1. www.greekconomics.gr
Ο,τι ξέρω για leadership … το έμαθα από σένα!
June 6th, 2012 Μυρτώ Χαμπάκη
Στη ζωή μου έχω διαβάσει χιλιάδες βιβλία και μπορώ με βεβαιότητα να πω ότι είμαι πολύ περήφανη για τη
«βιβλιοθήκη» που έχω φτιάξει όλα αυτά τα χρόνια. Παραδόξως ενώ είμαι το τυπικό «book worm» που διαβάζει
οτιδήποτε πέσει στο δρόμο του, είμαι ένας άνθρωπος που αποφεύγει συνειδητά τη λογοτεχνία. Τη θεωρώ χάσιμο χρόνου
γι αυτό ανέκαθεν προτιμούσα βιβλία ψυχολογίας, management, οικονομικών, φιλοσοφίας – αλλά όχι λογοτεχνία. Δεν
μου αρέσουν οι φανταστικές ιστορίες, προτιμώ τις πραγματικές. Όταν μιλάμε για ανθρώπους και ανθρώπινες
συμπεριφορές (έννοιες πάνω στις οποίες βασίζεται το management), η βάση μας δεν πρέπει να είναι το «φανταστικό» ή
το «ιδεατό» αλλά το πραγματικό, το ζωντανό και το … ανθρώπινο. Έτσι, μετά από χιλιάδες σελίδες διαβάσματος και
πληροφοριών είμαι πια σίγουρη ότι ένα ζωντανό παράδειγμα ισούται με χιλιάδες ώρες μελέτης και με εκατοντάδες
εργασίες επί εργασιών.
Πολλές φορές, σε διαφορετικές περιστάσεις, «διδάχθηκα» για την σημασία του αποτελεσματικού management , τις ορθές
πρακτικές και τις τεχνικές που πρέπει να ακολουθεί ένας manager για να γίνει εν τέλει leader (αν γίνει ποτέ!) και να είναι
αποτελεσματικός. Πολλές φορές αναρωτήθηκα θεωρητικά εάν Leader γεννιέσαι ή leader γίνεσαι στην πορεία.
Διδάσκεται όμως η ηγεσία; H απλά είναι έμφυτη και όποιος την κουβαλάει στο DNA του είναι τυχερός; Για μένα,
πολλές από αυτές τις απαντήσεις είναι πια προφανείς όχι γιατί τις διάβασα, αλλά γιατί τις «είδα» στην πράξη!
Εδώ και πολύ καιρό σκέφτομαι να γράψω κάποιες απόψεις για το management και το leadership και όλο το αποφεύγω
γιατί ξέρω ότι αυτό το θέμα θα με συγκινήσει. Θα μου πείτε πως μπορεί αυτό το θέμα να βγάλει συγκίνηση ; Για όσους
έχουν ζήσει κοντά σε ανθρώπους που είναι «text book cases» και όχι φανταστικά παραδείγματα ηγετών και managers
…το θέμα αυτό όντως μπορεί να είναι βαθιά συγκινητικό. Σήμερα λοιπόν θα μιλήσω για το δικό μου πρότυπο , με την
ευχή κάποτε να καταφέρω να του μοιάσω έστω και έστω και λίγο…
Μάθημα Νο1 : Αγάπα τη γνώση και πάλεψε γι αυτήν!
Γεννήθηκε σε κάποιο χωριό της επαρχίας Λευκωσίας σε μια οικογένεια γεωργών. Τότε οι άνθρωποι δεν σπούδαζαν
εύκολα και η μόρφωση ήταν η πολυτέλεια των προνομιούχων . Ήταν πολύ έξυπνος όμως και τα έπιανε τα γράμματα και
οι δάσκαλοι του έλεγαν ότι είχε προοπτικές. Μόλις τέλειωσε το Γυμνάσιο όμως ο πατέρας του είπε ότι τα λεφτά δεν
έφταναν για να συνεχίσει. Έπρεπε να μάθει μια τέχνη. Τον έστειλε να γίνει ράφτης! Ο μικρός λοιπόν πήγε για λίγο να
μάθει την τέχνη του ράφτη αλλά δεν μπορούσε. Τον τραβούσαν τα βιβλία και το σχολείο. Μάζεψε λοιπόν τα πράγματα
του, το έσκασε από το σπίτι και ζήτησε καταφύγιο στον παππού του τον αγροφύλακα με το μαύρο άλογο … τον
«Σαρακηνό» (καλή του ώρα όπου και αν βρίσκεται κάποτε θα γράψω και γι αυτόν!)…με μοναδικό αίτημα «να συνεχίσει
το σχολείο». Ο παππούς συγκινήθηκε, ήταν και τέτοιος άνθρωπος …ένας άνθρωπος δυνατός αλλά ταυτόχρονα απίστευτα
συναισθηματικός! Ο παππούς έπεισε τον πατέρα του να συνεχίσει το σχολείο. Ο πατέρας συμφώνησε και ο μικρός το
συνέχισε. Το πάλεψε, διάβαζε 18 ώρες τη μέρα, κατάφερε και πήρε την μοναδική υποτροφία για το Πανεπιστήμιο και
σπούδασε (την ιστορία με την υποτροφία και τις εξετάσεις στο Παγκύπριο Γυμνάσιο την έχω ακούσει τόσες φορές που
