O espazo Ortigueira-Mera inclúe a parte interior da ría de Ortigueira, desde a punta do Castro da Moura (Cariño) ata punta do Tallo (Ortigueira), o curso do río Mera ata Soutochao e o rego de Soutochao (cos seus afluentes Pradovello e Canteira), e algunhas áreas de bosque das súas beiras. CONCELLOS: Cariño, Ortigueira, Cerdido, As Pontes de García Rodríguez, As Somozas.

1. ESPAZOS NATURAIS
Ortigueira-Mera
Ría Ortigueira-Ladrido

2. O espazo Ortigueira-Mera inclúe a parte interior da ría de Ortigueira, desde a
punta do Castro da Moura (Cariño) ata punta do Tallo (Ortigueira), o curso do río
Mera ata Soutochao e o rego de Soutochao (cos seus afluentes Pradovello e
Canteira), e algunhas áreas de bosque das súas beiras.
Vista parcial da ría de Ortigueira co esteiro do Baleo e a illa de San Vicente.
No primeiro plano, á dereita o monte Masanteiro, en Cariño e a punta do Castro da Moura, límite oeste do
espazo costeiro.

3. SITUACIÓN: Entre Cabo Ortegal e
Estaca de Bares, no norte da
provincia da Coruña (comarcas de
Ortegal e Ferrol). Localidades de
referencia: Santa Marta de
Ortigueira, Cariño e Moeche.
SUPERFICIE: 3.868 ha
CONCELLOS: Cariño, Ortigueira,
Cerdido, As Pontes de García
Rodríguez, As Somozas.
VALORES NATURAIS: fondos
mariños, esteiro, marismas, praias,
dunas, bosques de ribeira, aves
acuáticas e de bosque...

4. Praia de Morouzos e illa de San Vicente
PROTECCIÓN
-Lugar de importancia comunitaria (LIC), 29 de decembro de 2004.
-Zona especial de conservación (ZEC), 31 de marzo de 2014.
-Zona de especial protección para as aves (ZEPA) “Ría de Ortigueira e Ladrido”
(3.025 ha); 12 de xaneiro de 1990. Unnida á ZEPA “Espazo Mariño Punta
Candieira, Ría de Ortigueira e Estaca de Bares” (771,52 Km2
).
-HUMIDAL DE IMPORTANCIA INTERNACIONAL (Convenio Ramsar) “Rías de
Ortigueira e Ladrido (2.920 ha).
-HUMIDAL PROTEXIDO “Ría de Ortigueira e Ladrido” (3.025 ha).
-A área correspóndese parcialmente coa IBA 006 Punta Candeeira-Ría de
Ortigueira-Estaca de Bares, incluída no INVENTARIO DE SEO/BIRDLIFE (1998).

5. ZEPA RÍA DE ORTIGUEIRA
E LADRIDO:
SUPERFICIE: 3.025 ha
CONCELLOS: Cariño,
Ortigueira

6. CLIMA
Oceánico

7. XEOLOXÍA/RELEVO
O espazo ten dúas áreas diferenciadas: a ría de Ortigueira, cos montes da
Capelada na marxe esquerda, e o curso fluvial do río Mera, que está rodeado pola
serra da Faladoira polo leste, os montes Vilalbesa e Marván, polo sur; e os cotos
Fincova e Francoi polo oeste.
As rochas son moi variadas: xistos, lousas, cuarcitas, granulitas...
Esteiro do Mera e banda oeste da ría de Ortigueira, coa serra da capelada

8. RÍA DE ORTIGUEIRA
É a maior das Rías Altas, con 12 km de lonxitude. A parte Leste está ocupada por
marismas e a Oeste por praias e cantís rochosos.
A nivel xeolóxico é unha zona moi complexa onde converxen distintas
formacións: a parte central e oriental comprende o dominio Ollo de Sapo, no Sur
hai unha faixa de xistos, e a zona Oeste está ocupada pola unidade da Capelada
(rochas ultrabásicas moi serpentinizadas, granulitas e ecloxitas).
Nela desembocan varios ríos que proceden da Serra da Capelada (Lourido e
Landoi) e das Serras septentrionais da Dorsal Galega (Mera e Baleo).
Coa marea baixa fórmase unha ampla chaira intermareal.
É unha ría de especial interese ecolóxico polas marismas que acollen a
numerosas especies de aves acuáticas, sobre todo nos pasos de primavera e
outono.
Vista panorámica da ría de Ortigueira,
desde Cariño ata a Estaca de Bares.

