1. Unang digmaan pandaigdig
Pakanan mula itaas: mga bambang sa Larangang Kanluran; isang tangkeng Mark IV ng Nagkakaisang Kaharian habang tumatawid sa isang
bambang; barkong pandigmang HMS Irresistible habang lumulubog matapos makabangga ng mina sa Labanan ng Dardanelles; mga tripulante ng
isang masinggang Vickers suot ang kani-kanilang maskarang pang-gas, at mga eroplanong Albatros D.III ng Imperyong Aleman
ika-28 ng Hulyo, 1914 –
ika-11 ng Nobyembre, 1918
Petsa (tigil-putukan)
Tratado ng Versalles na nilagdaan noong ika-28 Hunyo, 1919
Pook Europa, Aprika, Gitnang Silangan, Kapuluang Pasipiko, Tsina at sa mga katubigang malapit sa Hilaga at Timog Amerika
Pagwawagi ng Alyadong Puwersa
Pagwawakas ng mga imperyong Aleman, Awstro-Unggriyo, Otomano at Ruso
Pagtatatag ng mga bagong bansa sa Europa at Gitnang Silangan,
Kinalabasan
Paglilipat ng mga kolonya ng Imperyong Aleman at paghahati-hati ng mga teritoryo ng Imperyong Otomano sa mga
nagwaging bansa, at
Pagtatatag ng Liga ng mga Nasyon. (at marami pang iba...)
ng Imperyong Briton, Imperyong Ruso at Pransiya) at Puwersang
Sentral (mula naman sa Tatluhang Alyansa ng Imperyong Aleman,
Ang Unang Digmaang Pandaigdig (Ingles: World War I/pinaikling Awstriya-Unggriya at Italya). Ang digmaan ang ikaanim sa
WWI) ay isang pandaigdigang digmaang naganap mula 1914 pinakamapinsalang giyera sa kasaysayan.
hanggang 1918 na kinasangkutan ng mga makapangyarihang bansa
sa mundo na noon ay napapangkat sa dalawang magkalabang Ang pagbaril kay Artsiduke Francis Fernando ng isang makabayang
alyansa: ang Alyadong Puwersa (sang-ayon sa Tatluhang Kasunduan Serbiyo noong ika-28 ng Hunyo, 1914 ang itinuturing na siyang

2. pinakasanhi ng pagsisimula ng digmaan. Nagsimula ito noong ika-28 Mga nilalaman
ng Hulyo, 1914 nang magpahayag ng pakikidigma ang Awstriya-
Unggriya laban sa Serbiya na siya namang nagbunsod sa dalawang 1 Panuysuyan
magkalabang alyansang nabanggit, kasama na maging ang kani- 2 Mga sanhi
kanilang kolonya, na makibaka sa isa't isa. Makalipas ang ilan pang 3 Kronolohiya
linggo, ang digmaan ay tuluyan nang lumaganap sa buong mundo. o 3.1 1914: Mga unang sagupaan
o 3.2 1915: Ikalawang taon ng digmaan
o 3.3 1916: Mga pangyayari
Matapos makapagpahayag ng pakikidigma ay kagyat na sinalakay ng o 3.4 1917: Ang pagpapatuloy ng digmaan
Awstriya-Unggriya ang Serbiya. Sinundan ito ng pananakop ng
Imperyong Aleman sa Belhika, Luksemburgo at hilagang Pransiya, at 3.5 1918: Mga huling opensiba at wakas ng digmaan
ng bigong pananalakay ng Imperyong Ruso sa silangang Alemanya.
Buhat naman nang mapipilan ng sandatahang Briton-Pranses ang o 4.1 Pagbabago sa mga teritoryo
o 4.2 Mga pinsala at iba pang idinulot
pag-abante ng sandatahang Aleman patungong Paris ay nauwi na sa o 4.3 Pag-unlad sa teknolohiya ng pakikidigma
pakikidigmang pambambang ang mga sagupaan doon na siya o 4.4 Mga paggunita bilang pag-alaala
naman nagdulot upang halos hindi na umusad ang magkabilang 5 Silipin din
panig. Nang mga sumunod na taon ay nakisangkot na rin sa digmaan o 5.1 Media
ang Imperyong Otomano, Italya, Bulgarya, Rumanya, Gresya at iba 6 Mga talababa
pa samantalang bumagsak ang monarkiya sa Rusya matapos ang 7 Mga sanggunian
Himagsikang Ruso noong 1917 na nagbigay daan upang kumawala 8 Mga panlabas na kawing
ang mga Ruso sa digmaan at maglunsad ng sunod-sunod na
8.1 Mga pinasiglang mapa
opensiba ang mga Aleman sa kanlurang Europa hanggang sa
pumasok ang Estados Unidos sa digmaan. Sumuko ang Imperyong
Aleman at mga kaalyado pagsapit nang ika-11 ng Nobyembre, 1918 Panuysuyan
matapos ang isang matagumpay na kontra-opensiba ng Alyadong
Puwersa. Tinatawag noong "Dakilang Digmaan" (o Great War sa Ingles) at
"Digmaang Pandaigdig" (World War) ang digmaan bago sumiklab
Sa pagtatapos ng digmaan ay maraming bansa ang itinatag sa ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ang digmaan ay kilala rin sa
Europa mula sa labi ng mga imperyong Aleman, Awstro-Unggriyo, mga katawagang "Ang Pandaigdigang Digmaan" (The World War),
Otomano at Ruso. Itinatag noon ang Liga ng mga Nasyon upang "Ang Digmaan upang Wakasan ang lahat ng mga Digmaan" (The
pigilan ang anumang tunggaliang maaaring maganap sa mundo. Ang War to End All Wars), "Ang Digmaang Kaiser" (The Kaiser War), "Ang
mga kasunduang itinadhana ng Tratado ng Versalles na nagdulot ng Digmaan ng mga Nasyon" (The War of the Nations) at "Ang Digmaan
matinding paghihikahos sa mga mamamayang Aleman at ang pag- sa Europa" (The War in Europe). Tinatawag naman itong La Guerre
usbong ng pasismo sa Europa ang ilan sa mga dahilan upang muling du Droit ("Ang Digmaan para sa Katarungan") o La Guerre Pour la
sumiklab ang isa pang pandaigdigang digmaan pagsapit nang 1939. Civilasation/de Oorlog tot de Beschaving ("Ang Digmaan para

3. Mapanatili ang Sibilisasyon") sa mga medalya't bantayog sa Makalipas ang dalawang taon ay isang alyansang tinatawag na Liga
Belhika't Pransiya. ng Tatlong Emperador ang pinasinayahan ng mga imperyong
Aleman, Awstro-Unggriyo at Ruso subalit hindi nagtagal nang may
Ang katawagang "Unang Pandaigdigang Digmaan" ay unang ginamit namuong alitan sa dawalang huling nabanggit hinggil sa mga usapin
nina Ernst Haeckel, isang pilosopong Aleman, noong Setyembre, sa Rehiyong Balkanika. Dahil dito, noong 1879, ay bumuo ng sariling
1914 at ni Carlos A. Repington, isang mamamahayag, noong ika-10 alyansa ang Imperyong Aleman at Awstro-Unggriyo na tinaguriang
ng Setyembre, 1918 sa kanilang isinulat na mga talaarawan. Dalawahang Alyansa. Kalaunan nama'y sumali ang Italya sa nasabing
alyansa. Magmula noong 1882, ang samahan ng mga imperyong
Sa ngayon, ang pangalan ng digmaan na ginagamit sa Nagkakaisang Aleman, Awstro-Unggriyo at Kaharian ng Italya ay kinilala bilang
Kaharian at Kanada ay "Unang Pandaigdigang Digmaan" (First World Tatluhang Alyansa. Sa kabilang banda, nang mabuwag ang Liga ng
War) samantalang "Unang Digmaang Pandaigdig" (World War I) Tatlong Emperador, ay nakipag-alyansa ang Pransiya sa Imperyong
naman sa Estados Unidos. Ruso noong 1894 at nang mga sumunod na taon ay makailang ulit
na lumagda ng kasunduan sa Imperyong Briton. Noon namang 1907
Mga sanhi ay nilagdaan ng mga imperyong Briton at Ruso ang Kasunduang
Angglo-Ruso. Ang mga kaganapang ito'y naglundo sa pagtatatag ng
Tatluhang Kasunduan ng mga imperyong Briton, Ruso at
Republikang Pranses. Noon din ay nagsimulang magparami at
magpalakas ng sandatahang lakas ang bawat bansang nabanggit
pangunahin na ng Imperyong Briton at Aleman.
mga alyansang Europeo
Noong 1870 ay sumiklab ang isang digmaan ng Pransiya at ng mga
estadong Aleman sa pangunguna ng Prusya. Sa digmaang ito'y
nasakop ng mga Aleman ang malaking bahagi ng Pransiya hanggang ang Europa bago ang digmaan
sa tuluyang mapipilan ang mga Pranses. Nagbunsod ito sa pag-iisa-
isa ng dating maliliit at magkakahiwalay na mga estadong Aleman Noon namang 1908 ay sinakop ng Awstriya-Unggriya ang Bosnya at
na kalaunan ay tinawag bilang Imperyong Aleman. Napasakamay ng Hersegobina samantalang nagpahayag ng kasarinlan ang Bulgarya
bagong imperyo ang Alsasya at Lorena - mga teritoryong Pranses, mula sa Imperyong Otomano. Ikinagalit ng Serbiya at ng Imperyong
samantalang buo naman ang pasya ng Pransiya na mabawi ang mga Ruso ang naunang pangyayari sapagkat ang nasabing lugar ay
nasabing teritoryo. Mula noo'y lumakas at umunlad ng gayon na tahahan ng mga mamamayang Eslabo na kanilang mga kalahi.
lamang ang industriya't ekonomiya ng bagong tatag na imperyo. Pagsapit naman ng 1912 ay sinalakay ng Ligang Balkanika na
kinabibilangan ng Bulgarya, Gresya, Montenegro at Serbiya ang
Imperyong Otomano na dating nakasasakop sa kanila. Naging

