Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Energy security supply of eu, natural gas case
1. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ
ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης:
«Η περίπτωση του φυσικού αερίου»
Κολοκούρης Κυριάκος
Ιούνιος 2009
Μυτιλήνη
1
2. Επιβλέπουσα Καθηγήτρια:
Ηλέκτρα Πετράκου, Επίκουρος Καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου
Αιγαίου
Μέλη της Επιτροπής:
Θανάσης Γιαννακόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Στατιστικής του
Οικονομικού Πανεπιστήμιου Αθηνών
Ιωάννης Χωριανόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Γεωγραφίας του
Πανεπιστημίου Αιγαίου
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Καταρχήν, θα ήθελα να ευχαριστήσω την Ηλέκτρα Πετράκου η οποία ως
επιβλέπουσα καθηγήτρια, με ενθάρρυνε να ασχοληθώ με το συναρπαστικό αντικείμενο
του φυσικού αερίου, βοηθώντας με καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της μελέτης,
είτε μέσω των διεξοδικών συζητήσεων πάνω σε ενεργειακά θέματα που είχαμε, είτε
παρέχοντας μου πολύτιμες συμβουλές, συμβάλλοντας τα μέγιστα στην ολοκλήρωση της
παρούσας μελέτης. Θα ήθελα να επίσης να εκφράσω ευχαριστίες μού στα μέλη της
επιτροπής Γιαννακόπουλο Θανάση και Χωριανόπουλο Ιωάννη οι οποίοι ανταποκρίθηκαν
οποιαδήποτε στιγμή απευθύνθηκα για τη βοήθεια τους. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους
τους καθηγητές του Τμήματος Γεωγραφίας οι οποίοι μέσω των μαθημάτων τους
εμπλούτισαν σημαντικά τις γνώσεις μου πάνω σε θέματα που άπτονται τον χώρο της
επιστήμης της Γεωγραφίας. Όπως, επίσης και τους φίλους και συμφοιτητές μου με τους
οποίους βίωσα αξέχαστές στιγμές κατά την φοιτητική πορεία μου στη Μυτιλήνη.
Τέλος, θα ήθελα να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένεια μου∙ στους γονείς
μου Παναγιώτη και Άννα Κωνσταντάκη, στην αδελφή μου Δήμητρα και στις γιαγιάδες
μου Δήμητρα και Χαρίκλεια μαζί με τους οποίους γαλουχήθηκα και οι οποίοι όλα αυτά
χρόνια μου προσέφεραν αφειδώς ηθική και υλική υποστήριξη.
2
3. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
1. Εισαγωγή……………………………………………………..……………..… 9
2. Διαστάσεις της ενεργειακής ασφάλειας………...………..…………….11
2.1 Η έννοια της εθνικής ασφάλειας…………………….........………………..11
2.2 Η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού…………….………………......13
2.3 Ενεργειακή Κρίση………………………………..……………………...….16
2.4 Μετρώντας την ενεργειακή ασφάλεια…………….……………………....17
2.5 Ενεργειακή Πολιτική……………………………….…...……….………...18
2.5.1 Η τρωτότητα λόγω εισαγωγών………………….……………...……20
2.6 Μέσα της ενεργειακής πολιτικής…………………….……………………20
2.6.1 Η διαφοροποίηση……………………………..……………...….……..21
2.6.2 Η ευελιξία του ενεργειακού συστήματος…………………...…...…….21
2.6.3 Τα στρατηγικά αποθέματα……………………………….…....….……22
2.7 To παγκόσμιο σύστημα και η ενεργειακή ασφάλεια σήμερα…….…..….22
2.7.1 Γεωπολιτικοί κίνδυνοι και ενεργειακή ασφάλεια ……....…….…….…23
2.8 Οργανισμοί…………………………………...……………….……………24
2.8.1 Διμερείς συνεργασίες
2.8.1.1 Η Ευρώ-μεσογειακή Συνεργασία………………..………....….…….24
2.8.1.2 Το Συμβούλιο Συνεργασία των Κρατών του Κόλπου……….….…..25
2.8.2 Πολυμερείς συνεργασίες
2.8.2.1 Οργανισμός Πετρελαιοπαραγωγών Κρατών……………….………..25
2.8.2.2 Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας……………………….…………..27
2.8.2.3 Φόρουμ Εξαγωγικών Κρατών Φυσικού Αερίου………….………….28
2.8.2.4 Το Διεθνές Φόρουμ Ενέργειας………………………….............……29
2.8.2.5 Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας Ευξείνου Πόντου.............….29
3. Το φυσικό αέριο………………………………………..………………....31
3.1 Η Ιστορία του φυσικού αερίου………………………..……………………32
3.2 Η σημερινή κατάσταση………………………………..………………...…34
3.2.1 Ζήτηση……………………………………..…………………………...…34
3
4. 3.2.2 Αποθέματα……………………………..…………………………….……36
3.2.3 Παραγωγή ………………….…………………….………………………37
3.2.4 Επενδύσεις…………………………….………….………….……………38
3.2.5 Το διαπεριφερειακό εμπόριο……………………………………………..39
3.3 Το Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο(Υ.Φ.Α.)……………..…………..………41
4. Ευρωπαϊκή Ένωση και φυσικό αέριο………………..……..……….43
4.1 Ο Ενεργειακός τομέας της Ευρωπαϊκής Ένωσης………..……..……...…43
4.2 Ο τομέας του φυσικού αερίου……………………………..…….…………46
4.2.1 Ο τομέας του Υγροποιημένου Φυσικού Αέριου (ΥΦΑ)…..…….….…..50
4.3 Το Ευρωπαϊκό δίκτυο μεταφοράς φυσικού αερίου…………...………….51
4.3.1 Οι Ρωσικοί αγωγοί προς την ευρωπαϊκή αγορά…………...….………..51
4.3.1.1 Ο Ουκρανικός διάδρομος ………………………..…….……………51
4.3.1.2 Ο αγωγός Yamal-Europe……………………….….…….…………..52
4.3.1.3 Ο αγωγός Blue Stream………………………………...….……...…..53
4.3.2 Οι Νορβηγικοί αγωγοί προς την Ευρωπαϊκήαγορά…….…....……...….54
4.3.3 Οι Αλγερινοί αγωγοί προς την Ευρωπαϊκή αγορά ……….....…….……55
4.3.4 Οι Λιβυκοί αγωγοί προς την Ευρωπαϊκή αγορά………….....…….……56
4.3.5 Άλλοι αγωγοί προς την Ευρωπαϊκή αγορά……………….….....……….56
4.4 Ο Νότιος ενεργειακός Διάδρομος Κασπίας – Ε.Ε. ………...……...……...56
5. Η Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Πολιτική……………….........…..………58
5.1 Ιστορική Εξέλιξη………………………………………………......………..58
5.2 Η Συνθήκη τουΕνεργειακούΧάρτη…………………….………..….……..61
5.2.1 Το περιεχόμενο της Συνθήκης του Ενεργειακού Χάρτη…...…….……62
5.3 Η Λευκή Βίβλος…………………………………………………….…….…63
5.4 Η Πράσινη Βίβλος του 2000…………………………………..…...…….…63
5.5 Μια ενιαία Ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου………………....…..….…64
5.5.1. Οι Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (EC Directives) .…….......….65
5.6 Τα Διευρωπαϊκά Δίκτυα Ενέργειας (ΤΕΝ-Ε) …………………….………66
5.7 Το πρόγραμμά INOGATE…………………………………..……...………71
5.8 Το πρόγραμμα TACIS……………………….……………….….…..…..…71
5.9 Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ)…………………..…..…..…72
4
5. 5.9.1 Χρηματοδοτήσεις της ΕΤΕπ στον ενεργειακό τομέα…………...…..…73
5.10 Η Ενεργειακή Κοινότητα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης……......……73
5.10.1 Οι στόχοι της Ενεργειακής Κοινότητας………………………………..74
6. Η Ρωσία και η ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ………...........………75
6.1 Ο Ρωσικός τομέας φυσικού αερίου………………….……....…...……......75
6.2 Η Gazprom……………………………………………………..…...………77
6.3 Τα ρωσικά αποθέματα μελλοντικά……………………….....…….……….78
6.4 Η Ρωσο-ουκρανικές διαμάχες φυσικού αερίου…………….…….…….…80
6.4.1 Σχέσεις Ρωσίας Ουκρανίας πριν από το 2006…………………...…….80
6.4.2 Η κρίση του Ιανουαρίου 2006 ………………...…......…….………….82
6.4.3 H κατάσταση από το 2006-2008 …………...……….…..…………….82
6.4.4 Η κρίση του 2009…………………………...………...……………….84
7. Η ενεργειακή σημασία της περιοχής της Κασπίας Θάλασσας
………………………………………………………....……….…………..…….85
7.1 Φυσικό αέριο στην ευρύτερη περιοχή της Κασπίας – Μ. Ανατολής
……………………………………………………….…........…………………...86
7.1.1 Αζερμπαϊτζάν……………………………………….……………………..87
7.1.2 Καζακστάν………………………………………………………………...87
7.1.3 Ουζμπεκιστάν…………………………………..…..……………………..88
7.1.4 Τουρκμενιστάν………………………………….……..………………….88
7.1.5 Ιράν………………………………………………...………………………89
7.2 Κίνδυνοι στην ευρύτερη περιοχή της Κασπίας και του
Καυκάσου…………………………………………...…….…………………….91
7.2.1 Το νομικό καθεστώς της Κασπίας θάλασσας….…..……..……………..92
7.2.2 Αμπχαζία……………………………………….…..………..…………….94
7.2.3 Ναγκόρνο Καραμπάχ ………………………….…………………………95
7.2.4 Τσετσενία……………………………………..……..……..……………...96
