2. Томуу нь амьсгалын замаар дамжин А. Агаар дуслын зам : томуугийн вирус нэрсний шүүс ууж байвал
тархаж бүх насны хүмүүсийг өвчтөний хамар залгиурын салст зохимжтой.
өвчлүүлдэг цочмог халдварт өвчин бүрхүүлд үржиж ярих найтаах үед 3. бие мах бодийг
юм. шүлс нус цэрний дуслын хамт гадаад чийрэгжүүлэхийн тулд бага
Томуу өвчин нь орчинд цацагдан гардаг. насны хүүхдэд усан арчилт
Үрэвслийн шинжээр илэрсэн үед : өвчтэй хүн нэг удаа ханиалгахад 50-70 иллэг, гимнастик , биеийн
Зовхи үрэвсэх, нус, гоожих, найтаах мянган дусал , найтаахад 100-800 хөдөлгөөн байнга хийж байх.
хамар битүүрэх , цээж өвдөх мянган дусал агаарт цацагдан гардаг 4. насанд хүрэгчид , хүүхэд ,
байдлаар илэрч болно. байна. залуучууд өглөө бүр гүйх ,
Хордлогын шинж: давамгайлсан салхинд явах биеийн
бол халуурах бие бадайрах хоолонд хөдөлгөөний дасгал хийж
дургүй болох ,бөөлжих , хэвлийгээр байх нь зүйтэй.
өвдөх , нүд хөших , гялбах шинжүүд 5. айл өрх албан байгууллагууд
илэрч болно. өрөөндөө чийгтэй цэвэрлэгээ
Нууц үе: нь 1-5 хоног дунджаар 48 хийж ус буцалгаж ууршуулах
цаг өрөөний агаар хуурайшихаас
Халдвартай үе : нь өвчний нууц сэргийлнэ. Орон, сууц
үеийн сүүлч, шинж тэмдэг тэмдэг тасалгаа гэрт 18-20 хэм
илэрснээс хойших эхний 3-5 хоногт дулаан 60%-ийн чийглэгтэй
хамгийн их халдвартай. хүүхдэд энэ Б. Ахуй хавьтлын зам : Өвчтөний нус , байвал зохино.
үе нь 7 хоног байж болно. Ихэвчлэн цэр, шүлсээр бохирдсон хамрын болон 6. томуу томуу төст өвчин
сэрүүний улиралд буюу 10-4-р сард нүүр гарын алчуур аяга , таваг тоглоом гарсан үед хүүхдүүд олон
өвчлөл ихсэнэ. зэргийг цэвэрлэлгүй хэрэглэвэл өвчин хөлийн газар сэлгүүцэх , айл
Халдвар дамжих зам : халдварлах боломжтой. хэсэхийг аль болохоор
Урьдчилан сэргийлэлт : багасгах бөөнөөр цугларч
1. Томуу өвчнөөөс сэргийлэхийн хичээл хийсний дараа үзвэр
тулд юуны өмнө хүйтэн үйлчилгээ кино концерт
сэрүүний улиралд хувцасаа үзэврийн дараа 10-15 минут
тохируулан дулаалж , гэнэт даарч салхижуулалт хийж агаар
хөрөхөөс болгоомжилж эрүүл солилцуулж байх.
мэндээ хамгаалах хэрэгтэй.
Хүүхдийг нимгэн хувцаслаж
явуулахгүй байх нь зүйтэй.
2. Хоолондоо ногоо сүү цагаан идээ
Агаар дусал , ахуй хавьтлын замаар аль болох их оруулж хэрэглэхийг
дамжин халдварлана. эрмэлзэх , аарц буцалгаж уух ба

3. Элэгний эд эс гэмтэж үйл ажиллгаа нь шиг , баас цагаан гарах , баруун сүврэдэс дор Урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ:
хямран , ерөнхий хордлогын болон эмзэглэх , унжирч өвдөх шинжүүдээс илэрдэг вируст гепатитын халдвараас дараах арга
щарлах щинж тэмдгээр илэрдэг өвчнийг . Энэ үед халдвар дамжуулах чадвар сулардаг замаар гэр бүлээ , алаг үрсээ хамгаална .
