U.it101 lec6 2017.03.09

www.emust.edu.mn
Мэдээллийн Технологийн
хэрэглээ - I
ВИРТУАЛ ТЕХНОЛОГИЙН ТЭНХИМ,
Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
Код: U.IT101 1
/Лекц-6/

Е-Нээлттэй Институт
www.emust.edu.mn
IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ - I
Сэдэв: Өгөгдлийн сан

www.emust.edu.mn
Агуулга:
01
02
01
Өгөгдлийн сан, Өгөгдлийн сангийн бүтэц
/Database ,Database structure/
Өгөгдлийн сангийн удирдах систем
/DataBase Management System/
02
Уялдаа холбоот өгөгдлийн сан
/ Relational Database System/
03 SQL (Structured Query Language)
05
Өгөгдлийг энгийн хэлбэрт шилжүүлэх
/Data normalization/
04
Онлайн өгөгдөл дамжуулалт
/Online transaction processing/
06

Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
4
• Бидний өдөр тутам сонсож байдаг бүх зүйлс мэдээ буюу
өгөгдөл болно. Өгөгдөл буюу мэдээнд тодорхой
боловсруулалт хийгдсэний үр дүнд мэдээлэл үүснэ.
• Аливаа салбарын бизнесийн амжилт олох гол сурвалжийн нэг
нь үнэн зөв мэдээллийг цаг тухайд нь олж, бүтээлчээр хэрэглэх
явдал юм. Мэдээлэл нь нөөцийн нэгэн адил чухал нөөц
төдийгүй чухал хэрэгсэл юм. Орчин үед мэдээллийг цогцоор нь
буюу мэдээллийн сан байдлаар зохион байгуулж, хэрэглэж
байна.
Өгөгдөл(data), мэдээлэл(information) гэж юу вэ?

www.emust.edu.mn
5
Сайн мэдээлэл нь дараахь шинжүүдийг агуулсан байна. Үүнд :
Үнэн зөв
Тодорхой цаг хугацаанд
Хамааралтай
Өртөг багатай
Эмх цэгцтэй
Ойлгомжтой
Шинэ зүйл, мэдээ агуулсан

www.emust.edu.mn
6
Өгөгдлийн сан /DataBase/ –Хоорондоо уялдаа холбоо бүхий багц
болон нэгж өгөгдлүүдийн цогц юм.
Өгөгдөл /Data/– Тодорхой утга агуулга бүхий мэдээлэл
Өгөгдлийн сан = Files /файлууд/ + Fields/талбарууд/ +
Records /бичлэгүүд/
Өгөгдлийн сангийн үндсэн ойлголт

www.emust.edu.mn
7
Хүснэгт
Бодит ертөнц дээрх нэг объект эсвэл объектуудын
хоорондын харилцааг илэрхийлсэн хоорондоо
уялдаатай мэдээллүүдийг хадгалсан файл юм.
Өгөгдлийн сангийн бүрэлдэхүүн хэсгүүд

www.emust.edu.mn
8
Бичлэг
Хүснэгтэнд илэрхийлсэн бодит ертөнц дээрх нэг
обьект эсвэл обьектуудын хоорондын харилцааны
нэг тохиолдлыг илэрхийлнэ. Өөрөөр хэлбэл
хүснэгтийн нэг мөрөн дэх утгыг бичлэг гэнэ.
Бичлэг (record). Энэ нь тухайн нэг зүйлийн
талаар иж бүрэн мэдээллийг агуулах бөгөөд
өөрөөр хэлбэл хүснэгтийн мөр юм. Жишээлбэл:
Оюутны хувийн мэдээллийг агуулсан мэдээллийн
сангийн нэг бичлэг нь нэг оюутны талаар иж
бүрэн мэдээллийг өгч чадна.

www.emust.edu.mn
9
Талбар
 Хүн, обьект, үйл явдлын нэгж шинж
чанарыг илэрхийлэх хоорондоо уялдаа холбоо
бүхий тэмдэгтүүдийн бүлэглэл юм. Талбарыг
мөн атрибут гэж нэрлэдэг. Талбарууд дотор
бусадтай холбогдоход ашиглагддаг зарим
онцлог талбар байдаг.
 Талбар(Field) - энэ нь нэгэн төрлийн
мэдээллийг агуулах бөгөөд мэдээллийн
сангийн анхдагч нэгжүүдийн нэг юм. Өөрөөр
хэлбэл, хүснэгтийн багана юм. Жишээ нь: нас
гэсэн талбарт зөвхөн насыг л бичнэ, нэр
бичихгүй.

