2. 1.ERREGIMEN ZAHARRAREN EZAUGARRIAK.
2. ERREGIMEN ZAHARRAREN KRISIA.
2.1. Karlos IV.aren agintaldia (1788-1808)
A. Frantziako iraultzaren eragina.
B. Aliantza Frantziarekin eta Erregimen Zaharraren krisia.
2.2. Independentzia gerra eta iraultza liberala:
Cadizko Gorteak eta 1812ko konstituzioa.
2.3. Fernando VII.aren agintaldia.
2.4. Amerika hispaniarraren askapena.
3. ERREGIMEN ZAHARRAREN KRISIA EUSKAL HERRIAN.
4. 2.1. Karlos IV.aren agintaldia (1788-1808)
Krisi ekonomikoa, politikoa eta soziala; Ideia liberalen garapena (iraultza Europatik dator).
A. Frantziako iraultzaren eragina. Liberalismoak aldarrikatuko dituen neurriak:
- Burujabetasun nazionala.
- Aginte banaketa.
- Gizakiaren eskubideak: askatasuna, berdintasuna eta anaitasuna.
- Estatu laikoaren defentsa.
- Liberalismo ekonomikoa.
- Gizarte estamentalaren deuseztapena.
Ideia liberalen aurrean: Burges ilustratuak: poztu egingo dira; Talde pribilejiodunak: beldurtu.
Aldaketak Calos IV.aren gobernuan: Floridablanca, Arandako Kondea eta Godoy.
1793: Frantzian erregea hil zuten (Luis XVI).
- Espainiak (B.H. eta Portugalekin) Frantziari gerra deklaratu zion (Konbentzioko Gerra).
- Basileako tratatua:
. Frantziak Espainian konkistatutako lurrak aske usten ditu;
. Espainiak Santo Domingoko uhartea galtzen du.
B. Aliantza Frantziarekin eta Erregimen Zaharraren krisia.
- Frantzia eta Espainiak: etsai berdina: Britainia Handia (armada boteretsua).
- San Ildefonsoko tratatua Espainia eta Frantziaren artean.
- 1796: Napoleon agintean.
- 1805: Trafalgar
- Frantziak blokeoa ezartzen du Europa osoan (Portugal, salbuespena da).
KRISI EKONOMIKOA AREAGOTUZ DOA; ERREFORMEK EZ DUTE EGOERA KONPONTZEN;
HERRIA AGINTARIEN AURKA JARRIKO DA.
5.
6. INDEPENDENTZIA GERRA (1808-1813)
La Guerra de la Independencia
- Zergatiak:
- Herriaren haserrea: Napoleonen armada eta Godoyren erreformak (Herritarrak Fernando
VII.aren alde)
- Erregimen Zaharreko talde boteretsuak iraultzaren beldur dira.
- Matxinadak: Aranjuezekoa (ondorioz Godoy epaitu eta Karlos IVak abdikatu).
- Baionako abdikazioak: Napoleon, Karlos IV eta Fernando VII: eskumen guztiak Napoleoni
eman zizkioten: Jose Bonaparte Espainiako errege izendatzen du Napoleonek.
- Gerraren garapena:
- 1808ko maiatzean: herri matxinada frantsez okupazioaren aurka.
- Napoleonek borrokan parte hartu zuen.
- Gerrilen gerra zabaldu zen.
- Errusiako frontea.
- Valençayko Ituna: Napoleonek Fernando VII.ari koroa itzultzen dio.
- Ondorioak:
- Galera ekonomiko handiak.
- Nazionalismoaren gorakada.
- Frantsesen aurkako jarrera (gaur egun arte???).
7. JOSE I BONAPARTEREN GOBERNUA
- Baionako Estatutua (1808)
- Ideia liberaletan oinarritua baina ez
zen benetako konstituzioa.
- Erregearen agintea azpimarratzen
zuen.
- Erlijio katolikoa nagusi bezala
mantentzen zuen.
- Frantsestuak: Jose Bonaparteren
alde zeudenak (ilustratuak baina
iraultzaren aurkakoak).
- Jose Bonaparteren lorpenak:
- Inkisizioa bertan behera utzi.
- Jauntxoen erregimena ezereztu.
- Haur hezkuntzako ikastetxe publikoak
sortu.
8. CADIZKO GORTEAK ETA 1812KO KONSTITUZIOA
JUNTA ZENTRALA
Politika antolatu gabe:
. erregeen abdikazioak
. Jose I Bonaparte
. Gerra giroa.
Juntak bildu ziren Kadizen. Gorte orokorrak. Nortzuk ziren Cadizen bildutako diputatuak?
Liberalen alde jokatu zuten faktoreak:
– Erregetzaren zehaztasun falta.
– Cadizekobiztanleen pentsaera.
– Hauteskunde prozesu berezia (gerra giroagatik).
•Cadizeko Juntaren lana hirukoitza izan zen:
• Espainia gobernatu.
• Frantsesen aurkako erresistentzia antolatu.
• Gorte bereziak konbokatu: konstituziogileak.
•Cadizeko lana:
– Sistema politiko berri bat eraiki.
– Estatuaren antolakuntza berria.
– Gizarte erreformak egiteko lehen pausoak eman.
9. CADIZKO GORTEAK ETA 1812KO KONSTITUZIOA
• Cadizko Gorteen helburu nagusiak:
– Espainiako erakunde politiko, ekonomiko eta juridikoak erreformatu.
– Konstituzio bat idatzi.
