A SERRA DA CAPELADA está situada no norte da provincia de A Coruña.
Esténdese, con orientación NE-SO, ao longo da costa, desde o Cabo Ortegal ata as proximidades de Cedeira, entre a ría de Ortigueira e o océano.
A vertente oriental da serra descende cara á Ría de Ortigueira, mentres que a occidental é moi abrupta e cae cara á costa exterior formando altos cantís.
É unha serra de importante valores paisaxísticos, xeolóxicos, ecolóxicos e culturais
2. A SERRA DA CAPELADA está
situada no norte da provincia
de A Coruña.
Esténdese, con orientación
NE-SO, ao longo da costa,
desde o Cabo Ortegal ata as
proximidades de Cedeira,
entre a ría de Ortigueira e o
océano.
A vertente oriental da serra
descende cara á Ría de
Ortigueira, mentres que a
occidental é moi abrupta e
cae cara á costa exterior
formando altos cantís.
4. CUMES MÁIS
DESTACADOS
1-Monte do Limo (554 m)
2-Vixía Herbeira (613 m)
3-Cruz dos Torreiros (558)
4-Penido do Frade (529 m)
e Miranda (492 m)
5-Chao da Poza (571 m)
6-Cruz do Frade (566 m)
7-Os Penidos (570 m)
8-Chao de Carrocedo
(554 m)
9-Pico de Moles (522 m)
10-O Outeiro (454 m)
11-Montes da Candieira
(393 m)
1
2
3
9
8
7
6
4
5
11
10
6. Vista oeste da serra da Capelada desde a punta Chirlateira
7. Vista dos cumes da serra desde o Teixo.
No centro A Herbeira, á esquerda Chao da Poza e á dereita o Limo.
8. Vista cara ao sur da serra da Capelada desde a Herbeira.
De esquerda a dereita: Pena Marela, Os Penidos, Cruz do Frade e Chao da Poza.
No primeiro plano as fontes do río Seixo e o Chan da Armada.
53. Cabo Ortegal
RÍA DE ORTIGUEIRA. É a maior das Rías Altas, con 12 km de lonxitude, de forma moi
irregular, sinuosa e recortada, con numeros entrantes e zonas pouco fondas e lamacentas nos
esteiros dos ríos. A beira oeste está rodeada dos montes da Capelada.
A COSTA
54. CABO ORTEGAL E PUNTA DOS AGUILLÓNS.
Delimita a parte oeste da ría de Ortigueira. Forma escarpes verticais de máis de 100 m de altura e prolóngase nun
conxunto de illas e illotes: A Longa, O Rodicio, Ínsua Maior, Os Tres Irmáns, Cabalo Xoán e Os Esqueiros.
55. COSTA E CANTÍS DA CAPELADA
Esténdese desde o Cabo Ortegal ata a punta Ardillosa, na entrada da ría de Cedeira. É unha
costa formada por elevados cantís nos que dominan as rochas metamórficas escuras e densas
(anfibolitas, granulitas, ecloxitas e serpentinitas).
Cabo Ortegal e faro desde o mar
70. O macizo está formado por gneis e rochas escuras e densas (anfibolitas, granulitas,
peridotitas, ecloxitas e serpentinitas) que corresponden a un anaco do manto terrestre
arrancado pola violencia da Oroxénese Varisca (Hercínica) e depositado sobre materiais máis
recentes.
XEOLOXÍA
71. HISTORIA XEOLÓXICA:
-No Cámbrico Superior (hai uns 490 millóns de anos) fórmase o gran océano Rheico que
separa os continentes de Gondwana dos de Laurentia, Báltica e Sibeira e no que hai tamén
algúns arcos de illas volcánicas.
-Entre o Devónico e o Carbonífero (400 a 300 millóns de anos) péchase o océano Rheico polo
empuxe das placas e, a consecuencia da colisión dos continentes Laurasia e Godwana,
fórmase o oróxeno Varisco (unha enorme cordilleira de máis de 3.000 km de lonxitude e uns
8.800 m de altiude). Materiais da codia oceánica e do manto superior cabalgan sobre a codia
continental. Os restos desta gran condilleira forman o Macizo Ibérico, ao que pertence Galiza.
O Complexo do Cabo Ortegal está formado por unha parte dos materiais da codia oceánica do
Rheico e pequenos fragmentos do manto terrestre e das illas volcánicas oceánicas.
-A finais do Periodo Terciario a Península do Cabo Ortegal sufríu unha elevación acompañada
dun forte basculamento cara ao leste a favor dunha serie de fracturas de orientación O-E.
