động.
d.Tình cảm: những thái độ của con người đối với SVHT có tính ổn
định, được ý thức rõ ràng.
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM

171
4.1.Quy luật lây lan
4.2.Quy luật thích ứng
4.3.Quy luật tương phản
4.4.Quy luật pha trộn
4.5.Quy luật di chuyển
4.6.Quy luật về sự hình thành tình cảm
4.Các quy luật của tình cảm
CHƯƠNG 4
I.TÌNH CẢM
Qui luật tình cảm nào thể hiện trong bài hát,câu ca dao sau?
Một con ngựa đau cả tàu bỏ cỏXa thương gần thườngGiận cá chém thớtQua đình ngả nón trông đình
Đình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu
Qua đình ngả nón trông đình
Đình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu
Cha sinh không bằng mẹ dưỡng

172
Trò chơi
Trạng thái xúc cảm nào thể hiện trong các tình
huống sau?
1.Khi đưa ra những thông tin bất ngờ về bản thân
họ. Họ sẽ mở to mắt, miệng rộng ra, người thường
ngả về phía sau, rồi lại nhanh chóng ngả về phía
trước, có khi họ giơ cao hay tay lên.
2.Một người mắt mở to, con ngươi mở rộng, cơ mắt
cử động, da mặt biến màu nhợt nhạt, cử động co
giật gây ra tiếng răng đánh vào nhau, tay run rẩy.
Mồ hôi toát ra ở trán, cổ cằm, nách, lưng, lòng bàn
tay…
3.Một người nét mặt thay đổi, đỏ mặt, hai hàm răng
nghiến lại, tay nắm chặt, màu da ở các ngón tay trắng
bệch. Cử chỉ mang tính hiếu chiến. Giọng nói to lên,
ngắn lại, dằn từng tiếng.
4.Một người có cái nhìn luôn hướng tới đối tượng,
nhìn bằng ánh mắt trìu mến. Anh ta vung tay, vung
chân, miệng huýt sáo hoặc ngâm nga một điều gì
đó. Nở một nụ cười trên khuôn mặt.

173
Nội dung nào dưới đây không thuộc
cấu trúc của ý thức cá nhân?
A.Mặt nhận thức của ý thức
B.Mặt thái độ của ý thức
C.Mặt năng động của ý thức
D.Mặt cơ động của ý thức

174
HỌ ĐÃ SỐNG NHƯ THẾ
Triễn lãm tranh 90 số phận khuyết tật của Nguyễn Á

175
Tô Thị Thanh Thủy Tiên bị mất hẳn hai vành môi, chị đã
tập nói trong lu nước và giờ đây đã hát rất hay

176
Đậu Thị Thủy và Đậu Thị Bốn, nằm một chỗ đan len để có
thu nhập

177
Trần Tôn Trung Sơn khuyết tật hai tay với ước mơ trở
thành nhà khoa học vũ trụ

178
Anh thương binh ¼ Bùi Trường Sơn nhận giữ trẻ miễn
phí cho bà con lối xóm...

179
Hiệp sĩ CNTT 2005 Nguyễn Công Hùng và em gái Nguyễn
Thảo Vân

180“Không có nghèo gì bằng không có tài, không có gì hèn bằng không
có chí” - Uông Cách

181
1.Khái niệm chung về ý chí
CHƯƠNG 4
II.Ý CHÍ
1.1.Định nghĩa về ý chí
Ý chí là mặt năng động của ý thức, biểu hiện ở năng lực thực
hiện hành động có mục đích, đòi hỏi phải có sự nỗ lực
khắc phục khó khăn.
*Giá trị chân chính của ý chí không phải ở cường độ mạnh
yếu, mà điều chủ yếu là ở nội dung đạo đức của ý chí.

