Scenariusz powstał w ramach projektu "DIY. Tryb warunkowy" (www.diy.mik.krakow.pl) Pomysł: Barbara Pasterak Pomysł na działanie ze społecznością dotyczy zaproszenia dzieci i / lub młodzieży do wspólnego poszukiwania lokalnych wyliczanek i inspiracji do zabaw podwórkowych. Punktem wyjścia będzie wspólne zbieranie i nagrywanie wyliczanek zapamiętanych z dzieciństwa przez rodziców, dziadków, sąsiadów. Przy okazji zachęcimy uczestników do wspólnych zabaw i gier, odkrywania analogowych światów, w których mogą się spotykać, poszukiwania ławek, placów, trzepaków i innych miejsc, gdzie może się toczyć pozawirtualne życie. Ukoronowaniem działań będzie prezentacja wyliczankowych zbiorów w formie koncertu/happeningu/prezentacji – jako działanie samodzielne lub część większego wydarzenia, pikniku rodzinnego, lokalnego święta. Projekt "DIY. Tryb warunkowy" dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

1. RAZ, DWA, TRZY
– SZUKASZ TY!
Pomysł: Barbara Pasterak
TAGI: międzypokoleniowość, wyliczanki,
gry i zabawy podwórkowe, mapa, koncert
CZAS TRWANIA (przygotowanie, realizacja)
W zależności od wielkości terenu badawczego działania mogą trwać od dwóch tygodni
do dwóch miesięcy. Na testowanie zabaw, przygotowanie gry terenowej albo koncertu
należy przewidzieć od dwóch do czterech tygodni.
Pomysł na działanie ze społecznością dotyczy zaproszenia dzieci i / lub
młodzieży do wspólnego poszukiwania lokalnych wyliczanek i inspiracji
do zabaw podwórkowych. Punktem wyjścia będzie wspólne zbieranie
i nagrywanie wyliczanek zapamiętanych z dzieciństwa przez rodziców,
dziadków, sąsiadów. Przy okazji zachęcimy uczestników do wspólnych zabaw
i gier, odkrywania analogowych światów, w których mogą się spotykać,
poszukiwania ławek, placów, trzepaków i innych miejsc, gdzie może się toczyć
pozawirtualne życie. Ukoronowaniem działań będzie prezentacja
wyliczankowych zbiorów w formie koncertu/happeningu/prezentacji – jako
działanie samodzielne lub część większego wydarzenia, pikniku rodzinnego,
lokalnego święta.

2. DLA KOGO?
Działanie kierowane jest do grupy dzieci i/lub młodzieży z konkretnego miejsca,
na przykład wioski, małego miasteczka, dzielnicy. Ważny jest lokalny kontekst, wspólne
umiejscowienie w przestrzeni.
Wiek uczestników może być różny – od pięcio-sześciolatków do gimnazjalistów (jeśli
mają zaufanie do opiekuna/lidera i odpowiednio zainteresujemy ich działaniem). Jeżeli
chcemy pracować z dziećmi w różnym wieku, konieczne może okazać się podzielenie
uczestników na grupy wiekowe. W poszukiwania mogą być zaangażowane i młodsze,
i starsze dzieci, które następnie mogą pracować w różnych grupach (nad innym
zadaniem, na innym obszarze badawczym), lub – jeśli na przykład w małej miejscowości
dzieci dobrze się znają– młodsze i starsze dzieci mogą pracować razem, wtedy starsze
mają odpowiedzialne zadanie wspierania młodszych, wspomagania ich w realizacji
zadań.
Grupy mogą liczyć od pięciu–sześciu osób do trzydziestu, a więc tyle, ile liczy mała grupa
uczestników zajęć w domu kultury (najlepiej grupa teatralna lub muzyczna),
w pozalekcyjnym kole zainteresowań, zespół przedszkolny, klasa szkolna, oddział
zuchów lub harcerzy. W przypadku większej grupy konieczne będzie dzielenie zadań,
ewentualnie praca w podzespołach.
CEL
Głównym celem jest wyciągnięcie dzieciaków z domów. Kiedyś życie młodych ludzi
toczyło się na podwórkach, wokół ulic, w ogródkach, parkach, lasach, przy trzepakach.
Założeniem jest przywołanie tego świata – zabaw i gier, do których nie jest potrzebny
Internet ani nawet prąd. A więc celem jest spotkanie. Dzieci ze sobą, ale też dzieci
ze starszym pokoleniem – dziadkami, rodzicami, może nawet starszym rodzeństwem.
Skłonienie do wzajemnego opowiadania sobie o zabawach z dzieciństwa, zachęcenie
do słuchania i poznawania przeszłości. Pokazania w małej skali historii. Chodzi
o niemalże etnograficzne podejście do badania i odkrywania zapomnianych już często
albo w najlepszym wypadku odstawionych na bok sposobów spędzania czasu,
a przez to możliwość poszerzenia opcji dostępnych dla młodych ludzi. Wszystko to może
się udać, jeśli poprzez wspólne działania zbudujemy pozytywne skojarzenia z
podwórkowymi grami i wyliczankami.