Халдварт щар өвчин (вируст гепатит) мөн цөөн хоног үргэлжилдэг . 2. гэр бүлийн гишүүд бие зассаны
гэнэ. 1. Хор уршиг : ВГ-А нь 90% нь дараа , хоол иднхийн өмнө ,
Дэлхий дээр 350 сая хүн вируст тавилан сайтай боловч 10% нь бохир зүйлд хүрсний дараа гараа
гепатитаар өвчилсөн бөгөөд , жилд энэ хүндрэлтэй үлдэц ихтэй байдаг . тогтмол угаах
өвчиний улмаас 30 сая хүн нас барж байна ялангуяа бага насныханд ВГ-В,С нь 3. Гэр бүлийн гишүүн бүр тус
Үүсгэгч нь : олон вирус байдгаас голчлон голдуу архагшин , 80-90% нь тусдаа гарын алчуур , сойз , айл
А,В,С,Д,Е нь нийтлэг юм. Аль вирусаар тавилан муутай , ихэвчлэн нас өүр гар угаалтууртай байх.
үүсгэгдснээс нь хамааран вирус гепатитыг баралтаар төгсдөг . 4. Эрүүл ахуйн шаардлага хангасан
ангилдаг. ус , хүнсний бүтээгдэхүүнийг
Халдвар тархах зам : ВГ- А нь өтгөн сонгож хэрэглэх
мөрөөр бохирлогдсон ус , хоол хүнс , 5. Эрүүл ахуйн шаардлага хангасан
бохир гараар тархадаг БОХИРЫН ШАР бие засах газартай байх , урин
гэдэг. дулаан улиралд
ВГ-ВСД нь цус цусан бүтээгдэхүүн , арьс халдваргүйжүүлж байх .
салст , эхээс урагт , бэлгийн замаар Үүнд : элэг хатуурах , элэгний хавдар , 6. Хоол ундны сав , аяга таваг зэрэг
тархдаг үүнийг шприцийн шар гэдэг. элэгний дутагдал зэрэг болно . ВГ-Д нь сав , суулгыг зориулалтын
Ямар вирусаар үүсгэгдсэнээс нь ихэвчлэн элэгний дутагдалд оруулж , өвчтөнг угаагч бодис бүхий бүлээн усаар
шалтгаалж эмнэл зүй нь өөр өөр боловч нас баралтанд хүргэдэг . угааж хэрэглэх .
ерөнхий нийтлэг дараахь шинж тэмдэг 7. Ялааны авгалдай устгалыг
илэрдэг . хавар , намрын улиралд байнга
Үүнд : хийж байх.
1. Нууц үе ба шарлалтгүй үе ВГ-А ийнх 8. шаардлагагүй тарилга , цус
21-45 хоног ВГ-В ийнх 50-180 хоног сэлбэлт , элдэв шивээс , чих
байдаг . цоолох , гоо сайханы мэс заслаас
 Энэ үед ходоод хямрах буюу татгалзах .
бөөлжих дотор муухайрах , 9. Ил шарх шалбархайг тухай бүр
цанхайх , гэдэс дүүрэх , суулгах цэвэрлэж цэвэр боолт хийх ,
шинж тэмдэг илэрдэг өрхийн эмнэлэгийн тусламж
 Томуу төст буюу 38-39 хэм үйлчилгээ авч байх.
халуурах , толгой өвдөх , ханиах ,
хамар битүүрэх , хоолой эмзэглэх ,
улайх шинж
 Ядарч сульдах буюу бие сулрах ,
унжгар , ноомой болох , унтах ,
түрүүлгээ харж хэвтэх шинжүүд
илэрдэг . энэ үед бусдад халдвар
дамжуулах чадвар өндөр байдаг .
