CONCELLOS: Amoeiro, Barbadás, Coles, Esgos, Nogueira de Ramuín, Ourense, O Pereiro de Aguiar, A Peroxa, San Cibrao das Viñas, Toén, Vilamarín e Taboadela.

1. OURENSE
A NATUREZA

2. Río Miño
A comarca de Ourense está situada ao norte da provincia.
O territorio está formado por unha superficie afundida, a depresión de Ourense, e unhas serie
de pequenas elevacións que a rodean, entre as que destacan ao leste as estribacións da
Cabeza de Meda, onde se atopan as maiores alturas (Mallada Vella con 1.179 m), e ao norte a
serra de Martiñá. Está drenada polo Miño, que percorre a comarca de NE a SO e os seus
afluentes que forman numerosos vales aproveitando as fracturas do terreo.
É a comarca ourensá que concentra maior densidade de poboación, sobre todo na capital e a
súa contorna.

3. SUPERFICIE:
623,1 km2
POBOACIÓN:
144.000 habitantes
CONCELLOS:
Amoeiro, Barbadás,
Coles, Esgos, Nogueira
de Ramuín, Ourense,
O Pereiro de Aguiar, A
Peroxa, San Cibrao
das Viñas, Toén,
Vilamarín e
Taboadela.
ESPAZOS
PROTEXIDOS:
LIC “Canón do Sil”.

4. CLIMA
Oceánico con matices continentais con picos de calor, no verán, e frío, no inverno, e unha
acusada seca estival.
Néboas no Canón do Sil

5. ACTIVIDADES
As principais actividades son os servizos, a industria, a construción e o cultivo da vide.
Parque Tecnolóxico no Polígono Industrial de San Cibrao
Viñedos en Coles

6. PATRIMONIO
Acolle importantes valores naturais, asociados fundamentalmente aos ríos Miño e Sil, e un
rico e variado patrimonio histórico-artístico e etnográfico de tódalas épocas.
Hórreos na Bergueira (Trasalba, Amoeiro)
Hórreos en Amoeiro
Hórreo en Torán
(A Seara, Taboadela)

7. Campo de mámoas das Cabanas (Nogueira de Ramuín).
Un conxunto de sete enterramentos datados entre o 4500 e 2000 a.C.

8. Capela do Formigueiro
(Amoeiro). Na fachada está
incluído un relevo castrexo.
Pedra das Ferraduras
Amoeiro acolle importantes
restos arqueolóxicos da idade do
ferro e da cultura castrexa:
estación solar, petróglifos,
castros... Destaca a parroquia de
Trasalba onde se atopan os
petróglifos de Tras do Mollón, a
Pedra da Ferradura o Abrigo do
Raposo, o Abrigo da Zarra, o
castro de Formigueiros...

9. Castro de San Tomé (Ourense). Habitado desde a prehistoria ata a época tardorromana

10. Casas entre os penedos
Nogueira (Nogueira de Ramuín)

11. Catedral de Ourense, de transición entre o románico e o gótico, con engadidos do renacemento, neoclásicos e barrocos

12. Mosteiro de San Francisco, do século XIV.
A igrexa foi trasladad ao Parque de San
Lázaro.

13. Igrexa de Castro de Beiro (Ourense)
Mosteiro de Santa Comba de Naves (Palmés,
Ourense). Fundado no século IX e ampliado en anos
posteriores. Foi abandoado no século XIX.

14. Igrexa de Santa Olaia de Beiro
(Ourense), orixinaria do século XII.

15. Seixalbo, declarado Núcleo
de Interese Etnográfico

16. Fonte da Alameda, procedente
do mosteiro de Oseira
Praza do Ferro (século XIII), procedente
do Mosteiro de Ribas de Sil
Dúas fontes monumentais en Ourense

17. Fonte das Burgas (Ourense)

18. Igrexa da Fontefría
(Amoeiro)
Igrexa de Cornoces (Amoeiro)
Igrexa de Santa María
de Amoeiro

19. San Pedro de Trasalba (Amoeiro)
Gustei (Coles)

20. Igrexa de Ucelle (Coles)Igrexa de Pazos de San Clodio (San Cibrao)

21. Igrexa de Feá (Toén) Igrexa de Sobrado do Bispo (Barbadás)

22. Igrexa de San Martiño de Nogueira
(Nogueira de Ramuín)

23. Capela de Santa Eulalia (Nogueira de Ramuín)

24. Igrexa de San Xurxo de
Touza (Taboadela)

25. CONCELLOS
SUPERFICIE: 39,65 km2
POBOACIÓN: 2.274
habitantes (2014)
PARROQUIAS: Abruciños,
Amoeiro, Bóveda de
Amoeiro, Cornoces,
Fontefría, Parada de
Amoeiro, Rouzós e
Trasalba.
Paisaxe de Cornoces
AMOEIRO
Coñecido tamén co nome de Chaos de Amoeiro, en referencia ao seu característico releve
chan elevado sobre as bocarribeiras do Miño e protexido polas estribacións da serra da
Martiñá. Está atravesado polo río Formigueiro, e no noroeste, o Barbantiño serve de linde coa
comarca do Ribeiro.

