1. Łukasz Stanek
KoleKtywny luKsus
Architektura i populizm u Charles’a Fouriera
W
1972 roku Henri Lefebvre, Dokonane przez Lefebvre’a odkrycie nowego społeczeństwa” był Palais Royal:
marksistowski filozof, so- Fouriera zbiegło się ze sformułowaniem przestrzeń zbudowana dla rozkoszy; „prze-
cjolog i autor teorii produk- przez niego teorii produkcji przestrzeni, strzeń kierująca dyskursem, stymulująca
cji przestrzeni, opublikował która została ujęta w sześciu książkach przyjemności, wiążąca człowieka w relacje
wprowadzenie do tomu Actualité de Fourier, wydanych pomiędzy 1968 (Le droit à la ville) z drugim”; przestrzeń o złej reputacji − znie-
które było pokłosiem sesji upamiętniającej a 1974 rokiem (La production de l’espace). Roz- nawidzona przez wszystkich moralistów,
dwusetną rocznicę urodzin „utopijnego” wijając koncepcję przestrzeni jako wytworu zarówno rewolucyjnych, jak i konserwatyw-
socjalisty Charles’a Fouriera (1772–1837)1. praktyk społecznych i czynnika dla nich nych4. W telewizyjnym wywiadzie z 1972
Ponowne odkrycie tego myśliciela, który produktywnego, Lefebvre twierdził, iż zało- roku Lefebvre przekonywał, że Palais Royal,
opowiadał się za przeprowadzaniem zmian żeniem teorii Fouriera było przekonanie, że będąc przestrzenią rozrywki, życia towarzy-
społecznych poprzez reformę instytucji nowe relacje społeczne wymagają nowych
ekonomicznych i politycznych, nie zaś przestrzeni2. 4
Un certain regard: Charles Fourier, Chanal 1, 6 września
drogą rewolucji, było częścią datujących 1972.
się od końca lat 60. prób przemyślenia na Rozwijając swoją wcześniejszą krytykę
nowo związków pomiędzy architekturą powojennej urbanistyki3, Lefebvre twierdził,
i polityką we Francji. Przemyślenie to że paradygmatycznym miejscem dla Fourie-
mogło się dokonać tylko poprzez funda- rowskiego projektu „nowej przestrzeni dla
mentalne podważenie zależności między
produkcją i konsumpcją oraz przedefinio-
2
H. Lefebvre, [wstęp do:] Actualité..., s. 14.
wanie znaczenia pracy w powojennym 3
Por. H. Lefebvre, Les nouveaux ensembles urbains (un cas
fordyzmie. concret: Lacq−Mourenx et les problèmes urbains de la nouvelle
classe ouvrière), „La Revue franÇaise de sociologie” 1960,
nr 1–2, s. 186–201; tegoż, Utopie éxperimentale: Pour un
1
Actualité de Fourier: colloque d’Arc-et-Senans, ed. H. Lefeb- nouvel urbanisme, „La Revue franÇaise de sociologie”
vre, Paris 1975. 1961, nr 2, s. 191–198.
Henri Lefebvre udzielający wywiadu na temat Charlesa
Fouriera przed Palais Royal, 1972

2. skiego, handlu, pracy, rekreacji i luksusu, Fouriera8, między innymi absolwenta École miasta przemysłowego, który odnosi się
był inspiracją dla falansteru, budynku dla polytechnique Victora Consideranta, anoni- do Fouriera poprzez Travail Emila Zoli;
1620 mieszkańców przedstawionego przez mowego urbanistę znanego jako Perreymond w prowadzonych przez Siegfrieda Giediona
Fouriera jako wzór dla społeczeństwa przy- i architekta Césara Daly’ego. Wszyscy oni poszukiwaniach idei decentralizacji w no-
szłości5. Fourier myślał o architekturze jako w latach 30. i 40. XIX wieku uczestniczyli woczesnej urbanistyce, począwszy właśnie
o kolektywnym luksusie, co oddaje jego opis w debatach dotyczących urbanistycznego od Fouriera i rozwiniętych przez powojen-
falansteru jako „pałacu”. Z kolei Edouard rozwoju Paryża. nych badaczy10.
