Η εργασία "Η πνευματική ζωή στην Ελλάδα το 19ο αι." εκπονήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος της Ιστορίας Γ' Γυμνασίου.

1. ΠΝΕΤΜΑΣΙΚΗ ΖΩΗ ΢ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΣΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ
ΕΡΓΑ΢ΙΑ ΣΟΤ ΜΑΘΗΣΗ: ΘΟΔΩΡΗ
ΜΑΤΡΟΠΟΤΛΟΤ
ΚΑΘΗΓΗΣΡΙΑ: ΧΙΩΣΕΡΗ ΑΙΚΑΣΕΡΙΝΗ

2. Ανδρζασ Κριεηισ(Ηωγράφοσ)
• Γεννικθκε ςτθν Υδρα και ιταν γιοσ του
εμποροπλοιάρχου Δθμθτρίου Κριεηι (1738-
1840), γνωςτοφ και ωσ Χατηθμπίρε, γόνου τθσ
αρχοντικισ Τδραϊκισ οικογζνειασ Κριεηι.
Πικανότατα ιταν αδερφόσ του μετζπειτα
πρωκυπουργοφ Αντωνίου Κριεηι. ΢ποφδαςε
ηωγραφικι ςτο Παρίςι και αςχολικθκε με τισ
αγιογραφίεσ και τισ προςωπογραφίεσ. Με τθν
επιςτροφι του ςτθν Ελλάδα, διορίςτθκε
κακθγθτισ Ιχνογραφίασ ςτο Γυμνάςιο ΢φρου.
• Σα γνωςτά του ζργα είναι λιγοςτά και
φυλάςςονται ςτο Μουςείο Μπενάκθ, ςτο
Ιςτορικό αρχείο Υδρασ, ςτθν πινακοκικθ
Κουτλίδθ κ.α. Σα κυριότερα είναι οι
πρωςοπογραφίεσ του Χριςτοποφλου (1846) και
ενόσ μζλουσ τθσ οικογζνεια Κριεηι, θ άφιξισ
του Βαςιλζωσ Γεωργίου Αϋ κ.α.
• Απεβίωςε το 1880 και ιταν παντρεμζνοσ με
τθν Αρχόντω Ραφαλιά.