7.2.5 Οσετία……………………………….……………..…..….………………96
8. Συμπεράσματα……………………………..………..…..………………..97
Βιβλιογραφία……………………………….……..……..…………………100
5
6. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι, Οι σχεδιαζόμενοι αγωγοί φυσικού αερίου προς την
Ευρωπαϊκή αγορά…………………………………………………………104
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ, Χάρτες…………………………………………...........118
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ
Γράφημα 1: H πρωτογενής ενεργειακή κατανάλωση στην ΕΕ το 1991
και το 2006……………………………………………………………………….….43
Γράφημα 2: Η εξέλιξή της κατανάλωσης φυσικού αερίου στην ΕΕ………………..46
Γράφημα 3: H εξέλιξη της παραγωγής φυσικού αερίου στην Ευρώπη……………..48
Γράφημα 4: Οι ρωσικές εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη (2004-2006)
…………………………………………………………………….……………52
Γράφημα 5: H ρωσική παραγωγή φυσικού αερίου (1985-2006) …………….……..75
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ
Πίνακας 1: Η παγκόσμια πρωτογενής ζήτηση σε φυσικό αέριο…………………….35
Πίνακας 2: Οι μεγαλύτεροι παραγωγοί σε φυσικό αέριο το 2007……...…….……..37
Πίνακας 3: Οι μεγαλύτεροι εξαγωγείς φυσικού αερίου το 2007…………........……39
Πίνακας 4: Κατανάλωση ανά τύπο καυσίμου στην ΕΕ το 2006…….……..……….45
Πίνακας 5: Εξάρτηση από εισαγωγές στην ΕΕ των 27, το 2006…………..….…… 47
Πίνακας 6: Τα αποθέματα φυσικού αερίου στην ΕΕ στα τέλη
του 2007……………………………………………….……...……………..……….47
Πίνακας 7: Βαθμός εξάρτησης των κρατών της ΕΕ σε εισαγωγές
φυσικού αερίου το 2007……………………………………………….…….……… 49
Πίνακας 8: Οι ευρωπαϊκές εισαγωγές φυσικού αερίου ανά κράτος το
2007………………………………………………………………..................….…...49
Πίνακας 9: Το εμπόριο ΥΦΑ στην Ευρώπη, εισαγωγές το 2007……..………….…50
6
7. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ
Εικόνα 1: Τα αποδεδειγμένα παγκόσμια αποθέματα φυσικού
αερίου……………………………………………………….……………...……....……36
Εικόνα 2: Τα αποθέματα φυσικού αερίου ανά γεωγραφική περιοχή και ζήτησης και της
παραγωγής…………………………………………………..………...…………....……38
Εικόνα 3: Οι ροές του παγκόσμιου εμπορίου φυσικού αερίου το 2007….……………..40
Εικόνα 4: Το Ευρωπαϊκό δίκτυο φυσικού αερίου το 1965……………….........…..……51
Εικόνα 5: Οι Νορβηγικοί αγωγοί προς την Ευρώπη…………………….…...…....……54
Εικόνα 6: Αλγερινοί αγωγοί προς την Ευρώπη………………………….……...………55
Εικόνα 7: O Νότιος ενεργειακός διάδρομος Κασπίας-ΕΕ……………….………...……57
Εικόνα 8: Τα έργα διασύνδεσης φυσικού αερίου στη Λεκάνη της Μεσογείου……...…70
Εικόνα 9: Το ρωσικό δίκτυο και τα αποθέματα φυσικού αερίου…….…………...…….79
Εικόνα 10: Οι αγωγοί που διασχίζουν το ουκρανικό έδαφος………….………………..80
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ
Ένθεμα 1: Τι είναι το φυσικό αέριο……………………………..………………………31
Ένθεμα 2: Το Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο (ΥΦΑ)…………….…………….……….33
Ένθεμα 3: Η συνεργασία Ρωσίας-Αλγερίας…………………………………..……..
Ένθεμα 4: O Ενεργειακός Διάλογος ΕΕ-Ρωσίας……………..……………….……………76
7
9. 1. Εισαγωγή
Η διαθεσιμότητα ενεργειακών πόρων αποτελεί ζήτημα ύψιστης σημασίας για τις
σημερινές ανθρώπινες κοινωνίες. Η αδυναμία πρόσβασης σε ενεργειακούς πόρους και σε
σταθερό ενεργειακό εφοδιασμό εμποδίζει την οικονομική και ανθρώπινη ανάπτυξη, ενώ
θέτει προσκόμματα στην επίτευξη κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής
προόδου παγκοσμίως. Η πρόσβαση σε αξιόπιστη και οικονομικά προσιτή ενέργεια
παρέχει τη βάση για θέρμανση, φωτισμό, κίνηση, τηλεπικοινωνίες ανάπτυξη της
αγροτικής και βιομηχανικής ικανότητας παραγωγής στη σύγχρονη κοινωνία. Ενώ
αποτελεί βασικό μέσο για την εξασφάλιση της εθνικής ασφάλειας και κυριαρχίας των
κρατών.
Σήμερα, βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σημείο της παγκόσμιας ανάπτυξης, στο
οποίο περισσότεροι άνθρωποι παρά ποτέ εξαρτώνται σε τόσο μεγάλο βαθμό από την
χρήση ενεργειακών πόρων. Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις όπου έχει να
αντιμετωπίσει ο πλανήτης κατά το προσεχές χρονικό διάστημα είναι η περαιτέρω
ραγδαία αύξηση της ζήτησης σε ενεργειακούς πόρους. Σύμφωνα με τις πιο μετριοπαθείς
προβλέψεις διεθνών οργανισμών, η παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση μέχρι το 2030
αναμένεται να αυξηθεί κατά 55% σε σχέση με το 2005 (ΙΕΑ, 2006). Αυτό το μέγεθος
προκύπτει πρώτον, λόγω της αναβάθμισης του βιοτικού επιπέδου σε παγκόσμιο επίπεδο,
δεύτερον εξαιτίας της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης των αναπτυσσόμενων
οικονομιών και ιδιαίτερα των αναδυόμενων οικονομιών της Κίνας, Ινδίας και Βραζιλίας
και τρίτον της παγκόσμιας δημογραφικής μεγέθυνσης, ο παγκόσμιος πληθυσμός το 2030
αναμένεται να αγγίζει τα 8.2 δις κατοίκους σε σχέση με τα 6.4 δις το 2005.
Από την άλλη πλευρά, η διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση αναμένεται να καλυφθεί
κατά κύριο λόγο από ορυκτά συμβατικά καύσιμα όπως το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο
και ο άνθρακας. Ειδικότερα, το φυσικό αέριο προβλέπεται να είναι το προτιμώμενο
καύσιμο, διότι είναι πιο φιλικό απέναντι στο περιβάλλον και πιο αποδοτικό σε σχέση με
τα υπόλοιπα συμβατικά καύσιμα. Επιπλέον, ο τομέας και η αγορά του φυσικού αερίου σε
αρκετές περιοχές του κόσμου διαθέτει τεράστια περιθώρια ανάπτυξης, εξάλλου
υπάρχουν αρκετά ανεκμετάλλευτα αποθέματα τα οποία θα είναι σε θέση να
ικανοποιήσουν τις παγκόσμιες ενεργειακές ανάγκες κατά τις επόμενες δεκαετίες.
9
10. Παρόλα αυτά, το μεγαλύτερο μέρος των κοιτασμάτων φυσικού αερίου τυγχάνει να
βρίσκονται είτε σε εξαιρετικά ασταθείς πολιτικά περιοχές (Μέση Ανατολή, Κασπία
θάλασσα, Αφρική) είτε σε δυσπρόσιτες και απομακρυσμένες τοποθεσίες σε μεγάλη
απόσταση από τα κύρια κέντρα που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη κατανάλωση και
αυξανόμενη ζήτηση (Ευρώπη, Βόρεια Αμερική, Άπω Ασία)
Ειδικά, στον Ευρωπαϊκό χώρο εγείρονται σοβαρές ανησυχίες για την ασφάλεια της
ενεργειακής τροφοδοσίας, ιδιαίτερα σε φυσικό αέριο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα.
αποτελεί το μεγαλύτερο καταναλωτή σε εισαγόμενο φυσικό αέριο σε παγκόσμιο επίπεδο,
ενώ τα Ευρωπαϊκά αποθέματα εισέρχονται σε μια φάση σταδιακής μείωσης της
παραγωγής. Την ίδια στιγμή η συμμετοχή του φυσικού αέριο στην παραγωγή ηλεκτρικής
ενέργειας και η κατανάλωση αυτού για οικιακή και βιομηχανική χρήση, κατά την
επόμενη δεκαετία αναμένεται να αυξάνεται με ετήσιους ρυθμούς οι οποίοι θα αγγίζουν
το 2%. Η εξάρτηση της ΕΕ από εισαγωγές σε αέριο ξεπερνάει αυτή τη στιγμή το 60% οι
οποίες προέρχονται κατά κύριο λόγο από περιοχές που χαρακτηρίζονται από δυνητικούς
πολιτικό-οικονομικούς κινδύνους (Ρωσία, Βόρεια Αφρική κλπ) πράγμα το οποίο
ενδέχεται να επιφυλάξει προβλήματα στην ενεργειακή της ασφάλεια μελλοντικά
(Eurostat, 2008).
Επιπλέον, ο δεδομένος περιορισμός σε άφθονους ενεργειακούς πόρους, θα
οδηγήσει αναπόφευκτα την ΕΕ στον ανταγωνισμό με άλλα κράτη (ή ομάδες κρατών)
καταναλωτές για τον έλεγχο των υπαρχόντων (π.χ. κοιτάσματα της ευρύτερης περιοχής
της Κασπίας και της Κεντρικής Ασίας) ή των νέων πηγών σε φυσικό αέριο ανά τον
κόσμο. Οι προβλέψεις για την αύξηση της Ευρωπαϊκής ενεργειακής ζήτησης
καταδεικνύουν ως ξεκάθαρη πρόκληση τη δημιουργία μιας ενιαίας Ευρωπαϊκής
ενεργειακή πολιτικής, η οποία θα έχει ως βασική της επιδίωξη την εξασφάλιση και
διασφάλιση της ασφάλειας του εφοδιασμού της σε ενέργεια.
Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να εξετάσει τις διάφορες διαστάσεις της
ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ σε σχέση με τον τομέα του φυσικού αερίου. Κεντρική
περιοχή της μελέτης αποτελεί το πως έχει διαμορφωθεί το «νέο περιβάλλον ασφάλειας»
σχετικά με τον εφοδιασμό σε φυσικό αέριο στον Ευρωπαϊκό χώρο. Ποιος είναι ο ρόλος
της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ και ποιες δράσεις έχει αναλάβει ούτως ώστε να
υπάρχει εγγυημένη ασφάλεια του εφοδιασμού της σε φυσικό αέριο. Στη συνέχεια
10
11. διερευνάται κατά πόσο είναι δυνατό η ΕΕ να εφοδιαστεί με φυσικό αέριο κατά το
προσεχές μέλλον από τις πλούσιες σε αποθέματα περιοχές της Κασπίας θάλασσας και
Κεντρικής Ασίας, παραθέτοντας τους ενδεχόμενους γεωπολιτικούς κινδύνους οι οποίοι
υποβόσκουν στην περιοχή. Τέλος η μελέτη θα ολοκληρωθεί με τη διατύπωση
συμπερασμάτων.
2. Οι διαστάσεις της ενεργειακής ασφάλειας
2.1 Η έννοια της εθνικής ασφάλειας
Στη θεωρία των Διεθνών σχέσεων, οι διάφορες εννοιολογικές προσεγγίσεις της
ασφάλειας θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη, η «κλασσική»
ή διαχρονική περιλαμβάνει προσεγγίσεις που θεωρούν ως κυρίαρχη παράμετρο της
ασφάλειας τη στρατιωτική δύναμη και την επιβίωση του κράτους με όρους πολιτικής
ανεξαρτησίας, οικονομικής αυτονομίας και εδαφικής ακεραιότητας. Η δεύτερη
κατηγορία η «διευρυμένη» επικεντρώνει το ενδιαφέρον της πρωτίστως σε μη
στρατιωτικές διαστάσεις της ασφάλειας και σε μη κρατικούς δρώντες και μεταβλητές,
δίνοντας περίοπτη θέση στην ανθρώπινη ασφάλεια.
Η κλασσική προσέγγιση της ασφάλειας θεωρεί ότι η ασφάλεια αφορά τη
στρατιωτική και πολιτικό-διπλωματική προετοιμασία του κράτους για να αποφύγει ή για
να εμπλακεί σε πόλεμο ή άλλες μορφές ένοπλης σύγκρουσης.1 Αφορά, δηλαδή στην
ικανότητα του κράτους να προστατεύει την εδαφική επικράτεια του από επίθεση και
κατάκτηση, καθώς και την ευρύτερη πολιτειακή οντότητα από κατάρρευση και θεσμική
διάλυση ή αποσύνθεση. Η ικανότητα αυτή ισοδυναμεί, κυρίως, με την ικανότητα του
κράτους να ελέγχει και να χρησιμοποιεί τη στρατιωτική ισχύ του στη βάση των
ανθρώπινων και υλικών πόρων που διαθέτει και αναπαράγει, προκειμένου να
προστατεύει και να κατοχυρώνει την εθνική κυριαρχία του.2
Σε αντίθεση με τη διαχρονική αντίληψη η οποία εστιάζει κατά κύριο λόγο στην
έννοια της εθνικής ασφαλείας, η διευρυμένη προσέγγιση της ασφάλειας επικεντρώνεται
1
Art J. R., 1991: A Defensible Defense, International Security, 15(4), σ. 5-53.
2
Walt M. S., 1991: The Renaissance of Security Studies, International Studies Quarterly, 35(2), 211-239.
11
12. στην ανθρώπινη ασφάλεια διευρύνοντας ταυτόχρονα το περιεχόμενο της ασφάλειας και
συμπεριλαμβάνοντας
πολιτικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Μια ολοκληρωμένη διερεύνηση της έννοιας της εθνικής ή πολιτειακής ασφάλειας
θα πρέπει να εμπεριέχει τη μελέτη και των δυο προσεγγίσεων. Ειδικότερα, εάν λάβουμε
υπόψη ότι το διεθνές μεταψυχροπολεμικό περιβάλλον έτσι όπως έχει διαμορφωθεί οι
απειλές δεν προέρχονται αποκλειστικά από άλλες κρατικές οντότητες αλλά και από
εσωτερικές ή μη στρατιωτικές απειλές. Αυτές μπορούν να απορρέουν από: α) την
«αποτυχημένη» και «ανεπαρκή» εσωτερική δομή του κράτους, β) ομάδες ή
συλλογικότητες οι οποίες αισθάνονται αποκλεισμένες ή περιθωριοποιημένες (εθνοτικές ή
θρησκευτικές μειονότητες), γ) μεταναστευτικά ρεύματα, δ) κρίσεις του διεθνούς
χρηματοπιστωτικού συστήματος, ε) το οργανωμένο έγκλημα, στ) ανθρωπιστικές κρίσεις,
ζ) την καταστροφή ή υποβάθμιση του περιβάλλοντος, η) την εξάπλωση μολυσματικών
ασθενειών.
Επομένως μπορούμε να πούμε, ότι η εθνική ασφάλεια αντανακλά την ελευθερία
του κράτους και της κοινωνίας η οποία εντάσσεται σε αυτό από εσωτερικές ή διεθνείς
απειλές και προκλήσεις στους παρακάτω τομείς:3
1. στο στρατιωτικό, σε βάρος της φυσικής επιβίωσης του πληθυσμού, της εδαφικής
ακεραιότητας του κράτους, της εσωτερικής δημόσιας τάξης, της αμυντικής
θωράκισης και του μηχανισμού της κυβέρνησης
2. στον πολιτικό τομέα, σε βάρος των ατομικών δικαιωμάτων, της κυριαρχίας, της
πολιτικής σταθερότητας, της νομιμότητας του πολιτικού καθεστώτος καθώς και
των δομών, των διαδικασιών και του κανονιστικού πλαισίου λειτουργίας της
εξουσίας.
3. στον κοινωνικό τομέα σε βάρος της ταυτότητας των ατόμων και των κοινωνικών
ομάδων, των συλλογικών δικαιωμάτων και της συνοχής του κοινωνικού ιστού
4. στον οικονομικό τομέα σε βάρος της ικανοποίησης θεμελιωδών ανθρώπινων
αναγκών σε τροφή, νερό, στέγη, ένδυση, υγεία και εκπαίδευση όλων των
3
Buzan, B., Wæver, ο. & de Wilde, J., 1998: Security: A New Framework for Analysis. Boulder, Lynne
Rienner Publishers.
12
13. πολιτών, της ελεύθερης πρόσβασης και διαχείρισης των υλικών πόρων και της
οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας,
5. στον περιβαλλοντικό τομέα, σε βάρος του οικοσυστήματος των φυσικών και
ανθρώπινων πόρων και των επιτευγμάτων του ανθρώπινου πολιτισμού.
2.2 Η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού
Η ενεργειακή ασφάλεια ή ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού αποτελεί
αναπόσπαστο μέρος κάθε ενεργειακής πολιτικής η οποία επιθυμεί την απρόσκοπτη
διαθεσιμότητα ενεργειακών πόρων διάφορων μορφών, σε επαρκείς ποσότητες και σε
λογικές ή προσιτές τιμές σε σταθερή μελλοντική βάση.
Η ενεργειακή ασφάλεια έχει αποκτήσει καίρια σημασία για την οικονομική και την
κοινωνική ανάπτυξη ενός κράτους. Στις μέρες μας κανένα ενεργειακό σύστημα δεν
ικανοποιεί τον όρο της απόλυτης ασφάλειας βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα.
Βραχυπρόθεσμα είναι εξαιρετικά πιθανόν να προκύψουν απρόβλεπτες ενέργειες και
καταστάσεις, όπως π.χ. δολιοφθορά στις ενεργειακές υποδομές, πολιτικές επεμβάσεις,
στρατιωτικές επιθέσεις, τεχνικά προβλήματα ή ακόμα και φυσικές καταστροφές, οι
οποίες είναι ικανές να δημιουργήσουν προβλήματα στην παροχή ενέργειας, Σε ένα πιο
μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, η έλλειψη επενδύσεων π.χ. στην εξόρυξη του
φυσικού αερίου, στις υποδομές μεταφοράς του ή σε αποτυχίες της αγοράς μπορεί να
οδηγήσει σε μη επαρκή εφοδιασμό και επομένως σε υψηλές τιμές. Σε αυτό το πλαίσιο η
ενεργειακή ασφάλεια, μπορεί να θεωρηθεί ως ένα πρόβλημα διαχείρισης κινδύνων η
οποία μπορεί ως ένα σημείο να μειώσει τους επικίνδυνους παράγοντες και τις αρνητικές
επιπτώσεις από μια διαταραχή στην παροχή ενέργειας και δυσμενείς τάσεις της αγοράς
ενέργειας. Η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού αποτελεί δημόσιο αγαθό, το οποίο
προέρχεται από το κοινό όφελος που έχουν όλοι οι συμμετέχοντες στην αγορά της
ενέργειας. Τόσο οι καταναλωτές όσο και οι προμηθευτές ενεργειακών πόρων είναι
υποχρεωμένοι να διασφαλίζουν τον συνεχή και ασφαλή ενεργειακό εφοδιασμό. 4
Όπως προαναφέραμε, οι βραχυπρόθεσμες απειλές της ενεργειακής ασφάλειας
οφείλονται σε αναπάντεχες διαταράξεις πολιτικής, τεχνικής, ή τυχαίας φύσεως ενώ οι
4
IEA, World Energy Outlook 2007, Paris: IEA/OECD σ. 163
13
14. μακροπρόθεσμες απειλές έχουν σχέση με την αδυναμία διανομής ενεργειακών πόρων
εξαιτίας σκόπιμης ή μη σκόπιμης απουσίας επενδύσεων στο ενεργειακό σύστημα. Το
αποτέλεσμα και στις δυο περιπτώσεις είναι η αύξηση των τιμών των ενεργειακών
αγαθών και οι δυσμενείς προοπτικές για ανάπτυξη λόγω των δυσκολιών δημιουργώντας
έτσι δυσκολίες στους καταναλωτές καταστρέφοντας τις προοπτικές τους για ανάπτυξη.