είναι σαν να την έχω ζήσει…). Και συνέχισε να σπουδάζει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του… μέχρι που κατάφερε να
είναι απόφοιτος από πανεπιστήμια όπως αυτά της Οξφόρδης και της Νέας Υόρκης και μάλιστα με διακρίσεις. Σε όλη του
τη ζωή μάθαινε αυτό το … παραπάνω! Όχι γιατί του το επέβαλε κανείς, όχι σαν αγγαρεία, αλλά γιατί το ήθελε…την
αγαπά τη γνώση. Και ακόμα και τώρα λέει «Γηράσκω αεί διδασκόμενος» και είναι έτοιμος κάθε μέρα να μάθει ακόμα
κάτι παραπάνω. Αυτό που με εντυπωσιάζει πάντα σε αυτόν τον άνθρωπο είναι ότι δίπλα του …δεν χρειάζεσαι το

2. Google! Έχει απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα …μπορεί να συζητήσει ακόμα και για τα πιο απίθανα πράγματα. Είναι
ένα ζωντανό παράδειγμα γνώσης, σοφίας και κριτικής σκέψης. Η γνώση του αυτή τον έκανε αυθεντία στον τομέα του
και πρακτικά του έδινε την αποδοχή των ανθρώπων με τους οποίους συνεργαζόταν.
Η αποδοχή όμως δεν είναι απαραίτητη για να μπορέσεις να ηγηθείς μιας ομάδας ανθρώπων; Η αποδοχή είναι βασικό
«κλειδί» στην διοίκηση και την ηγεσία. Πως την αποκτάς; Με την γνώση – με το να έχεις τη ικανότητα να δώσεις λύσεις
σε προβλήματα που οι άνθρωποι των οποίων ηγείσαι αδυνατούν να λύσουν ή με το να προχωρήσεις ένα βήμα πάρα πέρα
αυτά που ήδη έχει επιτύχει η ομάδα σου. Όταν οι άνθρωποι μπορούν να στηρίζονται πάνω σου, τότε σε αποδέχονται
φυσιολογικά ως manager …έτσι αποφεύγεις πολλά άσκοπα παιχνιδάκια εξουσίας.
Μάθημα Νο2 : Να μην ξεχνάς… την αξιοπρέπεια και την ηθική ακεραιότητα! Το χρήμα δεν είναι το παν ….
Ο μικρός της ιστορίας μας λοιπόν όταν μεγάλωσε και ανέβηκε στην ιεραρχία γρήγορα. Ήταν αποτελεσματικός στη
δουλειά του, είχε μέθοδο, οργάνωση και αγάπη γι αυτό που έκανε. Το εντυπωσιακό σε όλη του την καριέρα ήταν ότι
ποτέ δεν «χρωματίστηκε» πολιτικά προκειμένου να πάρει μια μεγαλύτερη θέση και ποτέ δεν έκανε εκπτώσεις στον τομέα
της «ηθικής ακεραιότητας». Τα «πιστεύω» του ήταν σταθερά και δεν άλλαζαν με την κάθε αλλαγή στο πολιτικό ή το
εργασιακό τοπίο. Θυμάμαι πάντα να λέει ότι «δεν θέλω να χρωστάω χάρες σε κανένα … γιατί όταν πρέπει να πάρω μια
απόφαση, θα πρέπει να πάρω τη σωστή για μένα απόφαση». Δεν θα ξεχάσω όταν του δόθηκε μια μεγάλη προαγωγή με
περισσότερα λεφτά την αρνήθηκε γιατί ήθελε να παραμείνει στη θέση του, που την αγαπούσε. «Τα λεφτά δεν είναι το
παν , δεν είναι το μόνο κριτήριο…» είχε πει τότε «είναι σημαντικό να νιώθεις και καλά με αυτό που κάνεις». Είμαι
σίγουρη, αναλογιζόμενη τη ζωή του, πως εάν παρέκαμπτε λίγο τις αξίες του και εάν ήταν λίγο πιο φιλοχρήματος τώρα θα
ήταν πάμπλουτος γιατί είχε τις ικανότητες και ήταν πραγματικά χαρισματικός. Μια φορά τον είχα ρωτήσει : «Είναι
ανάγκη πάντα να πηγαίνεις με το σταυρό στο χέρι;» και μου είχε απαντήσει «Όταν είσαι καλός σε αυτό που κάνεις δεν
χάνεσαι … μπορεί να αργείς λίγο περισσότερο να φτάσεις στο στόχο σου, αλλά όταν φτάσεις το κάνεις με το σπαθί σου
και την αξιοπρέπεια σου». Και πόσο δίκαιο είχε. Γιατί πέραν της οποιαδήποτε επαγγελματικής «μανούβρας» προς την
επιτυχία … κάθε βράδυ ο καθένας μας πρέπει να κοιμάται με τη συνείδηση του (όσοι την διαθέτουν τουλάχιστον!). Και
την συνείδηση δεν μπορείς να την κοροϊδέψεις , ούτε να την ξεγελάσεις με διπλωματικά τερτίπια και υπεκφυγές. Είναι
εκεί και σου μιλάει και σου υπενθυμίζει ότι φέρθηκες … σκουληκιάρικα… για να πετύχεις κάτι που δεν άξιζες.