Silberling w Dictionnaire de sociologie phalan-
stérienne (1911) opisał falanster jako miejsce, Koncentracja Lefebvre’a na „Fourierowskim Lefebvre wypracował zgoła odmienne
w którym wolność jest zagwarantowana mieście” była przejawem przemyślenia na odczytanie Fouriera niż to, które wpisywało
przez „dobre obyczaje i przestrzeganie ety- nowo związku między architekturą i mia- się w tradycję ruchu architektury nowocze-
kiety, uprzejmość i smak, które w naturalny stem, wpisanym w ogólną rewizję architek- snej połączoną z Keynesowskim państwem
sposób biorą się z życia społecznego”6. W od- tonicznej awangardy początku XX wieku opiekuńczym. Inspiracja dla takiej lektury
czytaniu Lefebvre’a Fourier przeciwstawiał i funkcjonalistycznej urbanistyki. W tym przyszła ze strony Rolanda Barthesa, bliskiego
się stuleciu ascetyzmu w myśli lewicowej kontekście ponowne odkrycie Fouriera przyjaciela Lefebvre’a, i wydanej przez niego
i proponował polityzację pojęcia luksusu. wydaje się paradoksalne ze względu na jego w 1970 roku książki Sade, Fourier, Loyola. Barthes
„Te idee − pisał – choć wydają się kalkulacją kluczową rolę w performatywnych histo- pokazał, że wszyscy trzej − libertyn, utopijny
luksusu i nadmiaru, są w rzeczywistości riografiach architektury modernistycznej9. socjalista oraz założyciel zakonu jezuitów
teorią wysokiej polityki, z której wyprowa- Takie ujęcie myśli Fouriera wyrażało się na − byli logotetami, założycielami języków.
dzone zostaną podstawowe zasady szczęścia przykład: w podkreślaniu przez Waltera Zauważył, że styl pisarski Fouriera charakte-
społecznego, bakcyl asocjacji”7. Benjamina odkrycia szkła paryskich pasaży ryzuje ciągłe opóźnianie objaśnienia doktry-
przez Fouriera jako fundamentalnego ny; Fourier podaje tylko jej przykłady, uroki,
Tekst Lefebvre’a omija rozziew pomiędzy materiału przyszłej architektury; w wyko- „przystawki”: „przesłanie jego książki jest
architekturą a miastem, charakterystyczny nanym przez Tony’ego Garniera projekcie zapowiedzią przyszłego przesłania”11. Fourier
dla większości interpretacji dzieła Fouriera,
które zbyt często zawężały jego postrzeganie 8
Według Nicholasa Riasanovsky’ego, Fourier zaniedbał 10
Zob. T. Garnier, Une cité industrielle: étude pur la
świat na zewnątrz falansteru; rozkoszował się życiem construction des villes, Paris 1917; E. Zola, Travail (1901);
do projektu falansteru traktowanego jako
na wsi i nie zaoferował „żadnego równoważącego entu- S. Giedion, Przestrzeń, czas i architektura. Narodziny nowej
wiejskie osiedle lub centrum małego miasta zjazmu lub zainteresowania dla interesów przemysłu, tradycji, Warszawa 1968, s. 729. P. Serenyi, Le Corbusier,
przemysłowego, albo też widziały je poprzez życia miejskiego, technologii lub nauki”. Jonathan Fourier and the Monastery of Ema, „The Art Bulletin” 1967,
Beecher, biograf Fouriera, skorygował ten pogląd, No. 49, s. 227–286; R. H. Guerrand, Aux origines de la cité
plany miejskie tworzone przez „uczniów”
pokazując, że Fourier był przywiązany do architektu- radieuse: l’architecture phalanstérienne, „AMC, Architec-
ry miejskiej. W latach 90. XVIII wieku sformułował ture mouvement continuité” 1968, No. 12, s. 18–24;
ogólne zasady dotyczące idealnego centrum miasta. F. Bollerey, Architekturkonzeptionen der utopischen Sozialis-
Pisma Fouriera o mieście, choć nie są zbyt obszerne, ten: alternative Planung und Architektur für den gesselschaftli-
5
Tamże. rozbudziły szerokie zainteresowanie urbanistyką chen Prozess, Berlin 1991; A. Vidler, The Idea of Unity and Le
6
E. Silberling, Dictionnaire de sociologie phalanstérienne; i zainspirowały jego uczniów do odniesienia ich do Corbusier’s Urban Form, „Architect’s Yearbook” 1968, No.