26. Pazo de Trasalba, a que foi a casa matriz de Otero
Pedrayo e que acolle o seu museo.
É un concello eminentemente rural cunha baixa densidade de poboación e moi dependente
da cidade de Ourense. As principais ocupacións son os servizos e a industria e, en menor
medida, a agrogandaría e forestal.
Acolle importantes valores naturais (carballeiras, bosques de ribeira, fervenzas), históricos
(castros, petróglifos, vías romanas, igrexas, pontes...) e etnográficos (muíños, hórreos,
eiras...).
San Miguel do Priorato (Bóveda). Mosteiro feminino dos
séculos X e XII, actualmente propiedade privada.

27. SUPERFICIE: 30,22 km2
POBOACIÓN: 10.463
habitantes (2015)
PARROQUIAS: Barbadás,
Bentraces, Loiro, Piñor,
Sobrado do Bispo, e A
Valenzá.
Casas no núcleo antigo de Barbadás
BARBADÁS
Situado ao suroeste da comarca. O territorio do concello está situado entre as cuncas do Miño
e do Barbaña e forma parte da depresión de Ourense. Vai gañando altura cara ao sur ata
acadar a cota máxima no Monte do Castro, con 635 m.
Está atravesado polo río Barbaña e os seus afluentes que circulan con dirección S-N, e no
norte linda cun pequeno tramo do río Miño.

28. É un concello estreitamente unido ao de Ourense
e San Cibrao das Viñas nos que os seus habitantes
desenvolven a maioría das actividades nos
servizos e as industrias. Unha grande parte do
terreo é forestal (65%) con dominancia de
plantación de piñeiros, e nas ladeiras soleadas
cultívanse vides.
Neste concello hai varias rutas sinalizadas que
chegan a San Bieito de Cova da Loba e percorren
varios castros.
Detalle da decoración da fachada da
igrexa románica de San Martiño de
Loiro, mandada construír a comezos
do século XII por Alfonso VII.
Pazo de Piñor, do século XV

29. SUPERFICIE: 38,09 km2
POBOACIÓN: 3.150
habitantes (2014)
PARROQUIAS: Albán,
A Barra, Cambeo, Coles,
Gueral, Gustei, Melias,
Ribela, Santa Mariña de
Albán, Santo Eusebio da
Peroxa e Ucelle.
Barra de Miño
COLES
Situado no centro da comarca, nun territorio que descende suavemente desde altitudes de
ata 700 m cara ao río Miño.
Ademáis do Miño, que linda co concello polo leste e o sur, encorado en Velle, os ríos de maior
entidade son o Barra (nos lindes coa Peroxa) e o Gustei, que circulan con dirección NO-SE.

30. Pazo de Fontefiz. Acolle o
Centro de Recursos
Zooxenéticos de Galiza, onde
se traballa pola conservación e
desenvolvemento das razas
autóctonas.
Coles é un concello eminentemente rural
moi influído pola proximidade da cidade
de Ourense, o que se aprecia nas
principais ocupacións da poboación nas
actividades industriais, no comercio e
outros servizos. A capital do concello
está en Vilarchao.
Os principais valores naturais están
asociados ao río Miño e aos penedos
graníticos que abondan no concello e
forman parte dunha das rutas de
sendeirismo sinalizadas.
Igrexa de Gustei

31. SUPERFICIE: 37,76 km2
POBOACIÓN: 1.220
habitantes (2015)
PARROQUIAS: Esgos,
Loña do Monte, Os
Pensos, Rochas, Santa
Olaia de Esgos, Triós e
Vilar de Ordelles.
Territorio de Esgos desde a Biduíza
ESGOS
Situado no sur-leste da comarca. O relevo é moi irregular, con altitudes que varían desde case
os 1.000 m nos contrafortes do Monte Meda e no Biduíza ata as partes máis baixas ocupadas
polos afluentes do Loña.
As rochas dominantes son os granitos que nalgúns lugares forman curiosas paisaxes
acasteladas onde abondan os penedos verticais e os os grandes bolos.

32. Mosteiro de San Pedro de Rochas. Fundado no século VI. É o único
eremitorio da Alta Idade Media galego que tivo continuidade posterior como
cenobio e mosteiro. Chama a atención por estar en parte escavado na rocha.
O conxunto está formado por unha Igrexa románica do século XIII, o edificio
do mosteiro, do século XVII (actualmente acolle o Centro de Interpretación
da Ribeira Sacra) e a fonte de San Bieito, que segundo a tradición ten
propiedades curativas.
É un concello eminentemente rural escasamente poboado. As principais actividades son a
agrogandaría, a forestal, as industrias, a construción e os servizos (estas últimas asociadas á
proximidade das áreas industriais de Ourense e Maceda).
Acolle importantes valores naturais, nas montañas e nos ríos, onde se poden facer rutas para
gozar das vistas ou percorrer sendeiros entre muíños.

33. SUPERFICIE: 98,28 km2
POBOACIÓN: 2.124
habitantes (2015)
PARROQUIAS: Armariz,
A Carballeira, Cerreda,
Faramontaos, Loña do
Monte, Luíntra (onde se
atopa a capital municipal),
Moura, Nogueira de Ramuín,
San Miguel do Campo, Santa
Cruz de Rubiacós, Santo
Estevo de Ribas de Sil, Vilar
de Cerreda e Viñoás.
O encoro de Santo Estevo permite a navegabilidade nun longo tramo do
curso do Sil, que en Nogueira de Ramuín é aproveitado como recurso
turístico para percorrer e gozar das impresionantes formacións do Canón.
NOGUEIRA DE RAMUÍN
Situado ao nordeste da comarca, rodeada polos canóns do Sil (ao norte) e do Miño (ao oeste).
O territorio ocupa unha superficie de aplanamento cunha altitude media de 600 a 800 m na
que o Sil e o Miño escavaron profundos canóns aproveitando as fracturas. As máximas
elevacións sitúanse nunha cadea montañosa paralela ao val do Sil, co punto máis alto no
Mallada Vella, con 1.179 m.