www.emust.edu.mn
10
Жишээлбэл: Оюутан гэсэн
хүснэгтэнд Оюутны код гэсэн
шинж чанарыг үндсэн түлхүүр
талбар болсон бол Сургууль
хүснэгтэнд гадаад түлхүүр
талбар болон холбогдоно,
учир нь нэг сургуульд нэгээс
олон оюутан сурч болно.
Оюутны
код
Овог Нэр Нас
B161030026 Дорж Бат 29
B161050205 Чулуун Оюун 22
Сургууль Оюутын
код
Тэнхим
БАС B161030026 Архитектур
ЭХС B161050205 Эрчим хүч
Хүснэгт1: Оюутны бүртгэл

www.emust.edu.mn
11
1. Өгөгдлийн сангийн нэг файл нь бидний өдөр тутам
хэрэглэх файл ойлголтоос маш их ялгаатай.
2. Өгөгдлийн санд хэрэглэгчийн хэрэгцээ, шаардлагыг
хангах өгөгдлүүдийг зохион байгуулж хадгалдаг.
3. Өгөгдлийн сан нь өөртөө файлын бүтцээ агуулдаг.
4. Өгөгдлийн сангийн хэрэглээ нь зөвхөн амьтай өгөгдөл
хадгалахад оршино.
5. Өгөгдлийн сангийн зохион байгуулалт, түүнийг
удирдаж боловсруулах програм хангамжууд нь тус
тусдаа ойлголт юм.
Өгөгдлийн сангийн зохион байгуулалт

www.emust.edu.mn
12
Өгөгдлийн санг зохион байгуулах үед юуг анхаарах вэ?
- ӨС-ийн системийн бодлогын даалгавар
- ӨСУС-ийн сонголт, түүний онцлог
- Өгөгдлийн давхардал
- Өгөгдөл хоорондын холбоос
- Өгөгдлийн хандалт, хэрэглэгчдийн түвшин
- Бүрэн тодорхойлогдсон байх
- Нөөцлөлт /архивлалт/ ба сэргээх

www.emust.edu.mn
Бодит ертөнц дэх зүйлсийн хоорондын харилцан уялдааг
илэрхийлэхийн тулд тэдгээрийг виртуал орчинд дүрслэж байгаа
өгөгдлүүд нь өөр хоорондоо болон бусад өгөгдлүүдтэй ямар хэлбэрээр
холбоотой байхаас гадна хоорондын хамаарлыг тогтоох шаардлагатай
болдог. Ингэж өөр хоорондоо уялдаа холбоотой өгөгдөл, мэдээлэл нь
өгөгдөлийн санг бий болгодог.
Өгөгдлийн сан
1. Өгөгдлийн сан гэж юу вэ?
Мэдээллийн технологийн нэгэн чухал ойлголт бол өгөгдлийн сан
/database/ юм.
Тодорхой зорилгоор хамтад нь цуглуулж, тодорхой зохион
байгуулалттайгаар ангилах, эрэмбэлэх г.м-ээр компьютерын тогтмол
санах ойд хадгалсан цогц мэдээллийг өгөгдлийн сан гэнэ.
13

www.emust.edu.mn
14
 Өгөгдлийн сан нь хоорондоо уялдаа
холбоотой мэдээллүүдийн тодорхой хэлбэрт
оруулсан багц юм. Өөрөөр хэлбэл өгөгдлийн
сан нь өгөгдлийг удирдах, зохион
байгуулах, ашиглахад хялбар байхаар
зохион байгуулагдаж, системчлэгдсэн
өгөгдлийн цуглуулга юм.
 Иймд өгөгдлийн санд өгөгдөл оруулж
хадгалаад буцаагаад мэдээллийг гаргаж
авдаг гэж ойлгож болно.
1. Өгөгдлийн сан гэж юу вэ?

www.emust.edu.mn
NAME : John Doe
POSITION : Director
EXPERIENCE : 10 Years
Их, Дээд сургуулийн багш, оюутан, хичээлийн
талаархи мэдээлэл.
Байгууллагын ажилтан нарын тухай мэдээлэл
.
Номын санд агуулагдсан бүх номын тухай мэдээлэл
.
Телефон утасны жагсаалт г.м
.
Өгөгдли
йн
сангийн
жишээ:
Эмнэлэгийн өвчтөний бүртгэл
Өгөгдлийнсангийнжишээ:
15

www.emust.edu.mn
16
1. Шаталсан бүтэц
2. Сүлжээ бүтэц
3. Холбоост бүтэц
1.2 Өгөгдлийн сангийн бүтцүүд

www.emust.edu.mn
17
Өгөгдлийн сангийн шаталсан бүтэц гэдэг нь өгөгдлийг мод
хэлбэрээр доод түвшний бичлэг нь дээд түвшний
бичлэгээс салаалсан байдлаар загварчилсан өгөгдлийн сан
юм. Энэ бүтэц нь өгөгдлийн сангийн логик бүтцүүдийн
анхдагч юм.
• Мод хэлбэрийн бүтцээр бичлэгүүдийг эрэмбэлж цэгцэлнэ
• Нэгээс олон руу чиглэсэн уялдаа холбоотой
• Үндэснээс доошоогоо модны мөчрүүдийн дагуу алхам
алхмаар шилжин өгөгдөл рүү хандана.
1.2 Шаталсан бүтэц

www.emust.edu.mn
18
Жишээлбэл: ШУТИС нь олон салбар сургуультай, сургууль
бүр хэд, хэдэн оюутантай гэвэл дараах байдлаар
өгөгдлийн сангийн бүтцийг загварчилна.
Зураг1: ШУТИС-н өгөгдлийн сангийн бүтэц