9. Illa de San Vicente e monte Picouto coa punta Carneiro.
En primeiro plano as marismas e dunas da praia de Morouzos.
Na illa de San Vicente houbo un convento de franciscanos que foi abandoado no século XVI.

10. Praia de Morouzos, formada por unha barra de area que pecha parcialmente o esteiro do río Baleo (Ría
do Ladrido). Mide 850 m e ten un sistema dunar moi amplo.

11. Dunas na praia de Morouzos

12. Esteiro do Baleo e illa de San Vicente.

13. REDE FLUVIAL
O ríos principais son o Mera e o Baleo que forman amplas marismas na ría de
Ortigueira, e outros cursos menores: Lourido, Seixo, Casón e Maior.
Vista da Ría de Ortigueira desde o Castelo do Casón.
Á esquerda a enseada de Esteiro (río Seixo de Landoi) e á dereita o esteiro do Mera e Casón. Entre eles o
Coto da Leixa

14. RÍO BALEO
Nace na Serra da Penela (A Faladoira) e percorre o concello de Ortigueira ata
desembocar na enseada do Ladrido (ría de Ortigueira). Na súa desembocadura
atópase unha barra que forma a praia de Morouzos, cun importante sistema
dunar.
Frecha do Baleo, sobre a que está a praia de Morouzos

15. Esteiro do Baleo

16. Solpor na enseada do Ladrido, na desembocadura do Baleo

17. RÍO MAIOR
Nace nas estribacións da Faladoira (Taboada) e desemboca na ría de Ortigueira.
Na súa desembocadura consérvanse dous muíños de marea.
O río Maior canalizado
preto da desembocadura
Muíño de marea no esteiro do Río Maior

18. RÍO MERA
Nace no monte Caxado e recolle augas dos concellos de As Pontes, Somozas,
Moeche, Cerdido, Cedeira e Ortigueira, cun curso tortuoso por vales cada vez
máis amplos ata a súa desembocadura na Ría de Ortigueira, despois de 29 km de
percorrido. Recibe pola dereita o Pulgueira e pola esquerda o Soutochao, Pereiro,
Casares Guitín e Vilariño.
Ría de Ortigueira na desembocadura do Mera

19. Esteiro do Mera, coa Capelada ao fondo

20. O Mera en Ínsua, entre
Ortigueira e As Somozas

21. O Mera nas Somozas

22. RÍO CASÓN
Nace en Concepenido, na serra da Capelada e desemboca na enseda de Mera.
No seu curto percorrido salva un grande desnivel con numerosos rápidos e
pequenos saltos e fervenzas.

23. RÍO SEIXO DE LANDOI
Nace na Serra de Capelada
(Cedeira), drena, xunto co Lourido
e Casón, o concello de Cariño e
desemboca na enseada do
Esteiro, da Ría de Ortigueira. O
seu afluente principal é o Zarza. É
un río de grande valor ecolóxico
por acoller nas súas beiras varias
especies de fentos en perigo de
extinción.
O curso alto está protexido no LIC
“Costa Ártabra”, e o esteiro no
LIC “Ortigueira-Mera”.