182
1.Khái niệm chung về ý chí
CHƯƠNG 4
II.Ý CHÍ
1.2.Các phẩm chất của ý chí
a.Tính mục đích: giúp con người điều chỉnh
hành vi hướng vào mục đích tự giác.
b.Tính độc lập: tự lực hoạt động, tự tin vào
bản thân
c.Tính quyết đoán: khả năng đưa ra quyết định
kịp thời , dứt khoát
d.Tính bền bỉ: khả năng khắc phục khó khăn,
trở ngại để đạt mục đích đề ra
e.Tính tự chủ: khả năng và thói quen kiểm tra
hành vi làm chủ bản thân, kìm hãm những
hoạt động không cần thiết.
Bà Cha-Sa-Soon (68
tuổi),950 lần mới thi
đậu bằng lái xe
(4/2005 – 6/11/2009)

183
2.Hành động ý chí
CHƯƠNG 4
II.Ý CHÍ
2.1.Định nghĩa về hành động ý chí
Hành động ý chí là hành động được điều chỉnh bởi ý chí. Nói cách khác,
hành động ý chí là hành động có ý thức, có chủ tâm, đòi hỏi nỗ lực
khắc phục khó khăn, thực hiện bằng được mục đích đề ra.
*Đặc điểm của hành động ý chí:
-Chỉ xuất hiện khi gặp khó khăn, trở ngại.
-Nguồn gốc của hành động có ý chí: cơ chế động cơ hóa hành động, chủ
thể nhận thức được ý nghĩa của kích thích quyết định hành động?
-Có mục đích được ý thức rõ ràng, có nội dung đạo đức.
-Có sự lựa chọn phương tiện, biện pháp tiến hành để đạt mục đích.
-Luôn có sự điều khiển, điều chỉnh, kiểm tra của ý thức  khắc phục khó
khăn, trở ngại.

184
2.Hành động ý chí
CHƯƠNG 4
II.Ý CHÍ
2.2.Cấu trúc của hành động ý chí
3 giai đoạn:
-Giai đoạn chuẩn bị: suy nghĩ, cân nhắc các khả năng khác nhau
+Xác định mục đích, hình thành động cơ
+Lập kế hoạch hành động
+Quyết định hành động
-Giai đoạn thực hiện hành động:
+Hành động bên ngoài
+Hành động ý chí bên trong (kìm hãm các hành động bên ngoài).
-Giai đoạn đánh giá kết quả hành động: luôn đối chiếu đánh giá kết quả
với mục đích đề ra.

Nhà thơ Tố Hữu có viết về sự tuyệt thực của người cộng sản
trong nhà tù đế quốc:
Đầu sàn canh bốc khói
Chén cá nức mùi thơm
Lên họa với mùi cơm
Sao mà như cám dỗ
Muốn ngủ mà không ngủ
Cái bụng cứ nằn nì
Ăn đi thôi ăn đi
Chết làm chi cho khổ…
Thôi thì thôi cứ vật
Nhưng phải ráng cầm hơi
Theo với bạn với đời
Cho đến ngày kết quả
Ăn đi vài con cá
Năm bảy cái chột nưa
Có ai biết ai ngờ
Thế vẫn tròn danh dự
Không can chi mà sợ
Có hôi miệng hôi mồm
Còn có nước khi hôm
Uống vô là sạch hết
Lần này tôi thú thiệt:
Lời hắn cũng hay hay
Lý sự cũng đủ đầy
Nghe ra chừng phải quá
Ăn đi vài con cá
Năm bảy cái chột nưa
Có ai biết ai ngờ
Thế vẫn tròn danh dự
Nhưng mà tôi lưỡng lự
Suy nghĩ rồi lắc đầu
Đành không ai biết đâu
Vẫn không làm thế được
Không được xa hàng ngũ
Không thể gì quyến rũ
Mua bán được lương tâm
Danh dự của riêng thân
Là của chung đồng chí…
Giai đoạn nào của
hành động ý chí thể
hiện trong bài thơ
“Con cá chột nưa”.
Tại sao?

186
3.Hành động tự động hóa
CHƯƠNG 4
II.Ý CHÍ
3.1.Định nghĩa về hành động tự động hóa
Hành động tự động hóa là hành động:
-Vốn lúc đầu là hành động có ý thức, có ý chí
-Do lặp lại nhiều lần  tự động, không cần sự kiểm soát của ý thức
nhưng vẫn thực hiện có kết quả.
3.2.So sánh kỹ xảo và thói quen
-Kỹ xảo: hành động tự động hóa, hình thành có ý thức nhờ luyện tập.
+Không có sự kiểm soát thường xuyên của ý thức, thị giác
+Mang tính chất khái quát, nhuần nhuyễn, không có động tác thừa, ít hao tốn
năng lượng thần kinh, bắp thịt
-Thói quen: hành động tự động hóa ổn định, trở thành nhu cầu của con
người.