3. Νικόλαοσ Γφηθσ (Ηωγράφοσ)
• Ο Νικόλαοσ Γφηθσ ιταν ζνα από τα ζξι παιδιά του ξυλουργοφ Ονοφφριου Γφηθ και τθσ Μαργαρίτασ
Γφηθ, το γζνοσ Ψάλτθ, που ηοφςαν ςτο Σκλαβοχϊρι τθσ Τινου. Το 1850, θ οικογζνειά του μετοίκθςε
ςτθν Ακινα και ο μικρόσ Νικόλαοσ άρχιςε να παρακολουκεί μακιματα ςτθν Σχολι των Ωραίων
Τεχνϊν (μετζπειτα Ανωτάτθ Σχολι Καλϊν Τεχνϊν), αρχικά ωσ ακροατισ και, από το 1854 ζωσ το
1864, ωσ κανονικόσ ςπουδαςτισ.
• Με το τζλοσ των ςπουδϊν του, γνωρίςτθκε με τον πλοφςιο φιλότεχνο Νικόλαο Νάηο, με τθν
μεςολάβθςθ του οποίου ζλαβε υποτροφία από το Ευαγζσ Κδρυμα του Ναοφ τθσ Ευαγγελιςτρίασ
τθσ Τινου, προκειμζνου να ςυνεχίςει τισ ςπουδζσ του ςτθν Βαςιλικι Ακαδθμία Καλϊν Τεχνϊν του
Μονάχου.
• Τον Ιοφνιο του 1865, ο Γφηθσ ζφκαςε ςτο Μόναχο, όπου ςυνάντθςε τον ςυνάδελφο και φίλο του
Νικθφόρο Λφτρα. Ο τελευταίοσ τον βοικθςε ςτο να εγκλιματιςτεί γριγορα ςτο ςκλθρό γερμανικό
περιβάλλον. Πρϊτοι του δάςκαλοί του ςτο Μόναχο ιταν ο Χζρμαν Άνςουτσ (Hermann Anschütz)
και ο Αλεξάντερ Βάγκνερ (Alexander Wagner). Τον Ιοφνιο του 1868 ζγινε δεκτόσ ςτο εργαςτιριο
του Καρλ φον Πιλότυ (Karl von Piloty). Ολοκλιρωςε τισ ςπουδζσ του ςτο Μόναχο το 1871 και τον
Απρίλιο του 1872 επζςτρεψε ςτθν Ακινα, για να μετατρζψει το πατρικό του ςπίτι επί τθσ οδοφ
Θεμιςτοκλζουσ ςε ατελιζ. Μαηί με τον Νικθφόρο Λφτρα, ταξίδεψε το 1873 ςτθν Μικρά Αςία.
• Απογοθτευμζνοσ από τισ ςυνκικεσ τθσ Ελλάδασ, τον Μάιο του 1874 εγκατζλειψε τθν Ακινα και
επζςτρεψε ςτο Μόναχο, όπου ζμελλε να ηιςει για το υπόλοιπο τθσ ηωισ του. Το 1876, ταξίδεψε
παρζα με τον Νικθφόρο Λφτρα ςτο Παρίςι. Ζναν χρόνο αργότερα νυμφεφκθκε τθν Άρτεμθ
Νάηου, με τθν οποία απζκτθςε τζςςερισ κόρεσ — τθν Πθνελόπθ (γεν. 1878, πζκανε μόλισ δϊδεκα
θμερϊν), τθν Μαργαρίτα-Πθνελόπθ (γεν. 1879), τθν Μαργαρίτα (γεν. 1881) και τθν Ιφιγζνεια (γεν.
1890) — και ζναν γιο — τον Ονοφφριο-Τθλζμαχο (γεν. 1884).
• Το 1880 ανακθρφχκθκε ςε επίτιμο μζλοσ τθσ Ακαδθμίασ Καλϊν Τεχνϊν του Μονάχου και το 1888
εκλζχκθκε τακτικόσ κακθγθτισ ςτο ίδιο ίδρυμα. Το 1881 πζκανε θ μθτζρα του και ζναν χρόνο μετά
πζκανε και ο πατζρασ του. Το 1895 επιςκζφκθκε για τελευταία φορά τθν Ελλάδα, τθν οποία ποτζ
δεν ξζχαςε και πάντα νοςταλγοφςε. Προςβεβλθμζνοσ από λευχαιμία, πζκανε ςτο Μόναχο ςτισ
αρχζσ του 1901. Λζγεται ότι τα τελευταία του λόγια ιταν: «Λοιπόν ασ ελπίηωμεν και ασ ηθτοφμεν
να είμεκα εφκυμοι!» Θ ςορόσ του ενταφιάςτθκε ςτο Βόρειο Νεκροταφείο του Μονάχου.

4. Το ζργο του Νικόλαου Γφηθ
• Ο Νικόλαοσ Γφηθσ αποτελεί ζναν από τουσ ςθμαντικότερουσ εκπροςϊπουσ του
ακαδθμαϊκοφ ρεαλιςμοφ του φςτερου 19ου αι., του ςυντθρθτικοφ εικαςτικοφ
κινιματοσ που είναι γνωςτό ωσ «Σχολι του Μονάχου», τόςο ςε ελλθνικό όςο και
ςε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Συμμετείχε και βραβεφτθκε ςε πάρα πολλζσ ελλθνικζσ
και ευρωπαϊκζσ εκκζςεισ, από το 1870 ζωσ το 1900. Μάλιςτα, μετά τον κάνατό
του, το 1901 τιμικθκε με ζκκεςθ ζργων του ςτθν 8θ Διεκνι Καλλιτεχνικι Ζκκεςθ
του Γκλαςπαλάςτ (Glaspalast).
• Σπουδαςτισ ςτθν Ακαδθμία του Μονάχου, ενςτερνίςκθκε όλεσ τισ αρχζσ των
γερμανϊν δαςκάλων του φτιάχνοντασ ζργα ςπάνιασ επιδεξιότθτασ μζςα ςτα όρια
του ιςτορικοφ ρεαλιςμοφ και τθσ θκογραφίασ. Με τα ζργα του — ειδικά αυτά τθσ
νεότθτάσ του — ζλαβε τον χαρακτθριςμό «γερμανικότεροσ των Γερμανϊν» και
επαινζκθκε με το παραπάνω από τουσ τεχνοκριτικοφσ και τον Τφπο τθσ εποχισ.
• Δφο από τα μεγάλα «γερμανικά» του ζργα — οι Ελεφκερεσ τζχνεσ και τα
πνεφματα τθσ καλλιτεχνικισ βιοτεχνίασ, που κοςμοφςαν τθν οροφι Μουςείου
Διακοςμθτικϊν Τεχνϊν του Καϊηερςλάουτερν (1878–1880), και Ο κρίαμβοσ τθσ
Βαυαρίασ, που κοςμοφςε τθν αίκουςα ςυνεδριάςεων του Μουςείου
Διακοςμθτικϊν Τεχνϊν τθσ Νυρεμβζργθσ (1895–1899) — καταςτράφθκαν κατά
τον Βϋ Παγκ. Πόλεμο.
• Μερικά από τα ζργα του, όπωσ Σα αρραβωνιάςματα (1875) και Σο κρυφό ςχολειό
(1885, ςυλλογι Εμφιετηόγλου), βαςίηονται ςε προφορικοφσ κρφλουσ τθσ εποχισ
τθσ Τουρκοκρατίασ, των οποίων θ αντιςτοιχία ςτθν ιςτορικι πραγματικότθτα
αμφιςβθτείται ςιμερα, χωρίσ βζβαια αυτό να μειϊνει τθν καλλιτεχνικι αξία των
παραπάνω ζργων.