4. matagumpay ang nasabing liga at malaking bahagi ng teritoryo ng mga bansang sangkot sa digmaan:
Imperyong Otomano sa Rehiyong Balkanika ang kanilang lunti - Alyadong Puwersa, at dilaw - Puwersang Sentral
napasakamay subalit may namuong alitan sa pagitan ng Bulgarya't
Serbiya hinggil sa isinagawang paghahati-hati ng liga sa Masedonya Nagsimula ang digmaan noong ika-28 ng Hulyo, 1914 nang
samantalang kinilala naman ang pagtatatag ng Albanya. Nang magpahayag ng pakikidigma ang Awstriya-Unggriya laban sa
sumunod na taon ay sinalakay ng Bulgarya ang Gresya't Serbiya Serbiya. Nang mga sumunod na araw ay nagpahayag na rin ng
subalit napipilan samantalang sinamantala ito ng Imperyong pakikidigma laban sa isa't isa ang iba pang mga bansa sa Europa.
Otomano at Rumanya upang makakuha ng ilang teritoryo sa
Bulgarya. Ang digmaan ay nagwakas sa kanlurang Europa noong ika-11 ng
Nobyembre, 1918 nang maipatupad ang isang tigil-putukan
Noong ika-28 ng Hunyo, 1914 ay binaril ni Gavrilo Princip, isang samantalang nagpatuloy ito sa iba't iba pang dako ng daigdig
makabayang Serbiyo, si Artsiduke Francis Fernando, tagapagmana hanggang sa unti-unti ring nagwakas. Nilagdaan noong ika-28 ng
ng trono ng Awstriya-Unggriya at ang asawa nitong si Sophia sa Hunyo. 1919 ang Tratado ng Versalles, isang kasunduang
Sarahebo, kabisera ng Bosnya at Hersegobina. Naghain ng banta ang pangkapayapaan, na siyang ganap na nagbigay-katapusan sa
Awstriya-Unggriya laban sa Serbiya ukol sa nasabing pagpatay nang digmaan.
mapag-alamang si Princip ay kasapi ng Mlada Bosna, isang kilusang
Serbiyo-Bosnyo na naglalayon ng kalayaan ng mga mamamayang 1914: Mga unang sagupaan
Eslabo na nasasakop ng imperyo. Nagpahayag ng pakikidigma ang
Awstriya-Unggriya laban sa Serbiya noong ika-28 ng Hulyo, 1914,
Noon pa man ay nangako na ng tulong ang Imperyong Aleman sa
nang hindi makuntento ang nauna sa isinagawang pagtugon ng huli
Awstriya-Unggriya hinggil sa pagsakop nitong huli sa Serbiya. Sang-
sa naturang banta. Kinabukasan ay iniutos ni Tsar Nikolas II ang
ayon sa tulong na nabanggit, inakala ng mga pinunong Awstro-
bahagyang paghahanda ng sandatahang Ruso. Sinagot ito ng
Unggriyo na ipagtatanggol ng mga Aleman ang kanilang imperyo
pakikidigma ng Imperyong Aleman laban sa Imperyong Ruso noong
laban sa mga Ruso samantalang sinasalakay nila ang Serbiya. Sa
ika-1 ng Agosto at noong ika-3 ng Agosto laban sa Pransiya.
kabilang banda naman, inasahan ng Imperyong Aleman na ibubuhos
Nagpahayag din ng pakikidigma ang Imperyong Briton laban sa
ng Awstriya-Unggriya ang malaking bahagi ng lakas nito laban sa
Imperyong Aleman noong ika-4 ng Agosto nang sakupin ng huli ang
Imperyong Ruso samantalang sinasalakay niya ang Pransiya. Bunga
Belhika (na umapela naman ng tulong mula sa Imperyong Briton)
ng mga 'di pagkakaunawaan, napilitan ang Awstriya-Unggriya na
upang dumaan sa nasabing bansa patungong Pransiya.
hatiing mabuti ang sandatahan nito laban sa mga Ruso at Serbiyo.
Kronolohiya
mga unang sagupaan sa kanlurang Europa

5. Sa kanlurang Europa'y sinalakay ng sandatahang Aleman, sang-ayon Disyembre, at ang Belgrade, kabisera ng Serbiya, na noo'y nasakop
sa Planong Schlieffen, ang Pransiya mula Belhika sa layuning na ng Awstriya-Unggriya, ay muling nabawi ng sandatahang Serbiyo.
masakop ang Paris at mapalibutan ang malaking kabuuan ng
sandatahang Pranses. Kanilang napanalunan ang Labanan ng mga
Hangganan mula ika-14 hanggang ika-24 ng Agosto ngunit napipilan
sa Unang Labanan ng Marn, noong ika-5 hanggang ika-12 ng
Setyembre, ng pinagsamang sandatahang Briton-Pranses. Bunga
nito'y napilitang umatras ng may 64 kilometro (40 milya) pahilaga
isang pagsalakay ng mga sundalong Pranses
ang sandatahang Aleman papuntang Ilog Aisne. Ipinagpatuloy
naman ng magkalabang panig ang kani-kanilang mga pagsalakay
mula Champagne papuntang dalampasigan ng timog Belhika na Lingid naman sa kaalaman ng Alyadong Puwersa, nagkaroon ng
kinikilala sa kasaysayan bilang Habulan patungong Dagat. Matapos lihim na kasunduan sa isa't isa ang Imperyong Aleman at Otomano
nito'y kapwa naghukay ang magkalabang panig ng mga bambang na noong Agosto, 1914. Hindi nagtagal ay lumahok na ang huli sa
bumabagtas mula sa dalampasigang nabanggit patungong digmaan. Pagsapit ng Disyembre'y sinalakay ng may Otomano ang
hangganan ng Pransiya at Suwisa. Sa ganoong pangyayari'y Bulubunduking Kawkasus na hawak ng mga Ruso subalit nabigo sa
nagsimula ang pakikidigmang pambambang sa kanlurang Europa na Labanan ng Sarikamish.
naging dahilan upang halos hindi na umusad ang magkabilang panig
sa mga susunod pang taon ng digmaan. Sa katubigang malapit sa Tsile, Timog Amerika ay nagsagupa ang
plotang Aleman at Briton sa Labanan ng Koronel noong ika-1 ng
Sa silangang Europa'y nagawa ng sandatahang Aleman na pigilan Nobyembre. Nagawang manalo ng mga Aleman sa nasabing labanan
ang anumang tangkang pananakop ng sandatahang Ruso nang ngunit pagsapit ng ika-8 ng Disyembre ay halos nawasak naman ang
talunin nila ang mga ito sa mga Labanan ng Tanenbergo at mga kanilang plota nang muling makasagupa ang mga Briton sa Labanan
Lawa ng Masuryo na naganap mula ika-17 ng Agosto hanggang ika-2 ng mga Pulo ng Malvinas. Sinimulan naman ng plotang Briton ang
ng Setyembre. Sa kabilang banda ay bigo naman ang sandatahang pagsasagawa ng blokeo o panggigipit sa Dagat Hilaga at Lagusang
Awstro-Unggriyo na mapigilan ang pag-usad ng sandatahang Ruso Ingles upang putulin ang pagpasok ng suplay ng pagkain at
papasok ng Galisya. munisyon sa Imperyong Aleman. Kapagkadaka'y nagdulot ito ng
matinding taggutom sa mga mamamayang Aleman nang sumunod
Sa Rehiyong Balkanika ay sinalakay ng Awstriya-Unggriya ang na dalawang taon.
Serbiya subalit napipilan nang maipanalo ng huli ang Labanan ng Ser
noong ika-12 ng Agosto. Makalipas ang dalawa pang linggo, Sa Aprika'y sinalakay ng pinagsamang sandatahang Briton-Pranses
naitaboy pabalik ang sandatahang Awstro-Unggriyo na ang Togolandiya, isang protektorado ng Imperyong Aleman, noong
nakapagtamo ng matitinding pagkatalo. Muling sumalakay ang ika-7 ng Agosto. Tatlong araw makalipas, sumalakay naman ang mga
Awstriya-Unggriya subalit muli ring napipilan sa Labanan ng Aleman sa Timog Aprika. Sa Alemang Silangang Aprika'y
Kolubara noong ika-16 ng Nobyembre hanggang ika-15 ng pinangunahan ni Koronel Pablo Emil von Lettow-Vorbeck ang
pakikidigmang panggerilyo laban sa Alyadong Puwersa hanggang sa