187
Sự khác nhau giữa kỹ xảo và thói quen
Kỹ xảo
-Mang tính chất kỹ thuật
-Ít gắn với tình huống
-Có thể bị mai một nếu không
thường xuyên luyện tập,
củng cố
-Con đường hình thành chủ yếu
của kỹ xảo là luyện tập có
mục đích có hệ thống
-Được đánh giá về mặt kỹ thuật,
thao tác: có kỹ xảo mới tiến
bộ, có kỹ xảo cũ lỗi thời
Thói quen
-Mang tính chất nhu cầu, nếp sống
-Luôn gắn với tình huống
-Bền vững, ăn sâu vào nếp sống
-Hình thành bằng nhiều con đường
khác nhau, kể cả con đường tự
phát
-Được đánh giá về mặt đạo đức: có
thói quen tốt, thói quen xấu, có
thói quen có lợi, có thói quen có
hại.

188
3.Hành động tự động hóa
CHƯƠNG 4
II.Ý CHÍ
3.3.Các quy luật hình thành kỹ xảo
a.Quy luật về sự tiến bộ không đều của kỹ xảo
Khi hình thành kỹ xảo không nên nóng vội, cần kiên trì, không chủ quan.
b.Quy luật “đỉnh” của phương pháp luyện tập
Mỗi phương pháp luyện tập kỹ xảo chỉ đem lại một kết quả cao nhất có thể
đối với nó mà thôi  Cần thay đổi phương pháp học tập, làm việc.
c.Quy luật về sự tác động qua lại giữa kỹ xảo đã có và kỹ xảo mới.
+Cộng hưởng kỹ xảo
+Giao thoa kỹ xảo
d.Quy luật dập tắt kỹ xảo
Một kỹ xảo được hình thành nếu không luyện tập, củng cố và sử dụng
thường xuyên sẽ bị suy yếu và cuối cùng có thể bị mất hẳn.

190
Bạn thích một cuộc sống tự do, không gò bó và tận
hưởng nó một cách trọn vẹn nhất vì theo bạn
“Chúng ta chỉ sống có một lần”.
Bạn là người khá tò mò và cởi mở với những điều
mới lạ, bạn thích sự thay đổi. Khi bạn thấy mệt
mỏi, chán chường, thì mọi thứ cũng trở nên tệ
hại hơn bao giờ hết. Bạn là một người tháo vát
và luôn thích sự bất ngờ.

191
Bạn luôn mong mình có cuộc sống tự do, không ràng
buộc để bạn có thể tự quyết định mọi việc. Bạn thích
phong cách nghệ sĩ khi làm việc hoặc vui chơi giải trí.
Đôi khi bạn hành động một cách ngẫu hứng đến nỗi
đi ngược lại những gì bạn mong muốn.
Bạn có phong cách sống hơi thiên về chủ nghĩa cá
nhân. Bạn không bao giờ thích bắt chước. Bạn thích
sống theo suy nghĩ và niềm tin của mình, cho dù điều
đó đi ngược lại quy luật tự nhiên.

192
Mối quan tâm của bạn chủ yếu tập trung vào bản thân
mình và khung cảnh xung quanh hơn là giao tiếp với
mọi người. Bạn ghét cay ghét đắng sự giả tạo bề
ngoài, bạn thà ở một mình còn hơn phải nói chuyện
phiếm với ai đó. Nhưng bạn có tình bạn rất mạnh mẽ,
chính điều đó làm tâm hồn bạn cân bằng và và yên
tĩnh. Bạn không ngại khi phải sống một mình trong
thời gian dài và hiếm khi buồn vì điều đó.

193
Bạn đánh giá cao khuynh hướng tự nhiên và tình yêu
đơn giản. Mọi người ngưỡng mộ bạn vì bạn tỏ ra rất
vững chắc trong cuộc sống, mọi người có thể nhờ vả
bạn. Những người gần gũi bạn với sẽ cảm thấy thoải
mái và an toàn. Bạn là người nồng nhiệt và giàu tình
cảm. Bạn không thích những thứ lòe loẹt và lặp đi lặp
lại. Bạn có khuynh hướng hoài nghi về sự thay đổi bất
chợt của thời trang. Với bạn, thời trang phải thực tế
và lịch lãm kín đáo.