5. Ζργα

6. Θεόφιλοσ Χάνςεν (Αρχιτζκτονασ)
• Ο Θεόφιλοσ Χάνςεν ιταν Δανόσ
αρχιτζκτονασ, εκπρόςωποσ του
νεοκλαςικιςμοφ. Ζγινε ιδιαίτερα
γνωςτόσ για τισ καταςκευζσ του
ςτθ Βιζννθ, κακϊσ και για τα ζργα
του ςτθν Ακινα, μεταξφ των
οποίων είναι θ Σιναία Ακαδθμία
και θ Βαλλιάνειοσ Εκνικι
Βιβλιοκικθ , τα οποία, μαηί με το
Πανεπιςτιμιο Ακθνϊν, ζργο τοφ
αδελφοφ του, Χριςτιανοφ
Χάνςεν, απαρτίηουν τθ λεγόμενθ
«νεοκλαςικι τριλογία τθσ
Ακινασ».
• Το 1884 ο Φραγκίςκοσ Ιωςιφ του
απζνειμε τον τίτλο του Βαρόνου
(Freiherr).

7. Χανσ Κρίςτιαν Χάνςεν (Αρχιτζκτονασ)
• O Χανσ Κρίςτιαν Χάνςεν ιταν
Δανόσ αρχιτζκτονασ,
μεγαλφτεροσ αδελφόσ του
Θεόφιλου Χάνςεν. Σε ςχζδια του
βαςίςτθκε θ καταςκευι του
κτιρίου του παλαιοφ
Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν. Ζκτιςε
επίςθσ το Γενικό Νοςοκομείο
τθσ Κοπεγχάγθσ
(Kommunehospitalet) (1859-
1863), με εμφανείσ Βυηαντινζσ
επιρροζσ, και το Μζγαρο
Καντακουηθνοφ.

8. Διονφςιοσ Σολωμόσ (Γράμματα)
• Ο Διονφςιοσ Σολωμόσ (8 Απριλίου 1798 - 9 Φεβρουαρίου 1857) ιταν Ζλλθνασ
ποιθτισ, περιςςότερο γνωςτόσ για τθ ςυγγραφι του ποιιματοσ Φμνοσ εισ τθν
Ελευκερίαν, οι πρϊτεσ δφο ςτροφζσ του οποίου ζγιναν ο εκνικόσ φμνοσ τθσ
Ελλάδασ. Κεντρικό πρόςωπο τθσ Επτανθςιακισ ςχολισ, ο Διονφςιοσ Σολωμόσ
κεωρικθκε και κεωρείται ο εκνικόσ ποιθτισ τθσ Ελλάδασ, όχι μόνον γιατί
ζγραψε τον Εκνικό Φμνο, αλλά και γιατί αξιοποίθςε τθν προγενζςτερθ ποιθτικι
παράδοςθ (κρθτικι λογοτεχνία, Δθμοτικό τραγοφδι) και ιταν ο πρϊτοσ που
καλλιζργθςε ςυςτθματικά τθ δθμοτικι γλϊςςα και άνοιξε τον δρόμο για τθ
χρθςιμοποίθςι τθσ ςτθ λογοτεχνία, αλλάηοντασ ακόμθ περιςςότερο τθ ςτάκμθ
τθσ. Σφμφωνα με τισ απόψεισ του δθμιουργοφςε «από τον ρωμαντιςμό μαηί με
τον κλαςικιςμό ζνα *...+είδοσ μιχτό, αλλά νόμιμο*...+».
• Εκτόσ από τον Υμνο εισ τθν Ελευκερίαν, τα ςπουδαιότερα ζργα του είναι: Ο
Κρθτικόσ, Ελεφκεροι Πολιορκθμζνοι, Ο Πόρφυρασ, Η Γυναίκα τθσ Ζάκυκοσ,
Λάμπροσ. Το βαςικό χαρακτθριςτικό τθσ ποιθτικισ παραγωγισ του είναι θ
αποςπαςματικι μορφι: κανζνα από τα ποιιματα που ζγραψε μετά τον Φμνο
εισ τθν Ελευκερίαν δεν είναι ολοκλθρωμζνο και με ελάχιςτεσ εξαιρζςεισ,
τίποτα δεν δθμοςιεφτθκε από τον ίδιο. Ο Κϊςτασ Βάρναλθσ περιζγραψε
εφςτοχα τθν αποςπαςματικότθτα του ςολωμικοφ ζργου με τθ φράςθ «...(Ο
Σολωμόσ) πάντα τα ζγραφε, αλλά ποτζσ του δεν τα ζγραψε».