6. siya'y sumuko dalawang linggo matapos maipatupad ang tigil-
putukan sa Europa.
Sa kabilang panig ng mundo, sinalakay ng Bagong Selanda ang
Alemang Samoa noong ika-30 ng Agosto. Nang sumunod na buwan
ay sinalakay ng Australya ang Alemang Bagong Ginea noong ika-11 isang litrato ng mga bambang ng mga Aleman at Briton sa Pransiya
ng Setyembre. Sinakop naman ng Imperyo ng Hapon ang Kapuluang mula himpapawid
Mikronesya na isa ring kolonya ng Imperyong Aleman. Sinalakay din
ng Imperyong Briton at Hapon ang Tsingtao, isa ring teritoryong
Samantala, noong ika-7 ng Mayo ay mahigit 1,000 katao ang nasawi
Aleman sa Tsina mula ika-31 ng Oktubre hanggang ika-7 ng
nang palubugin ng isang submarinong Aleman (sa pamamagitan ng
Nobyembre. Hindi nagtagal ay nasakop nang lahat ng Alyadong
pagpapatama ng torpido) ang RMS Lusitania, isang pampasaherong
Puwersa ang mga teritoryong Aleman sa Asya't Pasipiko liban na
barko ng Nagkakaisang Kaharian, sa katubigang malapit sa Irlanda.
lamang sa iilang lugar sa Bagong Ginea.
Nagprotesta ang Estados Unidos laban sa Imperyong Aleman
sapagkat 128 sa mga pasaherong nasawi ay mga Amerikano. Bilang
Sa pagtatapos ng 1914 ay tatlong pangunahing larangan (o front sa
tugon, nangako naman ang imperyo na hindi na muling
Ingles) ng digmaan ang nagbukas sa Europa: ito ay ang Larangang
magsasagawa ng anumang pag-atake ang kaniyang mga submarino
Kanluran na matatagpuan sa timog Belhika at hilagang Pransiya;
laban sa mga neutral at pampasaherong barko.
Larangang Silangan sa silangang Alemanya, hilagang-silangang
Awstriya-Unggriya at kanlurang Rusya; at Larangang Serbiyo sa
Naglunsad naman ng sunod-sunod na opensiba ang sandatahang
hilagang Serbiya.
Aleman at Awstro-Unggriyo noong tagsibol at tag-init nang taong
iyon papasok ng Rusya hanggang sa tuluyan nang maitaboy palabas
1915: Ikalawang taon ng digmaan
ng Polonya at Galisya ang sandatahang Ruso kasabay ng pagbagsak
ng kabisera nitong nauna, ang Barsobya, noong ika-5 ng Agosto.[
Noong ika-31 ng Enero, 1915, sa kauna-unahang pagkakataon ay
gumamit ng nakalalasong gas, na nagtataglay ng kloro, ang Muling sumalakay ang Awstriya-Unggriya, kasama ang Imperyong
sandatahang Aleman (bilang paglabag sa Mga Kumbensyong Haya Aleman, sa Serbiya noong ika-7 ng Oktubre. Walong araw makalipas
nang 1899 at 1907) laban sa mga Ruso sa Labanan ng Bolimow sa ay nagpahayag ng pakikidigma ang Bulgarya sa panig ng Puwersang
Polonya. Muli itong ginamit ng mga Aleman sa Ikalawang Labanan Sentral at sinalakay man din ang Serbiya. Walang nagawa ang
ng Ypres pagsapit nang ika-22 ng Abril nang taon ding iyon. Ang sandatahang Serbiyo sa sunod-sunod na pagsalakay ng Puwersang
epekto ng nakalalasong gas ay nakalulunos sapagkat nagdudulot ito Sentral kaya't ipinag-utos ni Mariskal Radomir Putnik ang pag-atras
ng masakit at mabagal na pagkamatay. Bilang unang pangontra, ang ng sandatahan patungong Albanya at Montenegro.
mga sundalo'y nagtatakip ng bulak o panyong binasa sa ihi o sa soda
sa kani-kanilang mukha. Hindi nagtagal ay nilinang na ang paggamit Ang Italya na noon pa ma'y kasapi na ng Tatluhang Alyansa ay
ng higit na epektibong maskarang pang-gas.
tumangging makipaglaban nang magsimula ang digmaan subalit

7. nang mapangakuan ng Alyadong Puwersa ng ilang teritoryo sa ng Puwersang Sentral ang buong Serbiya at gayundin naman ang
Awstriya-Unggriya, nagpahayag ito ng pakikidigma laban sa huli Montenegro na sumuko noong ika-15 ng Enero.
noong ika-23 ng Mayo at sa Imperyong Aleman nang sumunod na
taon. Nagbigay-daan ito upang tuluyan ng magwakas ang Tatluhang Matapos ang krisis pampulitika sa Gresya, napapayag din ang mga
Alyansa at magbukas ang Larangang Italyano. Nang sumunod na Griyegong matapat kay Punong Ministro Venizelos (na maka-
buwan ay naglunsad ng sunod-sunod na opensiba ang sandatahang Alyadong Puwersa), laban kay Haring Konstantino I ng Gresya (na
Italyano sa kahabaan ng Ilog Isonso sa kanlurang Eslobenya maka-Puwersang Sentral naman), na makipagtulungan sa Alyadong
patungong hilagang-silangang Italya. Puwersa. Lumunsad sa Salonika, Gresya ang Alyadong Puwersa na
binubuo ng mga Briton at kolonya, Pranses at kolonya, Italyano at
Naglunsad ng kampanya ang pinagsama-samang sandatahan ng Ruso. Matapos namang mapagkapahinga't makapagsaayos ay
Nagkakaisang Kaharian, Pransiya, Awstralya, Bagong Selanda, muling sumabak ang sandatahang Serbiyo sa digmaan at kalauna'y
Kanada at Indiya laban sa Imperyong Otomano noong ika-25 ng lumunsad din sa Salonika. Nagbigay-daan ito upang magbukas ang
Abril sa Tangway ng Galipoli sa layuning masakop ang Larangang Masedonyo na matatagpuan mula sa kahabaan ng timog
Konstantinopla (Istanbul ngayon) at makakuha ng daanang Albanya, Masedonya at hilagang Gresya. Nang sumunod na taon ay
pandagat patungong Imperyong Ruso subalit nabigo. Sa kabilang opisyal na nagpahayag ng pakikidigma ang Gresya laban sa
banda, matagumpay namang naitaboy ng sandatahang Ruso sa Puwersang Sentral. Mula noon, sa kabila ng mga opensibang
pangunguna ni Heneral Nikolai Yudenich ang sandatahang Otomano isinagawa ng magkalabang panig, ang Larangang Masendonyo ay
palabas ng timog Kawkasus. hindi na halos umusad hanggang Setyembre, 1918.[
1916: Mga pangyayari
ang pag-atras ng sandatahang Serbiyo patungong Albanya isang pagsalakay ng mga sundalong Aleman sa Verdun
Nagpatuloy ang pag-atras ng sandatahang Serbiyo patungong Mula naman ika-21 ng Pebrero hanggang ika-18 ng Disyembre ay
Albanya habang pansamantala namang napipilan ang patuloy ding naglunsad ang mga Aleman sa pangunguna ni Heneral Eric von
pagsalakay ng Puwersang Sentral nang talunin sila ng sandatahang Falkenhayn ng isang malawakang opensiba laban sa mga Pranses na
Montenegrino sa Labanan ng Mojkovac noong ika-6 at 7 ng Enero, nakatalaga sa Verdun, hilagang-silangang Pransiya subalit nabigo.
1916. Nang makarating naman ang sandatahang Serbiyo sa Ang naturang labanan ang siyang pinakamahaba sa kasaysayan ng
dalampasigan ng Dagat Adriyatiko sa Albanya ay kaagad silang digmaan at kulang-kulang sa 600,000 sundalo ang nasawi rito.[
dinala ng mga barko ng Alyadong Puwersa patungong Gresya
pangunahin na sa Korpu. Sa kabilang banda, tuluyan nang nasakop Sa katubigan ng Dagat Hilaga na malapit sa Hutlandiya, Dinamarka
ay nagsagupa ang kapwa naglalakihang plota ng Imperyong Briton