guide des oeuvres complètes de Charles Fourier, Paris 1911, projektowania Paryża. Zob. N. Papayanis, Planning Paris 12, s. 225–235; tegoż, Asylums and Libertinage: Sade, Fourier,
s. 326 (tłum. z ang. M. Ch.). before Haussmann, Baltimore 2004, s. 171. Ledoux, „Lotus International” 1984, No. 44, s. 28–29.
7
Ch. Fourier, Des modifications à introduire dans 9
P. Tournikiotis, The Historiography of Modern Architec- 11
R. Barthes, Sade, Fourier, Loyola, przeł. R. Lis, Warsza-
l’architecture des villes, Paris 1849, s. 20. ture, Cambridge, MA 1999. wa 1996, s. 99.
autoportret 2 [34] 2011 | 37

3. Perspektywiczny widok falansteru Charlesa Fouriera,
1834
Poniżej: plan falansteru opublikowany w Le nouveau
monde industriel, 1829
tej reformy: „Człowiek smaku, architekt
polityczny, może przemienić cywilizację
zaledwie za pomocą reformy praktyki
architektonicznej”15. W czasie gdy Manfre-
do Tafuri i inni marksistowscy teoretycy
wikimedia
głosili niemożliwość przekroczenia przez
praktykę architektoniczną przypisanego jej
miejsca w kapitalistycznym podziale pracy,
radzieckiego teoretyka konstruktywizmu, Lefebvre czytał Fouriera po to, aby odna-
które to „obiekty” miały się stać „towarzy- leźć w jego dziełach argumenty na rzecz
szami” i które były rozpowszechniane przez „rewolucyjnej reformy”, w ramach której
„krytyczne reklamy” Aleksandra Rodczenki ogromna rola została przypisana architek-
i Władimira Majakowskiego łączące przed- turze16.
rewolucyjne przyzwyczajenia wizualne
z obrazem porewolucyjnej organizacji Fourier opracował plan miasta idealnego
konsumpcji13. Tym samym falanster został w latach 20. XIX wieku i wydał go w 1841
poprzedzony przez tourbillon i tribuster, roku w jednej z części swojej Théorie de l’unité
eksperymentalne (lub testowe) falanstery. universelle oraz w pochodzącej z 1849 broszu-
wikimedia
Te dwa budynki są związane z różnymi rze Cités ouvrières: Des modifications à introduire
etapami rozwoju człowieka: swoje czasy dans l’architecture des villes17. Miasto Fouriera
nazywa Fourier cywilizacją, przyszły okres zostało zaprojektowane jako układ czterech
jest autorem prokrastynacji. Albo też, jak to gwarantyzm (garantisme), który przygo- pierścieni: miasto centralne, przedmieścia,
to ujął Walter Benjamin, „Fourier kocha pre- towuje z kolei grunt dla okresu serializmu wiejskie przyległości oraz drogi. Części
ambuły, cis-ambuły, trans-ambuły, post-ambuły, (serialism)14. Fourier pisze, że gwarantyzm te różniły się między sobą zastosowaną
intro-dukcje, ekstro-dukcje, prologi, interludia, cechuje szereg instytucji, które gwarantują dekoracją („luksus” tworzony z myślą
post-ludia, cis-medianty, trans-medianty, inter- solidarność i współpracę pomiędzy członka- o kolektywnych przyjemnościach) oraz
media, przypisy, apendyksy”12. mi społeczeństwa; realizuje on tym samym gęstością i wysokością zabudowy. Każdy
marzenia cywilizacji, ale nie jest w stanie dom musiał mieć wokół pustą przestrzeń,
To samo można powiedzieć o dziele archi- zniszczyć źródła zła, czyli niezrzeszonej co miało zapobiec spekulacji oraz zapewnić
tektonicznym Fouriera. Fourier podkreśla, rodziny, co ma nastąpić dopiero w okresie cyrkulację powietrza. Im bliżej centrum
że budynki, które opisuje, są stadiami serializmu. W tym sensie gwarantyzm znajdował się dany dom, tym mniejszy był
pośrednimi, które mnożą się i rozpleniają. jest okresem reformizmu, architektura wolny teren wokół niego. Mimo to wolna
Są „obiektami przejściowymi”, podobnie jak i urbanistyka zaś mogą się stać narzędziami przestrzeń działki nie mogła być mniejsza
„socjalistyczne obiekty” Borysa Arwatowa,
15
Tamże, s. 17.