9. Τα κυριότερα ζργα του
• Τα πρϊτα ποιιματα του Σολωμοφ, αυτά τθσ Ηακυνκινισ περιόδου, ιταν κυρίωσ ςφντομα
ςτιχουργιματα ςτα πρότυπα των ιταλικϊν ποιθμάτων, ςτο κλίμα του αρκαδιςμοφ (για παράδειγμα
Ο κάνατοσ του βοςκοφ, Ευρυκόμθ), αλλά και του πρϊιμου ρομαντιςμοφ (Σρελι μάνα). Πρϊτοσ
ςθμαντικόσ ςτακμόσ είναι ο Υμνοσ εισ τθν Ελευκερίαν (1823), χάρθ ςτον οποίο κακιερϊκθκε ωσ
εκνικόσ ποιθτισ και απζκτθςε τθ φιμθ που απολάμβανε ωσ το κάνατό του. Θ δεκαετία 1823-1833
είναι κακοριςτικι για τθν μετζπειτα εξζλιξι του. Τότε ο ποιθτισ προςπάκθςε να εγκαταλείψει τθν
ευκολία του αυτοςχεδιαςμοφ και άφθςε οριςτικά τον νεοκλαςικιςμό των ποιθμάτων Υμνοσ εισ τθν
Ελευκερίαν, Ωδι ςτον κάνατο του Λόρδου Βφρωνα και Εισ Μάρκο Μπότςαρθ, το μόνο ποίθμα που
αφιερϊνεται ςε αγωνιςτι του '21.
• Το 1824 ςυνζκεςε τον Διάλογο για τθ γλϊςςα. Συμμετζχουν τρία πρόςωπα: ο ποιθτισ, ο φίλοσ (ςε
πρϊτο ςχεδίαςμα αναφζρεται ότι είναι ο Σπ. Τρικοφπθσ) και ο ςοφολογιότατοσ, αλλά ςτο
μεγαλφτερο τμιμα ςυηθτοφν μόνο ο ποιθτισ και ο λόγιοσ. Ο ποιθτισ προςπακεί να αποδείξει ότι θ
κακαρεφουςα είναι μια τεχνθτι γλϊςςα που δεν τθν ζχει ανάγκθ οφτε ο λαόσ οφτε θ λογοτεχνία.
Υποςτθρίηει μια λογοτεχνικι γλϊςςα που κα ςτθρίηεται ςτθ γλϊςςα του λαοφ, αλλά βζβαια κα
είναι επεξεργαςμζνθ από τον ποιθτι, με τθ χαρακτθριςτικι φράςθ:«υποτάξου πρϊτα ςτθ γλϊςςα
του λαοφ και αν είςαι αρκετόσ, κυρίεψζ τθν». Χρθςιμοποιεί τα επιχειριματα του γαλλικοφ
διαφωτιςμοφ για τθ χριςθ των εκνικϊν γλωςςϊν και με παραδείγματα από τθν ιταλικι ποίθςθ
προςπακεί να αποδείξει ότι καμία λζξθ από μόνθ τθσ δεν είναι χυδαία, αλλά αποκτά τθν ιδιαίτερθ
αξία τθσ μζςα ςτο ποίθμα, ςε ςυνδυαςμό με τισ άλλεσ λζξεισ. Στο τζλοσ του ζργου ο ποιθτισ
εγκαταλείπει τα ορκολογικά επιχειριματα και εκφράηει τισ απόψεισ του με πάκοσ.
• Το διάςτθμα 1824-1826 άρχιςε να επεξεργάηεται το ποίθμα Λάμπροσ, το οποίο δεν
ολοκλθρϊκθκε. Ο Λάμπροσ είναι ζνασ ακραίοσ ρομαντικόσ ιρωασ: ζχει κάνει ςχζςθ με μια νεαρι
κοπζλα, τθ Μαρία, και ζχουν αποκτιςει τζςςερα παιδιά χωρίσ να παντρευτοφν. Τα παιδιά τουσ τα
ζβαλε ςε ζνα ορφανοτροφείο. Όςον καιρό πολεμοφςε κατά του Αλι Παςά, ςυναντικθκε με τθν
κόρθ του χωρίσ να τθν αναγνωρίςει, και ζκανε ερωτικό δεςμό μαηί τθσ. Όταν τελικά ανακάλυψε τθν
αιμομιξία, από κάποια ςθμάδια που είχε θ κόρθ, και τθσ το ομολόγθςε, θ κοπζλα αυτοκτόνθςε.
Επιςτρζφοντασ ςτο ςπίτι του ο Λάμπροσ αναγκάςτθκε να ομολογιςει ςτθ Μαρία το ζγκλθμά του
και κατζφυγε ςε μια εκκλθςία για να βρει γαλινθ. Εκεί όμωσ θ Θεία Δίκθ του ζςτειλε τα
φαντάςματα των τριϊν αγοριϊν του που τον καταδίωξαν. Ο ιρωασ, κυνθγθμζνοσ, γκρεμίςτθκε
τελικά από ζνα βράχο και θ Μαρία, που είχε ιδθ τρελακεί, ζπεςε ςτθ λίμνθ ελπίηοντασ ότι ςτον
ουρανό κα ζβριςκε επιτζλουσ τθ γαλινθ.