8. (sa pangunguna ni Almirante Sir Juan Jellicoe) at Aleman (sa Rumanya, ay tuluyan nang nasakop noong ika-6 ng Disyembre.
pangunguna naman ni Bise Almirante Reinhard Scheer) mula ika-31 Umatras ang sandatahang Rumanyo-Ruso sa Moldabya upang duon
ng Mayo hanggang ika-1 ng Hunyo. Bagaman nagawa ng plotang magpalakas at upang pigilan man din ang anumang pananakop na
Aleman na makapagdulot ng higit na pinsala sa mga Briton, maaaring isagawa ng Puwersang Sentral sa timog-kanlurang Rusya.
napanatili naman ng huli ang dominansya sa Dagat Hilaga hanggang
sa matapos ang digmaan.
Samantala, upang maibsan ang lumalalang sagupaan sa Verdun,
kapwa naglunsad ng matatagumpay na opensiba ang Imperyong
Briton at Ruso laban sa Puwersang Sentral. Ang mga Ruso sa isang sagupaan ng mga sundalong Italyano at Awstro-Unggriyo sa
pangunguna ni Heneral Aleksei Brusilov ay umatake sa sandatahang Isonso, Eslobenya
Awstro-Unggriyo sa Galisya noong ika-4 ng Hunyo samantalang ang
mga Briton naman sa pangunguna ni Mariskal Douglas Haig ay Sa Larangang Italyano, naglunsad ng kontra-opensiba ang Awstriya-
sumugod sa kahabaan ng Ilog Som sa kanlurang Pransiya noong ika- Unggriya sa Asyago noong tagsibol ng 1916 bilang tugon sa sunod-
4 ng Hulyo. Naging madugo ang dalawang opensibang nabanggit; sunod na opensibang isinagawa ng Italya sa Ilog Isonso mula nang
ang Opensibang Brusilov ay isa sa pinakamapinsalang labanan sa nakaraang taon. Bilang ganti, sinalakay naman ng sandatahang
kasaysayan samantalang mahigit sa 19,000 Briton ang nasawi sa Italyano ang Gorisya pagsapit ng tag-init. Tulad ng nangyari sa
unang araw pa lamang ng Labanan ng Som. Larangang Masedonyo, hindi rin halos umusad ang Larangang
Italyano hanggang 1917.
Sumiklab naman ang Pag-aalsang Arabo noong Hunyo, 1916 laban
sa Imperyong Otomano sa pangunguna ni Sherif Hussein at sa
mga sagupaan sa Larangang Rumanyo tulong na rin ng mga Briton. Matapos ang matagumpay na Labanan
ng Meka, kinubkob ng Sandatahang Briton-Arabo ang Medina.
Tumagal hanggang Enero, 1919 ang isinagawang pagkubkob.
Sa kasagsagan naman ng dalawang opensibang nabanggit,
nagpahayag ang Rumanya ng pakikidigma laban sa Puwersang
Sentral noong ika-27 ng Agosto at sinalakay ang silangang Awstriya- Sa pagtatapos ng 1916 ay nagpanukala ng isang kasunduang
Unggriya upang mapasakamay ang Transilbanya. Matagumpay pangkapayapaan ang Puwersang Sentral sa Alyadong Puwersa
namang nasakop ang malaking bahagi ng teritoryong nabanggit datapwat nabigo ang isinagawang negosasyon bunga na rin ng pag-
subalit pagsapit nang ika-18 ng Setyembre ay naglunsad ng kontra- aalinlangan at kawalan ng pagtitiwala ng magkabilang panig sa isa't
opensiba ang pinagsama-samang sandatahang Aleman, Awstro- isa.
Unggriyo at Bulgaryo laban sa mga Rumanyo. Nagpadala ng
kaukulang tulong ang mga Ruso subalit nagpatuloy ang pag-abante
ng Puwersang Sentral hanggang sa ang Bukarest, kabisera ng

9. 1917: Ang pagpapatuloy ng digmaan napakiusapan din ang mga sundalo na bumalik na sa kani-kanilang
bambang. Pinalitan naman ni Felipe Petain si Roberto Nivelle bilang
Bunga ng matamlay ng kampanya sa karagatan, nagpasya ang pangkalahatang komandante ng sandatahang Pranses. Sa kabilang
sandatahang pandagat ng Imperyong Aleman na maglunsad ng banda, ipinagpatuloy ng Imperyong Briton ang mga opensiba sa
malayang pakikidigmang pangsubmarino noong ika-31 ng Enero, Larangang Kanluran sa mga Labanan ng Aras, Kambray at
1917. Bunga nito'y daan-daang barko ng Nagkakaisang Kaharian at Pashendaele.
maging ng mga bansang neutral, kapwa pandigma, pangalakal at
pampasahero, ang napalubog hanggang sa ipatupad ng Alyadong
Puwersa ang sistemang komboy pagsapit ng Mayo nang taon ding
iyon na nakapagpahina sa pag-atake ng mga submarinong Aleman.
isang kaguluhan sa Petrograd (San Pedrosburgo ngayon) noong
Himagsikang Ruso
Lumaganap naman sa Imperyong Ruso ang kawalang-kaayusan at
himagsikan matapos maiwan kina Emperatris Alejandra at Rasputin
(ang huli ay pinaslang kalaunan) ang pamamahala sa monarkiya
mga sundalong Awstralyano, suot ang kani-kanilang maskarang nang sumama si Tsar Nikolas II sa pakikidigma. Noong ika-15 ng
pang-gas, sa isang bambang sa Ypres, Belhika Marso ay napilitang bumaba sa trono ang tsar at ang pamamahala
sa Rusya ay napunta sa mga republikano. Muling naglunsad ng
Nagpahayag naman ng pakikidigma ang Estados Unidos (bagaman opensiba ang bagong tatag na pamahalaan sa ilalim ni Alejandro
hindi kaagad nagpadala ng kaukulang sandatahan), sa panig ng Kerenski subalit nabigo. Tuluyan nang nawalan ng sigla ang mga
Alyadong Puwersa, laban sa Imperyong Aleman noong ika-6 ng Abril sundalo na makipaglaban samantalang tumindi nang tumindi ang
matapos palubugin ng imperyong nabanggit ang may pitong paghihikahos ng mga mamamayang Ruso sapagkat halos bumagsak
barkong pangalakal ng mga Amerikano at nang maharang ng mga na noon ang ekonomiya ng bansa dahil na rin lumalaking gastusin
Briton ang Telegramang Zimmermann na nagsasaad ng paghimok ng para sa digmaan. Nahulog sa kamay ng mga komunistang Bolshebik
mga Aleman sa mga Mehikano na magpahayag ng pakikidigma sa sa pangunguna ni Vladimir Lenin ang pamahalaan sa Petrograd (San
Estados Unidos upang mabawi ang Arisona, Bagong Mehiko at Pedrosburgo ngayon at siya noong kabisera ng Rusya) noong ika-7
Teksas na dating mga teritoryo ng Mehiko. ng Nobyembre. Nang sumunod na buwan ay lumagda ng
kasunduang pangkapayapaan ang mga Bolshebik sa Puwersang
Sentral.
Noong ika-3 ng Mayo ay nagsipag-alsa ang karamihan sa mga
sundalong Pranses matapos ang bigong Opensibang Nivelle. Nang
maisagawa ang mga pag-aresto at kaukulang paglilitis ay Nakapagtamo naman ng matitinding pinsala ang sandatahang
Italyano matapos silang talunin ng pinagsama-samang sandatahang