24. RÍO LOURIDO
Nace na serra da Capelada
(Vixía Herbeira) e, despois dun
curto percorrido con moita
pendente, desemboca na
enseada de Caleiro en Cariño,
na ría de Ortigueira.
Río Lourido preto
da desembocadura

25. TIPOS DE HÁBITATS DO ANEXO I DA DIRECTIVA 92/43/CEE
-Bancos de area cubertos permanentemente por auga mariña, pouco profunda
-Esteiros
-Chairas lamacentas ou areentas que non están cubertos de auga na baixamar
-Lagoas costeiras
-Grandes calas e baías pouco profundas
-Arrecifes
-Vexetación anual sobre argazos
-Cantís con vexetación das costas atlánticas e bálticas
-Vexetación anual pioneira con Salicornia e outras especies de zonas lamacentas ou areentas
-Pasteiros de Spartina (Spartinion maritimi)
-Pasteiros salinos atlánticos (Glauco-Puccinellietalia maritimae)
-Matogueiras halófilas mediterráneas e termoatlánticas (Sarcocornetea fructicosae)
-Dunas móbiles embrionarias
-Dunas móbiles de litoral con Ammophila arenaria (dunas brancas)
-Dunas costeiras fixas con vexetación herbácea (dunas grises)
-Depresións intradunales húmidas
-Dunas con céspedes do Malcolmietalia

26. -Augas estancadas, oligotróficas ou mesotróficas con vexetación de Littorelletea uniflorae e/ou Isoeto-
Nanojuncetea
-Ríos dos pisos basal a montano con vexetación de Ranunculion fluitantis e de Callitricho-Batrachion
-Queirogais húmidos atlánticos de zonas temperadas de Erica ciliaris e Erica tetralix
-Queirogais secos europeos
-Matogueiras arborescentes de Laurus nobilis
-Zonas subestépicas de gramíneas e anuais do Thero-Brachypodietea
-Prados con molinias sobre substratos calcáreos, turbosos ou arxilo-limosos (Molinion caeruleae)
-Prados húmidos mediterráneos de herbas altas do Molinion-Holoschoenion
-Megaforbios eutrofos hidrófilos das orlas de chaira e dos pisos montano a alpino
-Prados pobres de sega de baixa altitude (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis)
--Mananciais petrificantes con formación de tuf (Cratoneurion)
Encostas rochosas silíceas con vexetación casmofítica
-Rochedos silíceos con vexetación pioneira do Sedo-Scleranthion ou do Sedo albi-Veronicion dillenii
-Covas non explotadas polo turismo
-Furnas mariñas
-Bosques de encostas, desprendementos ou barrancos do Tilio-Acerion
-Bosques aluviais de Alnus glutinosa e Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)
-Carballeiras galaico-portugueses con Quercus robur e Quercus pyrenaica

27. Seba (Zostera marina)
FLORA
A gran variedade de hábitats (mariños, costeiros, fluviais e de ribeira) da lugar a
unha enorme diversidade de especies adaptadas a cada ambiente.
Nas marismas hai seba, salicornia, herba das anduriñas, Spartina maritima,
Suaeda maritima, Triglochin maritima, Glaux maritima, Pucinellia maritima,
chantaxe de mar, acelga salgada, estrela das xunqueiras, verdoaga mariña, buño,
santolina de auga, xuncos, esparganio e nas beiras pudia xesta (Cytisus
commutatus subsp merinoi)...

28. Chantaxe do mar (Plantago maritima)
Salicornia (Sarcocornia perennis)

29. Nas dunas podemos atopar Limonium binervosum, feo, amores pequenos, melga
de mar, Ononis diffusa subsp. intermedia, correola de praia, paxariños amarelos,
espigadilla do mar, carrascas de San Xoán, as orquídeas abelleira (Ophrys
apifera) e neotia (Spiranthes aestivalis)...
Orquídea abelleira (Ophrys apifera)
Carrascas de San Xoán (Otanthus maritimus)

30. Silene littorea

31. Alhelí (Malcomia littorea)
Rabo de lebre (Lagurus ovatus), unha
gramínea típica das dunas fixadas.

32. Nas beiras dos ríos consérvanse bosques de ribeira con ameneiro (Alnus
glutinosa), salgueiro (Salix atrocinerea), sanguiño (Frangula alnus), freixo
(Fraxinus excelsior), abeleira (Corylus avellana), pradairo (Acer pseudoplatanus)
e algo máis alonxadas da auga carballeiras… No sotobosque, no curso do río e
nas beiras da auga hai fentos, brións, pé de boi, anémona, raíña, silva, xilbarbeira,
cáncaro, narcisos, espadanas, lirios, herba das almorranas …
O Mera en Queiroga (As Somozas)