194
Bạn là người có trách nhiệm với bản thân, ít tin vào vận
may và đề cao việc làm của mình. Bạn giải quyết vấn
đề một cách thực tế và đơn giản. Bạn có cái nhìn
thực tế về mọi vật trong cuộc sống và xử lý chúng mà
không hề do dự. Bạn có tinh thần trách nhiệm cao
trong công việc,vì vậy mọi người tin tưởng khi giao
việc cho bạn.
Sức mạnh ý chí của bạn giúp mọi người tin tưởng
những gì bạn đề ra. Bạn chỉ thực sự hài lòng khi hoàn
thành các công việc của mình.

195
Bạn là người dễ tính nhưng cũng thận trọng. Bạn kết
bạn dễ dàng, song cũng rất trân trọng sự riêng tư và
độc lập của mình. Bạn thích thoải mái và một mình để
suy ngẫm về ý nghĩa về cuộc đời và bản thân bạn.
Bạn cần không gian, vì thế bạn thích trốn vào những
nơi bí ẩn đẹp đẽ, nhưng bạn không phải là người chỉ
thui thủi một mình. Bạn tự tại với bản thân mình và
thế giới, bạn trân trọng cuộc sống và những gì cuộc
sống này mang đến cho bạn.

196
Bạn là người có tính nhạy cảm nhất thời ở mức độ
tương đối cao và ổn định. Vì thế, ở bạn có điều gì đó
đặc biệt mà những người xung quanh ít khi nhìn thấy.
Văn hóa có ý nghĩa đặc biệt với bạn. Bạn thấy mình có
cá tính, thanh lịch và riêng biệt, thoát khỏi những lòe
loẹt của thời trang. Điều lý tưởng làm nền tảng cho
cuộc sống của bạn là những niềm vui mang màu sắc
văn hóa. Bạn đánh giá cao mức độ có văn hóa của
người mà bạn tiếp xúc.

197
Bạn là người rất nhạy cảm. Bạn từ chối nhìn sự việc chỉ
dựa trên quan điểm của lý trí, đúng mực. Những gì
bạn cảm thấy thì đó là mới điều quan trọng. Thêm
vào đó, đối với bạn có những ước mơ trong đời cũng
là điều đáng trân trọng.
Bạn không thích những người khinh rẻ sự lãng mạn và
chỉ hành động theo lý trí. Bạn khước từ những gì hạn
chế sự đa dạng của tâm trạng và cảm xúc.

198
Bạn là người sẵn sàng chấp nhận rủi ro và đảm nhận
nhiều công việc đa dạng và lý thú. Ngược lại, những
gì công việc có tính chất đều đặn lại không kích thích
sự hứng thú của bạn.
Điều bạn thích nhất là chủ động tham gia các sự kiện.
Chỉ khi làm thế, năng lực của bạn mới được bộc lộ rõ
nhất.

199
1.Khái niệm về nhân cách
CHƯƠNG 4
NHÂN CÁCH
I.KHÁI NIỆM CHUNG VỀ NHÂN CÁCH
1.1.Khái niệm con người cá nhân, cá tính, nhân cách
Con người: Là thành viên của cộng đồng xã hội, vừa là thực thể tự nhiên
vừa là thực thể xã hội.
Cá nhân: Dùng để chỉ một con người cụ thể của một cộng đồng, thành viên
của xã hội.
Cá tính: Cái đơn nhất, không lặp lại (tâm lý, sinh lý) của cá thể động vật, cá
thể người.
Nhân cách: Mặt xã hội, tâm lý của cá nhân với tư cách là một thành viên
của xã hội nhất định.