Vista oeste desde o (punta do Cadro)
75. “As rochas de cabo Ortegal son
das mais antigas de Galiza e
tamén da Península Ibérica. Pero
o que sen duda algunha é o mais
importante é que dende Vixia
Herbeira se pode contemplar a
paisaxe deixada pola rotura do
Continente Panxea que comenzou
hai 200 millóns de anos. O
acantilado non é consecuencia da
erosión mariña senon que é a
cicatriz da rotura de Panxea.
Dende Vixia Hebeira hai 200
millóns de anos estaríamos a ver
alonxarse o continente
americano, as actuais costas de
Norteamérica e Canada e tamén
Groenlandia”.
Juan Ramon Vidal Romani 16/07/2017
76. N
-UNIDADES SUPERIORES
Rochas de metamorfismo de alta e media
presión e alta temperatura: ecloxitas, granulitas,
anfibolitas, paragneises, hazburxitas, dunitas,
piroxenitas... Son parte dun antigo arco-illa
volcánico e fragmentos do manto superior. Son
os principais constituíntes da serra da Capelada.
-UNIDADES OFIOLÍTICAS
Mestura de distintos materiais sometidos a
menor presión e temperatura: anfibolitas,
serpentinitas, xistos, filitas, metabasaltos, lavas
almofadadas e mármores. Proceden da costa
oceánica do océano Rheico.
-UNIDADES BASAIS
Rochas sometidas a un grao de metamorfismo
de alta presión e temperatura intermedia:
anfibolitas, ortogneises, xistos e retroecloxitas.
Formaban parte da marxe continental de
Gondwana.
-CUATERNARIO
Depósitos recentes
De “Guía Xeolóxica de sete xeorutas no concello de Cedeira”,
de Francisco Canosa Martínez (ed. Concello de Cedeira)
Os estudos recentes dividen o Complexo de Ortegal en tres unidades tendo en conta a orixe e
posición estrutural dos materiais.
78. Os cantís da Capelada son un PUNTO DE INTERESE XEOLÓXICO INTERNACIONAL, pola
particularidade dalgunhas das súas rochas, restos da antiga placa oceánica que se ergueu
durante a Oroxenia Hercínica. Algunhas son das máis antigas da Península Ibérica e conteñen
minerais, como o circón, de máis de 1.100 millóns de anos.
79. COMPLEXO DO CABO ORTEGAL:
5 LIXs tectónicos do complexo de Cabo Ortegal, do Oróxeno Varisco Ibérico formados no
ordovícico-silúrico.
-Cantís e macizo montañoso entre as Brancas e Punta Ardillosa (Cedeira).
-Cantís e macizo montañoso en Punta Candieira (Cedeira).
-Cantís e macizo montañoso en Santo André de Teixido (Cedeira).
-Cantís e macizo montañoso en Punta Aguillóns, en Cabo Ortegal (Cariño).
-Cantís e macizo montañoso da serra da Capelada entre Figueiras e Espasante (Cariño).
Unidade Xeolóxica: estruturas e
formacións do Oróxeno Varisco no
Macizo Ibérico.
Afloramento dunha unidade
alóctona catazonal, representativa
da codia inferior e o manto
superior dun continente e/ou un
arco volcánico, correspondente a
un terreo peri-Gondwánico. A
unidade, de 28 x12 km, aflora no
núcleo dun sinforme alongado en
direción SO-NE, superposta
estruturalmente a unidades
ofiolíticas que representan
fragmentos de litosfera oceánica
paleozoica e a outras unidades
imbricadas.
80. Este espazo é clave para a reconstrución
da evolución do océano Réico, aberto
durante o Paleozoico inferior entre
Gondwana e Avalón. Probablemente, o
maior afloramento mundial de
ecloxitas, rochas básicas de alta presión
indicativas dun proceso de subducción.
Excelentes condicions de afloramento
dunha codia inferior, na que poden
estudarse os procesos de enterramento
e exhumación nun ciclo oroxénico.
Exemplo de emprazamento dunha
unidade alóctona profunda sobre un
dominio cortical epizonal. Complexa
secuencia estrutural cun espectacular
desenvolvemento de estruturas a todas
as escalas, desde pregues, tumbados,
zonas de cizalla dúctil e cabalgamientos
ata micropregues, boudines, sistemas
de porfiroblastos, aliñamentos e
foliacións.
81. GM001b (Geosite OV004b).
Complexo de Cabo Ortegal en Punta
Candieira
Interese: Tectónico.
Situación: desde As Aprobadas a Os
Anguieiros.
As Aprobadas
82. GM001c (Geosite OV004c). Complexo de Cabo Ortegal en San Andrés de Teixido
Interese: Xeomorfológico. Tectónico. Petrolóxico-xeoquímico.