www.emust.edu.mn
19
Шаталсан бүтэц нь дараах нөхцлүүдийг хангадаг.
Үүнд:
 Мод бүр үндсэн нэг эх үүсвэртэй байх ба түүнийг
Root гэдэг
 Аль нэг элемент нь өөрт харъяалагдах хэдэн ч
элементтэй байж болох ба харин ганц л эх
элементтэй байна.
Шаталсан бүтэц

www.emust.edu.mn
20
Өгөгдлийн сангийн сүлжээ бүтэц гэдэг нь бодит
ертөнцийн 2 объектын хооронд орших олноос
олон гэсэн харьцаатай өгөгдлийг
загварчилдаг.
Энэ харьцааг 2 өгөгдлийн цуглуулгаар
дүрсэлдэггүй, тэдгээрийн хоорондын
харьцаатай хамтран дүрсэлдэг.
Сүлжээ бүтэц

www.emust.edu.mn
21
2.2 Сүлжээ бүтэц
Зураг2: Сүлжээ бүтэц-1

www.emust.edu.mn
22
• Олноос олон руу чиглэсэн уялдаа холбоотой
• Дурын өгөгдлийн элемент дурын тооны өөр өгөгдлийн
элементтэй холбоотой байж болно
• Жишээлбэл: Сургууль бүрт хэд, хэдэн оюутан
хамрагдана. Харин хичээлүүдийг сургууль бүрээс
оюутан үздэг гэвэл өгөгдлийг дараахь байдлаар
загварчилна.
2.2 Сүлжээ бүтэц

www.emust.edu.mn
23
Сүлжээ бүтэц
Зураг3: Сүлжээ бүтэц-2

www.emust.edu.mn
24
Холбоост бүтцийн тухайд түлхүүр талбар эсвэл нийтлэг
өгөгдлөөрөө дамжуулан ялгаатай файлууд нь холбогддог. Энд
дээрээс доош чиглэлтэй зам гэж үгүй. Оронд нь өгөгдлүүд нь
мөр, багана бүхий ялгаатай хүснэгтүүдэд хадгалагддаг.
• Хамгийн өргөн хэрэглэгддэг бүтэц
• Өгөгдлийн элементүүдийг хүснэгтнүүдэд хадгалсан юм шиг
харуулна.
• Мөр нь бичлэгийг илэрхийлнэ.
• Багана нь талбарыг илэрхийлнэ.
Холбоост бүтэц

www.emust.edu.mn
25
• Хэрэв хоёр файл хоёулаа нийтлэг өгөгдлийн
элементийг дундаа ашиглаж байвал нэг файл доторх
өгөгдөл өөр файл доторх өгөгдөлтэй холбогдож болно
Давуу тал
– Заавал бүтэц нь тодорхой байх албагүй
– Оролтууд нь нэмэгдэх, засвар хийхдээ хялбар
Сул тал
– Хайлт хийхэд цаг их хэрэгтэй

www.emust.edu.mn
26
Зураг4: Холбоо бүтэц-1

www.emust.edu.mn
27
Бүтэц нь доорх нөхцлүүдийг хангах ёстой.
– Хүснэгтэнд 2 ижил мөр байхгүй
– Хүснэгт нь баганатай байх ба тэр нь харьцааны
атрибут байна.
– Атрибут бүхэн өөрийн давхардахгүй нэртэй
– Хүснэгтэнд нэрнүүд дурын эрэмбээр байрлана

www.emust.edu.mn
28
• Шаталсан бүтэц
 Бүтэцчилэгдсэн өдөр тутмын ажил гүйлгээ боловсруулалтанд ажиллана.
 Олноос олон руу чиглэсэн холбоо, хамааралуудтай ажиллаж чадахгүй
• Сүлжээ бүтэц
– Шаталсантай харьцуулахад илүү уян хатан
– Тусгай, тохиолдлын хүсэлтүүдтэй ажиллах боломжгүй
• Холбоост бүтэц
 Тусгай, тохиолдлын хүсэлтүүдэд амархан хариулна.
 Ажиллах, хөтөлж явахад илүү хялбар
 Шаталсан эсвэл сүлжээ хэлбэрийнх шиг үр ашигтай, хурдан биш байна.
Өгөгдлийн сангийн бүтцүүдийн харьцуулалт

www.emust.edu.mn
29
• Өгөгдлийн сантай бүхий л хэлбэрээр ажиллахад
зориулсан компьютерын програм хангамжийг
Өгөгдлийн Санг Удирдах Систем (Database
Management System - DBMS) хэмээн нэрлэнэ.
• Хэрэглэгч нь өгөгдлийн сантай DBMS-ийн
тусламжтайгаар харьцана.
2. Өгөгдлийн Санг Удирдах Систем (DBMS)

www.emust.edu.mn
30
• DBMS-ийн тусламжтайгаар:
өгөгдлийн сан шинээр үүсгэх
өгөгдлийн санд өгөгдөл нэмж оруулах
өгөгдлийн сангаас өгөгдөл устгах
өгөгдлийн сангаас өгөгдөл хайх
өгөгдлийн сангийн өгөгдлүүдийг эрэмбэлэх
өгөгдлийн сангийн өгөгдлийг шинэчлэх
өгөгдлийн сангийн нууцлалыг бүрдүүлэх
өгөгдлийн санг хэрэглэгчид дүрслэн харуулах
гэх мэт үйл ажиллагааг гүйцэтгэнэ.
Өгөгдлийн санг удирдах систем (DBMS)

www.emust.edu.mn
31
Өгөгдлийн санд байгаа мэдээллүүдээ
удирдах, зохион байгуулах боломжийг
олгодог систем. Lotus Approach,
Microsoft Access, Microsoft SQL Server,
Oracle, MY SQL гэх мэт бүх өгөгдлийн
сантай харьцах боломжийг олгодог
системүүд нь бүгд л өгөгдлийн сан
удирдах систем гэсэн үгээр
товчхондоо илэрхийлэгддэг.
2. Өгөгдлийн сан удирдах систем гэж юу вэ?

