Scenariusz powstał w ramach projektu "DIY. Tryb warunkowy" (www.diy.mik.krakow.pl) Pomysł: Dorota Ogrodzka Sednem projektu jest zachęcenie rodziców małych dzieci (0–5) z danej miejscowości / gminy / ulicy / osiedla do tworzenia mikrospołeczności, które będą wspierać się i inspirować w poszukiwaniu interesujących, twórczych i rozwojowych form zabawy. Głównym trybem działania kooperatywy będzie cykl regularnych, cotygodniowych spotkań warsztatów, każdorazowo prowadzonych przez inną rodzinę wokół zaproponowanego przez nią tematu, formy działania, materiału. Oprócz tego kooperatywa będzie organizować raz na jakiś czas Zabawowy Dzień Otwarty dla wszystkich chętnych mieszkańców danej miejscowości / osiedla / ulicy / gminy, w trakcie którego to wydarzenia będzie się dzielić swoimi ulubionymi, wypracowanymi samodzielnie pomysłami i metodami działania. Nad organizacją działania oraz ustaleniem tematów czuwać będzie animator / animatorka lub moderator / moderatorka – osoba wspierająca grupę od strony merytorycznej i technicznej. Projekt "DIY. Tryb warunkowy" dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

1. KOOPERATYWA ZABAWOWA
Pomysł: Dorota Ogrodzka
TAGI: zabawa, rodzina, współpraca, sąsiedztwo,
społeczeństwo obywatelskie, wsparcie, wymiana,
dźwięki, ciało, zmysły
CZAS TRWANIA (przygotowanie, realizacja)
Kooperatywa zabawowa to inicjatywa pomyślana jako rozwijający się przez cały rok
cykl. Jednorazowe spotkanie trwa 1,5–2 godziny, zaś jego przygotowanie zależy od tego,
co na konkretnym spotkaniu ma się wydarzyć. Ważne, by mniej więcej ten sam skład
grupy działał ze sobą przynajmniej przez pół roku – taki okres daje szansę
na zbudowanie relacji, poczucia bezpieczeństwa i środowiska wymiany. Zabawowy
Dzień Otwarty może odbywać się raz na pół roku, raz na rok lub częściej –
jego przygotowanie wymaga więcej czasu, około 3–4 dni na przygotowanie materiałów,
określenie warunków, doprecyzowanie pomysłów, dodatkowe kilka dni na promowanie
akcji i zaproszenie ludzi.
Sednem projektu jest zachęcenie rodziców małych dzieci (0–5) z danej
miejscowości / gminy / ulicy / osiedla do tworzenia mikrospołeczności,
które będą wspierać się i inspirować w poszukiwaniu interesujących,
twórczych i rozwojowych form zabawy.
Głównym trybem działania kooperatywy będzie cykl regularnych,
cotygodniowych spotkań warsztatów, każdorazowo prowadzonych przez
inną rodzinę wokół zaproponowanego przez nią tematu, formy działania,
materiału. Oprócz tego kooperatywa będzie organizować raz na jakiś czas
Zabawowy Dzień Otwarty dla wszystkich chętnych mieszkańców danej
miejscowości / osiedla / ulicy / gminy, w trakcie którego to wydarzenia
będzie się dzielić swoimi ulubionymi, wypracowanymi samodzielnie
pomysłami i metodami działania. Nad organizacją działania
oraz ustaleniem tematów czuwać będzie animator / animatorka
lub moderator / moderatorka – osoba wspierająca grupę od strony
merytorycznej i technicznej.

2. DLA KOGO?
Projekt zakłada współudział małych dzieci (od 0 do 5 lat, w grupach węższych wiekowo:
adekwatnie do potrzeb: 0,5–1, 1–2, 2–3, 3–5) oraz ich rodziców. Ma sens w mniejszej
społeczności: miejscowości, osiedlu, ulicy, gminie – jego dodatkowym walorem jest
budowanie i wzmacnianie więzi sąsiedzkich. Kooperatywa nie powinna być większa niż 10,
maksymalnie 12 rodzin – ważny jest osobisty kontakt i możliwość bliższego poznania się
wszystkich małych i dużych członków grupy. Dobrze, jeśli kooperatywa może mieć
animatora / animatorkę spoza grona rodziców – to ułatwia organizację cyklu.