2. Шарлалтын үе: - энэ үед хүний арьс
салст шарлаж , шээс өтгөн шар (хар цай

5. Хамуу бол хамууны хачиг буюу Тууралт: илүүдэхгүй. Эрүүл ахуйн дэглэм
Sarcoptes scabiei гэж нэрлэгдэх тааруу, хүн ам олноор бөөгнөрсөн
шимэгч хачигаар үүсгэгддэг арьсны газар хамуу илүү тархдаг.
халдварт өвчин юм. Энэхүү хачиг нь Ариутгал халдваргүйжүүлэлт
хүний арьсны эвэрлэг хэсгээр Хувцас, ор дэрний цагаан хэрэглэл,
хооллодог, 4 хос буюу 8 хөлтэй, хөнжил, бүтээлэг, зөөлөн тоглоом
нүдэнд харагдахааргүй өчүүхэн жижиг зэргийг 60 С ээс дээш хэмийн
хэмжээтэй. Эр хачиг арьсны гадаргуу угаалгын нунтагтай халуун усанд
дээр үр тогтоогоод үхдэг ба эм нь сайтар угааж цэвэрлэнэ. Угаахад
арьсны өнгөн хэсгийг нэвтлэн орж хэцүү хувцсыг хатаагч машинаар
арьсны гадаргуутай параллель суваг Хамуу хэрхэн халдварладаг вэ ? хатаах, хуурай хими цэвэрлэгээнд
жим үүсгэн, тэндээ өндөглөж үрждэг. Хамуутай хүн арьсан дээрээ хамууны өгөх, халуун индүүгээр индүүдэх,
хачиг, түүний өндгийг агуулж халдварыг гадаа хасах хэмийн хүйтэнд 1 өдөр
Үүсгэгч: Шимэгч хачиг тараадаг. Хамуутай хүнтэй нэг оронд тавих, хувцас хэрэглэлийг битүү уут,
унтах, асарч халамжлах, бэлгийн саванд хийж ердийн хэмд 7
харьцаанд орох явцад арьсаар хонуулахад хачиг хоолгүйгээс болж
хүрэлцсэнээс болон хувцсаа сольж өмсөх, устдаг. Ор хөнжлийн даавууг тогтмол
гар нүүрийн алчуурыг дундаа хэрэглэх, сольж, хивс, бүтээлэг зэргийг тоос
зөөлөн тоглоомоо солилцох зэрэг сорогчоор сайтар цэвэрлэх хэрэгтэй.
хачигаар бохирлогдсон эд зүйлсээр Урьдчилан сэргийлэх арга зам
дамжин халддаг. Хачиг халдварласнаас Энэ өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх эм
хойш тууралт, загатнаа илрэх хүртэл 2-6 бэлдмэл, вакцин байхгүй хэдий ч
Ямар шинж тэмдэг илрэх вэ ? долоо хоног тул энэ хугацаанд хүн дараах аргуудаар үр дүнтэй урьдчилан
Загатнах нь хамгийн гол зовиур юм. халдвар авснаа мэддэггүй. Харин өмнө нь сэргийлж болно. Тухайлбал: бусдын
Хачиг нэвтэрч орсон газар жижиг хамуугаар өвчилж байсан хүн дахин угаагаагүй хувцас, унтлагын хувцсыг
цэврүү бүхий гүвдрүүт тууралт үүсдэг. халдвар авсан тохиолдолд байгаа бол өмсөхгүй байх, бусдын гоёлын
Тууралт ихэвчлэн гарын хурууны шинж тэмдэг 1-4 хоногт илэрдэг. Гар хувцас, зөөлөн тоглоомыг цэвэрлэж
салаа, бугуй, хэвлий, цавь, гуяны дотор барих, тэвэрч мэндлэхэд хамуу тэр бүр хэрэглэх, аялалаар явахдаа өөрийн
тал, бэлэг эрхтэн орчим гарч дамждаггүй. цагаан хэрэглэлээ авч явж байх нь
загатнадаг боловч зарим тохиолдолд Хэн халдвар авах эрсдэлд илүү вэ? зүйтэй.