13
Ch. Kiaer, Imagine No Possessions: The Socialist Objects of 16
L. Stanek, Henri Lefebvre on Space: Architecture, Urban
12
W. Benjamin, Pasaże, przeł. I. Kania, Kraków 2005, Russian Constructivism, Cambridge, MA 2005. Research, and the Production of Theory, Minneapolis 2011.
s. 692. 14
Ch. Fourier, Des modifications..., s. 7. 17
Ch. Fourier, Oeuvres complètes, t. 1–5, Paris 1971.
autoportret 2 [34] 2011 | 38

4. od powierzchni całego domu. Dla burżuazji wykładach w Collège de France pod koniec arterii łączących centrum z innymi częściami
miano budować duże domy – dla dwudzie- lat 70. za pomocą kategorii biowładzy, czyli miasta, kraju i za granicą. Zaplanowanie tych
stu lub trzydziestu rodzin, różniących się zbioru technik operujących raczej empi- arterii miało umożliwić cyrkulację i przepływ,
między sobą pod względem zamożności. rycznie określoną statystyczną średnią, co jest najlepiej widoczne w sposobie, w jaki
Budowle te miałyby wspólną przestrzeń aniżeli poprzez podporządkowanie każdego są traktowane zabytki: jako obiekty, które
usługową oraz miejsca spotkań, połączone podmiotu z osobna środkom dyscyplinują- modyfikują przepływ ludzi i pojazdów (układ
galeriami, które − jak uzasadniał Benjamin cym18. ten wyraźnie kontrastuje z późniejszą geome-
− mogły zainspirować twórców pierwszych trią Paryża Haussmanna). Po trzecie, projekt
paryskich pasaży. Foucault wyjaśnił nadejście reżimu biopoli- zakłada wprowadzenie centralnej przestrzeni
tycznego na przykładzie planów miejskich targowej. Projekt Perreymonda zmienia skalę,
Wiele spośród tych idei zostało rozwi- z końca XVIII stulecia, takich jak plan Nantes w jakiej wyobraża się i projektuje miasto; staje
niętych przez kontynuatorów Fouriera, sporządzony przez Rousseau (1760). Projekty się to szczególnie widoczne, gdy zestawi się
zwłaszcza przez Victora Consideranta, Paryża autorstwa Perreymonda, wydane w 1842 go z planem de Laborde’a, dla którego miał
Perreymonda i Césara Daly’ego w ich i 1843 roku w „Revue générale” są wpisane w tę stanowić alternatywę19. Do przejścia do tej
tekstach, które ukazały się między innymi tradycję. Projekt przedstawia centrum miasta, nowej skali rzeczywistości miejskiej konieczne
na łamach czasopisma „Revue générale ale faktycznie obejmuje całe jego terytorium, były nie tylko nowe technologie budowlane
de l’architecture et des travaux publics”, przez co możliwe jest zmierzenie się z takimi i formy transportu, ale także nowe sposoby
założonego w 1839 roku i wydawanego przez problemami, jak niekontrolowana urbanizacja, administracji i instrumenty finansowe, które
Daly’ego. Podobnie jak saint-simoniści, rozwój ekonomiczny, brak higieny, bezrobocie. uwarunkowały Haussmannowską przebudowę
fourieryści podkreślali znaczenie systemu Projekt Perreymonda zasadniczo opiera się na Paryża za czasów II Cesarstwa20.