Może to być osoba związana z którąś rodziną, ciocia, wujek lub znajomy.
Zabawowy Dzień Otwarty może zostać zorganizowany dla szerszego grona: rodzin lub par
(rodzic – dziecko) na co dzień niezaangażowanych w cykl. Wydarzenie to może być otwarte
nawet dla 20–30 kolejnych rodzin.
CEL
Celem kooperatywy jest integrowanie i inspirowanie rodziców małych dzieci
oraz samych dzieci – budowanie mikrospołeczności, które poprzez bliskie relacje
i dzielenie się pomysłami na wspólną zabawę będą tworzyć sieć wsparcia i naturalne
środowisko rozwoju. W ramach kooperatywy zaangażowane w nią rodziny będą
wypracowywać i testować interesujące, rozwojowe i twórcze formy zabawy.
Często po narodzinach dziecka, w pierwszych latach jego życia pojawia się tendencja
do koncentrowania się jedynie wokół własnej pociechy, zamykania się i izolowania
rodzin. Kooperatywa zabawowa ma być alternatywą wobec takiego sposobu działania,
w efekcie zaś budować sieć wsparcia, tworzyć pozytywny model uczestnictwa
w kulturze i być zachętą do bycia twórcą oraz inspiratorem dla innych, nie tylko zaś
konsumentem usług.
W kooperatywie przełamany zostaje podział na odbiorców i uczestników – tu każdy
korzysta, a zarazem każdy daje. Jest to pierwsza lekcja społeczeństwa obywatelskiego
dla dzieci, często także jedna z pierwszych dla ich rodziców.
Ważnym celem staje się wzmacnianie czy budowanie więzi sąsiedzkich, rozbudzanie
zaufania społecznego i zaszczepianie w dzieciach przekonania o tym, że świat społeczny
jest przyjaznym, interesującym i dostępnym miejscem.
Rozmaite działania angażujące zmysły, różne formy i zadania są niezwykle rozwojowe
dla małych dzieci – pozwalają im oswajać, rozumieć i wreszcie kreować świat. Wspólna
zabawa dzieci i rodziców pogłębia ich wzajemną więź, zaś możliwość czerpania
pomysłów od innych rodzin pomaga wzbogacić repertuar ulubionych figli, igraszek
i przedsięwzięć.

3. Celem kooperatywy jest także spotykanie się dorosłych znajdujących się w podobnej
sytuacji rodzinnej i zachęcanie ich do wymiany doświadczeń, wzajemnego poznawania
się, dzielenia umiejętnościami i wiedzą.
W efekcie długofalowym jest to rozwijanie modeli społecznej wymiany, wytwarzania
i krążenia wiedzy, zachęcanie dorosłych do widzenia siebie w roli osób mających
pozytywny wpływ na innych i mogących korzystać z zasobu grupy.
ZAKŁADANE REZULTATY (zarówno materialne,
jak i niematerialne)
Kooperatywa może stać się formą budowania nowej jakości relacji między rodzinami
w danej miejscowości, gminie czy na danym osiedlu.