Situación: desde a praia de Cortes ata O Furado.
Cabalgamento de rochas ultramáficas (serpentinas) sobre os gneises, na praia das Cortes
83. Santo André de Teixido aséntase sobre un potente esbaramento e os campos de cultivo sobre os escalóns do mismo.
O esbaramento está en relación cunha zona de fractura importante.
84. GM001d (Geosite OV004d). Complexo de Cabo Ortegal na Punta dos Aguillóns (Cabo Ortegal)
Interese: Tectónico.
Situación: no cabo Ortegal (Cariño)
Peiral do Campo
85. As ECLOXITAS orixináronse na codia interior e no manto interior a elevadas temperaturas. Teñen unha idade
de 495 millóns de anos e sofriron de novo metamorfismo hai 380 millóns de anos
Están formadas por piroxenos verdes e granates vermellos.
As ecloxitas da Capelada están consideradas como o maior afloramento do mundo destas rochas.
87. GRANULITA. Rocha metamórfica ultramáfica formada a altas temperaturas (superiores aos 700 ºC) e presións
moderadas.
Estáns constituídas principalmente por plaxioclasa, granate, piroxenos, anfíboles e seixo. Teñen uns 478 millóns de anos
89. DUNITA. Un tipo de peridotita, rocha intrusiva
ultramáfica parcialmente metamorfizada.
Está formada por olivino e piroxeno (en menor
proporción).
Ten unha idade estimada de 391 millóns de anos.
Explótase para empregar en siderurxia.
90. SERPENTINITA. Rocha metamórfica formada en condicións de
presión e temperatura baixas.
Está composta por serpentina, talco, magnetita e clorita.
serpentina
95. RÍOS
Na serra da Capelada fórmanse numerosos ríos de curto percorrido que discorren cara a ría de
Ortigueira (Soutullo, Murela, Lourido, Seixo de Landoi e Casón) ou de Cedeira (Condomiñas e
varios afluentes do río das Mestas).
Nalgúns tramos teñen moito desnivel e forman pozas, saltos e fervenzas.
Brañas e rego no alto da serra, onde nacen varios ríos
96. REGO DA BRAXE (afluente do río das Mestas) nos cumes da Capelada
RÍO DAS MESTAS
Nace en Penela (Montoxo-Cedeira), percorre os límites entre Cedeira e Cerdido e desemboca
na enseada de Esteiro (Ría de Cedeira). Recibe pola dereita ao Da Braxe e pola esquerda ao
Porto do Cabo.
99. RÍO CONDOMIÑAS
Nace no Chao da Poza e desemboca na
ría de Cedeira. As súas cabeceiras
fórmana tamén o rego Reboredo, e o
Rego do toxo
Fervenza No río Condomiñas na parroquia de
Cervo (Cedeira).
COMO CHEGAR:
Na estrada de Cedeira a Santo André de Teixido,
pasado Formigueiro atópase un paso canadense
na estrada e máis adiante cóllese un desvío á
esquerda que leva a Chimparra.
A 800 m de cruce, nunhas revoltas hai un cruce á
esquerda e un pouco máis adiante unha pista á
dereita que sobe ao monte. Xusto nese punto está
a fervenza, á esquerda da estrada. Para vela hai
que ir polo monte ata un saínte, ou baixar con
moita dificultade ata a súa base.
Tamén se pode chegar desde Chimparra, subindo
cara a Santo André (1 km).
100. Fervenza de ERVELLÁS. Na parroquia
de Régoa (Cedeira). O río Erbellás,
afluente do Condomiñas, salva un
desnivel duns 8 m de altura en rochas
metamórficas de cor verde escuro
COMO CHEGAR:
Na estrada de Cedeira a Santo André
de Teixido. En Cruz do Martiño (antes
de Rúa) cóllese un desvío á dereita a
Erbellás e despois de 1 km remata a
estrada e collese un camiño polo
monte que segue a traída de augas
(marcada en vermello).
101. RÍO LOURIDO
Nace nas abas do leste de Vixía
Herbeira e desemboca na enseada da
Caleira (ría de Ortigueira)
Esteiro do Lourido na ría de Ortigueira (vista desde a Miranda)
102. RÍO SEIXO DE LANDOI
Nace na Serra de Capelada (Vixía
Herbeira, Cedeira), drena, xunto co
Lourido e Casón, o concello de Cariño
e desemboca na enseada do Esteiro, da
Ría de Ortigueira. O seu afluente
principal é o Zarza.