Επιπλέον, οι βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες απειλές είναι αλληλένδετες γιατί οι
ανεπαρκείς επενδύσεις σε ένα ενεργειακό σύστημα το καθιστούν πιο ευάλωτο σε
ξαφνικές διαταραχές του ενεργειακού εφοδιασμού, ενώ η συνεχής δοκιμασία σε τέτοιου
είδους διαταραχές, κλονίζει την εμπιστοσύνη της αγοράς και αυξάνει τον κίνδυνο των
μελλοντικών ανεπαρκών επενδύσεων.
Πρόσφατα το ζήτημα της ενδεχόμενης κατάρρευσης της ασφάλειας του
ενεργειακού εφοδιασμού έχει απασχολήσει μια σειρά από μελετητές, οι οποίοι έχουν ως
στόχο την περιγραφή και κατανόηση των αιτιών κατάρρευσης και των επιπτώσεων στον
ενεργειακό εφοδιασμό.. Σε αυτές τις μελέτες, η έννοια της ενεργειακής ασφάλειας
προσεγγίζεται με διαφορετικούς τρόπους, όπου προβάλλονται διαφορετικές πλευρές της
και εξάγονται διαφορετικά συμπεράσματα.
Σε αυτές τις μελέτες, η έννοια της ενεργειακής ασφάλειας προσεγγίζεται με
διαφορετικούς τρόπους, όπου προβάλλονται διαφορετικές όψεις της και παράγονται
διαφορετικά συμπεράσματα.
Ο Horsnell (Horsnell, 2000) στην ανάλυση του για τις πιθανές διαταραχές της
αγοράς πετρελαίου διακρίνει δυο είδη ασυνεχειών και τρία είδη διαταραχών.5 Αναφορικά
με τις ασυνέχειες το ένα είδος συνδέεται με μια ασυνέχεια πολιτικής η οποία προκαλείται
από την αλλαγή πολιτικής των παραγωγών χωρών προς τις χώρες με ανεπαρκή
ενεργειακή παραγωγική ικανότητα. Το δεύτερο είδος που ονομάζεται θεμελιώδης
ασυνέχεια προκύπτει από τις δυναμικές της προσφοράς και ζήτησης και συνεπάγεται την
αδυναμία του συστήματος προσφοράς να ανταποκριθεί στο υπάρχον επίπεδο ζήτησης.
Για παράδειγμα, η Πρώτη Πετρελαϊκή κρίση του 1973-74 είχε πολλές ομοιότητες με μια
θεμελιώδη ασυνέχεια της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού με τη διαφορά ότι αυτή
προερχόταν από τον περιορισμό των εξαγωγών των κρατών-παραγωγών. Τα τρία είδη
διαταραχών του ενεργειακού εφοδιασμού συνδέονται με την αιφνίδια διακοπή του. Η
5
Horsnell, P., The Probability of Oil Market Disruptions: with an Emphasis on the Middle East, Houston:
Rice University/James Baker III Institute for Public Policy, 2000, σ.38-50
14
15. ανικανότητα των παραγωγών κρατών να πραγματοποιήσουν εξαγωγές λόγω συνθηκών,
εσωτερικών (αναταραχών, πολέμων) ή εξωτερικών, όπως για παράδειγμα η Δεύτερη
Πετρελαϊκή Κρίση του 1979 με την αλλαγή του καθεστώτος στο Ιράν. Δεύτερον, οι
διαταραχές προερχόμενες από εξαγωγικούς περιορισμούς, δηλαδή περιορισμός
εξαγωγών από μια χώρα παραγωγό ή μια ομάδα κρατών με σκοπό να ικανοποιήσουν
πολιτικούς και στρατηγικούς σκοπούς. Τέλος, η διαταραχή εξαιτίας εμπάργκο όταν
καταναλώτριες χώρες επιβάλλουν περιορισμούς στις εξαγωγές συγκεκριμένων κρατών,
όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του Ιράκ κατά τον Πόλεμο του Κόλπου το
1990/91.
Σε μια άλλη πιο πρώιμη μελέτη του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (Δ.Ο.Ε.)6
σχετική με το φυσικό αέριο, υποστηρίζεται ότι η ενεργειακή ασφάλεια είναι απλά ένας
άλλος τρόπος αποφυγής διαστρεβλώσεων της αγοράς. Παρόλα αυτά επίσης αναφέρεται
σε: α) μακροπρόθεσμους κινδύνους ότι οι νέες προμήθειες σε ενέργεια ίσως δεν είναι
εφικτό να εισέλθουν στο ενεργειακό δίκτυο και έτσι να μη μπορέσει να ικανοποιηθεί η
ζήτηση για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους και β) ο κίνδυνος διαταράξεων στον
υφιστάμενο εφοδιασμό λόγω π.χ. πολιτικών αναταραχών, ατυχημάτων ή και ακραίων
καιρικών συνθηκών, ή 1) τεχνικοί κίνδυνοι οι οποίοι εμπεριέχουν ατυχήματα,
τρομοκρατία ή φυσικές καταστροφές, 2) αποτυχία στο να εξασφαλισθούν μελλοντικές
προμήθειες ή να μη είναι δυνατό να διασφαλισθεί ο ασφαλής εφοδιασμός, 3) πολιτικά
γεγονότα τα οποία είναι δυνατό να οδηγήσουν σε αναταραχές7.
Σύμφωνα με μια μελέτη του ινστιτούτου διεθνών σχέσεων Clingendael σχετικά με
την ενεργειακή ασφάλεια, κίνδυνος στην ενεργειακή ασφάλεια εφοδιασμού σε κράτη-
καταναλωτές είναι το ενδεχόμενο ένα γεγονός να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην
τροφοδοσία ενέργειας και πιθανώς να οδηγήσει σε μια ενεργειακή κρίση.
Αυξημένος κίνδυνος μπορεί να συντελεσθεί ως αποτέλεσμα: 8
α) εσκεμμένων αλλαγών πολιτικών σε χώρες παραγωγούς ή σε οργανισμούς
παραγωγών-χωρών
6
Ο ΔΟΕ είναι ένας διεθνής ενεργειακός οργανισμός ο οποίος λειτουργεί στα πλαίσια του Οργανισμού
Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (για περισσότερα βλέπε στο κεφ. )
7
IEA, The IEA Natural Gas Security Study, Paris: IEA/OECD, 1995, σ.23
8
Clingendael International Energy Programme (CIEP), (2004), Study on Energy and Geopolitics, final
report, The Hague, σ. 36
15
16. β) παρατεταμένη ανεπάρκεια σε επενδύσεις, επίπεδα παραγωγής, μεταφορά και
μεταφορική ικανότητα ή και συντήρηση.
γ) μακρό-οικονομική αστάθεια σε χώρες-παραγωγούς
δ) κοινωνικό-πολιτική αστάθεια σε κράτη-παραγωγούς ή σε ευρύτερες γεωγραφικές
περιοχές
ε) ρυθμιστική ανικανότητα σε καταναλώτριες-χώρες
στ) αποτυχία των αγορών
ζ) κυβερνητικές αποτυχίες
2.3 Ενεργειακή κρίση
Ενεργειακή κρίση μπορεί να συμβεί όταν η ζήτηση ή η προσφορά σε ενέργεια
ξαφνικά απομακρύνεται κατά μεγάλο βαθμό από τα παρόντα επίπεδα. Αυτό μπορεί να
οδηγήσει σε αξιοσημείωτες διακυμάνσεις τιμών με σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομία
των παραγωγών και καταναλωτριών κρατών. Η εξήγηση των αυτών των διακυμάνσεων
δεν είναι απλή. Μια πιθανή εξήγηση αν θεωρήσουμε ότι η ενεργειακή αγορά βρίσκεται
σε ισορροπία είναι ότι η διαδικασία εξίσωσης της προσφοράς με τη ζήτηση μέσα από τις
διαδικασίες της αγοράς μετά την πάροδο ενός χρονικού διαστήματος θα οδηγήσει σε νέα
επίπεδα τιμών ενώ κατά τη μεταβατική περίοδο θα παρατηρούνται ισχυρές διακυμάνσεις.
Άλλες εξηγήσεις μπορούν να δοθούν στα πλαίσια της θεωρίας ολιγοπωλίου. Τέλος μια
άλλη πιθανή εξήγηση είναι ο ρόλος των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης και της
δυναμικής των προσδοκιών.
Εκτός των οικονομικών λόγων, τεχνικοί λόγοι οι οποίοι μπορεί να σχετίζονται και
με τις υποδομές οι οποίες εξυπηρετούν την ευρυθμία του ενεργειακού συστήματος
μπορούν να προκαλέσουν ή να επιδεινώσουν τις επιπτώσεις από μεγάλες αυξομειώσεις
της παροχής σε ενέργεια.
Μεταξύ άλλων, μια ενεργειακή κρίση μπορεί να προκύψει π.χ. όταν, σε σύντομο
χρονικό ορίζοντα μια διαταραχή στην παροχή ενέργειας από την πλευρά μιας παραγωγού
χώρας διαταράξει την αγορά ενέργειας προκαλώντας σοβαρές επιπτώσεις και
ανισορροπίες στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον του κράτους
καταναλωτή.
16
17. Επίσης μια αύξηση στην προσφορά ενεργειακών πόρων (υδρογονάνθρακες) και μια
επακόλουθη μεγάλη πτώση στην τιμή τους καθιστά εξαιρετικά πιθανό το ενδεχόμενο να
προκαλέσει ένα είδος ενεργειακής κρίσης. Σε αυτή την περίπτωση θα πληγούν κράτη-
παραγωγοί και ενεργειακές εταιρίες οι οποίες παρέχουν στην αγορά ενέργεια σε
υψηλότερη τιμή. Παρομοίως, μια πτώση στη ζήτηση, για παράδειγμα σε πετρέλαιο
μπορεί να προκαλέσει αύξηση της προσφοράς. Δεν είναι τυχαία η ανησυχία των κρατών
του ΟΠΕΚ περί μιας σημαντικής πτώσης στη ζήτηση για αργό πετρέλαιο λόγω της
εκπλήρωσης των υποχρεώσεων αρκετών κρατών-καταναλωτών απέναντι στο
Πρωτόκολλο του Κιότο.