• Gorteen antolaketa:
– Subiranotasun nazionalaren ordezkari dira.
– Ganbara bakarrean biltzea erabaki zuten.
1812KOA, ESPAINIAKO LEHEN KONSTITUZIOA DA;
LIBERALISMOAREN IDEIAK
ETA HIZKERA FINKATU ZITUEN.
Kadizeko Konstituzioa
ALDARRIKAPEN NAGUSIAK:
- Estatu bateratua diseinatzen zuen.: zentralizazio politikoa eta administratiboa.
- Subiranotasun nazionala (erregearen subiranotasunaren gainetik);
- Botereen banaketa (exekutiboa: Erregeak baino mugatua; Legegilea: Sufragio unibertsal
bidez aukeratutako Ganbara bakarra; Epaitzailea: lege berdintasuna ezartzen dute).
- Gizonezkoen zeharkako sufragioa onartu ziren.
- Pribilejioetan oinarritutako gizarte-eredua ezabatzeko oinarriak jarri zituen.
- Estatua konfesionala zela aitortzen zuen.
10. 2.3. Fernando VII.aren agintaldia.
A. SEIURTEKO ABSOLUTISTA (1814-1820)
• Europan: Errestaurazio absolutista.
• Gorteetako diputatu absolutistek “Pertsiarren Manisfestua” idazten dute:
absolutismoaren alde azalduz.
• Konstituzioa eta Cadizen aldarrikatutako lege guztiak indargabetu zituen.
• E.Z.eko erakundeak berreskuratu: Inkisizioa.
• Krisi ekonomiko larria zegoen (gerra giroak larritua).
B. HIRURTEKO LIBERALA (1820-1823)
* 1828eko martxoan: Riego generalaren estatu kolpea.
* Konstituzioa indarrean:
- Kadizko legeak aplikatzen hasi ziren.
- Berta behera utzi : maiorazkoak, jauntxoen erregimena, Inkisizioa,…
- Hamarrena murriztu; Elizaren ondasunak saldu.
- Inprimatzeko askatasuna onartu.
- Foruak ezabatu (zentralismoaren alde).
* Kontrairaultza:
- Fernado VIIak: laguntza eskatu zion Aliantza Santuari.
- 1823: San Luisen Ehun Mila semeak Cadizen sartu ziren.
C. HAMARKADA GAITSESGARRIA (DOILORRA) (1823-1833)
* Absolutismoaren ezaugarri guztiak berrezarri zituzten.
* Arazo ekonomikoak (zorra azko eta zerga gutxi- estamentuen pribilejioengatik- ).
* Absolutistak: Karlos Maria Isidroren inguruan biltzen hasi ziren.
* Liberalak: gero eta gehiago ziren.
* 1833: Fernando VIIa hil zen: ondorengotzaren auzia piztu zen: Isabel – Karlos
Maria Isidro (Lege Salikoa)
11. 2.4. Amerika hispaniarraren askapena.
A. INDEPENDENTZIAREN ARRAZOIAK.
• Goi mailako karguak : espainiarren esku (kreoloak kanpoan).
• Ideia ilustratuak kreoloengan izandako eragina.
• Merkataritza askea nahi dute (Espainiako monopolioaren aurka).
• Espainiako Independentzia gerra eta prozesu liberalaren eragina.
A. INDEPENDENTZIA LORTZEKO PROZESUA.
• Independentzia gerra garaian: Argentina, Uruguai eta Paraguaik
askatasuna lortu zuten.
• B.H. eta EEBBen laguntza jaso zuten.
• Espainian arazo handiak zeuden eta Fernando VIIak ezin izan zituen
Amerikako matxinadak zapaldu.
• 1818: Txile
• 1819: Kolonbia Handia (Venezuela, Ekuador, Kolonbia eta Panama).
• 1822: Mexiko.
• 1824: Peru.
A. INDEPENDENTZIAREN ONDORIOAK.
• Espainia nazioartean bigarren mailara jaitsi zen.
• Merkatuak galdu ziren.
• Lehengaiak eskuratzeko iturriak galdu ziren.
• Askatasuna aldarrikatu zuten herri berriak beste potentzia batzuen
menpe geratuko dira: B.H eta EEBB.
12. 3. ERREGIMEN ZAHARRAREN KRISIA EUSKAL HERRIAN.
Euskal probintzietako berezitasuna: FORUAK
Absolutismo – liberalismo auziak euskal probintzietan KARLISTADAK sorrarazi zituen.
KARLOS IV.AREN AGINTALDIA.
• Inbasio frantsesa: eragina zuzena: ideia liberalak ezarri zituzten (Foruak ezabatu zituzten).
• Konbentzio Gerran frantsesak euskal lurretan sartu ziren.
• Gizarte arazoak:
- Hiri handietako burgesak
- Lurjabeak eta jauntxoak.
GERRA GARAIA ETA IRAULTZA LIBERALA.
• Frantsesak Espainian sartzerakoan euskal probintziak menpe geratu ziren (hiriburuak
bereziki).
• Gerra amaieran bertan izan ziren azken gudak.
• Ideia liberalen ondorioz: foruak deuseztatu.
• Cadizkeo konstituzioak ez zien foruei erreferentziarik egiten.
FERNANDO VII ETA ABSOLUTISMOA
* 1814-1820: absolutismoa: foruak berrezartzen dira.
* 1820-1823: Hirurteko Liberala: Foru aldundien desagerpena.
* 1823-1833: Absolutismoa: Foruak ezarri zituzten berriro.