www.emust.edu.mn
32
Өгөгдлийн санг үүсгэх, түүнийг зохион байгуулах багц
програм хангамж юм.
ӨСУС нь тодорхой болон ерөнхий зориулалттай байна.
Өгөгдлийн санг удирдах, зохион байгуулах
програмчлалын хэлүүд /Java, Delphi, VB…/ байхаас
гадна ӨСУС-д түүнийг дэмжих /SQL script/ хэл байдаг.
Өгөгдлийн сан түүнтэй холбоотой ажиллах програм
хангамжийг нийтэд нь өгөгдлийн сангийн систем гэнэ.
Өгөгдлийн сан удирдах систем /DBMS /

www.emust.edu.mn
33
• Мэдээлийн сангийн үндсэн өгөгдөл нь багана мөрөөс
тогтсон хүснэгт хэлбэрээр хадгалагдах бөгөөд тэдгээр
нь өөр хоорондоо уялдаа холбоотой байдаг учраас
уялдаа холбоо бүхий мэдээллийн систем буюу
Relational Database System гэдэг.
3. Уялдаа холбоот өгөгдлийн сан
Зураг5: Relational Database System

www.emust.edu.mn
34
 Тухайлбал, та оюутан гэсэн оюутан
гэсэн мэдээллийг хайя гэвэл оюутан
гэсэн хүснэгтээс л бүх мэдээллээ олох
боломжтой гэсэн үг. Харин та дараа
нь багш, анги, хичээлийн танхим
гэсэн өөр өөр хүснэгт шинээр бий
болгож үүсгэлээ гэхэд энэхүү дөрвөн
хүснэгтүүдээ нэгтгэж, өгөгдлийн сан
болгож болно.
 Ийм олон хүснэгтээс бүрдсэн
өгөгдлийн санг уялдаа холбоот
өгөгдлийн сан гэж нэрлэдэг.
3. Уялдаа холбоот өгөгдлийн сан
Зураг 6.

www.emust.edu.mn
35
• Эдүгээ хамгийн түгээмэл
хэрэглэгддэг өгөгдлийн сангийн
загвар бол Relational model юм.
• Энэ загвар ёсоор, өгөгдлийн сан нь
өөр хоорондоо холбоотой хэд
хэдэн хүснэгтээс тогтоно. Нэг ийм
хүснэгтийг relation хэмээн
нэрлэнэ.
• Өөрөөр хэлбэл өгөгдлийн санг
хүснэгт хэлбэрээр харуулдаг. Нэг
ёсондоо бидний харж заншсан
Excel-ийн хүснэгттэй адил гэж
хялбарчилж ойлгож болно.
Relational database-1
Зураг 7.

www.emust.edu.mn
36
• Relational database-ын хүснэгтүүдэд нэг давхацсан
(адилхан) талбар байх ёстой. Энэ давхцагч талбар нь
нэг хүснэгтийг нөгөөтэй холбож өгдөг холбоос байх
болно. Илүү тодорхой хэлбэл, нэг хүснэгтийн
бичлэгийг нөгөө хүснэгтийн бичлэгтэй холбох
холбоос юм. Ийм холбоосыг table relationship гэнэ.
Иймд тусдаа хүснэгтүүд хоорондоо харилцан уялдаа
холбоотой болж цогц өгөгдлийн санг үүсгэх юм.
Relational database-2

www.emust.edu.mn
37
• Сургуулийн оюутнуудын мэдээлэл дээр жишээ авч
тайлбарлая
• Сургуулийн оюутнуудын код, овог, нэр, нас,мэргэжил
сургуулийг агуулсан хүснэгт байна.
Жишээ авч үзэн тайлбарлая
Хүснэгт 2. Сургуулийн оюутнуудын мэдээлэл

www.emust.edu.mn
38
• Өөр нэг хүснэгт ийм байг. Сургуулийн мэргэжлийн талаарх
мэдээллийг агуулдаг. Үүнд мэргэжлийн индекс,
мэргэжлийн нэр, товч тайлбар гэх мэт мэдээллийг
агуулсан хүснэгт.
Хүснэгт 3. Сургуулийн мэргэжлийн талаарх мэдээлэл

www.emust.edu.mn
39
• Схемчлэн харуулвал:
Жишээ
Сургуулийн оюутнуудын мэдээлэл
Сургуулийн мэргэжлийн талаарх мэдээлэл