Oprócz bezpośrednich rezultatów, takich jak:
 poszerzenie wiedzy i pomysłów na to, jak można bawić się z dziećmi
 zawiązanie nowych relacji między dziećmi i rodzicami
 stworzenie przyjaznego środowiska rozwoju i nauki dla dzieci
 stworzenie regularnego trybu aktywnego i twórczego spędzania czasu dla rodzin
 rozwijanie umiejętności z obszaru działań artystycznych i twórczych
 wymyślenie i zrealizowania Zabawowego Dnia Otwartego dla szerszej grupy
mieszkańców
 inspirowanie innych rodzin do tworzenia analogicznych grup
 stwarzanie okazji dla dzieci i rodziców, aby zostali gospodarzami spotkania,
do dzielenia się tym, co mają wartościowego i dobrego, brania odpowiedzialności
za rezultat swoich działań, demokratyzowanie relacji dzieci i dorosłych
Można wymienić szereg innych, bardziej dalekosiężnych rezultatów, takich jak:
 wypracowanie modelu wymiany doświadczeń związanych z wychowywaniem
i rozwijaniem dzieci oraz rodziców
 wzmacnianie postaw otwartych, obywatelskich
 rozwijanie wyobraźni, twórczości, poczucia sprawczości dorosłych i dzieci
 przeciwdziałanie potencjalnym zagrożeniom rodzinnym: przemocy, depresji
poporodowej, utrwalaniu toksycznych postaw
 wspieranie poczucia kompetencji dorosłych w roli rodziców oraz poczucia
kompetencji i wartości dzieci
ZASOBY POTRZEBNE DO REALIZACJI (ludzie, materiały,
przestrzeń…)
Kooperatywa zabawowa dostępna jest dla każdego. Według słów duńskiego pedagoga
Jaspera Juula każdy rodzic i każde dziecko są kompetentni. Ważne jednak,
by w kooperatywę mogła być zaangażowana jedna osoba – animator / animatorka,
która nada ton całemu cyklowi, będzie moderatorem i wydobędzie od uczestników,

4. jakie są ich chęci, potrzeby, możliwości, a następnie pomoże je nazwać i przekuć
w konkretny plan działania, będzie także wspierać sprawne realizowanie cyklu.
Osoba ta powinna być gotowa do moderowania rozmów, zbierania i podsumowywania
ustaleń, kontaktowania się z zaangażowanymi rodzinami, przekazywania informacji.
Dobrze również, gdyby czuła się w miarę pewnie w inicjowaniu pierwszych zabaw
i kontakcie z dziećmi i rodzicami. Wspólnie z rodzicami powinna również być
odpowiedzialna za zorganizowanie Zabawowego Dnia Otwartego na koniec cyklu.
Do realizowania projektu potrzebna jest wspólna przestrzeń, niekoniecznie co tydzień
ta sama. Korzystne byłoby spotykanie się co tydzień gdzie indziej, w miejscu
wyznaczonym przez odpowiedzialną za dane spotkanie rodzinę – w domu, w świetlicy,
na podwórku, w gospodarstwie, w lesie, w parku.
Do przeprowadzenia kolejnych spotkań potrzebne mogą być różne materiały,
w zależności od tematu, przebiegu, proponowanych form zabawy. Ważne jednak,
by były to materiały proste i niekosztowne: np. szary papier, prześcieradła, mąka, piasek,
kamienie, koce, cienka folia malarska i inne przedmioty gospodarstwa domowego.
Do zrealizowania Zabawowego Dnia Otwartego potrzebna będzie jedna duża przestrzeń
otwarta lub zamknięta (może to być plac, sala gimnastyczna, sala parafialna, remiza,
świetlica, sala w domu kultury, boisko).
PRZEBIEG / PLAN DZIAŁANIA
Projekt będzie rozpoczynał się od spotkania chętnych rodziców i dzieci w określonej
grupie wiekowej oraz animatora / animatorki, moderatora / moderatorki procesu –
najlepiej, by była to osoba spoza grona rodziców.
Na spotkaniu tym grupa powinna ustalić tryb i sposób działania. To ważne ze względu
na to, że kluczowym elementem będzie krążenie odpowiedzialności i zmienność
inicjatywy oraz takie projektowanie działań, które zakłada wspólny udział dzieci
i rodziców, aktywność wszystkich członków.