33. Anémone de bosque, flor do vento (Anemone nemorosa),
florece en primavera nos bosques e prados húmidos.

34. Fento do cabeliño (Culcita macrocarpa)
ESPECIES DE INTERESE
Culcita macrocarpa
Nanozostera noltii
Narcissus bulbocodium
Spiranthes aestivalis
Ruscus aculeatus
Vandenboschia speciosa
Woodwardia radicans

35. Fento
(Woodwardia radicans
ESPECIES DO ANEXO II DA
DIRECTIVA 92/43/CEE
Culcita macrocarpa
Trichomanes speciosum
Woodwardia radicans

36. Orquídea
(Spiranthes aestivalis)
CATÁLOGO GALEGO DE ESPECIES
AMEAZADAS
Culcita macrocarpa
Dryopteris aemula
Dryopteris guanchica
Fontinalis squamosa
Hymenophyllum tunbrigense
Linaria polygalifolia subsp. aguillonensis
Spiranthes aestivalis
Vandenboschia speciosa
Woodwardia radicans

37. Pirlo curlibico (Calidris alpina)
FAUNA
A Ría de Ortigueira é un espazo de especial interese ecolóxico polas marismas
que acollen a numerosas especies de aves acuáticas, como invernantes e, sobre
todo, nos pasos de primavera e outono. A contorna do río Mera acolle especies de
ribeira e dos bosques.

38. Lontras (Lutra lutra)
ESPECIES DE INTERESE
MAMÍFEROS
Canis lupus
Eptesicus serotinus
Genetta genetta
Lutra lutra
Mustela putorius
Nyctalus leisleri
Pipistrellus pipistrellus
Plecotus auritus
Rhinolophus ferrumequinum
Rhinolophus hipposideros
Mustela erminea

39. AVES
Accipiter gentilis
Accipiter nisus
Acrocephalus scirpaceus
Actitis hypoleucos
Aegithalos caudatus
Alauda arvensis
Alca torda
Alcedo atthis
Alectoris rufa
Anas acuta
Anas clypeata
Anas crecca
Anas penelope
Anas platyrhynchos
Anas strepera
Anser albifrons
Anser anser
Anser brachyrhynchus
Anser fabalis
Anthus spinoletta
Anthus trivialis ...
Pato rabilongo (Anas acuta). Non cría en Galiza,
pero é frecuente como invernante.

40. Apus apus
Ardea cinerea
Arenaria interpres
Athene noctua
Aythya ferina
Aythya fuligula
Aythya marila
Branta bernicla
Branta leucopsis
Bubulcus ibis
Burhinus oedicnemus
Buteo buteo
Calidris alba
Calidris alpina
Calidris canutus
Calidris maritima
Caprimulgus europaeus
Certhia brachydactyla
Cettia cetti
Charadrius alexandrinus
Charadrius hiaticula
Chlidonias niger
Píllara real (Calidris hiaticula). É máis frecuente nos
pasos migratorios, pero inverna por todo o litoral.

41. Cinclus cinclus
Circus aeruginosus
Cisticola juncidis
Columba livia
Columba palumbus
Corvus corone
Coturnix coturnix
Cuculus canorus
Cygnus cygnus
Delichon urbica
Dendrocopos major
Egretta alba
Egretta garzetta
Emberiza cia
Emberiza cirlus
Emberiza citrinella
Emberiza schoeniclus subsp. lusitanica
Erithacus rubecula
Falco peregrinus
Falco subbuteo
Falco tinnunculus
Fulica atra
Gallinago gallinago ...
Garzota (Egretta garzetta)

42. Gabitas (Haematopus ostralegus)
Gallinula chloropus
Garrulus glandarius
Gavia arctica
Gavia immer
Gavia stellata
Haematopus ostralegus
Himantopus himantopus
Hippolais polyglotta
Hirundo rustica
Hydrobates pelagicus
Larus argentatus
Larus cachinnans
Larus canus
Larus fuscus
Larus marinus
Larus melanocephalus
Larus ridibundus
Limosa lapponica
Limosa limosa
Melanitta fusca
Melanitta nigra
Mergus merganser