10. Aleman at Awstro-Unggriyo sa Labanan ng Kaporeto mula ika-24 ng Imperyong Aleman tulad ng Estonya, Letonya, Litwanya, Pinlandiya,
Oktubre hanggang ika-9 ng Nobyembre. Napilitang umatras ang Polonya at Ukranya.
sandatahang Italyano patungong Ilog Piave samantalang nakiusap
naman ang pamahalaan nito ng boluntaryong pakikilahok sa Matapos ang kasunduan, nagpasya ang mga Armenyo sa
digmaan ng lahat ng kakakihang may 18 gulang pataas. pamumuno ni Heneral Tovmas Nazarbekian na ipagpatuloy ang
pakikipaglaban sa mga Otomano sa Bulubunduking Kawkasus.
Samantala sa Gitnang Silangan, bilang ganti sa mapaminsalang Nagsagawa ng kontra-opensiba ang mga Armenyo at kanilang tinalo
Pagkubkob sa Kut, naglunsad ang Imperyong Briton ng isang ang sandatahang Otomano sa Labanan ng Sardarabad mula ika-21
opensibang sumakop sa Bagdad noong ika-11 ng Marso. Sa hanggang ika-29 ng Mayo, hanggang sa lagdaan ng magkabilang
pagtatapos ng taon ay bumagsak naman ang depensang Otomano panig ang Tratado ng Batum nang sumunod na buwan.
sa timog Palestina matapos ang Labanan ng Herusalem.
Ang paglabas naman ng Rusya sa digmaan ay naging hudyat din
Lingid naman sa kaalaman ng mga Aleman ay nag-alok ng isang upang tuluyan nang magwakas ang Tatluhang Kasunduan. Sinimulan
kasunduang pangkapayapaan si Emperador Carlos I ng Awstriya- ng Imperyong Aleman na sakupin ang mga teritoryong ipinagkaloob
Unggriya kay Punong Ministro Jorges Clemenceau ng Pransiya. sa kanila ng naturang kasunduan samantalang nagpadala naman ng
Nabigo ang pakikipagnegosasyon at ito'y nabunyag sa mga Aleman kaukulang sandatahan ang Alyadong Puwersa sa Rusya upang
na naging mitsa upang magkalamat ang relasyon ng Imperyong pigilan ito. Sa kabilang banda, ang malaking bilang ng mga
Aleman at Awstriya-Unggriya sa isa't isa. sundalong Aleman at Awstro-Unggriyong nakatalaga sa Larangang
Silangan ay inilipat mula roon patungong Larangang Kanluran
1918: Mga huling opensiba at wakas ng digmaan sapagkat nilayon ni Heneral Erik Ludendorff na makapaglunsad ng
opensibang makapagdudulot ng matitinding pinsala sa sandatahan
ng Alyadong Puwersa sa Pransiya at gayundin naman upang
mapasuko ang
ang Opensibang Tagsibol,
Marso-Hulyo, 1918
Noong ika-3 ng Marso, 1918 ay muling lumagda ng isa pang isang pagsalakay ng mga sundalong Aleman sa Verdun
kasunduang pangkapayapaan ang mga Bolshebik sa Puwersang
Sentral. Isinaad sa bagong kasunduan ang tuluyang pagkawala ng Mula naman ika-21 ng Pebrero hanggang ika-18 ng Disyembre ay
Rusya sa digmaan at ang pagkakaloob nito ng mga teritoryo sa naglunsad ang mga Aleman sa pangunguna ni Heneral Eric von
Falkenhayn ng isang malawakang opensiba laban sa mga Pranses na

11. nakatalaga sa Verdun, hilagang-silangang Pransiya subalit nabigo. namang nasakop ang malaking bahagi ng teritoryong nabanggit
Ang naturang labanan ang siyang pinakamahaba sa kasaysayan ng subalit pagsapit nang ika-18 ng Setyembre ay naglunsad ng kontra-
digmaan at kulang-kulang sa 600,000 sundalo ang nasawi rito. opensiba ang pinagsama-samang sandatahang Aleman, Awstro-
Unggriyo at Bulgaryo laban sa mga Rumanyo. Nagpadala ng
Sa katubigan ng Dagat Hilaga na malapit sa Hutlandiya, Dinamarka kaukulang tulong ang mga Ruso subalit nagpatuloy ang pag-abante
ay nagsagupa ang kapwa naglalakihang plota ng Imperyong Briton ng Puwersang Sentral hanggang sa ang Bukarest, kabisera ng
(sa pangunguna ni Almirante Sir Juan Jellicoe) at Aleman (sa Rumanya, ay tuluyan nang nasakop noong ika-6 ng Disyembre.
pangunguna naman ni Bise Almirante Reinhard Scheer) mula ika-31 Umatras ang sandatahang Rumanyo-Ruso sa Moldabya upang duon
ng Mayo hanggang ika-1 ng Hunyo. Bagaman nagawa ng plotang magpalakas at upang pigilan man din ang anumang pananakop na
Aleman na makapagdulot ng higit na pinsala sa mga Briton, maaaring isagawa ng Puwersang Sentral sa timog-kanlurang Rusya.
napanatili naman ng huli ang dominansya sa Dagat Hilaga hanggang
sa matapos ang digmaan.
Samantala, upang maibsan ang lumalalang sagupaan sa Verdun,
kapwa naglunsad ng matatagumpay na opensiba ang Imperyong
Briton at Ruso laban sa Puwersang Sentral. Ang mga Ruso sa isang sagupaan ng mga sundalong Italyano at Awstro-Unggriyo sa
pangunguna ni Heneral Aleksei Brusilov ay umatake sa sandatahang Isonso, Eslobenya
Awstro-Unggriyo sa Galisya noong ika-4 ng Hunyo samantalang ang
mga Briton naman sa pangunguna ni Mariskal Douglas Haig ay Sa Larangang Italyano, naglunsad ng kontra-opensiba ang Awstriya-
sumugod sa kahabaan ng Ilog Som sa kanlurang Pransiya noong ika- Unggriya sa Asyago noong tagsibol ng 1916 bilang tugon sa sunod-
4 ng Hulyo. Naging madugo ang dalawang opensibang nabanggit; sunod na opensibang isinagawa ng Italya sa Ilog Isonso mula nang
ang Opensibang Brusilov ay isa sa pinakamapinsalang labanan sa nakaraang taon. Bilang ganti, sinalakay naman ng sandatahang
kasaysayan samantalang mahigit sa 19,000 Briton ang nasawi sa Italyano ang Gorisya pagsapit ng tag-init. Tulad ng nangyari sa
unang araw pa lamang ng Labanan ng Som. Larangang Masedonyo, hindi rin halos umusad ang Larangang
Italyano hanggang 1917.
Sumiklab naman ang Pag-aalsang Arabo noong Hunyo, 1916 laban
sa Imperyong Otomano sa pangunguna ni Sherif Hussein at sa
mga sagupaan sa Larangang Rumanyo tulong na rin ng mga Briton. Matapos ang matagumpay na Labanan
ng Meka, kinubkob ng Sandatahang Briton-Arabo ang Medina.
Sa kasagsagan naman ng dalawang opensibang nabanggit, Tumagal hanggang Enero, 1919 ang isinagawang pagkubkob.
nagpahayag ang Rumanya ng pakikidigma laban sa Puwersang
Sentral noong ika-27 ng Agosto at sinalakay ang silangang Awstriya- Sa pagtatapos ng 1916 ay nagpanukala ng isang kasunduang
Unggriya upang mapasakamay ang Transilbanya. Matagumpay pangkapayapaan ang Puwersang Sentral sa Alyadong Puwersa