10. Ο Ύμνοσ εισ τθν Ελευκερίαν και θ
κακιζρωςθ του ποιθτι
• Ο πρϊτοσ ςθμαντικόσ ςτακμόσ ςτθν ελλθνόγλωςςθ δθμιουργία του
Σολωμοφ ιταν ο Υμνοσ εισ τθν Ελευκερίαν που ολοκλθρϊκθκε τον Μάιο
του 1823, ποίθμα εμπνευςμζνο από τθν ελλθνικι επανάςταςθ του 1821.
Το ποίθμα δθμοςιεφκθκε και ςτθν Ελλάδα (το 1824 ςτο πολιορκοφμενο
Μεςολόγγι) και ςτθν Ευρϊπθ (1825 ςτο Παρίςι, ςε γαλλικι μετάφραςθ,
αργότερα και ςε άλλεσ γλϊςςεσ) και θ φιμθ του ποιθτι εξαπλϊκθκε πζρα
από τα ςτενά όρια του νθςιοφ του. Σε αυτό το ζργο εξ άλλου οφείλεται
και θ εκτίμθςθ που απολάμβανε ο Σολωμόσ μζχρι τον κάνατό του, αφοφ
τα υπόλοιπα ζργα του ιταν γνωςτά μόνο ςτον ςτενό κφκλο των
καυμαςτϊν και «μακθτϊν» του. Με τον Υμνο εισ τθν Ελευκερίαν άρχιςε
μια ςθμαντικι περίοδοσ για τθν μετζπειτα διαμόρφωςθ του ποιθτι: είναι
θ εποχι ςτθν οποία ζχει κατακτιςει πλζον τθν γλϊςςα και προςπακεί να
δοκιμαςτεί ςε ςυνκετότερεσ μορφζσ, να διευρφνει τον κφκλο των
εμπνεφςεϊν του και να εγκαταλείψει τθν ευκολία του αυτοςχεδιαςμοφ.
Καρπόσ των αναηθτιςεων αυτισ τθσ περιόδου ιταν θ Ωδι εισ το κάνατο
του Λόρδου Μπάιρον, ποίθμα που ζχει πολλά κοινά ςτοιχεία με τον Φμνο
αλλά και πολλζσ αδυναμίεσ, Η Καταςτροφι των Ψαρϊν, ο Διάλογοσ, που
αναφζρεται ςτθν γλϊςςα (βλζπε παρακάτω), θ Γυναίκα τθσ Ζάκυκοσ.

12. Ευχαριςτώ για τθν προςοχι ςασ!