Po ustaleniu trybu, czasu i organizacyjnych kwestii działania grup, pod opieką
animatora / animatorki przystępuje się do wypracowania programu na najbliższy rok:
kolejne rodziny będą proponować miejsca i tematy spotkań, wynikające z ich upodobań,
umiejętności i doświadczeń. Za każdym razem gospodarzem spotkania będzie inna
rodzina / para rodzic–dziecko, która zainicjuje i zorganizuje zabawę dla innych,
przygotowując miejsce i materiały, tłumacząc zasady, proponując ćwiczenia.
Spotkania mogą mieć charakter teatralny, plastyczny, muzyczny, najlepiej zaś,
by zakładały angażowanie różnych zmysłów i form. Najlepiej, jeśli spotkania można
zorganizować w miejscach publicznych, w domach uczestników lub na terenie
gospodarstwa.

5. W trakcie pierwszego spotkania grupa powinna ustalić pewne podstawowe zasady
spotkań: określić, jaki jest początek spotkania i jego zakończenie (dobrze, by było to coś
wspólnego, powtarzalnego – jakiś mały rytuał, piosenka, taniec, zabawa). Za rozpoczęcie
i zakończenie spotkań odpowiadać może animator / animatorka.
Tryb działania oraz program mogą być wypracowywane przez rodziców (i dzieci, jeśli są
w pozwalającym na to wieku) w toku dyskusji lub w prostym działaniu warsztatowym
typu burza mózgów, rysowanie propozycji.
Następnie co tydzień kooperatywa spotyka się na wspólnej zabawie.
Rodzina, która występuje w roli gospodarza (przy pomocy animatora / animatorki)
wprowadza temat, proponuje działania, odpowiada za klimat, przygotowuje materiały.
W zależności od wieku dzieci większe lub mniejsze zadania można powierzać właśnie im.
Po zakończeniu pełnego cyklu, po pół roku lub innym okresie czasu grupa przygotowuje
Zabawowy Dzień Otwarty, w trakcie którego dzieli się doświadczeniami, zdobytymi
umiejętnościami i sprawdzonymi pomysłami z szerszym gronem mieszkańców. ZDO
może mieć dowolną formę – pikniku, popołudnia spędzonego w jakimś wybranym
miejscu, mini wycieczki. Ważne, by grupa wspólnie opracowała program i zadbała
o przygotowanie wszystkich potrzebnych materiałów, miejsc, a także dotarła z
informacją do potencjalnie zainteresowanych osób, rodzin. Ważną rolę w promocji
pełnić mogą lokalne instytucje, które warto poprosić o pomoc w przekazywaniu
informacji (żłobki, przedszkola, parafia, przychodnia dziecięca, sklepy itd.)
W trakcie całego cyklu dobrze jest zadbać o dokumentowanie spotkań (zdjęcia, filmiki).
Można też prowadzić bloga, na którym będą umieszczane pomysły i opisy działań,
a także materiały inspiracje.
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ
Ogólne pomysły na tematy wiodące na kolejnych spotkaniach:
 zabawy tworzywami takimi jak: mąka, mąka z wodą, piasek, woda z pianą,
fasola, suchy farbowany ryż, błoto (materiały przygotowane w dużych
miskach, pojemnikach, baliach)
 zabawy z kocami / dużymi płótnami: zawijanie dzieci i rodziców, masaże,
jazda na kocach, tworzenie toru do wspólnego turlania się dzieci i rodziców,
tworzenie „taśmy produkcyjnej”, po której przemieszczają się piłki / kubeczki
/ kasztany / inne materiały
 zabawy z ciałem: masaże, różne formy zwijania się i rozwijania, wzajemnego
rozciągania / przesuwania / formowania, zabawy różnymi krokami,
sposobami chodzenia
 zabawy z szarym papierem i kartonami: tworzenie wymarzonych przestrzeni
idealnego domu / państwa, wymyślanie zasad w nich panujących
i zapraszanie do nich całej grupy, budowanie struktur i niszczenie ich,
wymyślanie autorskich zabaw tylko przy użyciu szarego papieru i tego, co się
da z nim zrobić

6.  zabawy muzyczne: tworzenie grzechotek i instrumentów, piosenki, robienie
orkiestry, tworzenie chóru dźwięków, zabawy dźwiękami możliwymi
do wydawania za pomocą ust (szmery, szelesty, mlaskania), tworzenie
wspólnego radioodbiornika z dźwięków.