34. Mosteiro de Santo
Estevo de Ribas de
Sil. Fundado no
século X e ampliado e
reformado
posteriormente.
Foi un dos centros
monacais máis
importante da
Ribeira Sacra. Na
actualidade acolle un
parador.
As principais actividades son os servizos e, en menor cantidade, a agricultura, en viñedos que
miran cara ao val do Miño. Moitos dos habitantes traballan na cidade de Ourense e nas
industrias da comarca.
É un concello que acolle importantes valores naturais e histórico-artísticos. Todo o percorrido
do Sil está protexido no LIC “Canón do Sil”.

35. SUPERFICIE: 84,50 Km2
POBOACIÓN: 106.905 habitantes (2014).
PARROQUIAS: Arrabaldo, Beiro, Canedo, O Castro de Beiro, Ceboliño, Cudeiro, Montealegre,
Ourense, Palmés, Rairo, Reza, Santa Mariña do Monte, Seixalbo, Trasalba, Untes, Velle, Vilar
de Astrés e Vista Fermosa.
A cidade de Ourense,
con aproximadamente
100.000 habitantes, é a
terceira de Galiza. Está
situada nunha zona
natural de paso e nó de
comunicacións.
Conserva un interesante
casco antigo e
importantes mostras
histórico-artísticas.
OURENSE
O concello de Ourense está situado no centro-oeste da comarca ocupando o fondo da
depresión pola que circula o río Miño. O territorio ocupa as distintas terrazas fluviais do Miño,
os cursos baixos do Loña e o Barbaña e algunhas pequenas elevacións que rodean a
depresión, entre as que destaca o Montealegre, con 474 m de altura. Esa situación no fondo
da depresión, rodeada de elevacións determina un microclima extremado. O estancamento
das masas de aire, frías ou quentes, segundo o caso, da lugar a picos de temperaturas moi
baixas algúns días de inverno e moi altas no verán.

36. Vista de Ourense desde Naves

37. Soportais na parte antiga da cidade
Unha gran parte do concello está ocupado pola cidade de Ourense, capital do concello, da
comarca e da provincia, onde se concentran a maioría dos servizos e das industrias.
As principais actividades son os servizos, o comercio, a industria e a construción.
Os valores naturais concéntranse nas beiras do río Miño onde se conservan bosques de
ribeira e está acondicionado un paseo que permite facer rutas completas pasando polos
diferentes puntos de termalismo e varias áreas de lecer.
Pórtico do Paraíso na catedral de Ourense

38. SUPERFICIE: 60,87 km2
POBOACIÓN: 6.319
habitantes (2015)
PARROQUIAS:
Calvelle, Chaodarcas,
Covas, A Lamela,
Melias, Moreiras (San
Martiño, San Xoán e
Santa Marta),
Prexigueiró, Sabadelle,
Tribiás, Triós e
Vilariño.
Pereiro de Aguiar
O PEREIRO DE AGUIAR
Situado no centro da comarca na ribeira esquerda do río Miño que limita o noroeste do
concello encorado en Velle. O territorio do concello é de relevo irregular e está moi
fragmentado polos vales do río Loña e os seus afluentes. As máximas altitudes (arredor dos
688 m) atópanse ao leste, no linde con Esgos.

39. Paseo do río Loña, preto do encoro de Cachamuíña
É un concello eminentemente rural moi
dependente da cidade de Ourense e das áreas
industriais do contorno. Actúa como área
residencial da capital.
As principais actividades son os servizos e a
industria.
Os valores naturais están asociados aos cursos
dos ríos Miño e Loña.
Igrexa de Santa Marta de Moreiras

40. SUPERFICIE: 54,49 km2
POBOACIÓN: 2.038 habitantes (2015)
PARROQUIAS: Armental, San Cibrao de Armental, Beacán, Carracedo, Celaguantes, Graíces,
Gueral, Mirallos, Os Peares, San Xés da Peroxa, A Peroxa, O Souto, Toubes e Vilarrubín.
A PEROXA
Está situado ao norte da comarca, na marxe dereita do Miño e lindando con Lugo (comarca de
Chantada) polo norte. O relevo é irregular coas maiores alturas (arredor de 700 m) ao norte e
oeste. Descende cara ao leste nos vales do Miño e o Búbal e cara ao sur ao val do río da Barra,
que fai fronteira con Coles en parte do seu percorrido.
Os Peares, entre os río Miño, Sil e Búbal

41. Castelo da Peroxa. Posibelmente
construído no ano 793, durante o reinado
de Alfonso II, con posteriores reformas.
Sufríu o asedio dos árabes e, segundo conta
unha lenda, o Apóstolo Santiago voou co
seu cabalo, desde o monte que hai
enfronte, onde deixou as pegadas, para
axudar aos cristiáns.
As principais actividades son a agricultura e os
servizos. Moitos dos seus habitantes desenvolven as
súas actividades na cidade de Ourense ou nos
polígonos industriais da contorna.
A Peroxa conserva importantes restos históricos
artísticos: castelos, pazos, igrexas... Os valores naturais
están asociados ao curso do río Miño e os seus
afluentes.
Vides na Peroxa. O cultivo das vides desta zona está
acollido á Denominación de Orixe Ribeira Sacra, dentro
da subzona Val do Miño.