200
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
Mặt vuông: đường hàm rộng như trán, bạn là người
sống thực tế. Các nhà Hy Lạp và La Mã cổ xưa
ví dạng mặt này với đất. Bạn thích sự luân phiên,
trình tự của cuộc sống hằng ngày và là người
sống có trách nhiệm, đáng tin cậy. Đây là kiểu
người sống rất trung thành và sẵn sàng bảo vệ
người thân và gia đình.
1.2.Khái niệm về nhân cách trong tâm lý học

201
CHƯƠNG 4
NHÂN CÁCH
1.2.Khái niệm về nhân cách trong tâm lý học
Mặt trái tim: với một vầng trán rộng và gò má cao
tròn, đặc biệt là chiếc cằm nhọn, bạn là người
sống hướng ngoại. Bạn biết tận hưởng cuộc
sống và luôn lạc quan vui vẻ, bạn rất thích tham
gia vào các hoạt động xã hội và đôi khi đóng vai
trò sứ giả hoà bình cho gia đình và bạn bè. Đó là
vì bạn có khuôn mặt hình trái tim của nữ thần Vệ
Nữ, nữ thần của tình yêu, và bạn luôn thu hút
mọi ánh nhìn.

202
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
Mặt oval: Chiều dài khuôn mặt gấp 1,5 lần so với
chiều ngang, bạn là người có tài lãnh đạo. Không
ngạc nhiên gì khi mọi người luôn muốn làm theo
bạn. Bạn là người có cá tính độc đáo và thu hút,
quyến rũ lạ kỳ. Chính vì cá tính mạnh nên bạn
sống khá độc lập và chỉ giao du với ít bạn bè.

203
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
Mặt chữ nhật: Bạn là người sống rất lạc quan. Bạn
luôn nhìn sự việc ở khía cạnh tích cực và mọi
thứ suôn sẻ với bạn không chỉ nhờ may mắn. Khi
muốn đạt điều gì, bạn sẽ bỏ nhiều công sức và
nỗ lực hết mình. Người ta thường liên tưởng
dạng mặt này với Ares - thần chiến tranh. Và bạn
cũng khá hiếu chiến đấy.

204
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
Mặt tam giác: Với phần trên trán rộng hơn và phần
dưới nhỏ, bạn là một người rất giỏi giao tiếp. Bạn
nhanh chóng tiếp cận và hoà hợp với mọi người.
Bạn là người có nhận thức tốt, linh cảm trực
giác tuyệt vời. Chính nhờ món quà trời cho này
mà bạn luôn là điểm sáng trong đám đông.
Những người phụ nữ có dạng khuôn mặt này
trông thật duyên dáng và lịch thiệp.

205
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
Mặt tròn: Bạn là người có năng khiếu để làm nghệ
sĩ. Đây là dạng khuôn mặt tượng trưng cho sự
sáng tạo. Bạn sống có nhiều cảm hứng, trí tưởng
tượng tốt và chính vì vậy bạn cũng hay đãng trí.
Bạn cũng tượng trưng cho kiểu người biết nuông
chiều người khác và là hình mẫu của một người
mẹ tốt.

206
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
Nhân cách là tổ hợp những đặc điểm, những thuộc tính tâm lý của cá nhân
quy định bản sắc và giá trị xã hội của con người.
+Nhân cách chỉ bao hàm những đặc điểm qui định bộ mặt tâm lý xã hội,
giá trị và cốt cách làm người – thành viên của xã hội.
+Nhân cách là tổng thể những đặc điểm tâm lý đặc trưng với một cơ cấu
xác định.
+Nhân cách được hình thành dần dần trong quá trình tham gia các mối
quan hệ của con người.
+Nhân cách biểu hiện ở 3 cấp độ:
*Bên trong cá nhân
*Liên cá nhân
*Siêu cá nhân

207
2.Đặc điểm của nhân cách
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
2.1.Tính thống nhất của nhân cách: Thống nhất giữa phẩm chất và năng
lực, giữa nhận thức và tình cảm ý chí,…
2.2.Tính ổn định của nhân cách: Nhân cách là tổ hợp các thuộc tính tương
đối ổn định, khó hình thành, khó mất đi.
2.3.Tính tích cực của nhân cách: lựa chọn hoạt động, xác định mục đích
hoạt động, chủ động, tự giác nỗ lực thực hiện hoạt động, giao tiếp nhằm
nhận thức, cải tạo thế giới và cải tạo chính bản thân mình.
2.4.Tính giao lưu của nhân cách: Nhân cách chỉ có thể hình thành, phát
triển, tồn tại và thể hiện trong hoạt động và trong mối quan hệ với
những nhân cách khác.