биеийн бүх хэсэгт гарч болдог. Нас, хүйс, яс үндэс харгалзахгүй хэн ч Хамуу, арьсны мєєгєнцєр
Загатнаа: хувцас тайлах, хамуугаар өвчилж болох бөгөөд дархлаа ихсэж байгаа учраас усанд
шөнө унтаж байх үед улам тогтдоггүй учраас хэдэн ч удаа халдвар орох, хувийн ариун цэврийг
нэмэгддэг. Маажсанаас арьс авч болно. Халдвар авахад ариун цэвэр сайтар сахих нь зүйтэй иргэд
гэмтэж, нян үржин идээт муу сахих, их хөлрөх, архаг өвчнүүд, хоол олон нийтийн газар, автобус
үрэвсэл үүсэх нөхцөл бүрддэг тэжээлийн дутагдал, бэлгийн олон унаанд явсныхаа дараа
хамтрагчтай
Гараа сайн угааж байхыг
байх зэрэг нь нөлөөлдгийг санахад
сануулж байна.

7. Вирусээр үүсгэгдсэн арьс салст загатнана , хорсоно сныидээтэвгүй амны хаалт зүүх, бөөнөөр
бүрхэвчин дотор тунгалаг шингэн оргино , өвдөнө цугларч хичээл хийсний
агуулсан жижиг цэврүүт тууралт Хүндрэл нь: Хэсэг газрын буглаа дараа үзвэр үйлчилгээ кино
гардаг амьсгалын замын цочмог нэвчдэс үүсч болно. Арьсны идээт концерт үзэврийн дараа 10-
халдварт өвчин юм. Энэ өвчин нь үрэвсэл хүүхдэд хатгаа төвөнхийн 15 минут салхижуулалт хийж
гадаад орчинд тэсвэр муутай үрэвсэл , менингит зэрэг хүндрэл
арьс салстын хучуур эдийн эсийг агаар солилцуулж байх.
тохиолдож болно.
гэмтээдэг. Хүний халдварт
өвчин ,нууц үеийн сүүлчээс Урьдчилан сэргийлэлт :
тууралтын 3-4 дэх хоногт 1. Өвчнөөөс сэргийлэхийн тулд
хамгийн их халдвартай байдаг. юуны өмнө хүйтэн сэрүүний
Энэ өвчний халдвар нь агаар улиралд хувцасаа тохируулан
дусал, амьсгалын замаар дамжин
дулаалж , гэнэт даарч хөрөхөөс
халдварладаг голчлон 1-12
насныхан илүү өвчлөмтгий болгоомжилж эрүүл мэндээ
сэрүүний улиралд илүү их гардаг. хамгаалах хэрэгтэй. Хүүхдийг
нимгэн хувцаслаж явуулахгүй
Нууц үе нь: 11-21 хоног дунджаар
14 хоног байх нь зүйтэй.
2. Хоолондоо ногоо сүү цагаан идээ
Энэ өвчний үед илрэх шинж
аль болох их оруулж хэрэглэхийг
тэмдэг : Биеийн ерөнхий байдал
хямрана 38 хэмээс дээш өндөр эрмэлзэх , аарц буцалгаж уух ба
халуурах, хоол ундандаа дургүй нэрсний шүүс, амин дэмээр
байх шинж тэмдэг илрэнэ. Өндөр баялаг хоол хэрэглэж байвал
халуурахын зэрэгцээ тууралт зохимжтой.
гарна. тууралт нь 3-5 хоногийн 3. Насанд хүрэгчид , хүүхэд ,
турш, 1-2 хоногийн залуучууд өглөө бүр гүйх ,
завсарлагатайгаар ,Толгой хуйх ,
Ам залгиур, нүдний салст
салхинд явах биеийн
үтрээний салстаар гарна. хөдөлгөөний дасгал хийж байх
Тууралтын анхдагч элемент нь нь зүйтэй.