42. SUPERFICIE: 39,45 km2
POBOACIÓN: 5.036
habitantes (2015)
PARROQUIAS:
Gargantós, Noalla,
Pazos de San Clodio,
Rante, San Cibrao das
Viñas, Santa Cruz da
Rabeda e Soutopenedo.
Casas no núcleo antigo de San Cibrao
SAN CIBRAO DAS VIÑAS
Situado no sur da comarca. O territorio do concello ten as maiores alturas no sur e vai
descendendo progresivamente cara á depresión de Ourense. Está fragmentado polos vales
dos ríos Barbañiña, Barbaña e Soutolongo.

43. Igrexa
románica de
San Cibrán
das Viñas
Ata hai uns anos foi un concello eminentemente rural no que a actividade principal era a
agrogandaría. A construción do Polígono Industrial determinou un cambio nas actividades e
na estrutura dos asentamentos e, na actualidade, a principal actividade é a industria.
Cruceiro no
adro de San
Cibrán das
Viñas

44. SUPERFICIE:
25,17 km2
POBOACIÓN:
1.514 habitantes
(2015)
PARROQUIAS:
O Mesón de Calvos,
Santiago da Rabeda,
Soutomaior,
Taboadela, Torán e
A Touza.
Vista de Taboadela e parte do val da Rabeda desde a área recreativa do Alto do San
Xoán que acolle unha capela, un parque, un miradoiro e un monumento á familia, do
escultor Xosé Cid.
TABOADELA
Atópase ao sur da comarca nun terreo ocupado en gran parte polo chamado val da Rabeda,
unha estensa chaira areosa de orixe lacustre de 400 m de altitude media. As maiores alturas
sitúanse no sur na serra de Boa (693 m). A parte norte está atravesada polo río Barbaña.

45. O Barbaña no linde entre Taboadela,
Paderne e Allariz.
Os ríos desta comarca acusan unha forte
seca estival.
É un concello rural con pequenos núcleos de
poboación moi influído pola proximidade de
Ourense e os polígonos industriais, nos que traballa
unha parte da poboación. Outras actividades
importantes son a agrogandaría, especializada na
avicultura.
Torre de Torán

46. SUPERFICIE: 58,26 km2
POBOACIÓN: 2.426
habitantes (2015)
PARROQUIAS: Alongos,
Feá, Moreiras,
Mugares, Puga, Toén,
Trelle e Xestosa.
Viñedos en Alongos
TOÉN
Situado no suroeste da comarca, na marxe esquerda do río Miño. No territorio municipal
distínguense dúas zonas: o val do Miño, con desniveis de 100 a 200 m, e unha superficie de
aplanamento elevada arredor dos 500 m que ocupa o sur do concello. A máxima altitude é o
Monte do Castro con 653 m, situado na confluencia dos concellos de Toén, Cartelle, Barbadás
e A Merca.

47. É un concello rural onde as principais actividades son os servizos e a industria (na cidade de
Ourense) a avicultura e o cultivos dos viñedos, en especial no norte do concello, nos lindes
coa comarca do Ribeiro.
Ademais do Mió, que linda co concello polo norte, está percorrido polo rego de Puga, que o
separa de Castrelo de Miño (O Ribeiro).
Os valores naturais está asociados ás ribeiras do río Miño.
Igrexa de San Pedro de Moreiras
Torre de Puga (Olivar)

48. VILAMARÍN
Situado ao norte da comarca, lindando coa de Carballiño e a provincia de Lugo.
O territorio está inclinado cara ao sur e está ocupado, na súa maior parte, por un antiplán de
550 m de altitude media. As maiores elevacións atópanse no linde coa provincia de Lugo
(Baínte, con 774 m).
Os ríos máis importantes son o Barbantiño, no linde con San Cristovo de Cea e os seus
afluentes Orbán e rego de Auga.
SUPERFICIE: 56,05 km2
POBOACIÓN: 2.056
habitantes (2014)
PARROQUIAS:
Boimorto, Pazos do
Monte, León, Orbán,
Reádigos, O Río,
Sobreira, Tamallancos
e Vilamarin.
Castelo-pazo de Vilamarín. É un dos pazos máis importantes da provincia de Ourense,
actualmente propiedade da Deputación. No concello de Vilamarín
atópanse ademais os pazos de Tamallancos e Sobreira.

49. As principais actividades son a forestal, a gandaría (vacún) e pequenas industrias do sector da
madeira. Unha grande parte dos habitantes desenvolven o seu traballo na cidade de Ourense.
Acolle importantes valores naturais, asociados ao río Barbantiño; histórico-artísticos e
etnográficos.
Ponte Sobreira sobre o río Barbantiño.
Por ela pasa o Camiño de Santiago que conduce de
Sobreira (Vilamarín) a Faramontaos (Cea).
Escudo do pazo de Arbor na
parroquia de Sobreira

50. RELEVO
A comarca de Ourense ten un releve moi irregular, accidentado e fracturado. A parte central
está ocupada por un terreo afundido e atravesado polo río Miño que aproveita as fallas para
escavar o seu leito, desde o que se eleva en todas as direccións sen formar serras definidas
nin acadar grandes cotas. Na contorna aparecen numerosas elevacións. Ao leste, nos lindes
coa comarca de Allariz-Maceda e ata o Canón do Sil atópanse o Alto do Couso e o Outeiro,
que forman parte das estribacións de Cabeza de Meda. Ao norte os últimos montes da serra
da Martiñá, e ao sur O Castro, facendo linde coa comarca de Celanova.
As beiras da falla pola que corre o Miño vense desde o río como unha ringleira de elevación
que limitan o planalto no que se asentan os concellos do norte da comarca de Ourense.