É un río de grande valor ecolóxico por
acoller nas súas beiras varias especies
de fentos en perigo de extinción.
O curso alto está protexido no LIC
“Costa Ártabra”, e o esteiro no LIC
“Ortigueira-Mera”.
FERVENZA NO RÍO SEIXO.
Accedese pola estrada que sube
de Feás a Santo André de Teixido.
Atópase na proximidade dunha
canteira de Dunita.
104. REGO DA CANDOCÍA
Un afluente do río Seixo no concello de
Cedeira.
COMO CHEGAR:
Pola estrada que sube de Feás a Santo André
de Teixido, pasada a canteira de dunita vese a
fervenza á esquerda, no punto onde se xunta
o rego de Candocía co río Seixo. Pódese
chegar a ela baixando polo monte e
remontando un pouco o rego.
105. RÍO CASÓN
Nace no Couce do Penido e desemboca
na enseada de Mera, na ría de
Ortigueira. No seu curso hai varias
fervenzas.
POZO DO INFERNO
No río Casón, na parroquia de Santo Adrián
de Veiga (Ortigueira). Atópase ao pé dos
restos do castelo de Casón.
COMO CHEGAR:
Unha ruta de sendeirismo sube preto do río
e permite achegarse en varios puntos. A
máis grande está xusto ao pé dunha crista
rochosa que baixa desde o castelo. Pódese
achegar en coche por unha pista que baixa
desde o acceso ao castelo de Casón.
107. Neste serra rexístranse un bo número de hábitats do Anexo I de la DC 92/43/CEE. Algúns son
prioritarios.
-Cantís con vexetación das costas atlánticas e bálticas
-Augas estancadas, oligotróficas ou mesotróficas con vexetación de Littorelletea uniflorae e/ou Isoeto-
Nanojuncetea
-Lagos eutróficos naturais con vexetación Magnopotamion ou Hydrocharition
-Ríos dos pisos basal a montano con vexetación de Ranunculion fluitantis e de Callitricho-Batrachion
-Queirogais húmidos atlánticos de zonas temperadas de Erica ciliaris e Erica tetralix
-Queirogais secos europeos
-Queirogais secos atlánticos costeiros de Erica vagans
HABITATS
108. -Matogueiras arborescentes de Laurus nobilis
-Zonas subestépicas de gramíneas e anuais do Thero-Brachypodietea
-Prados con molinias sobre substratos calcáreos, turbosos ou arxilo-limosos (Molinion caeruleae)
-Prados húmidos mediterráneos de herbas altas do Molinion-Holoschoenion
-Megaforbios eutrofos hidrófilos das orlas de chaira e dos pisos montano a alpino
-Prados pobres de sega de baixa altitude (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis)
109. -Turbeiras altas activas
-Turbeiras altas degradadas que aínda poden rexenerarse de xeito natural
-'Mires' de transición
-Depresións sobre substratos turbosos do Rhynchosporion
-Mananciais petrificantes con formación de tuf (Cratoneurion)
-Turbeiras baixas alcalinas
-Bosques de encostas, desprendementos ou barrancos do Tilio-Acerion
-Bosques aluviais de Alnus glutinosa e Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)
-Carballeiras galaico-portugueses con Quercus robur e Quercus pyrenaica
110. Pasteiros e piñeiros
FLORA
A diversidade de hábitats presentes neste espazo permite unha grande variedade de especies
adaptadas a cada ambiente: cantís, brañas, turbeiras, cursos fluviais e monte.
Destaca a presenza de especies pouco comúns de plantas nos cantís da Capelada, nas brañas
e turbeiras e no río Seixo.
Unha gran parte da serra está ocupada por pasteiros e plantacións forestais (piñeiros e
eucaliptos)
111. As abas da das partes máis baixas da Capelada están cubertas de plantacións de eucaliptos
112. Abelairas. Nas zonas húmidas e menos alteradas consérvanse especies autóctonas: abelairas, carballos, bidueiros...
113. Unha das poucas masas forestais autóctonas no curso alto do rego de Vilariño
114. Leucanthemum x corunnense, un
endemismo da provincia da Coruña.
Na serra e nos cantís da Capelada os fortes ventos e o alto contido de magnesio do substrato dificulta o
desenvolvemento das árbores. Podemos atopar varias especies de uces pouco comúns en Galiza: uz das turbeiras (Erica
tetralis), queirugas (Erica vagans e Erica erigena), a orquídea Dactylorhiza maculata, o endemismos local Centaurea
borjae (en perigo de extinción), Rumex scutatus subsp gallaecicus, Leucanthemum x corunnese, o fento Dryopteris
guanchica (tamén unha especie ameazada)...