12. datapwat nabigo ang isinagawang negosasyon bunga na rin ng pag- Noong ika-3 ng Mayo ay nagsipag-alsa ang karamihan sa mga
aalinlangan at kawalan ng pagtitiwala ng magkabilang panig sa isa't sundalong Pranses matapos ang bigong Opensibang Nivelle. Nang
isa. maisagawa ang mga pag-aresto at kaukulang paglilitis ay
napakiusapan din ang mga sundalo na bumalik na sa kani-kanilang
1917: Ang pagpapatuloy ng digmaan bambang. Pinalitan naman ni Felipe Petain si Roberto Nivelle bilang
pangkalahatang komandante ng sandatahang Pranses. Sa kabilang
Bunga ng matamlay ng kampanya sa karagatan, nagpasya ang banda, ipinagpatuloy ng Imperyong Briton ang mga opensiba sa
sandatahang pandagat ng Imperyong Aleman na maglunsad ng Larangang Kanluran sa mga Labanan ng Aras, Kambray at
malayang pakikidigmang pangsubmarino noong ika-31 ng Enero, Pashendaele.
1917. Bunga nito'y daan-daang barko ng Nagkakaisang Kaharian at
maging ng mga bansang neutral, kapwa pandigma, pangalakal at
pampasahero, ang napalubog hanggang sa ipatupad ng Alyadong
Puwersa ang sistemang komboy pagsapit ng Mayo nang taon ding
iyon na nakapagpahina sa pag-atake ng mga submarinong Aleman.[
isang kaguluhan sa Petrograd (San Pedrosburgo ngayon) noong
Himagsikang Ruso
Lumaganap naman sa Imperyong Ruso ang kawalang-kaayusan at
himagsikan matapos maiwan kina Emperatris Alejandra at Rasputin
(ang huli ay pinaslang kalaunan) ang pamamahala sa monarkiya
mga sundalong Awstralyano, suot ang kani-kanilang maskarang nang sumama si Tsar Nikolas II sa pakikidigma. Noong ika-15 ng
pang-gas, sa isang bambang sa Ypres, Belhika Marso ay napilitang bumaba sa trono ang tsar at ang pamamahala
sa Rusya ay napunta sa mga republikano. Muling naglunsad ng
Nagpahayag naman ng pakikidigma ang Estados Unidos (bagaman opensiba ang bagong tatag na pamahalaan sa ilalim ni Alejandro
hindi kaagad nagpadala ng kaukulang sandatahan), sa panig ng Kerenski subalit nabigo. Tuluyan nang nawalan ng sigla ang mga
Alyadong Puwersa, laban sa Imperyong Aleman noong ika-6 ng Abril sundalo na makipaglaban samantalang tumindi nang tumindi ang
matapos palubugin ng imperyong nabanggit ang may pitong paghihikahos ng mga mamamayang Ruso sapagkat halos bumagsak
barkong pangalakal ng mga Amerikano at nang maharang ng mga na noon ang ekonomiya ng bansa dahil na rin lumalaking gastusin
Briton ang Telegramang Zimmermann na nagsasaad ng paghimok ng para sa digmaan. Nahulog sa kamay ng mga komunistang Bolshebik
mga Aleman sa mga Mehikano na magpahayag ng pakikidigma sa sa pangunguna ni Vladimir Lenin ang pamahalaan sa Petrograd (San
Estados Unidos upang mabawi ang Arisona, Bagong Mehiko at Pedrosburgo ngayon at siya noong kabisera ng Rusya) noong ika-7
Teksas na dating mga teritoryo ng Mehiko. ng Nobyembre. Nang sumunod na buwan ay lumagda ng
kasunduang pangkapayapaan ang mga Bolshebik sa Puwersang
Sentral.

13. Nakapagtamo naman ng matitinding pinsala ang sandatahang Imperyong Aleman tulad ng Estonya, Letonya, Litwanya, Pinlandiya,
Italyano matapos silang talunin ng pinagsama-samang sandatahang Polonya at Ukranya.
Aleman at Awstro-Unggriyo sa Labanan ng Kaporeto mula ika-24 ng
Oktubre hanggang ika-9 ng Nobyembre. Napilitang umatras ang Matapos ang kasunduan, nagpasya ang mga Armenyo sa
sandatahang Italyano patungong Ilog Piave samantalang nakiusap pamumuno ni Heneral Tovmas Nazarbekian na ipagpatuloy ang
naman ang pamahalaan nito ng boluntaryong pakikilahok sa pakikipaglaban sa mga Otomano sa Bulubunduking Kawkasus.
digmaan ng lahat ng kakakihang may 18 gulang pataas. Nagsagawa ng kontra-opensiba ang mga Armenyo at kanilang tinalo
ang sandatahang Otomano sa Labanan ng Sardarabad mula ika-21
Samantala sa Gitnang Silangan, bilang ganti sa mapaminsalang hanggang ika-29 ng Mayo, hanggang sa lagdaan ng magkabilang
Pagkubkob sa Kut, naglunsad ang Imperyong Briton ng isang panig ang Tratado ng Batum nang sumunod na buwan.
opensibang sumakop sa Bagdad noong ika-11 ng Marso. Sa
pagtatapos ng taon ay bumagsak naman ang depensang Otomano Ang paglabas naman ng Rusya sa digmaan ay naging hudyat din
sa timog Palestina matapos ang Labanan ng Herusalem. upang tuluyan nang magwakas ang Tatluhang Kasunduan. Sinimulan
ng Imperyong Aleman na sakupin ang mga teritoryong ipinagkaloob
Lingid naman sa kaalaman ng mga Aleman ay nag-alok ng isang sa kanila ng naturang kasunduan samantalang nagpadala naman ng
kasunduang pangkapayapaan si Emperador Carlos I ng Awstriya- kaukulang sandatahan ang Alyadong Puwersa sa Rusya upang
Unggriya kay Punong Ministro Jorges Clemenceau ng Pransiya. pigilan ito. Sa kabilang banda, ang malaking bilang ng mga
Nabigo ang pakikipagnegosasyon at ito'y nabunyag sa mga Aleman sundalong Aleman at Awstro-Unggriyong nakatalaga sa Larangang
na naging mitsa upang magkalamat ang relasyon ng Imperyong Silangan ay inilipat mula roon patungong Larangang Kanluran
Aleman at Awstriya-Unggriya sa isa't isa. sapagkat nilayon ni Heneral Erik Ludendorff na makapaglunsad ng
opensibang makapagdudulot ng matitinding pinsala sa sandatahan
1918: Mga huling opensiba at wakas ng digmaan ng Alyadong Puwersa sa Pransiya at gayundin naman upang
mapasuko ang mga ito bago pa man dumating ang mga Amerikano.
ang Opensibang Tagsibol,
Marso-Hulyo, 1918 mga huling opensiba,
Agosto-Nobyembre, 1918
Noong ika-3 ng Marso, 1918 ay muling lumagda ng isa pang
Inilunsad ng mga Aleman ang Opensibang Tagbisol (na binubuo ng
kasunduang pangkapayapaan ang mga Bolshebik sa Puwersang
apat na operasyon, ang Blücher & Yorck, Gneisenau, Jorgette at
Sentral. Isinaad sa bagong kasunduan ang tuluyang pagkawala ng
Miguel) pagsapit nang ika-21 ng Marso, 1918. Gamit ang mga
Rusya sa digmaan at ang pagkakaloob nito ng mga teritoryo sa
taktikang paglagos, kanilang napasok ang mga bambang ng