51. Montes de Nogueira de Ramuín

52. As rochas dominantes son os granitos, que aparecen coroando os montes e forman bolos e
penedos.
Penedos nos montes da Biduíza

53. OS PENEDOS
O traballo erosivo dos axentes
xeolóxicos durante milleiros de anos
puxo ao descuberto e modelou as masas
rochosas que forman o cerne das
montañas creando, en moitas delas,
formas monumentais ou curiosas
merecentes de ser coñecidas e
conservadas.
Pena cabaleira en San Bieito da Coba do Lobo
Penedo na localidade de A Pena (Vilamarín)
Penedo do Trigo (Nogueira de Ramuín)

54. Pedra Longa (Nogueira de Ramuín) Penedo en Nogueira de Ramuín

55. A maioría dos montes están cubertos de
plantacións de piñeiros e mato de xestas,
carqueixas e uces. Só, nalgúns lugares afastados
e nalgunhas ladeiras e vales aparecen pequenas
manchas de bosques autóctonos nos que
conviven especies atlánticas (carballos,
castiñeiros, bidueiros) e mediterráneas (rebolos,
caxigos, érvedos, sobreiras...).
Caxigo (Quercus faginea). Unha das
poucas áreas de Galiza onde se pode
atopar en na comarca de Ourense.
Landras de sobreiras (Quercus suber).
As sobreiras aparecen en pequenos grupos ou como
exemplares illados nas áreas de máis acentuadas
características mediterráneas por toda a comarca de
Ourense.

56. As mimosas (na imaxe, de cor verde-gris) invaden as explotacións abandoadas
e os terreos da beira do bosque das áreas máis soleadas.

57. O outono é unha moi boa época para
gozar dos pequenos detalles e da infinda
variedade das cores.
Froitos de érvedo (Arbutus unedo). Nestas montes,
ademais das plantacións de piñeiros, as especies máis
comúns son as sobreiras, os rebolos os érvedos e as
Lique Usnea florida

58. Montes de Esgos, nos que a erosión deixa ao descuberto as rochas graníticas
CABEZA DE MEDA MONTES DE ESGOS
As últimas estribacións cara ao oeste da serra de Cabeza de Meda esténdense paralelas ao
Canón do Sil e polo concello de Esgos ata San Pedro de Rochas. Os picos máis altos atópanse
no límite da comarca: Mallada Vella (1.179 m), Outeiro de Aigas (1.032 m), Alto do Coto (962).
Accedese desde Esgos ou Nogueira de Ramuín. En San Pedro de Rochas hai unha ruta
sinalizada.

59. Estribacións da Cabeza de Meda desde o alto da Biduíza

60. Edificio do mosteiro de
San Pedro de Rochas
Tragaluz da igrexa de San Pedro
de Rochas. A parte máis antiga
deste mosteiro foi escavada na
rocha e aproveita ou integra os
penedos na construción.

61. Montes de Nogueira de Ramuín desde Coles, na outra banda do Miño
MONTES DE NOGUEIRA DE RAMUÍN
Esténdense ao longo do Sil e do Miño e separan os dous vales. O punto máis alto é o Túas, nas
proximidades de Luíntra, con 746 m.
Nas abas que dan aos canóns do Sil e do Miño consérvanse fragas e soutos de grande valor
biolóxico e etnográfico.

62. Santo Estevo de Ribas de Sil desdo o río
Montes de Nogueira de Ramuín
desde Carballedo, preto dos Peares

63. Souto en Santo Estevo de Ribas de Sil
Sequeiros para as castañas en
Santo Estevo de Ribas de Sil.
Refuxio na Moura (Nogueira de Ramuín)

64. ALTO DA BIDUÍZA
Forma parte da liña de montes que separan a comarca da depresión de Maceda. Desde o alto
da Biduíza, ao que se accede desde Esgos, abránguense amplas panorámicas da comarca ata a
cidade de Ourense.

65. MONTE DO CASTRO
Situado entre Cartelle, A Merca, Toén e Barbadás. Acada os 635 m.

66. MONTES DE BARBADÁS
Nos arredores de San Bieito de Cova da Loba. No cume a pedra do Tangaraño, coñecida
tradicionalmente polo seu efecto sanador.

67. Serra da Martiñá desde Vilamarín
SERRA DA MARTIÑÁ
O territorio do concello de Vilamarín chega as estribacións do sur-leste desta serra. O punto
máis alto nesta comarca é o Baínte, con 774 m.

68. MONTE DE SANTA ÁGUEDA
No cume deste monte (687 m) conflúen os concellos de Vilamarín, Coles e A Peroxa. Está
coroado por un castro. Unha gran parte está repoboado por piñeiros entre os que se
conservan gran cantidade de carballos. Accedese desde Reádegos (Vilamarín).