43. Mazarico (Numenius arquata)
Mergus serrator
Milvus migrans
Monticola solitarius
Motacilla alba
Motacilla cinerea
Motacilla flava
Netta rufina
Numenius arquata
Numenius phaeopus
Oenanthe oenanthe
Oriolus oriolus
Pandion haliaetus
Parus ater
Parus caeruleus
Parus cristatus
Parus major
Phalacrocorax aristotelis
Philomachus pugnax
Phoenicurus ochruros
Phylloscopus ibericus
Pica pica
Picus viridis
Platalea leucorodia

44. Pluvialis apricaria
Pluvialis squatarola
Podiceps auritus
Podiceps auritus
Podiceps cristatus
Podiceps nigricollis
Porzana porzana
Prunella modularis
Pyrrhocorax pyrrhocorax
Pyrrhula pyrrhula
Rallus aquaticus
Recurvirostra avosetta
Regulus ignicapilla
Saxicola torquata
Sitta europaea
Sterna albifrons
Sterna sandvicensis
Streptopelia decaocto
Streptopelia turtur
Strix aluco
Sula bassana
Sylvia atricapilla
Sylvia borin
Os mascatos (Sula bassana) son aves mariñas
oceánicas que non se achegan á costa pero é
posible observalas con prismáticos
mergullándose para pescar

45. Sylvia communis
Sylvia melanocephala
Sylvia undata
Tachybaptus ruficollis
Tadorna tadorna
Tringa erythropus
Tringa nebularia
Tringa ochropus
Tringa totanus
Troglodytes troglodytes
Turdus merula
Turdus philomelos
Turdus viscivorus
Tyto alba
Upupa epops
Uria aalge
Vanellus vanellus
Papuxa montesa (Sylvia undata)

46. Cobra de auga viperina
(Natrix maura)
RÉPTILES
Anguis fragilis
Caretta caretta
Coronella austriaca
Iberolacerta monticola
Lacerta lepida
Lacerta schreiberi
Natrix maura
Natrix natrix

47. ANFIBIOS
Alytes obstetricans
Bufo calamita
Chioglossa lusitanica
Discoglossus galganoi
Hyla molleri
Rana iberica
Pelophillax perezi
Rana temporaria
Triturus helveticus
Triturus marmoratus
Ra patilonga (Rana Ibérica)

48. Salmón
(Salmo salar)
PEIXES
Alosa alosa
Alosa fallax
Petromyzon marinus
Salmo salar

49. INVERTEBRADOS
Destaca a presenza de numerosos invertebrados mariños (algunhas especies de valor
comercial): moluscos, crustáceos, ourizos, estrelas de mar...
No río abondan os cabalos do demo, as chinches e escaravellos de auga... e no bosque de
ribeira bolboretas.
ESPECIES DE INTERESE
Elona quimperiana
Geomalacus maculosus
Hirudo medicinalis
Lucanus cervus
Margaritifera margaritifera
Nucella lapillus
Patella ulyssiponensis
Cagón (Arenicola marina).As miñocas atopan no terreo areoso-
lamacento dos esteiros o medio ideal para o seu desenvolvemento.

50. Cullereiros (Platalea leucorodia)
ESPECIES DOS ANEXOS DA DIRECTIVA CEE
MAMÍFEROS
Lutra lutra
Rhinolophus ferrumequinum
Rhinolophus hipposideros
RÉPTILES
Caretta caretta
Lacerta monticola
Lacerta schreiberi
ANFIBIOS
Chioglossa lusitanica
Discoglossus galganoi
PEIXES
Alosa alosa
Alosa fallax
Petromyzon marinus
Salmo salar
INVERTEBRADOS
Elona quimperiana
Geomalacus maculosus
Lucanus cervus
Margaritifera margaritifera
AVES
Caprimulgus europaeus
Chlidonias niger
Circus aeruginosus
Cygnus cygnus
Egretta alba
Egretta garzetta
Falco peregrinus
Gavia arctica
Gavia immer
Gavia stellata
Himantopus himantopus
Hydrobates pelagicus
Larus melanocephalus
Milvus migrans
Pandion haliaetus
Platalea leucorodia
Pyrrhocorax pyrrhocorax
Sterna albifrons
Sterna sandvicensis
Sylvia undata
Uria aalge Tartaruga mariña común
(Caretta caretta)