улаан ягаан өнгөтэй гөвдрүүнүүд 4. Айл өрх албан байгууллагууд
байдаг . Энэ нь хэдхэн цагийн өрөөндөө чийгтэй цэвэрлэгээ
дараа цэврүү болно энэ цэврүү нь хийж ус буцалгаж ууршуулах
1-2 хоногийн дараа хагарч
өрөөний агаар хуурайшихаас
шалбархай нь хатаад тав
тогтоно. Тав нь унсаны дараагаар сэргийлнэ. Орон, сууц тасалгаа
нөсөө үүснэ, салхин гэрт 18-20 хэм дулаан 60%-ийн
чийглэгтэй байвал зохино.
цэцэгийн тууралт нь нэг зэрэг
гардаггүй шинээр тууралт үүсч 5. Өвчин гарсан үед хүүхдүүд олон
болно.Арьсны гарах бүрд өндөр хөлийн газар сэлгүүцэх , айл
халуурна тууралтууд нь хэсэхийг аль болохоор багасгах,

9. Шигелийн төрлий нянгаар бүтээгдэхүүнүүдийн хадгалалтын 6. Түүхий ус болон
үүсгэгддэг ерөнхий хордлогын горим алдагдсан , хугацаа бохирлогдсон ус хэрэглэхгүй
шинжээр илэрдэг голчлон бүдүүн дууссан , мөн эрүүл ахуйн байх усыг байнга буцалгаж
гэндсний гэмтээдэг гэдэсний шаардлага хангахгүй газар хэрэглэх.
цочмог халдварт өвчин юм. Энэ худалдаалагдаж байгаа зэргээс
өвчний үүсгэгч нь хоол хоол хүнсээр халдвар дамжина.
боловсруулах эрхтэнээр дамжин • усаар дамждаг -- бохирдсон,
бүдүүн гэдэсний салст бүрхэвчийн түүхий ус , усыг саванд нь удаан
эд эсэд очиж үржин бүдүүн гэдсийг олон хонуулах , ус хадгалах саваа
гэмтээдэг. Хүндэрвэл энэ өвчний угааж цэвэрлээгүйгээс
нян нь цааш цусаар дамжин цуллаг Урьдчилан сэргийлэлт :
эрхтэнүүдийг гэмтээж болдог. 1. Бие зассаны дараа , хоол идэхийн
Архаг болон цочмог хэлбэрээр өмнө , бохир зүйлд хүрсний
явагддаг бөгөөд эмчилгээг үрэн дараа гараа тогтмол савандаж
хийлгээгүйгээс болж дахин архагт угаах
шилждэг байна. Цусан суулга 2. Эрүүл ахуйн шаардлага хангасан
өвчний нян нь гадаад орчинд тэсвэр ус , хүнсний бүтээгдэхүүнийг
муутай 60 градуст -20 минут нарны сонгож хэрэглэх жимс, жимсгэнэ
гэрлийн шууд, тусгал буцлагахад дахин боловсруулдаггүй хүнсний
дороо үхнэ ариутгалын уусмалд 20- бүтээгдэхүүнүүдийг угааж
30 минут амьдрах чадвартай. Энэ цэвэрлэж идэх ил задгай газраас
өвчин нь урин дулааны улиралд хүнсний бүтээгдэхүүнийг
илүү гардаг. Аль ч насны хүмүүс худалдаж авахгүй байх.
өвлөх боломжтой. 3. Эрүүл ахуйн шаардлага хангасан
халдвар тараагч нь эрүүл нян тээгч бие засах газартай байх , урин
хүнээс хүнд дамжин халдварлана. дулаан улиралд
Халдвар дамжих механизм нь: халдваргүйжүүлж байх .
Өтгөн мөр амны механизм 4. Хоол ундны сав , аяга таваг зэрэг
Халдвар дамжих зам: сав , суулгыг зориулалтын угаагч
• Ахуй хавьтлаар - бохир эд бодис бүхий бүлээн усаар угааж
зүйл, бохир гар, бохир аяга хэрэглэх .
таваг-р дамжин халдварлана. 5. Ялааны авгалдай устгалыг хавар ,
• Хоол хүнсээр –- намрын улиралд байнга хийж
бохирлогдсон хоол хүнс жимс байх
жимсгэнэ угааж цэвэрлэхгүй
хэрэглэх , мөн хүнсний