69. Croa do castro do cume de Santa Águeda.
Pódense apreciar os foxos defensivos e as defensas.
Todo o castro está cuberto dunha carballeira.

70. RÍOS
O Miño entre a presa de Velle e a cidade de Ourense
Toda a comarca de Ourense forma parte da cunca do Miño, o principal río e arteria da
comarca que percorre o fondo da depresión ourensá, de nordeste a suroeste, aproveitando
unha falla do terreo, e recibe ao Sil e outros afluentes de curto percorrido e cursos con fortes
desniveis.
Agás o Miño e o Sil, que están retidos en varios encoros, os ríos teñen augas baixas no verán,
chegando, en casos a secar case totalmente.

71. Arredor dos cursos
fluviais consérvanse
bosques de ribeira
con amieiras,
salgueiros e
bidueiros. Unha boa
parte está colonizada
por mimosas, árbores
de orixe australiana
que se estenden con
moita facilidade e
ocupan grandes
superficies.
O Miño entre A Acea
e Outariz

72. Salgueiro nodoso (Salix salvifolia). Un salgueiro
tipicamente mediterráneo que se atopa á beira do Miño
Chopos na área recreativa do
Amieiral en Alongos (Toén)
Lidoiro ou
virgondoiro (Celtis
australis), unha
árbore que só se
atopa silvestre ás
beiras do Miño na
comarca de Ourense
e no Ribeiro.

73. Lavandeira (Motacilla alba). Un paxaro insectívoro, e polo
tanto protexido, habitual nas beiras dos ríos.
Garza real (Ardea cinerea)

74. Acea de Velle.
As aceas do Miño son un exemplo de
adaptación ás forzas do río. De
construción sólida, cunha forma aguda
enfrentada á corrente para desviala
sen sofrir os seus efectos, e cuberta
plana de pedra para soportar as
enchentas que en ocasións as
asolagaban por completo.
Asociados aos cursos fluviais
consérvase un rico patrimonio
cultural: pontes e pasais, muíños
e aceas, portos...

75. A Acea

76. RÍO MIÑO
O Miño nace na serrra de Meira e desemboca na Guarda, no Océano Atlántico. Entra na
comarca de Ourense nos Peares, no punto en que se xunta co seu principal afluente, o Sil.
Desde antes de Ourense ata despois de Ribadavia a canle do Miño acomódase a unha foxa
tectónica da que son testemuña distintas fontes de augas termais: Burgas, Laias, Barbantes...
O val estréitase e afonda cando atravesa as zonas graníticas e agrándase e ábrese nas zonas
de rochas metamórficas. O medio natural está alterado polos encoros de Velle e Castrelo do
Miño que cambiaron a fisonomía do val do río.
Os principais afluentes nesta comarca son: pola dereita o Búbal, Barra, Porto e Barbantiño; e
pola esquerda o Sil, Loña e Barbaña.
Os Peares: entrada do Miño na comarca
e encontro co Sil O Miño retido no encoro de Velle

77. Club naútico de Ribela (Coles), nunha das
enseadas que forma o encoro de Velle.

78. O río entre A Peroxa, Coles e Nogueira de Ramuín.
Presa de Velle e acea. Dúas formas de aproveitar a enerxía da auga

79. Área de lecer de Oiras desde Velle
Aula da Natureza na área
de lecer de Oiras

80. Ponte vella de ourense. De orixe romana e posterior reforma medieval.
A máis antiga das pontes que cruzan o Miño na cidade de Ourense.

81. Ponte do Milenio, a de máis recente construción sobre o
Miño. Suma ao seu aspecto utilitario o aspecto lúdico co
paseo que ao longo do seu curioso anel permite
percorrela e integrala no circuito de rutas de
sendeirismo que complementan os atractivos da cidade.

82. O Miño desde o alto de San Trocado

83. O Miño en Coles

84. Canón do Sil desde o miradoiro de Cabezoas e
desde o barco turístico. A viaxe en barco polo
Canón achega un novo punto de vista.
RÍO SIL
Ten na comarca a última parte do seu percorrido antes de xuntarse ao Miño nos Peares,
facendo fronteira entre o concello de Nogueira de Ramuín e a comarca Terra de Lemos.
Todo o seu percorrido entre terras de Ourense e Lugo vai encaixado nun canón en rochas
graníticas que en algunhas zonas acada os 500 m de altura. A formación deste canón tivo a
súa orixe a finais do Período Terciario e comezos do Cuaternario cando a chaira erosionada se
ergueu verticalmente e obrigou ao río a aproveitar as fracturas que racharon o terreo.
O curso do río está retido polos encoros de Santo Estevo e San Pedro. Recibe varios afluentes
de curto percorrido como o Portocarros, Lamacela, Ponticela, San Miguel e Biduedo.

85. Encoro de Santo Estevo, construído en 1955 e embarcadoiro do catamarán turístico.

86. Presa e encoro de San Pedro (1959)

87. Canón do Sil desde o miradoiro dos Chancís (Sober)

88. Canón do Sil desde o
miradoiro de Pena
Pombeira (Pantón)

89. Canón do Sil desde Boqueiriño ou Cotarro 2 (Sober)
Canón do Sil na zona de Cerreda (Nogueira de Ramuín) desde A Cividade ou Cotarro 1 (Sober).