14. Alyadong Puwersa at nakaabante ng mahigit 60 kilometro (38 ng sandatahang pandagat ng imperyo sa karagatan.
milya). Naging matagumpay ang simula ng naturang opensiba kaya't
idineklara ni Kayser Guillermo II ang ika-24 ng Marso bilang isang
pambansang araw ng pagdiriwang. Makalipas pa ang ilang linggo ay
muling narating ng sandatahang Aleman ang Ilog Marn at ang Paris
ay kanilang pinaputukan ng malalaking kanyong dambakal na ang paglagda ng tigil-putukan sa kagubatan ng Compiegne, Pransiya,
nagdulot upang lumikas ang mga sibilyan palayo ng nasabing
ika-11 ng Nobyembre, 1918
lungsod. Subalit nabigo ang mga Aleman na makamit ang kanilang
layunin sapagkat nanatili pa ring epektibo ang pakikihamok ng
Alyadong Puwersa na lumakas pa nang dumating na ang Nagsimula nang sumuko ang Puwersang Sentral nang lumagda ng
sandatahang Amerikano sa Pransiya. Sa pagtatapos ng naturang tigil-putukan ang Bulgarya noong ika-29 ng Setyembre sa Tesalonika
opensiba noong ika-18 ng Hulyo ay mahigit sa 270,000 Aleman ang matapos ang mga mapaminsalang Labanan ng Dobro Pole at Doyran
nasawi sa panig ng Puwersang Sentral. sa Larangang Masedonyo nang buwan ding iyon. Sunod namang
lumagda ng tigil-putukan ang Imperyong Otomano sa Mudros,
Inilunsad ng Alyadong Puwersa ang Opensibang Sandaang Araw Gresya noong ika-30 ng Oktubre matapos matalo ang sandatahan
noong ika-8 ng Agosto. Sabay-sabay na sinalakay ng pinagsama- nito sa Labanan ng Megido sa Palestina. Ang Awstriya-Unggriya
samang sandatahan ng Belhika, Estados Unidos, Imperyong Briton naman, sa kabilang banda, ay lumagda ng tigil-putukan sa Villa
at kolonya, Pransiya at Portugal ang mga Aleman sa Labanan ng Giusti, hilagang Italya noong ika-3 ng Nobyembre nang tuluyan nang
Amyens at nakaabante ng may 12 kilometro (7 milya) sa loob mapipilan ng mga Italyano ang kanilang sandatahan sa Labanan ng
lamang ng pitong oras. Nang mga sumunod na araw ay muling Vittorio Veneto noong araw ding iyon.
ipinagpatuloy ng Alyadong Puwersa ang pagsalakay at pagsapit ng
ika-2 ng Setyembre ay umatras ang sandatahang Aleman sa Linyang Napilitan nang bumaba sa trono si Kayser Guillermo II noong ika-9
Hindenburg upang doon muling mag-ipon ng lakas. ng Nobyembre at tumungo papuntang Olanda. Noong araw ding
iyon bumagsak ang monarkiya samantalang itinatag ang
Muling ipinagpatuloy ng Alyadong Puwersa ang pagsalakay at Republikang Weymar sa Alemanya na siya nang lumagda ng tigil-
pagsapit ng ika-26 ng Setyembre ay inilunsad ng sandatahang putukan noong ika-11 ng Nobyembre sa kagubatan ng Compiegne,
Amerikano-Pranses ang Opensibang Meus-Argon. Ang Linyang Pransiya. Pagsapit ng ika-11 n.u. nang araw na iyon ay ipinatupad
Hinderburg ay tuluyan nang napasok at naitaboy pabalik ng Belhika ang tigil-putukan sa buong Larangang Kanluran. Si Jorge Lorenzo
ang sandatahang Aleman. Dala ng sunod-sunod na pagkatalo, Precio, isang Kanadyano, ang itinuturing na kahuli-hulihang sundalo
napagtanto ng mga komandanteng Aleman na hindi na nila kaya ng Kanada na napatay noong digmaan matapos siyang mabaril ng
pang ipagpatuloy ang pakikidigma samantalang sumiklab naman sa isang Alemang sniper sa ganap na ika-10 at 57 n.u. at namatay nang
Imperyong Aleman ang isang himagsikang pinangunahan ng mga sumunod na minuto.
komunista. Nagsipag-alsa naman ang mga marinong Aleman
matapos tumangging makilahok sa isasagawa sanang opensiba

15. Mga kinahinatnan samantalang ang mga mamamayang Eslabo ng Bosniya at
Hersegobina, Eslobenya at Kroasya ay nakiisa sa Serbiya at
Montenegro upang itatag ang Yugoslabya. Gayundin noong
kasagsagan ng digmaan, taong 1917, ay itinatag ang mga bansang
Armenya, Aserbayan, at Heyorhiya subalit nang maitatag sa Rusya
ang Unyong Sobyet noong 1922 ay muling napasailalim ang mga ito
mga bagong tatag na bansa sa Europa at Gitnang Silangan
sa pamamahala ng mga Ruso nang sumunod na taon.
Pagbabago sa mga teritoryo
Ang mga teritoryo ng Imperyong Otomano, na kinilala na sa
pangalang Turkiya matapos ang Tratado ng Lawsan, tulad ng Irak,
Noong ika-28 ng Hunyo, 1919 ay nilagdaan ng Alemanya at ng
Hordan at Palestina ay napunta sa pamamahala ng Nagkakaisang
Alyadong Puwersa na kinabibilangan ng Estados Unidos, Hapon,
Kaharian samantalang ang Libano at Sirya ay sa Pransiya. Naitatag
Italya, Nagkakaisang Kaharian at Pransiya ang Tratado ng Versalles.
din ang Arabyang Sawdi at Yemen makalipas ang ilan pang taon.
Itinadhana ng tratadong ito ang pagsakop ng Alyadong Puwersa sa
Renanya at Saar, mga teritoryo sa kanlurang Alemanya, sa loob ng
Mga pinsala at iba pang idinulot
15 taon at paglilimita sa kakanyahan ng sandatahang lakas ng
Alemanya na magparami at magpalakas. Kabilang din dito ang
pagkakaloob ng Alemanya ng mga teritoryo’t kolonya nito sa
Alyadong Puwersa, sapilitang bayad-pinsala at pagtatatag ng Liga ng
mga Nasyon.
Ang mga teritoryo ng Alemanya ay napunta sa Belhika, Dinamarka,
Polonya, Tsekoslobakya at Litwanya samantalang muling nabawi ng
Pransiya ang mga rehiyon ng Alsasya at Lorena. Ang mga kolonya
tsart ng mga nasawi noong digmaan
naman ng dating imperyo sa Aprika at Karagatang Pasipiko ay
pinaghati-hatian ng Awstralya, Bagong Selanda, Belhika, Hapon,
Nagkakaisang Kaharian at Pransiya samantalang napabalik naman sa Sang-ayon sa pinakamababang pagtataya ay mahigit sa 15 milyong
Tsina ang lalawigan ng Shandong. sundalo at sibilyan ang nasawi, nasugatan, nabaldado at nawala
noong kasagsagan ng digmaan samantalang mahigit sa 65 milyong
Mula naman sa labi ng mga imperyong Awstro-Unggriyo at Ruso ay naman sa pinakamataas na tantiya. Bahagi rin ng kapinsalang
itinatag ang makahiwalay na bansang Awstriya at Unggriya, Estonya, idinulot ng digmaan ang paglaganap ng mga epidemya gaya ng tipus
Letonya, Litwanya, Pinlandiya, Polonya at Tsekoslobakya. Ang ilang sa Serbiya noong 1914 at ng Trangkasong Espanyol noong 1918;
teritoryo ng Austriya-Unggriya tulad ng Triyeste ay napunta sa Italya sistematikong paglipol ng lipi (o genocide sa Ingles) na isinagawa ng
at ng Transilbanya ay sa Rumanya. Gayundin naman, ang Besarabya Imperyong Otomano laban sa mga Kristiyanong Armenyo na kumitil
na bahagi ng Imperyong Ruso ay napapunta rin sa Rumanya ng kulang-kulang sa dalawang milyon katao; mga taggutom na

16. lumaganap sa Alemanya, Rusya at Libano na nagtulak sa maraming ang siyang humalili sa mga hanapbuhay na itinuturing noon na
bansa na magrasyon ng pagkain; at mga maramihang pagpatay panlalaki lamang. Ang malaking papel na kanilang ginampanan
tulad ng Paglapastangan sa Belhika na kumitil ng 6,500 buhay. noong digmaan ay humantong sa pakikipaglaban para sa karapatan
ng kababaihan na makaboto sa halalan.
Mahigit naman sa 8 milyong sundalo ang nabihag o ‘di kaya’y
sumuko sa mga labanan ang nabilanggo noong digmaan. Sa Lumakas noon ang mga kilusang makatao tulad na lamang ng Liga
kabuuan ay naging maayos ang kondisyon ng mga bilanggo sa mga ng mga Nasyon at ang idea ng pasipismo na naglayong maglundo ng
kulungan (liban na lamang sa Rusya at Imperyong Otomano kung kapayapaan sa daigdig sa pamamagitan ng mahinahong
saan hindi naging maganda ang pagtrato sa mga bilanggo) sa tulong pamamaraan. Sa kabilang banda naman ay lumakas din ang idea ng
na rin ng Pandaigdigang Pulang Krus at ng samahan ng mga pasismo na naglalayong magkamit ng higit pang kapangyarihan sa
manggagamot na nagmula pa sa mga bansang neutral at dahil na rin pamamagitan ng paggamit ng dahas.
sa pagsunod ng mga bansang sangkot sa digmaan sa Mga
Kumbensyong Haya ng 1899 at 1907 para sa mabuting pakikitungo Lumawak naman ang kapangyarihan at responsabilidad ng mga
sa mga bilanggo. bansang nagwagi sa digmaan. Ang pangkalahatang produktong
domestiko ng mga bansang Estados Unidos, Italya at Nagkakaisang
Matapos ang digmaan, ang mga bilanggong sundalo ng Alyadong Kaharian ay tumaas samantalang bumababa naman para sa mga
Puwersa ay kagyat na nakalaya. Kabaligtaran naman ito para sa mga bansang Alemanya, Awstriya-Unggriya, Imperyong Otomano,
bilanggong sundalo ng Puwersang Sentral na ang iba’y sapilitan Olanda, Pransiya at Rusya.
munang pinagtrabaho sa mga kampong pantrabaho bago nakalaya.
Karamihan naman sa mga sundalong pinalad mabuhay matapos ang Samantala, ang mga kasunduang itinadhana sa Tratado ng Versalles,
digmaan ay nakaranas ng matinding pagkagimal (o trauma sa Ingles) pangunahin na ang pagkakaloob ng Alemanya ng malaking bayad-
matapos makauwi sa kani-kanilang tahanan bunga na rin ng mga pinsala sa Alyadong Puwersa kung saan sinisi ang dating imperyo
kahindik-hindik nilang karanasang sa pakikipaglaban. bilang siyang responsable sa mga kapinsalaang iniwan ng digmaan,
ay nagdulot ng kawalang-kasiyahan at pagtutol sa panig ng mga
mamamayang Aleman. Lumaganap noon sa Alemanya ang
Dolchstosslegende, isang paniniwalang hindi natalo sa digmaan ang
sandatahang Aleman subalit pinagtaksilan naman ng mga
mamamayan nito, partikular na yaong mga republikano at ng mga
nasa pamahalaan na lumagda sa armistisyo at nagpabagsak sa
mga Armenyong pinaslang noong kasagsagan ng Armenian monarkiya. Lumakas din ang ideolohiyang Nazismo at pasismo sa
Genocide pangunguna ng ilang makabayang kilusan at ni Adolfo Hitler.
Dumanas ang Alemanya ng matinding paghihikahos hanggang sa
Sapagkat karamihan noon sa kalalakihan ay kusa o hindi naman tuluyan nang malugmok ang ekonomiya nito paglipas pa ng ilang
kaya’y sapilitang naglingkod sa sandatahang lakas, ang kababaihan taon. Halimbawa na lamang noong 1923, ang halaga ng isang dolyar