2.4 Μετρώντας την ενεργειακή ασφάλεια
Δεν υπάρχει ένας μοναδικός και καθολικά αναγνωρισμένος τρόπος ή μέθοδος για
την εκτίμηση του επιπέδου της ενεργειακής ασφάλειας μιας χώρας. Τέτοιες αξιολογήσεις
είναι κατά κανόνα θέμα μελέτης ειδικευμένων επιστημόνων, καθώς ένας πιθανός
κίνδυνος μιας διαταραχή ως προς την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού ή ένα
έλλειμμα σε επενδύσεις για κάθε ένα κράτος και σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο
εξαρτάται από μια σειρά διαφορετικών παραγόντων.
Μερικοί από αυτούς τους παράγοντες όπως για παράδειγμα, η πολιτική σταθερότητα
είναι εξαιρετικά δύσκολο να εκτιμηθούν. Ωστόσο οι περισσότερες συζητήσεις
επικεντρώνονται στις ακολουθούμενες μεταβλητές και δείκτες:
• Τη διαφοροποίηση του πρωτογενούς ενεργειακού μίγματος
• Την εξάρτηση από ενεργειακές εισαγωγές
• Την ικανότητα υποκατάστασης καυσίμων
• Τη συγκέντρωση της αγοράς (δηλαδή την κυριαρχία μικρού αριθμού κρατών
στην προσφορά ενέργειας)
• Το μερίδιο που έχουν οι ενεργειακοί πόροι από ασταθείς περιοχές στο ενεργειακό
μίγμα
2.5 Ενεργειακή Πολιτική
17
18. Η ενεργειακή πολιτική στα κράτη καταναλωτές εμπεριέχεται από τρείς κύριες
συνιστώσες. Πρώτον, οι βασικοί στόχοι της ενεργειακής πολιτικής ορίζονται ως: 9 α) τα
χαμηλά κόστη κατά την προμήθεια ενέργειας, β) η ασφάλεια του εφοδιασμού, δηλαδή η
διαρκής διασφάλιση της παροχής ενέργειας μέσω της αποφυγής διάφορων κινδύνων, και
πιο πρόσφατα, γ) το περιβαλλοντικό ενδιαφέρον. Αυτές οι επιδιώξεις αποτελούν βασικές
προτεραιότητες μεταξύ των κυβερνήσεων των καταναλωτριών κρατών, διάφορων
διεθνών οργανισμών κλπ. Μολαταύτα, η ενεργειακή πολιτική ανά χώρα διαφέρει
σημαντικά λόγω των διαφορετικών χαρακτηριστικών που επικρατούν και των
διαφορετικών επιλογών π.χ. κράτη μέλη Ε.Ε..
Δεύτερον για την επίτευξη των στόχων της ενεργειακής πολιτικής οι χώρες
παίρνουν αποφάσεις σχετικές με : α) την ισορροπία ανάμεσα στους εγχώριους και
εισαγόμενους ενεργειακούς πόρους, β) την ισορροπία μεταξύ των διαφορετικών ειδών
τεχνολογίας, γ) την ισορροπία ανάμεσα στις δαπάνες για ενέργεια και την ευαισθησία για
τα ζητήματα του περιβάλλοντος και της εθνικής ασφάλειας.
Στο τρίτο επίπεδο της ενεργειακής πολιτικής, για την εφαρμογή της τα κράτη επιλέγουν
τα εργαλεία που έχουν στη διάθεση τους. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν τη
φορολόγηση, τις επιδοτήσεις, την κρατική ιδιοκτησία, τον έλεγχο μέσω ρυθμιστικών
αρχών κλπ.
Αρκετοί παράγοντες αιτιολογούν αυτή την απόκλιση στην προτίμηση των επιλογών
και των μέσων μεταξύ των χωρών στο δεύτερο και τρίτο επίπεδο. Αρχικά, υπάρχουν
τεχνικοί, φυσικοί και οικονομικοί περιορισμοί όπως η διαφορετική κατοχή ανά χώρα σε
ενεργειακούς πόρους, η δομή της οικονομίας, η δομή και το μέγεθος της κατά κεφαλήν
ενεργειακής κατανάλωσης και η γεωγραφική θέση. Μια δεύτερη κατηγορία παραγόντων
περιλαμβάνει τις ιδιαιτερότητες ανά χώρα σχετικές με την οργάνωση του ενεργειακού
και οικονομικού τομέα, όπως η θεσμική οργάνωση, οι παραδόσεις και η κουλτούρα και η
ισορροπία δυνάμεων μεταξύ διάφορων ομάδων σε εθνικό επίπεδο.
Οι περισσότερες κυβερνήσεις έχουν αναπτύξει πολιτικές για την προστασία τους από
ενδεχόμενες ελλείψεις στο ενεργειακό τους σύστημα οι οποίες προκύπτουν είτε από την
9
Bochi, D.R., Toman, M.A., Energy Security Externalities and Policies, Energy Policy, Vol 21 No 11,
1993. σ. 114
18
19. αδυναμία των μηχανισμών της αγοράς είτε από τη μη ικανότητα τους να ενεργούν μόνες
στην αγορά ενέργειας. Οι πολιτικές μακρινού ορίζοντα στοχεύουν στην ενθάρρυνση:
• Επαρκών επενδύσεων στην παραγωγή, επεξεργασία, μεταφορά και αποθηκευτική
ικανότητα ούτως ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις προβλεπόμενες ανάγκες
τους.
• Μεγαλύτερης αποδοτικότητας στη χρήση ενέργειας ώστε να μην ενέχει ο κίνδυνος η
προσφορά να μη μπορεί να καλύψει τη ζήτηση.
• Μεγαλύτερης διαφοροποίησης του ενεργειακού μίγματος, της γεωγραφικής
προέλευσης των ενεργειακών πόρων, των οδών μεταφοράς αυτών και των
συμμετεχόντων της αγοράς.
• Μεγαλύτερης διαφάνειας της αγοράς ώστε να βοηθηθούν οι προμηθευτές και οι
καταναλωτές να πραγματοποιήσουν οικονομικά αποδοτικές επενδύσεις και
εμπορικές αποφάσεις, ενώ οι κυβερνήσεις να είναι πιο ενημερωμένες όταν
λαμβάνουν πολιτικές αποφάσεις.
Οι πολιτικές και τα μέτρα τα οποία στοχεύουν στην αντιμετώπιση των αιφνιδιαστικών
διαταράξεων περιλαμβάνουν συντονισμένη χρήση στρατηγικών αποθεμάτων,
ανακατευθυνόμενες ενεργειακές εισροές και διαχείριση από την πλευρά της ζήτησης.
Σκοπός τους είναι να ανακουφίσουν γρήγορα τις επιπτώσεις από την απώλεια της
αναμενόμενης παροχής. Αυτά τα μέτρα είναι σε θέση να ελαχιστοποιήσουν τα
οικονομικά και κοινωνικά κόστη από μια διαταραχή του ενεργειακού εφοδιασμού,
διευκολύνοντας με αυτό τον τρόπο τη μετακίνηση μέσω της αγοράς των σπανίων
ενεργειακών αποθεμάτων εκεί που πραγματικά υπάρχει ανάγκη. Επιπλέον οι
κυβερνήσεις, υιοθετούν μέτρα τα οποία στοχεύουν στην παρεμπόδιση των συνεπειών
της διατάραξης του εφοδιασμού. Αυτά τα μέτρα αφορούν στην προστασία των αγωγών,
των λιμένων, των διαύλων ναυσιπλοΐας, στην ενίσχυση των κανονισμών υγιεινής και
ασφαλείας για την αποτροπή ατυχημάτων και των συστημάτων πρόγνωσης για την
προειδοποίηση από καιρικές αντιξοότητες.
2.5.1 Η τρωτότητα λόγω εισαγωγών
19
20. Η ενεργειακή ασφάλεια εφοδιασμού συχνά αποτελεί το σημαντικότερο λόγο για τον
οποίο τα κράτη προσπαθούν να είναι όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητα όσο αυτό θεωρείται
εφικτό για την κάλυψη των απαιτήσεων τους σε ενέργεια. Αυτή η ερμηνεία βασίζεται
στην άποψη ότι η εξάρτηση από εισαγόμενους ενεργειακούς πόρους ίσως αποτελέσει
στρατηγικής σημασίας μειονέκτημα σε καιρούς πολέμου ή όταν η οικονομική
κατάσταση είναι τόσο δυσμενής όπου η ενέργεια ίσως μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως
όπλο σε εμπορικές διαμάχες.10 Επιπλέον, η ενεργειακή εξάρτηση σε εισαγωγές θα
μπορούσε να καταστήσει αρκετές χώρες ευάλωτες στις μεταπτώσεις των τιμών στις
διεθνείς αγορές ενέργειας προκαλώντας προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών, στην
οικονομική ανάπτυξη κλπ.
2.6 Μέσα της ενεργειακής πολιτικής
Η ίδια μελέτη του ινστιτούτου Clingendael υποστηρίζει ότι υπάρχουν διάφορα είδη
πολιτικών τα οποία είναι σε θέση να βελτιώσουν και να προστατεύσουν την ασφάλεια
του ενεργειακού εφοδιασμού. Αυτά τα είδη μπορούν να διακριθούν ανάλογα με τις
παρακάτω σκοπιμότητες:11
1. Η πρόληψη, είναι δυνατόν να δημιουργήσει ένα ασφαλές πολιτικό περιβάλλον το
οποίο θα είναι σε θέση να περιορίσει τις πιθανότητες για διαταράξεις στην παροχή
ενέργειας.