90. Canón do Sil desde o miradoiro da Pedra Longa

91. Canón do Sil entre Nogueira de Ramuín e Pantón
O río e a súa contorna teñen un grande interese xeolóxico e paisaxístico, polas impresionantes
formacións rochosas do canón que se aprecian desde diferentes lugares; e ecolóxico pola
mestura de especies atlánticas e mediterráneas, a presenza de bosques de ribeiras e zonas
remansadas creadas polos encoros onde se pode ver unha interesante avifauna. Ademais de
interese histórico e etnográfico.
Todo o percorrido do Sil nesta comarca está protexido no espazo “Canóns do Sil”.
Barcos turísticos navegando polo Sil

92. Os Peares
O Sil, que presenta un réxime pluvio-
nival, acada o seu maior caudal en
febreiro, sendo agosto e setembro os
meses de estiaxe. Na súa confluencia
co Miño nos Peares cúmprese o
refrán “O Sil leva a auga (184 m3
/s) e
o Miño (102m3
/s) a fama”

93. REGO DA PONTICELA
Nace nos montes de Loureiro e xúntase co Sil na
Reigada (Nogueira de Ramuín).
Está encorado pouco antes da súa desembocadura e forma
varios rápidos e fervenzas que en total superan os 100 m
entre rochas graníticas, pero son difíciles de ver pola
vexetación e a falla de acceso.

94. RÍO LOÑA
O río Loña ou Lonia nace no monte
da Moura (Loña do Monte-
Nogueira de Ramuín). Baña terras
dos concellos de Nogueira de
Ramuín, Pereiro de Aguiar e
Ourense e desemboca no Miño en
Velle. Os seus afluentes son A Boca,
Vernaus, Prado e Grande pola
dereita; e Triós, O Grañal e Graxela,
pola esquerda.
Desembocadura do
Loña no Miño.
Encoro de Cachamuíña, en Pereiro de Aguiar

95. Paseo do Barbaña en Ourense
RÍO BARBAÑA
Baixa desde as proximidades de Nevoeiro
(Figueroa-Paderne de Allariz) e conflúe co
Miño en Ourense, despois de 25 km de
percorrido polos concellos de Paderne de
Allariz, Taboadela, San Cibrao das Viñas e
Ourense. Recibe pola esquerda o
Cerdeiriño, Pazos, Taboadela, San Bieito e
Barbañiña ou Barbadás.
Ponte Noalla sobre o Barbaña
en San Cibrao das Viñas.

96. Val encaixado do Búbal, entre A Peroxa e e desembocadura
no Miño a carón da confluencia co Sil.
RÍO BÚBAL
Baixa da serra da Martiñá, percorre terreos de Carballedo e bótase no Miño nos Peares,
facendo límite entre A Peroxa (Ourense) e Carballedo (Lugo).

97. RÍO DA BARRA
Drena o concello da Peroxa e
continúa o seu percorrido
facendo de linde entre entre os
concellos de A Peroxa e Coles.

98. Ponte sobre o Barbantiño, entre Cornoces (Amoeiro) e Mandrás (Cea).
RÍO BARBANTIÑO
Nace en Orbán (Vilamarín-Ourense) e recolle as augas da serra da Martiñá. Percorre terreos
dos concellos de Vilamarín, Cea, Amoeiro e Ourense, e xúntase co Miño en Barbantes.

99. Fervenza do Río Barbantiño,
entre Amoeiro e Punxín.
A erosión do río nas rochas graníticas
forma rápidos, pozas e fervenzas de gran
beleza. A máis alta mide uns 10 m en
varios saltos. A carón dela hai un grupo
de 3 muíños en serie.
Na estrada de Amoeiro a Punxín, antes
de pasar a ponte hai unha rota de
senderismo (2 km) que remata na
fervenza e nos muíños.

100. Na metade norte e oeste da comarca de
Ourense as árbores predominantes son os
piñeiros en grandes plantacións que ocupan as
partes altas dos montes. As formacións
autótonas máis representadas son as
carballeiras nas que hai mesturados carballos,
rebolos, sobreiras, érvedos, algúns bidueiros
nas zonas máis húmidas e castiñeiros. Nas
proximidades dos ríos hai salgueiros, amieiras,
chopos, freixos, lidoiros e ailantos.
Próximos aos ríos e nas zonas máis secas hai
grandes estensión de mimosas. Arredor das
poboacións, en especial no val do Sil, hai
soutos que se cultivan para aproveitar as
castañas. Nos parques e xardín das cidades e
nos pazos atópanse exemplares destacados de
especies exóticas.
AS ÁRBORES
Carballeira na Peroxa. Nas partes expostas ao sol a
vexetación presenta características mediterráneas, nas
que aparecen rebolos, sobreiras e érvedos.

101. Bosque no Canón do Sil. Nas zonas
umbrías os bosques da comarca
conservan as características típicas da
flora atlántica nos que aparecen
bidueiros, carballos, castiñeiros...

102. Carballo (Quercus robur)
Carballo da capela dos Gozos (O Pereiro de Aguiar).
Mide 4,10 m de perímetro.
Carballos na área recreativa de Tarreirigos (Esgos)
ao pé da estrada de Ourense a Trives. O máis
grande é un exemplar con nórregas de 6,30 m de
contorno (no pé 3,40). Hai outro de 4 m.