208
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
II. CẤU TRÚC TÂM LÝ CỦA NHÂN CÁCH
1.Xu hướng và động cơ của nhân cách
2.Tính cách
3.Khí chất
4.Năng lực

Tam quốc diễn nghĩa
Lưu Bị
Quan Công
Trương Phi
Khổng Minh
Người đa sầu
đa cảm việc gì
cũng có thể làm
ông ta lo lắng.
Người nóng
nảy, giải quyết
việc gì cũng vội
vàng, hấp tấp.
Người hăng
hái, nhanh
nhẹn hoạt bát.
Người bình
tĩnh dù việc
có cấp bách
đến đâu.

210
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
3.Khí chất
3.1.Khí chất là gì?
Khí chất là thuộc tính tâm lý phức hợp của cá nhân, biểu hiện cường độ,
tốc độ và nhịp độ của các hoạt động tâm lý, thể hiện sắc thái của
hành vi, cử chỉ, cách nói năng của cá nhân.
*Khí chất không tiền định các giá trị đạo đức của nhân cách
*Khí chất không tiền định những nét tính cách của cá nhân. Khí chất là
nền tảng tự nhiên của tính cách, qui định hình thức thể hiện tính cách
trong một mức độ đáng kể.
*Khí chất không tiền định trình độ năng lực của nhân cách.
*Khí chất có cơ sở sinh lý là các kiểu thần kinh. Kiểu thần kinh khác
nhau làm cho nhịp độ, tốc độ của hoạt động tâm lý, đặc điểm hành vi
con người khác nhau.

211
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
3.Khí chất
3.2.Các kiểu khí chất
a.Các kiểu khí chất và cơ sở sinh lý của chúng
Hưng phấn
Ức chế
Cường độ
(Mạnh, Yếu)
Tính cân bằng
(Cân bằng, Không
cân bằng)
Tính linh hoạt
(Linh hoạt, Không
linh hoạt)
Kiểu thần kinh
Mạnh, cân bằng,
không linh hoạt
Mạnh, cân
bằng, linh hoạt
Mạnh, không
cân bằng
Yếu
Kiểu khí chất
Hăng hái
Bình thản
Nóng nảy
Ưu tư

212
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
3.Khí chất
b.Đặc điểm chủ yếu của mỗi loại khí chất
Hăng hái
Người thuộc kiểu khí chất này thường
hoạt bát, yêu đời, vui vẻ, cởi mở, tâm hồn
hướng ngoại,xúc cảm không sâu, nhận
thức nhanh nhưng cũng hay quên, dễ
thích nghi với môi trường mới.

213
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
3.Khí chất
Bình thản
không nhanh nhẹn, điềm tĩnh, kiên trì, ưa
sự ngăn nắp, khả năng kiềm chế tốt,
không thích ba hoa, không hay cãi cọ, có
tính ỳ khi khởi động hoạt động, khó thích
nghi với môi trường mới.

214
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
3.Khí chất
hành động nhanh, mạnh, hào hứng, nhiệt
tình, hay gắt gỏng, nóng nảy, dễ bị kích
động, thẳng thắn, chân tình, khả năng kiềm
chế thấp
Nóng nảy

215
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
3.Khí chất
Người thuộc kiểu khí chất này thường hoạt
động chậm chạp, hay lo lắng, thiếu tự tin,
nhạy cảm, dễ buồn bã.Trong các mối quan
hệ thường nhã nhặn, chu đáo, vị tha, đặc biệt
là khó thích nghi với môi trường mới.
Ưu tư

217
Làm thế nào để phát huy ưu điểm và khắc phục nhược
điểm của mỗi loại khí chất trong hoạt động giao tiếp và
quản trị?

219
Tính cách
Hãy xác định những nét tính cách nào dưới đây thể
hiện: a) thái độ đối với người khác, b) thái độ đối với
lao động, c) thái độ đối với bản thân:
Trách nhiệm Lòng trung thực
Lòng nhân đạo Tính khiêm tốn
Tính ích kỷ Tính sáng tạo
Tính lười biếng Tính cẩn thận
Tính kín đáo Tính quảng giao
Tính hoang phí Tính tự cao