2. Η αποτροπή, παρέχει τα μέσα μέσω των οποίων εμποδίζει τους παραγωγούς από το
να διακόπτουν τον ενεργειακό εφοδιασμό για πολιτικούς λόγους.
3. Η αναχαίτιση, είναι σε θέση να μειώσει τις επιπτώσεις από μια παρεμπόδιση στην
προσφορά ενέργειας για την εθνική ασφάλεια και την οικονομία.
Οι εφαρμογή των παραπάνω πολιτικών αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την
αποτελεσματική διαχείριση μιας ενεργειακής κρίσης. Ένα καλό παράδειγμα εφαρμογής
10
Gnansounou, Ε., (2008)Assessing the energy vulnerability: Case of industrialised countries. Laussane:
Energy Policy Vol. 36, Issue 10. σ. 3736
11
Clingendael International Energy Programme (CIEP), (2004), Study on Energy and Geopolitics, final
report, The Hague, σ. 64
20
21. των παραπάνω πολιτικών αποτελούν τα στρατηγικά αποθέματα στην περίπτωση του
πετρελαίου ή του φυσικού αερίου. Για παράδειγμα, εάν τα στρατηγικά αποθέματα είναι
μεγάλα μπορούν να αποτρέψουν μια χώρα παραγωγό από το να περιστείλει την παροχή
ενέργειας, αφού προφανώς έχει γνώση ότι εάν η καταναλώτρια χώρα χρησιμοποιήσει τα
αποθέματα τα οποία διαθέτει πιθανότατα αυτό να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην τιμή π.χ.
του πετρελαίου άρα και στα κέρδη της. Επίσης ένα στρατηγικό απόθεμα πετρελαίου σε
μια περίοδο κρίσης είναι σε θέση να αναχαιτίσει την έλλειψη σε ενέργεια. Υπάρχουν και
άλλα μέσα της ενεργειακής πολιτικής τα οποία είναι ικανά να εξασφαλίσουν κατά
κάποιο τρόπο τον απρόσκοπτο ενεργειακό εφοδιασμό όπως π.χ. οι πολιτικές
διαφοροποίησης και η ευελιξία του ενεργειακού συστήματος.
2.6.1 Η διαφοροποίηση
Η ενεργειακή διαφοροποίηση αποτελεί μια ευρεία έννοια. Μπορεί να αναφέρεται σε:
είδη καυσίμων (διαφοροποίηση του ενεργειακού μίγματος), πηγές καυσίμων ( ανά
εταιρία ή χώρα προέλευση των εισαγωγών) και είδη τεχνολογίας. Η μεγάλη εξάρτηση σε
μόνο ένα ορυκτό καύσιμο αυξάνει την τρωτότητα σε μια επικείμενη διατάραξη του
ενεργειακού εφοδιασμού. Γενικά, η διαφοροποίηση του εφοδιασμού ανά τύπο καυσίμου
και προέλευση θεωρείται ότι μπορεί να προσδώσει μεγαλύτερη ασφάλεια. Παρ όλα αυτά
δεν θεωρείται εγγυημένη εάν δεν έχουν εισαχθεί και άλλες πηγές ενέργειας π.χ.
ανανεώσιμες. ή υποδομές αποθήκευσης συμβατικών καυσίμων.
2.6.2 Η ευελιξία του ενεργειακού συστήματος
Η ενεργειακή ασφάλεια είναι δυνατό να ενισχυθεί σημαντικά διαμέσου της ευελιξίας
του ενεργειακού συστήματος, η οποία μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους. Αυτοί
είναι τεχνικής, λειτουργικής ή ακόμα και οικονομικής φύσης. Για παράδειγμα, τα
περισσότερα οχήματα χρησιμοποιούν αποκλειστικά βενζίνη ή ντίζελ παρ όλα αυτά
υπάρχουν οχήματα τα οποία χρησιμοποιούν περισσότερα από ενός είδους καύσιμα.12 Η
μεγαλύτερη ευκαιρία για να εφαρμοστεί η ευελιξία του ενεργειακού συστήματος είναι
στην περίπτωση της ηλεκτροπαραγωγής, στην οποία κατευθύνεται ένα μεγάλο μέρος των
12
Lund, H., (2003) Flexible energy systems: integration of electricity production from CHP and fluctuating
renewable energy. Aalborg: International Journal of Energy Technology and Policy, Volume 1, Number 3
σ. 250 - 261
21
22. πρωτογενών ενεργειακών πόρων. Είναι εφικτό οι σταθμοί ηλεκτρικής ενέργειας να
μετατραπούν από μονής καύσης, δηλαδή να χρησιμοποιούν ένα καύσιμο σε διπλής
ακόμη και πολλαπλής καύσης. Με αυτό τον τρόπο ένα κράτος είναι σε θέση, να μην
εξαρτάται αποκλειστικά από μόνο ένα καύσιμο.
2.6.3 Τα στρατηγικά αποθέματα
Τα στρατηγικά αποθέματα πετρελαίου έχουν αποτελέσει τη ραχοκοκαλιά της
ενεργειακής συνεργασίας ανάμεσα στα κράτη του ΟΟΣΑ μετά τις πετρελαϊκές κρίσεις
της δεκαετίας του 1970. Επίσης έχουν λειτουργήσει ως ένα σημαντικό ανάχωμα σε
περιπτώσεις διαταράξεων στον ενεργειακό εφοδιασμό.13
Στρατηγικά αποθέματα σε φυσικό αέριο διαθέτουν η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία. Η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει την εγκατάσταση τέτοιου είδους αποθηκευτικών
χώρων σαν μια υποχρέωση για τα κράτη μέλη. Ωστόσο, ως μέθοδος η αποθήκευση
φυσικού αερίου είναι σαφώς πιο δαπανηρή και τεχνικά σημαντικά πιο περίπλοκη
διαδικασία σε σχέση με την αντίστοιχη του πετρελαίου.
2.7 To παγκόσμιο σύστημα και η ενεργειακή ασφάλεια σήμερα
Το διεθνές πολιτικό και οικονομικό σύστημα σήμερα είναι διαμορφωμένο από εθνικούς,
διακυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς οργανισμούς και θεσμούς, όπως τα κράτη, οι
(πολυεθνικές) επιχειρήσεις, οι στρατιωτικές δυνάμεις, οι τρομοκρατικές ομάδες αλλά και
από ειρηνικά κινήματα, δράσεις υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και
περιβαλλοντικούς οργανισμούς.
Για τη διερεύνηση των ζητημάτων της ενεργειακής ασφάλειας, δίνουμε ιδιαίτερη
έμφαση στις σχέσεις οι οποίες αναπτύσσονται σήμερα ανάμεσα στα κράτη, χωρίς όμως
να παραβλέπουμε και να διαχωρίζουμε τη σημασία και το ρόλο που έχουν όλοι οι
υπόλοιποι εμπλεκόμενοι παίκτες. Η σχέση ανάμεσα στην ασφάλεια της ενεργειακής
τροφοδοσίας και στο ήδη διαμορφωμένο παγκόσμιο σύστημα είναι προφανής. Σύμφωνα
με την παρούσα πολιτικοοικονομική κατάσταση η πρόσβαση σε ενέργεια γίνεται μέσω
είτε των κρατών, είτε μέσω (πολυεθνικών) εταιριών κλπ., ενώ αλλαγές στο πολιτικό και
13
Jaffe, A.M., Soligo, R., (2002) The Role of inventories in oil market stability, The Quarterly Review In
Economics and Finance, Vol 42, 2002. σ. 402,
22
23. οικονομικό σύστημα ενδέχεται να έχουν έντονο ή ακόμη και αρνητικό αντίκτυπο στη
διαθεσιμότητα των ροών πετρελαίου και φυσικού αέριου.
2.7.1 Γεωπολιτικοί κίνδυνοι και ενεργειακή ασφάλεια
Ένας γεωπολιτικός κίνδυνος στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού μπορεί να
προκύψει όταν το διεθνές πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον είναι τεταμένο και σε
περίπτωση που ξεσπάσει ένας πόλεμος ή μια αναταραχή λόγω της επιλογής μιας
ενεργειακής (energy superpower) (ή μη) υπερδύναμης (superpower) να εφαρμόσει
πολιτική ισχύος (power politics).14 Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι
συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, όπως ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ (1980-88), ο πόλεμος του
Κόλπου το 1990/91, η Ιρανική επανάσταση το 1978 ή πρόσφατα οι διαμάχες Ρωσίας-
Ουκρανίας σχετικά με το φυσικό αέριο το 2006 και το 2009.
Η τρομοκρατία αποτελεί φαινόμενο του παγκοσμίου συστήματος και με τον όρο
τρομοκρατία εννοούμε όταν ομάδες ή οργανώσεις οι οποίες αντιτίθενται σε πολιτικά
καθεστώτα σε διάφορες περιοχές ή κράτη, προσπαθώντας να τα αποσταθεροποιήσουν
μέσω επιθέσεων σε ανθρώπους, σημαντικές υποδομές ακόμα και πολεμικών συρράξεων
με αυτά. Στην παρούσα κατάσταση χαρακτηριστικά παραδείγματα τρομοκρατίας που
απειλούν την ενεργειακή ασφάλεια αποτελούν κυρίως φονταμενταλιστικές ισλαμικές
οργανώσεις οι οποίες αντιμάχονται τα πολιτικά καθεστώτα στα κράτη της Μέσης
Ανατολή και της ευρύτερης περιοχής της Κασπίας Θάλασσας ή εναντιώνονται στο
«δυτικό τρόπο ζωής» ο οποίος προάγεται, σύμφωνα με τις αντιλήψεις των τρομοκρατών
από το κυρίαρχο οικονομικό και πολιτικό σύστημα (Ercolani, 2007). Η τρομοκρατία
μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει απειλή για την ασφάλεια της τροφοδοσίας σε ενέργεια
ως αποτέλεσμα πιθανών επιθέσεων σε στρατηγικής σημασίας ενεργειακές υποδομές (π.χ.
αγωγοί, αποθηκευτικοί χώροι, ενεργειακοί κόμβοι κλπ) οι οποίες είναι απαραίτητες για
το περιφερειακό ή ακόμη και το παγκόσμιο ενεργειακό σύστημα.