Η ηθική ακεραιότητα ( και τα business ethics) , η αίσθηση ότι είσαι δίκαιος και σωστός με τους ανθρώπους καθώς και
ότι δεν είσαι το φιλοχρήματο «ανθρωπάκι» που θα πουλούσε ακόμα και τη μάνα του για να βγάλει πέντε φράγκα
παραπάνω, ή που άγεται και φέρεται γλοιωδώς από τα εκάστοτε συμφέροντα, δεν είναι χαρακτηριστικά ενός manager
/ηγέτη;
Μάθημα Νο3 : Πάνω από όλα να είσαι … άνθρωπος και όπου μπορείς μέντορας!
Η αλήθεια είναι ότι με έχουν συγκινήσει και με έκαναν περίφανη πολλές φορές τα σχόλια που έχω ακούσει γι αυτόν τον
άνθρωπο. Πολλοί μου διηγήθηκαν το πώς του βοήθησε να προχωρήσουν στη ζωή τους, άλλοι πως τους βοήθησε να
λύσουν κάποιο σοβαρό πρόβλημα, άλλοι πάλι μιλούσαν για το πόσο σημαντικός υπήρξε για την εξέλιξη της καριέρας
τους. Δεν θα ξεχάσω τα λόγια ενός άλλου μεγάλου πια manager (τον οποίο επίσης θαυμάζω) που μου είχε πει ότι αν
βρίσκεται εκεί που βρίσκεται σήμερα το χρωστάει στο πως άνθρωπος αυτός τον έσπρωξε στο να επιλέξει μια
συγκεκριμένη καριέρα και να σπουδάσει. Ένας άλλος πάλι, μεγαλογιατρός, μιλάει για την αγάπη που του μετέδωσε για
τα γράμματα … και πως τον θυμάται ακόμα να μιλάει και να τους εμψυχώνει να συνεχίσουν να αναζητούν τη γνώση.
Εγώ η ίδια τον είδα να προσπαθεί να βοηθήσει ανθρώπους και να τους στηρίξει έστω και με μια καλή κουβέντα στη
σωστή στιγμή. Η ανθρώπινη πλευρά του απέναντι στους ανθρώπους … δεν του μείωσε ποτέ τη «δύναμη» του ως
manager. Αντίθετα, τον έκανε πιο αγαπητό – τον μετέτρεπε σε ηγέτη – και η ομάδα του λειτουργούσε ακόμα πιο
«δεμένα» και αποτελεσματικά. Το να είσαι ανθρώπινος δεν σημαίνει ότι είσαι αδύναμος. Η ανθρωπιά προϋποθέτει
ψυχική δύναμη. Αν μέσα σε όλα τα διοικητικά «τρεχάματα» βρίσκεις τον χρόνο να ακούσεις, να καταλάβεις, να
ψυχολογήσεις, να αφουγκραστείς … να νιώσεις τους ανθρώπους δίπλα σου τότε βγαίνεις διπλά κερδισμένος : γνωρίζεις
τους ανθρώπους σου και οι άνθρωποι σου γνωρίζουν εσένα. Μια διοικητική θέση δεν προϋποθέτει στο job description
ότι πρέπει να είσαι απάνθρωπος, κακότροπος και αναίσθητος. Οι πρακτικές του μοντέρνου management τονίζουν την
σημασία του mentoring, το χάρισμα του να ανακαλύπτεις ταλέντα (talent management) και να τα βοηθάς να εξελιχθούν
και την ενσυναίσθηση (empathy) – την ικανότητα να μπορείς να συναισθάνεσαι το πώς αισθάνονται οι άλλοι.Αυτά
λοιπόν για ακόμα μια φορά είναι τα χαρακτηριστικά ενός manager / ηγέτη …που τώρα μπορώ να τα αναγνωρίσω και με
την κατάλληλη ορολογία!