Dobrym pomysłem jest wymyślenie wspólnej piosenki na przywitanie i pożegnanie.
W trakcie jej trwania każdy członek i członkini grupy, duży i mały będzie powitany
i zauważony. Piosenka może wiązać się z jakimś rekwizytem, np.: gumową piłką,
osiołkiem, na którego wsiada witana osoba.
Dobrym pomysłem na zakończenie jest wspólny piknik – jedzenie.
Jeśli w trakcie spotkania spada energia, dobrze jest zaproponować coś na ożywienie lub
odpoczynek. Może to być jakiś wierszyk lub rodzaj tańca z wyklaskiwaniem rytmu,
powtarzalnymi gestami.
Jeśli któreś dziecko nie chce wziąć udział w zabawie, można pozwolić mu na swobodną
zabawę na obrzeżach grupy (dla dzieci 0–3) lub też znaleźć dla niego / dla niej
włączające zadanie (dzieci starsze), jak na przykład robienie zdjęć, dokumentowanie
spotkania za pomocą rysunku, pomoc innym rodzinom.
WARIANTY / KONTYNUACJE
Kooperatywa może funkcjonować w stałej grupie kilka lat – w zależności od chęci,
potrzeb, wieku dzieci. Jednak ze względu na dynamikę życia rodziny korzystne byłoby
zawiązywanie grupy od nowa co roku lub nawet co pół roku. To dawałoby szansę
na poszerzanie składu, przesunięcia osobowe związane z wiekiem i rozwojem dzieci,
a także chęciami i potrzebami rodziców.
W idealnym modelu jedna grupa kooperatywna może być inspiracją do tworzenia
kolejnych – wówczas kilka grup może przygotowywać jeden wspólny Zabawowy Dzień
Otwarty.
Może być też tak, że jedna grupa przygotowuje takie spotkanie dla drugiej. Rodzic
z jednej grupy kooperatywnej może być animatorem / animatorką w innej, co pozwala
na wymianę doświadczeń, dzielenie się zdobytą wiedzą i umiejętnościami także poza
rolą rodzica.

7. WYKORZYSTANE MATERIAŁY CC oraz INSPIRACJE do opisanego
działania
Inspiracje:
 „Teatranki” – prowadzone przez autorkę i innych pedagogów teatru od 2009
roku w Instytucie Teatralnym im. Z. Raszewskiego warsztaty teatralne dla
dzieci i ich rodziców
 „Strefa smoka” – warsztaty dla rodziców z dziećmi prowadzone przez autorkę
w sezonie 2012/2013 w Fundacji Sto Pociech
 idea pedagogiki teatru Jana Dormana
 pedagogika Jaspera Juula, w tym książki: „Twoja kompetentna rodzina”, „Życie
w rodzinie”, „Twoje kompetentne dziecko”, „Kryzys szkoły. Co możemy zrobić
dla uczniów, nauczycieli i rodziców”
 grupy zabawowe, między innymi z Fundacji Sto Pociech, warsztaty
gordonowskie dla niemowląt rozwijane w Polsce na przykład przez Fundację
Kreatywnej Edukacji, badania i działania Instytutu Małego Dziecka w
Poznaniu
 naukowe teksty historyczno-kulturowe, między innymi: „Idee społeczne
kooperatyzmu” Edwarda Abramowskiego, „Etos lewicy” Andrzeja Mencwela,
„Rodowody niepokornych” Bohdana Cywińskiego (tu szczególnie rozdziały
poświęcone Uniwersytetom Latającym)
 idee dotyczące edukacji Montessori oraz szkołom demokratycznym
Projekt „DIY. Tryb warunkowy”
dofinansowano ze środków
Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.