51. Corvo mariño cristado
(Phalacrocorax aristotelis)
CATÁLOGO GALEGO DE ESPECIES AMEAZADAS
MAMÍFEROS
Rhinolophus ferrumequinum
Rhinolophus hipposideros
AVES
Burhinus oedicnemus
Charadrius alexandrinus
Emberiza schoeniclus subsp. lusitanica
Haematopus ostralegus
Himantopus himantopus
Hydrobates pelagicus
Phalacrocorax aristotelis
RÉPTILES
Caretta caretta
Iberolacerta monticola
ANFIBIOS
Chioglossa lusitanica
Hyla arborea
Rana iberica
Rana temporaria subsp. parvipalmata
PEIXES
Alosa alosa
Petromyzon marinus
INVERTEBRADOS
Bolma rugosa
Echinus esculentus
Elona quimperiana
Geomalacus maculosus
Margaritifera margaritifera

52. Pilro común (Calidris alpina),
a limícola máis numerosa
como invernante.
Acolle unha avifauna acuática variada e continxentes importantes de varias especies. É unha
das zonas principais de Galiza polo seu total de acuáticas invernantes, e as súas
concentracións de limícolas e anátidas sitúanse no segundo e terceiro posto. Os efectivos
invernantes de asubiador (Anas penelope), gabita (Haematopus ostralegus), píldora cincenta
(Pluvialis squatarola), pilro común (Calidris alpina), mazarico rubio (Limosa lapponica),
mazarico real (Numenius arquata), bilurico patirrubio (Tringa totanus), e bilurico claro (T.
nebularia), acadan importancia a escala estatal, mentres que outras 17 especies manteñen
importancia a escala autonómica. A poboación de mazarico real é particularmente relevante,
con concentracións invernais de 500-600 individuos, que poden chega á 800 aves en verán-
outono, de maneira que esta zona é a segunda localidade para a especie en España. O
núcleo de cullerete (Anas clypeata), tamén é importante aínda que actualmente se viu
reducido. O papel da zona durante os pasos migratorios é moi notorio no ámbito cántabro-
galaico, chegando a acoller 4000-5.000 limícolas con certa regularidade e efectivos
especialmente destacables de pilro tridáctilo (C. alba), e mazarico rubio. Hai un pequeno
núcleo reprodutor de píllara das dunas (Charadrius alexandrinus). A presenza de colimbos e
de determinadas especies de mergullóns, anátidas e láridas pouco comúns no ámbito
ibérico é tamén notable.
ZEPA (Zona de especial protección para as aves) “Ría de Ortigueira e Ladrido”

53. Libeliña (Calopteryx virgo)
Libeliñas copulando

54. ACTIVIDADES
Pesca, marisqueo, lecer, agrodandaría...
Área de lecer en Mera

55. HISTORIA-PATRIMONIO CULTURAL
A contorna da ría de Ortigueira estivo poboada desde tempos moi antigos, do que
dan testemuña algúns castros.
As beiras do río Mera e a ría conservan elementos de interese cultural: muíños de
río e de marea, pontes...
Muíños de marea do
esteiro do río Maior.

56. Arctotheca calendula
PROBLEMAS
Vertidos urbáns e industriais, recheos, presión urbanística, especies invasoras...
Cotula coronopifolia
Dúas plantas invasoras
orixinarias de África do Sur

57. O Mera na área de lecer de
Queiroga (As Somozas)
PUNTOS DE INTERESE
-Praias: Morouzos, Fornos, Os Cabalos.
-Illa de San Vicente.
-Muíños de marea de Ortigueira (Río Maior)
-Muíños no río Maior e Mera
-Áreas de lecer: Mera, Queiroga...

58. Montaxe: Adela Leiro
Fotos: Adela Leiro, Mon Daporta, Lucía Leiro
marzo 2017