Μάθημα Νο 4: Οργάνωση … οργάνωση και πάλι οργάνωση , προετοιμασία, σοβαρότητα!
Η οργάνωση αυτού του ανθρώπου ήταν (και είναι) παροιμιώδης – στα πάντα! Πριν την ευρεία διάδοση τη φιλολογίας
περί «εταιρικής διακυβέρνησης» (πάλι η κατάλληλη ορολογία!) τα πάντα στον δικό του οργανισμό είχαν
καταγεγραμμένες διαδικασίες , υπεύθυνα άτομα, οργανογράμματα κλπ. Οι υποχρεώσεις όλων ήταν ξεκάθαρες καθώς και
το γεγονός ότι ήταν υπόλογοι για αυτές τις υποχρεώσεις. Για όλα υπήρχε ένα πρόγραμμα που έπρεπε να ακολουθείται.
Όπου και αν βρέθηκε όλα δούλευαν ρολόι…

3. Δεν υπήρξε μέρα που δεν προετοιμαζόταν ο ίδιος για τις αυριανές συναντήσεις, για επερχόμενες εκδηλώσεις, για ομιλίες
… για το οτιδήποτε. Δεν άφηνε (και ούτε αφήνει!) τίποτα στην τύχη και τίποτα για την τελευταία στιγμή. Αντιμετώπιζε
τη δουλειά του με τη δέουσα σοβαρότητα και ήταν αυστηρός (χωρίς να είναι ο μπαμπούλας!) όταν οι άλλοι δεν έπαιζαν
με τους εργασιακούς όρους που έθετε ή δεν σεβόντουσαν τη γραμμή ιεραρχίας. Αυτό που καταλάβαινα πάντα ήταν ότι οι
συνεργάτες του τον σεβόντουσαν όχι γιατί ήταν υποχρεωμένοι (λόγω της θέσης του) αλλά γιατί το ένιωθαν. Και αυτό
ήταν ακόμα μεγαλύτερη επιτυχία …
Μάθημα Νο 5 : Η έπαρση δεν βοήθησε ποτέ κανέναν …
Και όμως, αυτός ο άνθρωπος πήρε τόσα πτυχία, τόσες προαγωγές, τόσες βραβεύσεις …θεωρείται ένας επιτυχημένος
άνθρωπος με πολλά achievements στο ενεργητικό του (πολύ περισσότερα από ορισμένους που κορδώνουν σαν γύφτικα
σκεπάρνια που είδαν τον ίσκιο τους στο Θεό) ούτε μια φορά δεν έχει πει «Ξέρεις ποιος είμαι εγώ;»! Πάντα χαμηλών
τόνων, ήρεμος , απλός και προσιτός είναι έτοιμος να «μοιραστεί» τις γνώσεις και τις εμπειρίες του χωρίς φανφάρες, με
εκείνη τη πραότητα που έχουν οι άνθρωποι που πραγματικά ΑΞΙΖΟΥΝ σε αυτή τη ζωή. Δεν έχει να αποδείξει λεκτικά
τίποτα σε κανέναν…οι πράξεις του τα αποδεικνύουν. Δεν χρειάζεται να πείσει κανέναν για την αξία του … η αξία του
φαίνεται. Έτσι, σε κάνει να τον εκτιμάς ακόμα περισσότερο …
Θα μπορούσα να γράψω χιλιάδες σελίδες για τον άνθρωπο αυτό, αυτά είναι μόνο η «κορυφή» του παγόβουνου. Τα
πράγματα που έχω μάθει από αυτόν είναι χιλιάδες και είμαι πολύ τυχερή που τον έχω δίπλα μου να με καθοδηγεί στη
δική μου ζωή – σαν πρότυπο ζωής. Ξέρω πως αυτά που γράφω θα τον κάνουν ευτυχισμένο και περήφανο (και γω είμαι
περίφανη γι αυτόν) – πιο περήφανο και από την βράβευση της ίδιας την Ακαδημίας Αθηνών! . Του το χρωστάω όμως ,
όπως του χρωστάω και οτιδήποτε είμαι (αν είμαι) εγώ.
Ξέρω πως στην προσπάθεια να ακολουθήσω όλα αυτά που μου έμαθες σε αυτή τη ζούγκλα που ζούμε σήμερα …
δυσκολεύομαι λίγο παραπάνω και στεναχωριέμαι και που και που απογοητεύομαι. Ξέρω ότι μου είναι δύσκολο πολλές
φορές να αποδεχτώ πρόσωπα και καταστάσεις μέσα μου, γιατί «είδα» το σωστό σου να γίνεται πράξη. Αντλώ όμως δύναμη
από το δικό σου παράδειγμα … και ξέρω κατά βάθος πως το να κάνεις το σωστό τελικά «αξίζει τον κόπο» !Σ’ ευχαριστώ
μπαμπά…