kolejowego, wspierali prace publiczne jako trzech decyzjach. Po pierwsze, plan łączy Île de
środek rozwoju ekonomicznego i postulo- la Cité z Île Saint Louis w jedno centrum admi- Jednym z głównych celów projektu Per-
wali założenie nowej instytucji, koniecznej nistracyjne i kulturalne, dając mu publiczną reymonda było rozwiązanie problemu
do sfinansowania rozwoju urbanistycznego, fasadę otwierającą się na nowy plac, który był bezrobocia poprzez stymulację rozwoju
przygotowując grunt dla Haussmannow- przewidywany nad zabudowaną południową
skiego projektu rozwoju Paryża za panowa- odnogą Sekwany. Po drugie, wprowadza sześć 19
Perreymond, Études sur la ville de Paris, „Revue gé-
nia Napoleona III. Autorzy ci wyobrażali nérale de l’architecture et des travaux publics” 1842,
sobie rozwój Paryża jako skoncentrowany No. 3 (Décembre), kol. 540–544, 570-579; 1843, No. 4
18
M. Foucault, Bezpieczeństwo, terytorium, populacja. (Janvier), kol. 25–37; 1843, No. 4 (Février), kol. 72–88;
na przepływie ludzi, dóbr i pieniędzy oraz Wykłady z Collège de France 1977/1978, Warszawa 2010; 1843, No. 4 (Septembre), kol. 413–429; 1843, No. 4 (Octo-
związkach między żywym miejskim cen- tegoż, The Birth of Biopolitics: Lectures at the Collège de bre), kol. 449–469; 1843, No. 4 (Novembre), kol. 517–528.
trum usług publicznych i atrakcjami przy- France, 1978–79, Basingstoke 2008. 20
D. Harvey, Paris, Capital of Modernity, New York 2003.
ciągającymi do pozostałych części miasta.
Oznacza to, że plany dla Paryża zapropo-
nowane przez fourierystów wpisywały się
bibliotheque nationale, paris. reprodukowane za: bollerey,
w nowe rozumienie planowania miasta roz-
wijane we Francji od końca XVIII wieku,
które Michel Foucault ujmował w swoich
architekturkonzeptionen der utopischen sozialisten, s.101
Miasto szóstego okresu (gwarantyzmu) według
Charlesa Fouriera, 1822

5. Propozycja rozbudowy Paryża, proj. Perreymond
opublikowana w Revue Générale de l’Architecture et
des Travaux Publics, 1843
czenia Boga, ponieważ chcą zmienić lub zdławić
namiętności, którymi Bóg nas obdarował jako
1843
podstawowymi popędami...22
revue générale de l’architecture et des travaux publics,
Tym samym Fourierowska krytyka cywili-
zacji i kapitalizmu była oparta na przeko-
naniu, że powstrzymują one spełnienie na-
miętności człowieka, prowadząc do ubóstwa,
konkurencji, nudy, oszustwa i cudzołóstwa.
Sedno jego teorii stanowi dwanaście namięt-
ności człowieka, które są podstawowymi,
instynktownymi popędami. Fourier wprowa-
gospodarczego. Temat ten, popularny ra pojęcie pracy musi zostać radykalnie dził rozróżnienie pomiędzy namiętnościami
w debatach toczonych w Paryżu lat 40. XIX zakwestionowane: pracę należy rozumieć „luksusowymi” (pragnienia pięciu zmysłów),
wieku, znalazł swoją kulminację w rewolucji w terminach namiętności, która jest funda- czterema namiętnościami „grupowymi”
lutowej w roku 1848, do której socjalistycz- mentem stworzonej przez Fouriera ogólnej (szacunek, przyjaźń, miłość, rodzicielstwo)
nych postulatów zostało włączone „prawo teorii asocjacji. Zafascynowany Newtonem oraz trzema namiętnościami „seryjnymi”
do pracy”. Centralna rola pracy jest kanwą Fourier uważał namiętność za siłę przy- (kompromis, intryga i różnorodność).