www.emust.edu.mn
40
Оюутны мэдээлэл, Мэргэжил, Сургууль
/Сургалтын өгөгдлийн сан жишээ/
Зураг 7. Relationship-н бүтэц-1

www.emust.edu.mn
41
Зураг8. Relationship-н бүтэц-2

www.emust.edu.mn
42
Ямагт утгатай, өгөгдлийн давхцалгүйгээр, хүснэгтэнд
нэг л тодорхойлогдох талбарыг үндсэн түлхүүр талбар гэнэ.
Жишээлбэл: Оюутан гэсэн хүснэгтэнд оюутны код бол үндсэн
түлхүүр талбар болох юм.
3.1 Үндсэн түлхүүр талбар (Primary key)

www.emust.edu.mn
43
• Relational database-ын хүснэгтийн бичлэгүүд
давхардсан байж болохгүй гэж дээр дурдсан.
• Үүний тулд нэг бичлэгийг нөгөөгөөс ялгаж өгч
байдаг дор хаяж нэг талбар байх ёстой. Ийм талбар
буюу талбаруудыг түлхүүр талбар (primary key)
гэж нэрлэнэ.
• Жишээ нь: 5 талбартай хоёр бичлэгийн 4 талбар нь
адилхан утгатай байлаа гэхэд үлдсэн ганц талбарын
утгууд ялгаатай байх ёстой.
Түлхүүр талбар (Primary key) - 1

www.emust.edu.mn
44
• Тэгвэл, 1-р хүснэгт болон 2-р хүснэгт нь Хувийн
дугаар гэсэн нэгэн ижил талбартай байна. Тиймээс уг
хоёр хүснэгтийг энэ талбараар нь давхацуулж, нэг
хүснэгтийн бичлэгийг нөгөө хүснэгтийн бичлэгтэй
холбон нэгтгэх боломжтой юм.
• Ж.нь дээрх хоёр хүснэгтээс 102 гэсэн хувийн дугаартай
ажилтны овог, нэрийг хэн гэдэг, хэдэн настай, аль
хэлтэст ажилладаг, хэдэн төгрөгийн цалинтай зэргийг
хамтад нь мэдэж авч болох юм.
• Цаашилбал, дурдсан хэмжээний цалинг авдаг
ажилтнуудын нэрс, эсвэл тухайн нэг хэлтэс хэдэн
ажилтантай болох гэх зэрэг шаардлагатай мэдээллийг
гаргаж болно.

www.emust.edu.mn
45
• Жишээ нь: Энэ хүснэгтийг
аваад үзэхэд Оюутны код
талбарыг primary key
болгон авч болно. Учир нь
оюутнуудын дотор адилхан
овог, нэр, настай хоёр буюу
түүнээс олон хүн байлаа
гэж төсөөлөхөд оюутны код
нь л тэднийг ялгаж өгнө.
Хүснэгт 3. Primary key
Оюутны мэдээлэл

www.emust.edu.mn
46
•Түлхүүр талбарыг мөн
хүснэгтүүдийн хооронд table
relationship үүсгэхэд ашигладаг.
Энэ тохиолдолд, А хүснэгтэд
primary key болж орсон бол Б
хүснэгтэд түүнийг foreign key
хэмээн нэрлэнэ.
•Өгөгдлийн сангаас хайлт
хийхдээ мөн түлхүүр талбарыг
голчлон ашиглана.
Хүснэгт 5. Foreign key

www.emust.edu.mn
47
One-to-one буюу нэгээс нэгд холбоо
Зураг9. One-to-one холбоо

www.emust.edu.mn
48
2. One-to-many буюу нэгээс олонд холбоо.
Зураг10. One-to-many холбоо

www.emust.edu.mn
49
3. Many-to-many буюу олноос олонд холбоос:
Зураг11. Many-to-many холбоо

www.emust.edu.mn
50
Нэг хүснэгтийн үндсэн
түлхүүр талбар өөр нэгэн
уялдаатай хүснэгтэнд гадаад
түлхүүр болж хэрэглэгддэг.
Үндсэн түлхүүр талбар нь
өвөрмөц үнэ цэнэтэй байхад
гадаад түлхүүр талбар нь
хувилбар маягаар хэрэглэгдэж
болдог.
3.2 Гадаад түлхүүр талбар (Foreign key)
Зураг12. foreign key
primery key
foreign key

www.emust.edu.mn
51
SQL гэж юу вэ?
SQL /Structured Query Language/ нь өгөгдлийн сан
удирдах, мэдээлэлийг харуулах, өгөгдлийн санд
мэдээлэл оруулах, засварлах, устгах зэрэг үйлдлийг
хийх боломжтой өгөгдлийн санд зориулсан хэл юм.
• Өгөгдлийн сангийн нэг чухал тал нь тодорхой
мэдээллийг түргэн шуурхай хайн олж гаргаж ирдэг
байх ёстой.
• Хэрэглэгч нь өгөгдлийн сангаас мэдээлэл авахын тулд
түүн рүү хүсэлт/хайлт/ илгээнэ. Ийм хүсэлтийг
query гэнэ.
4. SQL (Structured Query Language)