3. ZAKŁADANE REZULTATY (zarówno materialne,
jak i niematerialne)
 Nagranie kilkunastu wyliczanek, zebranie informacji o rodzajach gier
i zabaw podwórkowych.
 Opracowanie mapy terenów przyjaznych grom podwórkowym.
 Przeprowadzenie gry terenowej przybliżającej dawne gry i zabawy.
 Koncert wyliczankowy.
 Aktywne spędzenie czasu przez dzieci.
 Próba stworzenia więzi międzypokoleniowych.
ZASOBY POTRZEBNE DO REALIZACJI (ludzie, materiały,
przestrzeń…)
W wersji minimalistycznej potrzebny jest jeden opiekun/animator/lider –ciekawy ludzi,
lubiący słuchać, z poczuciem rytmu. Przydadzą się też podstawowe umiejętności obsługi
programów komputerowych (proste programy graficzne, ewentualnie program do
montażu i obróbki dźwięku). Bardzo użyteczny będzie też dyktafon, choć zwykle
wystarcza odpowiednia aplikacja w telefonie komórkowym.
W wersji bardziej wymagającej możemy wykorzystać zaangażowanie kilku dorosłych
animatorów/opiekunów/zaprzyjaźnionych nauczycieli. Mile widziane umiejętności gry
na instrumentach.
Pomocne będą też kartki papieru, kredki, ołówki, kreda w różnych kolorach, farby,
sznurki, stare puszki, kulki, patyki, kartony.
Przestrzeń na spotkanie organizacyjne, ewentualnie dostęp do sceny. Jeśli planujemy
koncert, zdecydowanie przyda się sprzęt nagłaśniający, czyli mikrofon(y), statyw(y),
mikser, głośniki, stosowne kable, przedłużacze. Dużo dobrego może również wnieść
specjalne oświetlenie: reflektory lub choćby mocne lampy kierunkowe, lampiony,
lampki choinkowe.
PRZEBIEG / PLAN DZIAŁANIA
Jeśli nie pracujemy ze stałą lub już istniejącą grupą, zaczynamy oczywiście od rekrutacji.
Przygotowujemy plakaty, ulotki, szukamy chętnych do naszej grupy badawczej.
Kiedy mamy już grupę, przedstawiamy jej cel działania, robimy plan i dzielimy zadania.
Ważne jest wzbudzenie motywacji uczestników, zaangażowanie, zbudowanie poczucia

4. współodpowiedzialności. Możemy więc stworzyć wokół działania aurę tajemniczości,
dodać otoczkę grupy badawczej lub agencji detektywistycznej: przedstawić cały cel
w klimacie specjalnej misji, wymyślić tajemniczą nazwę dla grupy, nadać uczestnikom
przydomki, dodać gadżety, na przykład w postaci identyfikatorów czy przypinek.
Już na etapie rekrutacji warto posługiwać się odpowiednim słownictwem i budować
napięcie (np. „Instytut Działań Podwórkowych poszukuje badaczy i współpracowników
do tajnej misji w terenie, więcej szczegółów podczas tajnego szkolenia”.).
Wyjścia w teren powinny być dobrze zaplanowane. Jeśli pracujemy w podgrupach –
przydzielamy im odpowiednie rewiry. Trzeba także przećwiczyć z młodymi ludźmi,
jak mają rozpoczynać rozmowy, jak zapraszać ludzi do wspominania. Może najprościej
byłoby stanąć w wybranych z uczestnikami miejscach i zainicjować zabawę,
np. w chowanego albo w klasy. W tym punkcie badawczym zaczepiać przechodniów
i pytać o wyliczanki zapamiętane z dzieciństwa, żeby dorośli podpowiedzieli dzieciom,
jak się bawić. Poprzez zaczepienie w konkretnym tu i teraz i doraźną potrzebę
rozpoczęcia zabawy być może łatwiej będzie skłonić przechodniów do zatrzymania się –
nie robimy suchej ankiety, tylko potrzebujemy pomocy w zabawie. Po nawiązaniu
kontaktu można już pociągnąć temat i dopytać o ulubione zabawy z dzieciństwa,
ale też miejsca spotkań dzieci w przeszłości, gdzie toczyło się życie podwórkowe.
Nagrania i zapiski z rozmów należy teraz poddać analizie i obróbce. Prawdopodobnie
będzie dużo powtarzających się tekstów, ale też mogą się pojawić warianty wyliczanek –
z różnymi zakończeniami. Nagrania omawiamy, decydujemy, które i w jaki sposób
wykorzystamy dalej, w razie potrzeby spisujemy. Po przeanalizowaniu zgromadzonego
materiału przystępujemy do jego dalszego wykorzystania.
Uczymy się razem z dziećmi wyliczanek i testujemy je podczas gier i zabaw. Umawiamy
się na wspólne spotkania w wybranych miejscach. Od nas zależy, czy gry i zabawy
będziemy testować regularnie, np. na cotygodniowych spotkaniach grupy świetlicowej,
podczas specjalnych maratonów (wieczór gry w chowanego albo maraton skakania
w gumę). Do wielu dawnych zabaw podwórkowych nie były potrzebne żadne pomoce,
są jednak takie, do których przydadzą się kolorowe kredy do rysowania po chodniku,
guma do skakania, sznurki, guziki, kapsle lub kulki. Puszki można okleić albo pomalować
i wykorzystać przy rzucaniu do celu.
Jeśli chcemy upublicznić wyliczanki w formie mapy działań podwórkowych – wspólnie
z dziećmi przygotowujemy projekt mapy, nanosimy adnotacje dotyczące tego,
gdzie i w jaki sposób można się bawić, spisujemy wyliczanki, drukujemy mapy
z wyliczankami na odwrocie. Pamiętamy o wydrukowaniu podziękowań i wymienieniu
uczestników działań. Na mapce mogą się znaleźć informacje o tym, gdzie najlepiej gra się
w poszczególne gry albo gdzie znajdują się przygotowane puszki do rzucania,
narysowane klasy – wtedy taka mapka może być podstawą gry terenowej.
Podczas przygotowań do koncertu bazujemy na zasobach ludzkich – zachęcamy
do współpracy muzykalne dzieci, grającego na gitarze wujka, młodzieżową sekcję
orkiestry dętej, początkującego rapera albo gramy na wszystkim, co wpadnie nam
w ręce. Wybieramy formułę prezentacji – chóralne wykonania, pojedynki wyliczankowe,
występy solowe, takiej z akompaniamentem muzycznym lub wystukiwaniem rytmu,
wytupywaniem lub wyklaskiwaniem. Koncert organizujemy w szkole, w domu kultury,