projektu Perreymonda, który pisze: „Praca ciągania: pojęcie to przekształca pracę
jest w centrum życia. [...] Praca jest życiem w aktywność opartą na namiętnościach Fourier podkreślał, że główną zasadą
i życie może istnieć tylko pod warunkiem, że i przyjemności; tym samym różnica pomię- osiągania przyjemności jest łączenie z sobą
odnawia się, rozprzestrzenia bez przeszkód, dzy pracą a konsumpcją zostaje wystawiona namiętności. Jest to również podstawowa
bez zatrzymania”21. Perreymond argumento- na próbę. zasada jego urbanistyki. Napisał, że izolo-
wał, że pierwszym zadaniem społeczeństwa wanie namiętności oraz operowanie nimi
jest organizowanie pracy i że system pracy Fourier argumentował, że jedynym, co może oddzielnie musi się zakończyć niepowodze-
ma swój przestrzenny odpowiednik w mie- uczynić ludzi szczęśliwymi, nie jest zmiana niem23. Argumentował, że architekci nie po-
ście, które zabezpiecza sieć obiegu pracy ludzkiej natury, ale oparcie porządku społecz- winni w pierwszej kolejności zajmować się
i kapitału. Charakterystyczne dla jego wizji nego na połączeniu namiętności i pragnień: użytecznością, ponieważ „ktoś, kto zajmuje
politycznej jest przyznanie priorytetu pracy się wyłącznie użytecznością, nie osiąga ani
społecznie użytecznej, na przykład pracy Jestem jedynym reformatorem, który wspiera czegoś użytecznego, ani też niczego przy-
publicznej, przeciwstawionej spekulacji. ludzką naturę poprzez zaakceptowanie jej takiej, jemnego”. Dodaje, że to, „co przyjemne, jest
jaką jest, i poprzez zaprojektowanie środków do we wszystkich dwunastu gałęziach nieroz-
Kwestia pracy była kluczowa dla sposobu, używania jej przy zachowaniu wszystkich wad, dzielnie związane z użytecznością”. Innymi
w jaki Lefebvre czytał Fouriera. Dla Fourie- których nie da się oddzielić od człowieka. Wszy-
scy sofiści, którzy udają, że zmieniają człowieka, 22
Ch. Fourier, cyt. za: F. E. Manuel, The Prophets of Paris,
Cambridge, MA 1962, s. 207; wyróżnienie w cytacie
pracują na rzecz z a p r z e c z e n i a c z ł o -
21
Perreymond, cyt. za: N. Papayanis, Planning Paris..., pochodzi od Ch. Fouriera.
s. 187. w i e k a i, co więcej, również na rzecz zaprze- 23
Ch. Fourier, Des modifications..., s. 23.
autoportret 2 [34] 2011 | 40

6. słowy: „złożone jest zawsze prawdziwe, Takie rozumienie architektury leży u pod- opartych na różnicach pomiędzy ludźmi
proste jest zawsze fałszywe”24. Sądy te są staw Fourierowskiej wizji falansteru. i czynnościami. Związek ten jest potwier-
zbieżne z zaproponowaną przez Lefebvre’a Falanster został zaprojektowany jako zbiór dzony przez fakt, że naczelnym pytaniem
argumentacją przeciwko funkcjonalistycz- niepodobnych ludzi, różnych co do charakte- Fouriera − stanowiącym w rzeczy samej
nej urbanistyce, czyli przeciwko trakto- ru i wieku. Jak zauważył Barthes, Fourierow- jeden z powodów jego strategii prokrasty-
waniu miasta w terminach użyteczności, ska zasada kombinacji polegała na formalnej nacji − był zasadniczy problem konsumpcji:
potrzeb i konieczności, a nie przyjemności i arbitralnej zgodzie. Jego koncepcja asocjacji jak zapobiec nudzie płynącej z nadmiaru
i namiętności, jak również przeciwko nie jest zasadą humanistyczną, łączącą przyjemności.