www.emust.edu.mn
52
• Практикт, query нь ихэвчлэн SQL (Structured Query
Language) хэмээх тусгай зориулалтын хэл дээр бичсэн
команд байдаг.
• SQL нь өгөгдлийн сангаас хайлт хийхэд зориулагдсан олон
улсын стандарт програмчлалын хэл юм.
• Командууд нь гүйцэтгэх үүргүүдээс хамаарч хэдэн хэсэгт
хуваагддаг.
1.DML/Data Manipulation Language/ Бичлэг нэмэх, устгах,
засварлах командууд
2.DDL/Data Definition Language/ Өгөгдлийн санд хүснэгт үүсгэх,
засвар хийх командууд
3. DQL/Data Query Language/ Мэдээлэл хадгалж авах командууд

www.emust.edu.mn
53
Өгөгдөл удирдах хэл
Өгөгдөл удирдах хэл нь үндсэн дөрвөн statement - р үйлдлээ
хийнэ. Yүнд :
• SELECT - Өгөгдлийн санд байгаа хүснэгтээс бичлэгүүдийг
харуулах
• UPDATE – Хvснэгтэд байгаа мэдээллийг шинэчлэх
• DELETE – Хүснэгтэд байгаа мэдээллийн устгах
• INSERT INTO - Хүснэгтэд шинэ бичлэг оруулах
Select DISTINCT major from student;
UPDATE titles SET title='Linux, 5th ed.' WHERE titleID=1
DELETE FROM student;
INSERT INTO titles (title, publID, year)VALUES ('MySQL & mSQL', 4, 1999)
•
4.1 Data manipulation Language (DML)

www.emust.edu.mn
54
Өгөгдлийн санд байгаа хүснэгтүүдийг удирдах үүсгэх, устгах,
засах үйлдлийг дараах statement – р гүйцэтгэнэ.
• CREATE TABLE - Өгөгдлийн санд шинээр хүснэгт үүсгэнэ
• ALTER TABLE - Өгөгдлийн санд үүссэн хүснэгтийг засварлана.
• DROP TABLE – Өгөгдлийн санд байгаа хүснэгтийг устгана.
• CREATE INDEX – Хайх түлхүүр буюу Индекс үүсгэнэ
• DROP INDEX - Индексийг устгана
4.2 Data Definition Language (DDL)
Drop table Student WHERE Student_ID= ' ';

www.emust.edu.mn
5. Өгөгдлийн энгийн хэлбэрт шилжүүлэх алхмууд:
Энгийн бус хэлбэрийн өгөгдөл
1-р энгийн хэлбэр
Давтагдсан бүлэг элементийг салгах
Давтагдсан утгатай элементийг салгах
Тэг утгат элементийг салгах
Байж болох түлхүүр элементийг тодорхойлох
Элемент хоорондын функциональ
хамаарлыг тодорхойлох
Функциональ бүрэн хамаарлыг тодорхойлох
Функциональ бүрэн бус хамааралтай
элементийг салгах
Дамжсан холбоосыг тодорхойлох
Дамжсан холбоосыг салгах
56
Схем1.

www.emust.edu.mn
57
Захиалагчаас ирсэн энгийн бус хэлбэрийн өгөгдөл
Хич.код Хич.нэр Хич. кредит Заах хэлбэр Хичээл орох
өдөр/цаг
Багшийн нэр Алба.
тушаал
Эрдмийн
зэрэг
Оюут. код Оюут. нэр Мэргэжил Хич. код Хич. нэр Заах
хэлбэр
Хичээл
орох
өдөр/цаг
Багш. нэр Алба.
тушаал
Хүснэгт 1.
Хүснэгт 2.

www.emust.edu.mn
58
5.1 1-р энгийн хэлбэрт шилжих алхам
- Давтагдсан бүлэг элементийг салгах
Обьектын нэг төлөөллийн хувьд нэг нь олон гэсэн хамаарал үүсгэж
байгаа элементүүд Давтагдсан бүлэг элементийг үүсгэнэ.
Жишээ нь:
- Давтагдсан утгатай элементийг салгах
Хүснэгтийн нэг баганын хувьд тогтсон хэдэн утга авах элементийг
Давтагдсан утгатай элемент гэнэ.
Жишээ нь: Албан тушаал = {профессор, дэд профессор, ахлах багш,
багш, туслах багш}
 Тэг утгатай элементийг салгах
 Байж болох түлхүүр элементийг тодорхойлох
Оюутан Хичээл

www.emust.edu.mn
59
1-р энгийн хэлбэрт шилжсэний үр дүнд үүсэх хүснэгтүүд
1. Оюутан 2. Хичээлийн хэлбэр
3. Мэргэжил 4. Тэнхим 5. Эрдмйин зэрэг
6. Оюутан & Хичээл
7. Албан тушаал
Оюут. код Оюут. нэр Мэрг. код Хич. код Заах хэлбэр Цаг
Мэрг. код Мэрг. нэр Тэнх. код Тэнхим Эрд. Зэр. код Эрдмийн зэрэг
Оюутны код Хич. код Хич. нэр Хич. кредит Багшийн нэр Алб. Туш. код Эрд. Зэр. код
Алба. Туш. код Албан тушаал