17. ay katumbas na ng 4.2 trilyong marko sa nasabing bansa. Nito
lamang nakaraang Oktubre, 2010 nang nabayaran nang lahat ng
Alemanya ang mga bayad-pinsala
Pag-unlad sa teknolohiya ng pakikidigma mga sundalong Aleman sa isang pag-atake ng nakalalasong gas
Sa pagsisimula ng digmaan, ang mga kanyon ay karaniwang
pinapuputok nang tuwiran sa anumang puntirya. Sa sumunod na
tatlong taon ay pinapaputok na ang mga ito nang hindi tuwiran sa
mismong puntirya sang-ayon na rin sa iba't ibang pamamaraang
ang masinggang Vickers(machinevickers) pinaiiral. Iba’t ibang uri ng kanyon tulad ng howitser, mortar at
kanyong daambakal ang naimbento gaya na lamang ng Minenwerfer
Ilan lamang ang awtomatikong riple, barkong pandigma, eroplano, at ng Kanyong Paris na ginamit upang bombahin ang Paris sa layo ng
flamethrower, nakalalasong gas, kanyon, masinggan, submarino at 100 kilometro (60 milya). Lubhang nakalulunos ang mga pinsalang
tangke sa mga sandatang nilinang at nilikha noong digmaan. Ang naidudulot ng mga kanyon kaya’t naging karaniwan na noon ang
paggamit ng telepono at komunikasyong walang kable man ay may pagtugis sa kinaroroonan ng mga ito upang wasakin.
malaki ring naitulong sa pakikipagtalastasan ng mga sundalo. Sa
kabilang banda, ang pagpapairal ng pakikidigmang pambambang
noong digmaan ay isa naman sa mga salik na nakapagpabagal sa
pag-usad ng sinumang naglalabang panig.
Ang kaayusan ng impanterya ay nabago sapagkat sa halip na 100 ay ang tangkeng Mark ng mga Briton
pito hanggang sampung sundalo na lamang ang pangunahing
pangkat ng maneobra laban sa mga kaaway. Ang iba’t ibang uri ng Ang nakalalasong gas at flamethrower ay dalawa sa mga kagimbal-
helmet tulad ng Adrian ng mga Pranses, Brodie ng mga Amerikano, gimbal na sandatang ginamit noong digmaan na pawang nagdudulot
Briton at kolonya at Stahlhelm ng mga Aleman ay naimbento upang ng masakit subalit mabagal na pagkamatay, bagaman ang mga ito’y
protektahan ang ulo ng bawat sundalong lumalaban. Nanatiling hindi naging epektibo upang maipanalo ang isang partikular na
namang pangunahing sandata ng nakararaming sundalo ang Ang sagupaan. Ang tatlong pangunahing uri ng nakalalasong gas ay
pistola, riple, bayoneta at granada ay nanatili pa rin bilang kloro, mustard at phosgene samantalang ang flamethrower ay may
pangunahing sandata ng impanterya. Nang malinang ang paggamit iba’t ibang sukat at timbang. Ang nakalalasong gas ay unang
ng mga masinggan tulad ng Vickers, at mga awtomatikong riple gaya malawakang ginamit ng sandatahang Aleman sa mga labanan ng
ng BAR, MP18 at Lewis, naging imposible na ang maramihang Bolimow at Ypres samantalang ang flamethrower naman ay sa
harapang pagbabarilan sa digmaan. Hooge, Pransiya.

18. Naimbento naman ng mga Briton ang tangke na may kakayahang
tumawid sa mga bambang at wasakin ang mga alambreng bakod.
Ito’y unang ginamit sa Labanan ng Som at malawakang ginamit sa
Labanan ng Kambray.
mga napanatiling bambang sa kasalukuyan
Mga paggunita bilang pag-alaala
Libo-libong bantayog, museo at libingan na nasa pangangalaga ng
ang Fokker Dr.I, isang eroplanong panlaban iba’t ibang ahensiya, ang itinayo sa mga nayon at bayan sa Europa
at maging sa Estados Unidos bilang pag-alala sa mga nasawi at
Sa karagatan ay kapwa nanguna ang Alemanya at ang Nagkakaisang nawala noong digmaan.
Kaharian sa pagpapaunlad ng mga barkong pandigma, krusero,
submarino at barkong panghatid-eroplano. Ilan sa mga ito ay ang Ipinagdiriwang sa Awstralya at Bagong Selanda ang Araw ng Anzac
mga submarinong U-boat ng mga Aleman na nakapagpalubog ng tuwing ika-25 ng Abril kada taon bilang paggunita sa Labanan ng
napakaraming barkong pandigma at pangalakal ng Alyadong Galipoli. Samantala, ang Araw ng Tigil-putukan at Araw ng Pag-alala
Puwersa, at Wakamiya ng Imperyo ng Hapon na siyang kauna- ay ginugunita sa Pransiya, Nagkakaisang Kaharian at mga dating
unahang barkong naglunsad ng mga eroplanong sumalakay sa mga kolonya nito tuwing ika-11 ng Nobyembre ng taon.
Aleman sa Tsingtao, Tsina noong 1914.
Ang mga kahindik-hindik na pangyayaring nakapaloob sa digmaan
Ang mga eroplanong panlaban, pambomba at pampamatyag ay ay namalas ng mga mambabasa sa mga talaarawan, tula at
nilinang at nilikha rin ng mga pangunahing bansang sangkot sa nobelang isinulat ng mga sundalong nakipaglaban. Ilan sa mga ito ay
digmaan. Ilan sa mga ito ay ang Fokker Dr.I ng Alemanya, Nieuport tanyag na “Lahat ay Tahimik sa Larangang Kanluran” (o All Quiet on
15 ng Pransiya, Sikorsky Ilya Muromets ng Imperyong Ruso at the Western Front sa Ingles), nobela ng isang sundalong Alemang si
Sopwith Camel ng Nagkakaisang Kaharian. Ang mga Ruso ang kauna- Eric Maria Remarque na makalawang ulit na isinapelikula noong
unahang nagsagawa ng malawakang pambobomba sa digmaan 1930 at muli noong 1979; at ang tulang “Sa Kaparangan ng
samantalang ginamit naman ng mga Aleman ang mga naglalakihang Flanders" (o In Flanders Field) ng Kanadyanong si Juan McCrae na
Sepelin upang bombahin ang London. Ang mga obserbasyong lobo hanggang sa ngayon ay tinutula pa rin sa Araw ng Pag-alala.
naman ay ginamit sa mga misyong pagmamatyag. Nakapagtala naman ang Museong Pandigma ng Imperyong Briton
ng mahigit sa 2,500 talaarawan ng mga sundalo na nirebisa ni Max
Nagkaroon din ng pagbabago sa disenyo't kalidad ng mga Artur.
daambakal at tren sapagkat dito mabilis na naipapadala ang mga
sundalo, armas, munisyon, pagkain at tubig sa mga pinaglalabanang
lugar.