klasyfikowaniu potrzeb zmierzających do wszystkich za pomocą tej samej manii, ale
ich zaspokojenia jedna po drugiej, zamiast raczej za pomocą kontrastu. Nie jest to rów- Jest to też powód, dla którego Lefebvre, wpro-
skupiania się na związkach pomiędzy nimi. nież liberalna zasada, która miałaby na celu wadzając czytelników do Actualité de Fourier,
Stanowiły one główny punkt w pismach „zrozumienie” lub „uznawanie” namiętności, waha się co do zakwalifikowania dzieła Fo-
Lefebvre’a dotyczących socjologii miasta, ale raczej korzystanie z nich27. uriera jako utopijnego lub „dystopijnego”, to
począwszy od późnych lat 50.25 znaczy uznania, że jest on autorem projektu
Pisma Fouriera na nowo nabrały aktualności architektury przyjemności i spontaniczności,
Tym samym Fourier twierdził, że propono- we wczesnych latach 70. w lekturze Barthe- czy też raczej prorokiem społeczeństwa kon-
wana przez niego „architektura unitarna” s’a i Lefebvre’a, rejestrujących zmiany po- sumpcyjnego i uspołecznionego pracownika.
jest produktywnym związkiem wszystkich wojennego społeczeństwa konsumpcyjnego. W takim odczytaniu dzieło Fouriera zbliża
zmysłów. Pisał, że „zmysły są wiarygodnymi Podczas gdy dla Benjamina główną metaforą się do No-Stop City Archizoomu czy Exodus, or the
przewodnikami dla postępu społecznego” Fourierowskiego rozumienia społeczeństwa Voluntary Prisoners of Architecture Rema Koolhasa
i argumentował za myśleniem o postępie była maszyna, dla Barthesa i Lefebvre’a taką i Elii Zenghelisa. Tym, co według Lefebvre’a
w kategoriach przyjemności zmysłowych26. metaforą jest informacja. Ta z kolei była nie czyni dzieło Fouriera aktualnym w kultural-
Na przykład opisując wspólne jadalnie, tylko modelem rozwoju społecznego w latach nym i politycznym kontekście lat 70., jest stan
Fourier pokazuje, że zmysł smaku jest 60. dla zachodnich społeczeństw, ale także, decyzyjnego zawieszenia pomiędzy utopią
„złożony” (połączenie z duchową przyjem- pod wpływem strukturalizmu, stała się do- a dystopią.
nością konwersacji), „kolektywny” (wy- minującym modelem dla teorii konsumpcji.
tworzony w łonie wspólnoty plemiennej) Zarówno Roland Barthes, jak i Jean Bau- tłumaczenie z angielskiego: michał choptiany
oraz „integralny” (obejmuje relacje między drillard uznawali, że przedmiot konsumpcji
zmysłami). Produkcja złożonej, kolektywnej nie jest odpowiedzią na potrzebę, ale raczej Pełna wersja tego artykułu została opublikowana pod
i integralnej przyjemności jest tym samym znakiem, który nabywa znaczenia w ramach tytułem Collective Luxury: Architecture and Populism in Charles
Fourier, „Hunch”, No. 14, ed. Salomon Frausto, NAi
głównym celem architektury; innymi słowy, systemu różnic między znakami28. Owe Publishers/Berlage Institute, 2010.
architektura jest sztuką tworzenia asocjacji teorie konsumpcji były uderzająco podobne
i łączenia zmysłów, form, ciał oraz idei. do Fourierowskich kombinacji namiętności
24
Ch. Fourier, cyt. za: F. E. Manuel, dz. cyt., s. 240.
25
Lefebvre, Les nouveaux ensembles urbains; Lefebvre, 27
R. Barthes, dz. cyt., s. 109.
Utopie éxperimentale. 28
R. Barthes, System mody, Kraków 2005; J. Baudrillard,
26
Ch. Fourier, Des modifications..., s. 38. The System of Objects, London 2005.
autoportret 2 [34] 2011 | 41