www.emust.edu.mn
60
- Элемент хоорондын функциональ хамаарлыг
тодорхойлох
А, В, ... нь нэг харьцааны элементүүд байх үед В-ийн
утга А-гийн утгаар ялгаатай тодорхойлогдох, эсвэл
эсрэгээр А нь В-г бүрэн тодорхойлж чадаж байвал
В нь А-аас функциональ хамааралтай байна.
Жишээ нь: {Хичээлийн нэр, хичээлийн кредит,
багшийн нэр} Хичээлийн код
60

www.emust.edu.mn
61
- Функциональ бүрэн хамаарлыг тодорхойлох
Хэрэв элемент нь зөвхөн байж болох түлхүүр элементээс
хамаарч байвал түүнийг функциональ бүрэн
хамааралтай элемент гэнэ.
Жишээ нь:
- Хичээл (хичээлийн код, нэр, кредит, заах багшийн нэр)
- Багш (Багшийн код, нэр, албан тушаалын код, эрдмийн
зэргийн код)

www.emust.edu.mn
62
- Фунциональ бүрэн бус хамааралтай элементийг
салгах
Хэрэв элемент нь байж болох түлхүүр элементээс өөр
ямар нэгэн элементээс хамаарч байвал түүнийг
функциональ бүрэн бус хамааралтай элемент
гэнэ.
Жишээ нь: Хичээлийн код Оюутны код
Оюутан&Хичээл(оюутны код, хичээлийн код)
62

www.emust.edu.mn
63
2-р энгийн хэлбэрийн үр дүнд үүссэн хүснэгтүүд
3. Оюутан&Хичээл 4. Хичээл
5. Мэргэжил 6. Тэнхим 7. Эрдмийн зэрэг
8. Багш 9. Албан тушаал
Оюут. код Оюут. нэр Мэрг.код Хич.код Заах .хэлб Цаг
Оюут.код Хич.код Хич.код Хич.нэр Хич.кредит Багш.код
Мэрг.код Мэрг.нэр Тэнх.код Тэнхим Эрд.зэр.код Эрд.зэрэг
Багш.код Багш.нэр Алб.туш.код Эрд.зэр. код Алб.туш.код Албан тушаал

www.emust.edu.mn
64
- Дамжсан холбоосыг тодорхойлох
Хэрэв А, В, С нь харьцааны хүснэгтийн элементүүд бол
В нь А-аас, С нь В-ээс тус тус хамаарч байгаа үед С нь
В-ээр дамжиж А-аас хамаарч байна гэж үздэг. Үүнийг
дамжсан холбоос гэнэ.
- Дамжсан холбоосыг салгах
Жишээ:
Оюутны код (Тэнхмийн код, элссэн огноо, зэрэг, дугаар)

www.emust.edu.mn
65
Тэнхмийн код Мэргэжлийн код Оюутны код
Энэ дамжсан холбоосыг дараах 2 харьцаанд салгана.
- Оюутны мэргэжил (оюутны код, оюутны нэр, мэргэжлийн код)
- Тэнхим & Мэргэжил (Мэргэжлийн код, тэнхмийн код)

www.emust.edu.mn
66
3-р энгийн хэлбэрийн үр дүнд үүссэн энгийн
хэлбэрийн өгөгдлийн сангийн схем
3. Оюутан&Хичээл 4. Хичээл
5. Мэргэжил 6. Тэнхим 7. Эрдмийн зэрэг
8. Багш 9. Албан тушаал
10. Тэнхим&Мэргэжил
Оюут. код Оюут. нэр Мэрг.код Хич.код Заах .хэлб Цаг
Оюут.код Хич.код Хич.код Хич.нэр Хич.кредит Багш.код
Мэрг.код Мэрг.нэр Тэнх.код Тэнхим Эрд.зэр.код Эрд.зэрэг
Багш.код Багш. нэр Мэрг. код Эрд.зэр.
код
Алб.туш.код Албан тушаалАлб.туш. код
Мэрг.код Тэнхмийн код

www.emust.edu.mn
67
Энэ нь хэрэглэгч сервэр рүү хүсэлт илгээж, сервэр хүсэлтийг
хүлээн авч биелүүлэн үр дүнг хэрэглэгч рүү дамжуулах процесс
юм. Энэ процессийн үед өгөгдлийн сантай холбоотой өгөгдөл
нэмэх, устгах, өөрчлөх гэх мэт олон үйлдлүүд хийгддэг бөгөөд
хэрэв өгөгдөл дамжуулалт тасалдвал өгөгдөл алдагддаг. Иймд
өгөгдлийн сангийн найдвартай ажиллах нөхцөлийг хангах
шаардлагатай.
Өгөгдөл дамжуулалт (Transaction processing)
Өгөгдлийн сантай ажиллаж байх явцад олон хэрэглэгчийн өгөгдөлд
хийх өөрчлөлт, хандалт зэргийг зохицуулахын тулд тусгай
удирдлага, сэргээх ажиллагаа зэргийг ашиглан өгөгдлийн сангийн
бүрэн бүтэн байдлыг хангах зайлшгүй шаардлагатай.
6. Онлайн өгөгдөл дамжуулалт (Online transaction processing)