5. w ramach pikniku rodzinnego, lokalnej imprezy albo jako finał podwórkowej gry
terenowej. Wyliczankowe występy prezentujemy w formie koncertu na scenie,
na podwórkach (ale z odpowiednią oprawą: oświetleniem, plakatami lub zaproszeniami
dla mieszkańców) lub bardziej happeningowo – na placach zabaw, na ulicy obok
trzepaka, np. ze wzmocnieniem głośności przez megafon, tubę lub mikrofon. Warto
zadbać o wyróżniające się stroje występujących.
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ
Świetnym ćwiczeniem na podniesienie energii w grupie, a jednocześnie utrzymywanie
rytmu jest nieśmiertelny Samuraj.
Gracze stoją w kole. Rozpoczynający podnosi obie ręce wysoko za głowę, jakby podnosił
niewidzialny miecz, i jednocześnie głośno woła: „sa”. Wtedy osoba stojąca z jego lewej
strony oraz druga stojąca z prawej muszą równocześnie zamachnąć się „niewidzialnym
mieczem”, jakby chciały przeciąć wpół rozpoczynającego – ruchowi również towarzyszy
głośne „sa”. Wtedy rozpoczynający, który przez cały czas trzymał ręce nad głową,
wybiera jedną osobę z grupy i celuje w nią, wykonując cios i oczywiście wołając „sa”.
Namierzona osoba odparowuje cios w ten sam sposób, czyli najpierw podnosi ręce do
góry, czeka na ciosy swoich sąsiadów, po czym namierza kolejną osobę i zadaje jej cios.
Najpierw chodzi o nauczenie się zasad, ale głównym celem tego ćwiczenia jest
utrzymanie stałego rytmu „sa”. Ćwiczenie dodaje energii, podnosi poziom koncentracji,
uczy słuchania i czujności.
WARIANTY / KONTYNUACJE
Zamiast wyliczanek możemy zbierać kołysanki, lokalne pieśni ludowe, przyśpiewki
obrzędowe (np. dożynkowe), kolędy, miejscowe anegdotki, baśni, mądrości ludowe,
legendy. Chodzi o wyjście do ludzi, odświeżenie wspomnień, wspólną rozmowę.
„Zbiory” mogą stanowić inspirację do spektaklu, występu kolędniczego, koncertu,
nagrania płyty, wydania książki, publikacji w lokalnej prasie, np. w formie regularnego
cyklu.
Same nagrania wyliczankowe mogą być ścieżką muzyczną do teledysku nagranego
z młodzieżą. Być może ktoś z naszych uczestników ma zacięcie didżejskie i pokusi się
o remiks nagrań.
Wyliczanki mogą być też elementem łączącym poszczególne etiudy spektaklu
na zupełnie inny temat.

6. WYKORZYSTANE MATERIAŁY CC oraz INSPIRACJE
do opisanego działania
 Spektakl „Fintikluszki – folkowe okruszki” teatru Małe Mi jako inspiracja
do stworzenia spektaklu na podstawie przyśpiewek i opowiastek.
 Płyta z książką „La Fabriqueà Comptines” nagrana przez Małe Instrumenty
z udziałem wokalistki Luce, czyli zbiór francuskich wyliczanek jako inspiracja
do poszukiwań muzycznych.
Projekt „DIY. Tryb warunkowy”
dofinansowano ze środków
Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.