121. Narciso (Narcissus asturiensis)
ESPECIES DO ANEXO II DA DIRECTIVA
92/43/CEE
Centaurea borjae
Culcita macrocarpa
Festuca brigantina
Narcissus asturiensis
Omphalodes littoralis
Sphagnum pylaisii
Trichomanes speciosum
Woodwardia radicans
Esfagnos
122. Culcita macrocarpa, un fento raro, de grande tamaño,
que ten no río do Seixo unha das moi escasas
localizacións en Galiza.
Woodwardia radicans, un fento relicto do Terciario que só
se atopa á beira de algúns ríos do norte de Galiza. Outro
dos fentos que vive nas beiras do río do Seixo é o
Hymenophyllum wilsonii, que ten aquí a única poboación
da Península Ibérica.
123. CATÁLOGO GALEGO
DE ESPECIES AMEAZADAS
Centaurea borjae
Crepis novoana
Culcita macrocarpa
Dryopteris aemula
Dryopteris guanchica
Festuca brigantina subsp. actiophyta
Hymenophyllum tunbrigense
Hymenophyllum wilsonii
Narcissus asturiensis
Sphagnum pylaesii
Woodwardia radicans
Centaurea borjae, un endemismo da
Capelada en perigo de extinción.
124. FAUNA
Na serra hai especies típicas de espazos abertos e de bosques e hai rebaños de
vacas e cabalos en libertade.
Lagarteiro (Falco tinnunculus)
135. HISTORIA-PATRIMONIO CULTURAL
A serra da Capelada é unha área poboada desde tempos moi antigos, como dan testemuña os
numerosos asentamentos prehistóricos e os achádegos arqueolóxicos de distintas épocas. Na
actualidade ten unha intensa actividade turística.
Igrexa de Santo André de Teixido, con orixe no século XII, á que acoden ofrecidos milleiros de peregrinos de toda Galiza
o 8 de setembro.
Di a tradición que a Santo André de Teixido “vai de morto o que non foi de vivo”.
Segundo unha lenda as ánimas dos mortos, transformadas en pequenos animais, cumpren coa obriga de peregrinar ao
santuario, por iso non se deben matar.
137. Miradoiro da Garita de Herbeira
Por toda a serra hai numerosos puntos panorámicos, moitos deles
acondicionados e sinalizados como miradoiros.
138. PROTECCIÓN
-A Capelada está incluída parcialmente no LIC/ZEC “Costa Ártabra”
-Lugar de Interese Xeolóxico Internacional.
139. LIC COSTA ÁRTABRA
O espazo protexido abrangue desde a Punta Avarenta, en Ares, ata Mugardos, incluíndo o
espazo marítimo próximo, e a costa desde o cabo Prioriño ata a punta do Seixo en cariño (agás
a área urbana de Cedeira), áreas interiores da Serra da Capelada e o curso alto do río Seixo de
Landoi.
Na zona atópanse ecosistemas mariños, cantís, praias e sistemas dunares, illas e illotes,
montes e brañas. Ten un grande interese xeolóxico, paisaxístico botánico e faunístico.
140. PUNTOS DE INTERESE
Vista desde Cabo Ortegal
CARIÑO:
-Montes: Vixía Herbeira, Gargacido, Penido do
Frade, Lombo do Limo...
-Cabo Ortegal e cantís do Limo e Vixía
Herbeira
-Río Seixo e fervenza, río Lourido
-Miradoiros “A Miranda”, “A Seixosa”,
“Penido do Frade”...
-Áreas de lecer: “Penido do Frade”
-Canteira de ecloxita no monte Castrillón,
canteira de Dunita, restos dunha mina romana
na costa do Limo...
141. CEDEIRA
-Vixía Herbeira, Penas Pardas, Chan da Armada, Montes de Candieira
-Cabeza do Río (río da Braxe), río Condomiñas, fervenzas de Ervellás e Reboredo
-Cantís: Vixía Herbeira, Santo André de Teixido, Punta Candieira
-Miradoiros: Penedo Hedroso, Garita da Herbeira, Chan do Monte, Cruceiro de Teixedelo
-Santuario de Santo André de Teixido, fonte, hórreos, milladoiro...
-Curro e aula da natureza de Monte das Chans
Santo André de Teixido
142. ORTIGUEIRA
-Os Penidos, Coto da Cruz do Frade, Pico de Moles
-Río Casón e Pozo do Inferno
-Miradoiros “Chao da Poza”, “Vilariño”, “Castelo do Cason”
-Restos do castelo do Casón
Vista da ría de Ortigueira desde o Castelo do Casón