www.emust.edu.mn
68
6.1 Тусгай удирдлага (Exclusive control)
• Энэ нь нэг өгөгдөл рүү хоёр хэрэглэгч нэгэн зэрэг хандсан тохиолдолд нэг
хэрэглэгчийг нь түр хүлээлгэх функц бөгөөд ингэснээр өгөгдлийн санд өгөгдөл
алдагдах байдал үүсэхээс сэргийлнэ. Хандалтыг хязгаарлахын тулд өгөгдлийн санг
түгжинэ.
1)Түгжих
• Өгөгдлийн санг түгжсэнээр хэрэглэгч өөр нэг хэрэглэгчийн хандаж байгаа болон
шинэчилж байгаа өгөгдлийг хэрэглэхээс сэргийлнэ. Түгжээг 2 төрлөөр хийж
болно.
Тусгай түгжээ (Exclusive lock)- Өгөгдөлд хандах, шинэчлэх хоёулангаас нь
сэргийлнэ.
Шейрлэх түгжээ (Shared lock)- Зөвхөн өгөгдөл шинэчлэхээс сэргийлнэ.
• Өгөгдөл нэмэх, устгах, өөрчлөх зэрэг үйлдлийн үед өгөгдлийн сан удирдах
системүүд ихэвчлэн тусгай түгжээг автоматаар хийдэг. Харин өгөгдөлд зөвхөн
хандах үед дээрх 2 түгжээний алийг хийхийг программ өөрөө тохируулж болно.

www.emust.edu.mn
69
Жишээ:
Агуулахад А бүтээгдэхүүн
50 ширхэг байв. 2 хүн нэгэн
зэрэг А бүтээгдэхүүнийг
захиалахаар хандав.
69
Тусгай түгжээ Шейрлэх түгжээ
Шинэчлэх Х Х
Хандах Х О
Устгах Х Х
Өөр программаар хийх тусгай түгжээ Х Х
Өөр программаар хийх шейрлэх түгжээ Х О
Гадаад өгөгдлийн хэрэглээ, түгжих төлөв

www.emust.edu.mn
70
2)Дамжуулалт
• Дамжуулалт нь олон жижиг үйлдлүүдээс бүрдэнэ. Жишээ нь: “А
бүтээгдэхүүнээс 15 ширхэг захиалга авлаа” гэдэг нь дамжуулалт юм.
Дамжуулалтууд амжилттай хийгдэхээс гадна буцаагдаж болно. Хэрэв
амжилттай хийгдсэн бол өгөгдлийн сан шинэчлэгдэж, дамжуулалт
таслагдсан бол өгөгдлийн санд өөрчлөлт орохгүй. Энэ систем нь
өгөгдлийн сангийн бүрэн байдлыг хангана.
6.2 Гэмтлийн үед нөөц файл үүсгэх
• Өгөгдлийн сан удирдах систем нь өгөгдлийн санд өөрчлөлт хийгдэх
бүрд шинэчлэгдсэн мэдээллүүдийг автоматаар “”log file” –д бичдэг.
Техник хангамжид ямар нэг эвдрэл гэмтэл гарч болзошгүй тул
өгөгдлийн сан болон log файлыг тогтмол нөөцлөж байх шаардлагатай.
Хэрэв техник хангамжинд эвдрэл гарсан бол нөөц файлаас өгөгдлийг
сэргээх боломжтой.

www.emust.edu.mn
71
6.3 Өгөгдөл сэргээх
Өгөгдөл сэргээх процесс нь өгөгдлийн санг хамгийн сүүлд
нөөцөлсөн үеийн төлөвт эсвэл ТХ болон ПХ-д гэмтэл гарахын
дөнгөж өмнөх төлөвт буцаан сэргээнэ. 2 төрлийн өгөгдөл сэргээх
арга байдаг.
•Roll Forward- Энэ арга нь гэмтэл гарсан тохиолдолд log файлд
хадгалсан үйлдлүүдийн дарааллыг дахин гүйцэтгэж өгөгдлийн санг
буцаан сэргээдэг.
Roll back - Энэ арга нь өгөгдөл дамжуулалтын өмнөх үеийн
өгөгдлийг буцаан сэргээж, гэмтэл гарах үед хийгдэж байсан
үйлдлийг дахин хийдэг
Зураг13.

www.emust.edu.mn
72
Нэмэлтээр судлах хаягууд:
[1] http://www.youtube.com/watch?v=O2TYLUtMEmU
[2]http://pages.cs.wisc.edu/~dbbook/openAccess/firstEdition/sli
des/pdfslides/mod1l1.pdf
[3] http://www.learnerstv.com/Free-Computer-Science-Video-
lectures-ltv048-Page1.htm
[4] http://ocw.mit.edu/courses/electrical-engineering-and-
computer-science/6-830-database-systems-fall-
2010/lecture-notes/

U.it101 lec6 2017.03.09

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (19)

Andere mochten auch

Andere mochten auch (20)

Ähnlich wie U.it101 lec6 2017.03.09

Ähnlich wie U.it101 lec6 2017.03.09 (20)

Mehr von Nergui Batjargal

Mehr von Nergui Batjargal (15)

U.it101 lec6 2017.03.09

Hinweis der Redaktion