220
1.Các yếu tố chi phối sự hình thành và phát triển nhân cách
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
III.SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN NHÂN CÁCH
1.Giáo dục và NC
2.Hoạt động và NC
3.Giao tiếp và NC
4.Tập thể và NC
Giáo dục có vai trò chủ đạo
SHT & PTNC
Hoạt động là yếu tố quyết định
trực tiếp SHT & PTNC
Giao tiếp là điều kiện,
tiền đề để HT & PTNC
Môi trường thuận lợi cho
SHT & PTNC

221
2.Sự hình thành, phát triển và hoàn thiện nhân cách
CHƯƠNG 5
NHÂN CÁCH
III.SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN NHÂN CÁCH
2.1.Sự hình thành và phát triển nhân cách
-Nhân cách không có sẵn, hình thành và phát triển trong quá trình sống,
giao tiếp, vui chơi, học tập, lao động…trong hệ thống quan hệ xã hội
của con người.
-Con người là chủ thể tích cực nên không tiếp nhận thụ động yếu tố bên
ngoài mà có sự chọn lọc và chế biến thông qua hoạt động của con
người.
2.2.Sự hoàn thiện nhân cách
-Cá nhân hoàn thiện nhân cách thông qua việc tự ý thức, rèn luyện, tự
giáo dục, tự hoàn thiện nhân cách.
Tự nhận thức bản thân, có viễn cảnh về cuộc sống tương lai, có các
phẩm chất ý chí, có sự giúp đỡ của tập thể, dư luận tập thể ủng hộ.

222
1.Khái niệm nhóm xã hội
CHƯƠNG 6
MỘT SỐ HIỆN TƯỢNG TÂM LÝ XÃ HỘI
I.NHÓM XÃ HỘI VÀ SỰ HÌNH THÀNH NHÓM
Dấu hiệu cơ bản của nhóm:
- Một cộng đồng người (từ 3 người trở lên)
- Có hoạt động chung
- Có một số dấu hiệu chung (đặc điểm tổ chức, thuộc tính xã hội, giai
cấp,…)

223
2.Phân loại nhóm xã hội
CHƯƠNG 6
2.1.Số lượng người
tham gia
2.2.Nguồn gốc
hình thành
2.3.Quy chế của nhóm
-Nhóm lớn
-Nhóm nhỏ
-Nhóm ước lệ
-Nhóm thực
-Nhóm chính thức
-Nhóm không chính thức

224
3.Tập thể và sự hình thành tập thể
CHƯƠNG 6
3.1.Khái niệm tập thể
Dấu hiệu bản chất của tập thể
- Một nhóm người có tổ chức chặt chẽ
- Có hoạt động chung, thống nhất mục đích hoạt động
- Mục đích có ý nghĩa xã hội tích cực
Chức năng của tập thể:
-Nghiệp vụ, chuyên môn
-Xã hội, chính trị
-Giáo dục

225
3.Tập thể và sự hình thành tập thể
CHƯƠNG 6
3.2.Các giai đoạn của tập thể
Tập thể phát triển qua 3 giai đoạn:
+ Giai đoạn 1: Tổng hợp sơ cấp, hoàn thành lựa chọn thành viên, bố trí
công tác tạm thời.
+Giai đoạn 2: Cấu trúc hóa hay phân hóa
*Nhóm tích cực chủ động
*Nhóm thụ động lành mạnh
*Nhóm thụ động tiêu cực
*Nhóm tiêu cực chống đối
+Giai đoạn 3: Giai đoạn tổng hợp hay hợp nhất mọi người vào trong tập
thể
+Giai đoạn 4: Phát triển hoàn chỉnh

226
CHƯƠNG 6
II.CÁC HIỆN TƯỢNG TÂM LÝ XÃ HỘI
1.Tâm trạng xã hội
2.Dư luận xã hội
3.Bầu không khí tâm lý tập thể
4.Sự hài hòa trong tập thể
5.Xung đột trong tập thể
6.Truyền thống
7.Đám đông và đặc điểm tâm lý đám đông:
+Bắt chước
+Lây lan
+Ám thị

Bai giang tam_ly_hoc_dai_cuong

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (20)

Ähnlich wie Bai giang tam_ly_hoc_dai_cuong

Ähnlich wie Bai giang tam_ly_hoc_dai_cuong (20)

Kürzlich hochgeladen

Kürzlich hochgeladen (20)

Bai giang tam_ly_hoc_dai_cuong