103. Carballos de Albán (Coles). Atópanse ao pé da igrexa de San Paio de Albán, á dereita da estrada de Coles á Peroxa.
Miden 4,50 e 4,40 m de perímetro.

104. Carballo de Cepedo (Vilamarín). Mide 5,40 de
perímetro. Atópase en Cepedo (parroquia de
León), nunha propiedade á esquerda da estrada
que vai a Vilamarín.
Carballo do Pazo-castelo de Vilamarín. Mide 4,45
m de perímetro. Na zona atópanse varios
carballo de porte semellante.

105. - 4,24 m de perímetro.-6,42 m de perímetro.
Carballos na Feira de Bouzas (Vilamarín)

106. Carballo do pazo de San Damián, na parroquia de Abruciños (Amoeiro).
-7 m de perímetro. Está situado ao pé da estrada na propiedade do pazo que actualmente é unha Casa Rural. No
recinto atópanse bos exemplares de carballos e castiñeiros.

107. Carballo en Trasalba (Amoeiro) - 4,34 m de perímetro.
Carballo en Parada (Amoeiro).
Ten 5,10 m de perímetro e forma parte dun pequeno
grupo que se atopa ao pé da estrada a carón do pazo.

108. Carballo na capela de Santa Eulalia
(Nogueira Ramuín)
-4,66 m de perímetro

109. Sobreira (Quercus suber)
Sobreiras do Seminario (Ourense)

110. Sobreira de Loña (Santo Cristo de Lonia, Ourense)
INCLUÍDA NO CATÁLOGO DE ÁRBORES SENLLEIRAS DA XUNTA DE GALIZA

111. Castiñeiro do souto da Ramigoa (Armariz, Nogueira de
Ramuín). O máis grande acada os 8,60 m de perímetro.
Castiñeiro (Castanea sativa)

112. Lidoiro de Oiras (Ourense).
-2,90 de perímetro.
Lidoiro (Celtis australis)

113. Piñeiro bravo do Seminario
(Ourense)
Piñeiro bravo (Pinus pinaster)

114. Sóforas (Sophora japonica). A máis
grande mide 20 m de altura e máis de
3 m de perímetro.
XARDÍNS DO POSÍO (Ourense)
Washingtonia robusta Árbores botella
(Brachychiton populneus).

115. Oliveira na igrexa de
Santa Olaia de Beiro
(Ourense)

116. Plátano a área recreativa do
Amieiral en Alongos (Toén), a
carón do Miño. Mide 4,60 m de
perímetro.
Área recreativa O Amieiral
en Alongos (Toén):
-plátanos
-chopos

117. Pinsapo (Abies pinsapo) do Pazo de
Trasalba (Amoeiro).
O pai de Otero Pedrayo plantou un
pinsapo na Casa Grande de Trasalba ao
nacer o escritor, e unha tormenta acabou
con el en 1972, catro anos antes da
morte do mesmo. En 1976, logo da morte
de Pedrayo, os responsables da
Fundación que leva o seu nome
plantaron unha nova árbore no mesmo
lugar que foi de novo abatida por un
temporal en 2009.

118. ESPAZOS PROTEXIDOS
LIC CANÓN DO SIL
Espazo compartido coa provincia de Lugo (Terra de Lemos). Nesta comarca inclúe a ribeira do
Canón do Sil en terreos do concello de Nogueira de Ramuín.
O maior interese desta área reside no valor xeolóxico e paisaxístico do Canón do Sil que
nalgúns puntos da zona acada os 500 m de altura, con paredes case verticais e escarpes
rochosos nos que se suxeitan as árbores con dificultade. Ten ademais un grande interese
cultural e etnográfico ligado á Ribeira Sacra.

119. Na proximidade de Ourense, ao longo das fallas polas que corren os ríos, atópanse numerosas
surxencias de augas termais que son aproveitadas para o baño (con fins lúdicos ou curativos)
e como fonte de enerxía nas piscinas municipais.
Preto do río Barbaña están as Burgas, a Casa de Baños e os Baños do Outeiro. No Loña, os
Baños de Mende. Na beira do Miño as Burgas da Chabasqueira, O Tinteiro, os Baños de
Santiago das Caldas, a Fonte Santa de Reza, a Burga do Muíño e as Burgas de Outariz.
A presenza de augas termais
débese a que existe unha
infiltración de augas superficiais
que chega a focos térmicos
internos onde quecen para
xurdiren logo chegando á
superficie cunha temperatura
superior á do ambiente.
A partires das análises do contido
en Tritio (que ten unha vida media
-o que tarda en diminuír a súa
concentración á metade- de 12,26
anos) calculouse que algunhas das
augas termais de Galiza, entre as
que se atopan as de Ourense
permaneceron mais de 28 anos no
interior da terra antes da súa
surxencia.
AS AUGAS TERMAIS
foco térmico
infiltración
surxencia

120. As Burgas. Ourense.
As augas, alcalinas de mineralización media,
bicarbonatado-sódicas, fluoradas e litínicas saen a
64-68ºC (as de maior temperatura de Galiza)
Os galaicos-romanos rendían culto ás Ninfas das
augas nas fontes das Burgas

121. Burgas da Acea
Burgas de Outariz
Áreas de lecer creadas arredor das surxencias
termáis ao pé do río Miiño en Ourense.
A Chavasqueira

122. MONTAXE E FOTOS: Adela Leiro, Mon Daporta
DEBUXOS: Mon Daporta
Xaneiro 2017