Την συνάφεια ανάμεσα στην ενεργειακή ασφάλεια και το παγκόσμιο πολιτικό και
οικονομικό σύστημα είναι σε θέση να επεξηγήσουν οι δομικές αλλαγές οι οποίες έχουν
επέλθει από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και εντεύθεν, με την πτώση του
14
Huntington, S.P. (1993) The Clash of Civilizations?, Foreign Affairs, Volume 72, Number 3, σ. 22-49
23
24. σοσιαλιστικού κοινωνικοοικονομικού συστήματος και την ανάδυση νέων οντοτήτων στο
παγκόσμιο σύστημα.
Το δυναμικό της Ρωσίας και της περιοχής της Κασπίας θάλασσας σε
υδρογονάνθρακες ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα μη-προσβάσιμο για τα κράτη τα
οποία δεν άνηκαν στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο. Με αυτό τον τρόπο, η πτώση του
Τείχους του Βερολίνου το 1989, με την ταυτόχρονη κατάρρευση του «Ανατολικού
μπλοκ» και η επακόλουθη κοινωνικοοικονομική μετάβαση των κρατών της Ανατολικής
Ευρώπης και των χωρών της πρώην ΕΣΣΔ κατέληξε μεταξύ άλλων στη δραστική αλλαγή
του παγκόσμιου οικονομικού τοπίου. Περισσότεροι ενεργειακοί πόροι πλέον ήταν
διαθέσιμοι στο διεθνές σύστημα των οικονομιών της αγοράς.
Το άνοιγμα της Κίνας, είναι επίσης μια μεγάλη αλλαγή η οποία διευρύνει το βάθος
του παγκοσμίου οικονομικού συστήματος. Ακόμη και σήμερα είναι σαφές ότι το σύνολο
των κρατών δε συμμετέχουν πλήρως σε αυτό το κυρίαρχο παγκόσμιο οικονομικό
σύστημα π.χ. σε Ασία (Β. Κορέα, Μυανμάρ κ.α.), Αφρική και Λατινική Αμερική
(Βενεζουέλα, Βολιβία κ.α.), ενώ υπάρχουν και κράτη τα οποία ενδεχομένως να
αποφασίσουν να μη συμμετέχουν πλέον. Εάν αυτή η τάση μελλοντικά συνεχιστεί και
χώρες με πλούσια αποθέματα σε υδρογονάνθρακες αρνηθούν για πολιτικούς και
οικονομικούς λόγους να ενσωματωθούν στο παγκόσμιο ενεργειακό σύστημα είναι
εξαιρετικά πιθανό η ενεργειακή ασφάλεια σε παγκόσμιο επίπεδο να απειληθεί εάν
αναλογιστούμε ότι η ενεργειακή ζήτηση να αυξάνεται με υψηλούς ρυθμούς.
2.8 Οργανισμοί
2.8.1 Διμερείς συνεργασίες
2.8.1.1 Η Ευρώ-μεσογειακή Συνεργασία
Η συνεργασία ανάμεσα στην Ε.Ε. και στα κράτη που γειτνιάζουν με τη Μεσόγειο
θάλασσα και δεν αποτελούν κράτη-μέλη της, συγκροτήθηκε κατά τη διάρκεια της
δεκαετίας του 1990 με σκοπό την αναβάθμιση των μεταξύ τους εμπορικών σχέσεων.
Μέχρι σήμερα, μόνο περιορισμένη πρόοδος έχει επιτευχθεί. Ο στόχος αυτής της
διαδικασίας ήταν η επιτάχυνση του ρυθμού των οικονομικών μεταρρυθμίσεων και της
οικονομικής ανάπτυξης των χωρών της Νότιας Λεκάνης της Μεσογείου. Η εκβάθυνση
του επιπέδου της συνεργασίας ανάμεσα στην Ε.Ε. και αυτές τις χώρες θα διευκόλυνε τις
24
25. επενδύσεις στις οικονομίες των μεσογειακών χωρών περιλαμβάνοντας και τον τομέα της
ενεργειακής βιομηχανίας.15 Η επίτευξη διμερών συμφωνιών ανάμεσα στην Ε.Ε. με τα
κράτη της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής είναι πρώτης τάξης ευκαιρία για
την εκμετάλλευση της μεταξύ τους εγγύτητας σε μια πιο σταθερή βάση.
2.8.1.2 Το Συμβούλιο Συνεργασία των Κρατών του Κόλπου (Σ.Σ.Κ)
Το Σ.Σ.Κ αποτελεί έναν περιφερειακό οργανισμό ο οποίος δημιουργήθηκε το 1981
από το Κουβέιτ, τη Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν, το Κατάρ, τα Ηνωμένα Αραβικά
Εμιράτα, και το Ομάν. Σύμφωνα με μια συμφωνία συνεργασίας η οποία υπεγράφη το
1988 και τέθηκε σε ισχύ από το 1990, η Ε.Ε. συναντάται ανά τακτά χρονικά διαστήματα
με τους εκπροσώπους του Σ.Σ.Κ. μέσω ενός Μικτού Συμβουλίου Συνεργασίας. Ο σκοπός
αυτής της συνεργασίας και των συναντήσεων είναι η σύσφιξη των μεταξύ τους
εμπορικών σχέσεων. Επίσης η Ε.Ε. επιδιώκει μέσω αυτής της συμφωνίας την
ενδυνάμωση της περιφερειακής ασφάλειας της περιοχής του Περσικού Κόλπου η οποία
αποτελεί ένας από τους σημαντικότερους προμηθευτές ενέργειας από τα κράτη του
Κόλπου.16
2.8.2 Πολυμερείς συνεργασίες
2.8.2.1 Οργανισμός Πετρελαιοπαραγωγών Κρατών (ΟΠΕΚ)
Το 1960, η Βενεζουέλα, το Ιράκ, το Ιράν, το Κατάρ, το Κουβέιτ και η Σαουδική Αραβία
σχημάτισαν τον ΟΠΕΚ. Κατά τη διάρκεια της δεκαετία του 1960 περισσότερα
πετρελαιοπαραγωγά κράτη συνέπραξαν σε αυτόν, ενώ το 1975 ο οργανισμός
αποτελούταν από 13 μέλη (εντάχθηκαν τα κράτη Αλγερία, Εκουαδόρ ΗΑΕ, Ινδονησία,
Λιβύη, Νιγηρία και Γκαμπόν).17 Η αρχική έδρα του οργανισμού ήταν η Γενεύη, το 1965
η έδρα μεταφέρθηκε στη Βιέννη. Οι χώρες που συμμετείχαν στον ΟΠΕΚ είχαν ως
15
http://ec.europa.eu/external_relations/euromed/index_en.htm (23/5/2009)
16
http://www.gccsg.org/eng/index.php (23/5/2009)
17
Το Εκουαδόρ αποχώρησε από τον ΟΠΕΚ το διάστημα 1992-2007, το Γκαμπόν αποχώρησε το 1994, από
το 2007 η Αγκόλα είναι πλήρες μέλος.
25
26. βασική επιδίωξη τον μεγαλύτερο έλεγχο της πετρελαϊκής τους βιομηχανίας και του
εισοδήματος που προερχόταν από τις εξαγωγές πετρελαίου.
Η παραγωγή πετρελαίου αυτών των κρατών κυριαρχούταν σε μεγάλο βαθμό από μια
ομάδα 7 μεγάλων διεθνών πετρελαϊκών εταιριών, γνωστές και ως «οι επτά αδελφές»18 οι
οποίες μέσω κοινοπραξιών είχαν αποκτήσει δικαιώματα εκμετάλλευσης των
κοιτασμάτων προ του 1945. Διαμέσου κοινών διοικητικών συμβουλίων, αυτές οι εταιρίες
επέβαλλαν στενό έλεγχο στην παραγωγή και την τιμολόγηση του πετρελαίου σε αυτά τα
κράτη. Ακόμη, τα τέλη για το δικαίωμα εκμετάλλευσης και η φορολογία που αυτές
κατέβαλλαν στις κυβερνήσεις αυτών των κρατών θεωρούταν ως χαμηλές σε σχέση με τα
κέρδη που αυτές εισέπρατταν. Όταν κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1950 οι τότε
πρόσφατά ανεξάρτητες πετρελαιοπαραγωγές χώρες της Βορείου Αφρικής
διαπραγματεύονταν για καλύτερους όρους και κατάφεραν με αυτό τον τρόπο να
προσελκύσουν περισσότερες εταιρίες, για την ανάπτυξη της εξορυκτικής τους
βιομηχανίας και οι υπόλοιπες χώρες παραγωγοί επιδίωξαν το ίδιο. Ως τις αρχές της
δεκαετίας του 1970 το διεθνές εμπόριο πετρελαίου ήταν αρκετά σφικτό για τις χώρες
παραγωγούς ώστε να αποκτήσουν πιο ευνοϊκή διαπραγματευτική θέση. Καλύτεροι όροι
επιτεύχθηκαν κατά τις συμφωνίες της Τρίπολης και Τεχεράνης το 1971. Ο
Αραβοϊσραηλινός πόλεμος του Γιόμ Κιππούρ τον Οκτώβριο του 1973 αποτέλεσε
αποφασιστική καμπή. Τα Αραβικά κράτη-παραγωγοί ενωμένα στον Οργανισμό των
Αραβικών Πετρελαιοπαραγωγών Κρατών αποφάσισαν να στηρίξουν τις απατήσεις τους
και αποφασίστηκε να χρησιμοποιήσουν το πετρέλαιο σαν όπλο επιβάλλοντας πετρελαϊκό
αποκλεισμό στη Δύση (Η.Π.Α., Ολλανδία και Πορτογαλία). Ο ΟΠΕΚ τότε αποφάσισε να
αυξήσει την τιμή του πετρελαίου και να σταματήσει τις διαπραγματεύσεις με τις μεγάλες
πετρελαϊκές εταιρίες πάνω στον καθορισμό της τιμής του. Με αυτό τον τρόπο, ο ΟΠΕΚ
κατάφερε να αποκτήσει τον απόλυτο έλεγχο πάνω στην παραγωγή και την τιμολόγηση
του πετρελαίου, έως τα τέλη της δεκαετίας του 1970 είχε επιτευχθεί η ολοκλήρωση της
εθνικοποίηση του πετρελαϊκού κλάδου στον Περσικό Κόλπο.
Ύστερα από το 1973 οι διεθνείς τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν απότομα, κάτι το οποίο
εντάθηκε κατά τις αρχές του 1980 ύστερα από την Ιρανική επανάσταση του 1979 στο
18
Standard Oil of New Jersey (Esso), Anglo-Persian Oil Company (αργότερα BP), Standard Oil Co. of
New York (Socony), Standard Oil of California (Socal) αργότερα Chevron, Gulf Oil και η Texaco
26
27. Ιράν και την επακόλουθη μείωση της παραγωγής του. Αυτή η εξέλιξη έκανε πολλά
κράτη της Δύσης να μειώσουν σε σημαντικό βαθμό τις εισαγωγές πετρελαίου από τα
κράτη του ΟΠΕΚ, και να στραφούν σε άλλα κράτη εκτός ΟΠΕΚ (Νορβηγία, ΕΣΣΔ κ.α.).
Τελικά οι τιμές του πετρελαίου μειώθηκαν αισθητά κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1980
όπου και παρέμειναν σε χαμηλά επίπεδα έως το 2002. Ο ΟΠΕΚ έχει βρεθεί στο
επίκεντρο της κριτικής αρκετές φορές, διότι σύμφωνα με τους καταναλωτές ρυθμίζει την
παραγωγή και επομένως την τιμή του αργού πετρελαίου λαμβάνοντας υπόψη τις
επιδιώξεις των πετρελαιοπαραγωγών κρατών αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις που
ανακύπτουν κράτη εισαγωγείς.
2.8.2.2 Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (Δ.Ο.Ε.)
Ο Δ.Ο.Ε. αποτελεί έναν αυτόνομο διακυβερνητικό οργανισμό ο οποίος ιδρύθηκε το
1974 στα πλαίσια του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.)
ως αποτέλεσμα της Πετρελαϊκής Κρίσης του 1973-1974. Είναι ένας αυτόνομος
Οργανισμός ο οποίος συνδέεται με τον Ο.Ο.Σ.Α. και η έδρα του βρίσκεται στο Παρίσι.
Το κύριο όργανο λήψης αποφάσεων του Δ.Ο.Ε. είναι το Διακυβερνητικό Συμβούλιο που
απαρτίζεται από υψηλόβαθμα στελέχη της Διοίκησης, κάθε κράτους μέλους. Λειτουργεί
ως ομάδα εργασίας στην οποία σήμερα συμμετέχουν 28 κράτη.19
Ο ΔΟΕ αρχικά αφιερώθηκε έτσι ώστε να ανταποκρίνεται σε περιπτώσεις
διαταραχών στην πετρελαϊκή τροφοδοσία, παρέχοντας επίσης πληροφορίες μέσω
στατιστικών αναλύσεων και μελετών για το διεθνές εμπόριο πετρελαίου και τους
υπόλοιπους ενεργειακούς τομείς. Ο ΔΟΕ λειτουργεί ως συμβουλευτικό όργανο σχετικά
με τον καθορισμό των ενεργειακών πολιτικών των κρατών-μελών του, συνεργάζεται
ακόμη με κράτη τα οποία δεν συμμετέχουν σε αυτόν όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία κ.α.
Τα κράτη μέλη του οργανισμού είναι υποχρεωμένα να διατηρούν στρατηγικά αποθέματα
πετρελαίου τα οποία θα επαρκούν για τουλάχιστον 90 ημέρες σε περίπτωση διαταραχής
του εφοδιασμού.
Το 1974 διατυπώθηκε Συμφωνία από τον Οργανισμό για το Διεθνές Ενεργειακό
Πρόγραμμα, με στόχους:
19
http://www.iea.org/about/index.asp (11/6/2009)
27
28. - Διατήρηση και βελτίωση των συστημάτων για την αντιμετώπιση
των διαταραχών στην αγορά πετρελαίου
- Προώθηση ορθολογικών ενεργειακών πολιτικών σε παγκόσμιο
επίπεδο, μέσω συνεργασίας με κράτη μη μέλη, βιομηχανίες και
διεθνείς οργανισμούς
- Διαχείριση ενός μόνιμου πληροφοριακού συστήματος για τις
διεθνείς πετρελαϊκές αγορές.
- Βελτίωση της παγκόσμιας ενεργειακής τροφοδοσίας και των
δομικών αναγκών για την ανάπτυξη εναλλακτικών ενεργειακών
πηγών και την αύξηση της αποτελεσματικότητας της χρήσης της
ενέργειας
- Υποστήριξη στην ολοκλήρωση των πολιτικών για την ενέργεια και
το περιβάλλον
2.8.2.3 Φόρουμ Εξαγωγικών Κρατών Φυσικού Αερίου
Το Φόρουμ Εξαγωγικών Κρατών Φυσικού Αερίου (Gas Exporting Countries
Forum ή GECF) δημιουργήθηκε το 2001 με σκοπό να παρέχει τα μέσα στα κράτη-
εξαγωγείς φυσικού αερίου να συζητούν θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Σήμερα
αποτελείται από τις εξής χώρες:20 Αίγυπτο, Αλγερία, Βενεζουέλα, Βολιβία, Ηνωμένα
Αραβικά Εμιράτα, Ινδονησία, Ισημερινή Γουινέα Ιράν, Κατάρ, Λιβύη, Μαλαισία, Ομάν,
Ρωσία και Τρινιδάδ και Τομπάγκο. Αυτές οι χώρες κατέχουν το 73% των παγκοσμίων
αποθεμάτων φυσικού αερίου, ενώ παράγουν το 42% του συνολικά παραγόμενου αερίου.
Αυτό το Φόρουμ δε διαθέτει έδρα, προϋπολογισμό και προσωπικό. Οι συναντήσεις του
πραγματοποιούνται μια φορά ανά έτος.
Υπάρχουν πολλοί (κράτη καταναλωτές και επιχειρήσεις κυρίως) που συνιστούν ότι
το GECF είναι πιθανόν να εξελιχθεί σε μια ομάδα παρόμοια με τον ΟΠΕΚ, η οποία θα
καθορίζει τις τιμές και τον όγκο παραγωγής του φυσικού αερίου οδηγώντας στην
«καρτελοποίηση» της διεθνούς αγοράς αερίου. Οι πιθανότητες οι οποίες συγκεντρώνει
στην παρούσα φάση μια τέτοια εξέλιξη είναι πολύ μικρές γιατί το εμπόριο του φυσικού
αερίου χαρακτηρίζεται από πολυετείς συμφωνίες (συμβόλαια), η φύση των αγορών
20
http://www.gecforum.org/ (25/5/2009)
28
29. αερίου είναι κατά κανόνα περιφερειακές και η αγορά αποτελείται από μεγάλο αριθμό
προμηθευτών και πηγών προέλευσης.21
2.8.2.4 Το Διεθνές Φόρουμ Ενέργειας
Μια από τις κυριότητες επιδιώξεις των κρατών-καταναλωτών είναι η διασφάλιση
του ενεργειακού εφοδιασμού ενώ από την πλευρά των κρατών-παραγωγών βασικός
στόχος αποτελεί η εξασφάλιση της ζήτησης. Η σύσταση αυτού του οργανισμού
αποβλέπει στον ενεργειακό διάλογο μεταξύ των δυο αυτών μερών. Το Διεθνές Φόρουμ
Ενέργειας αποτελείται από περίπου 80 κράτη, οι συναντήσεις πραγματοποιούνται ανά
δύο έτη και συμμετέχουν οι υπουργοί Ενέργειας. Η έδρα της Γραμματείας του Φόρουμ
βρίσκεται στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας.
2.8.2.5 Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας Ευξείνου Πόντου (Ο.Σ.Ε.Π.)
Ο Οργανισμός Ο.Σ.Ε.Π. (Black Sea Economic Cooperation ή BSEC) ξεκίνησε το
1992 ως άτυπη Διακυβερνητική «Οικονομική Συνεργασία του Ευξείνου Πόντου» και
μετατράπηκε σε διεθνή οικονομικό οργανισμό την 1η Μαΐου 1999, ημερομηνία κατά την
οποία ετέθη σε ισχύ ο Χάρτης του Οργανισμού. Έδρα του Οργανισμού είναι η
Κωνσταντινούπολη και συμμετέχουν δεκατέσσερα κράτη (Αλβανία, Αρμενία,
Αζερμπαϊτζάν, Βουλγαρία, Γεωργία, Ελλάδα, Μαυροβούνιο, Μολδαβία, Π.Γ.Δ.Μ.,
Ρουμανία, Ρωσική Ομοσπονδία, Σερβία, Τουρκία και Ουκρανία).
Καθεστώς παρατηρητή κατέχουν ορισμένα άλλα κράτη όπως η Αυστρία, η Γαλλία, η
Γερμανία, οι ΗΠΑ, το Ισραήλ, η Ιταλία, η Κροατία, η Λευκορωσία, η Πολωνία, η
Σλοβακία, η Τσεχική Δημοκρατία και η Τυνησία καθώς επίσης και οι παρακάτω θεσμοί
και διεθνείς οργανισμοί : Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Commission on the Protection of the
Black Sea Against Pollution, Energy Charter Secretariat και International Black Sea
Club22 .
Η συνεργασία στο πλαίσιο του Ο.Σ.Ε.Π. εστιάζεται κυρίως στους τομείς της
ενέργειας, των μεταφορών και επικοινωνιών, του εμπορίου και της οικονομικής
21
Stern J., (2006c) The new security environment for European Gas: Worsening geopolitics and increasing
global competition for LNG. Oxford: Oxford Institute for Energy Studies. σ. 16
22
μη διακυβερνητικός οργανισμός
29
