1. Modul 4 :- tooling
Prepared by :- mohd nassir bin omar
Vis mechatronic sdn bhd

2. Objektif :-
 Pengenalan
 Alat menanda mengukur DAN MENGUJI
 ALAT MEMEGANG
 ALAT MEMACU
 ALAT MEMOTONG

3. PENGENALAN :-
 Dalam bidang kejuruteraan yang berkaitan dengan
bidang pembuatan ,peranan alat tangan adalah sangat
penting untuk kerja kerja asas seperti :-
 Menanda
 Memotong
 Memegang
 Menguji

4. Terdapat beberapa jenis alat tangan yang digunakan
dalan proses pembuatan sperti :-
 Alat menanda,mengukur dan menguji
 Alat memegang
 Alat memacu
 Alat memotong

5. Alat menanda,mengukur dan menguji
 Alat tangan jenis ini digunakan untuk kerja kerja asas
dalam proses pembuatan.
 Alat tangan jenis ini digunakan untuk mengukur serta
menanda permukaan benda kerja sehinggalah kepada
menguji ketepatan benda kerja.

6. Pembaris keluli
 Diperbuat daripada keluli tahan karat.
 Boleh didapati dalam tiga saiz iaitu :-
I. 150mm
II. 300mm
III. 1000mm
 Kegunaan :-
1. Mengukur jarak
2. Mengukur kerataan benda kerja
3. Membuat garisan lurus

7. Pembaris keluli

8. penggarit
 Diperbuat daripada keluli,alat yang dikeraskan
dibahagian matanya.
 Kegunaan :-
1. Membuat garisan pada permukaan logam.
 Alat ini mempunyai dua hujung mata yang tajam
bagi memudahkan kerja menanda pada permukaan
logam.

9. penggarit

10. penebuk
 Tiga jenis penebuk yang selalu digunakan ialah :-
1. Penebuk cucuk
2. Penebuk pusat
3. Penebuk cemat
 Ketiga tiga jenis penebuk ini berbeza dari segi bentuk
dan sudut dan matanya.

11. Jenis jenis penebuk pusat
• Menanda pada garisan objek
sebelum kerja memotong.
Penebuk
cucuk
• Menanda pusat bulatan
sebelumkerja mengerudi
Penebuk
pusat
• Menanggalkan atau membuang
cemat atau rivet pada benda kerja.
Penebuk
cemat

13. Sesikul
 Terdiri daripada 2 bahagian utama iaitu :-
1. Bilah
2. Badan
 Saiz ditentukan berdasarkan panjang bilahnya.
 Kegunaan :-
1. Menguji sudut 90 darjah
2. Menguji kerataan permukaan benda kerja
3. Membuat garisan tegak dari permukaan benda
kerja

14. Sesikul

15. Pembahagi pegas
 Mempunyai sepasang kaki dengan bahagian matanya
yang tajam.
 Pegas yang terdapat dibahagian kakinya adalah untuk
membolehkannya dilaraskan dengan mudah.
 Kegunaan :-
1. Membuat lengkok dan bulatan pada permukaan
benda kerja.

16. Pembahagi pegas

17. tramel
 Mempunyai sepasang kaki bermata tajam yang boleh
dilaraskan di sepanjang batang rasuknya.
 Kegunaan :-
1. Membuat lengkok
2. Membuat atau menanda garisan selari
3. Membuat bulatan bersaiz besar

18. tramel

19. Tolok permukaan
 Bahagian utama alat ini ialah :-
1. Tapak
2. Turus dan penggarit
 Kegunaan :-
1. Menanda garian selari
2. Menguji garisan selari
3. Menentukan pusat benda kerja yang berbentuk
silinder

20. Tolok permukaan

21. Plat permukaan
 Diperbuat daripada bei tuang dan didapati dalam 2
saiz iaitu:-
1. Saiz kecil: 100mm X 150mm
2. Saiz besar: 1000mm X 1000mm
 Kegunaan :-
1. Untuk kerja menanda benda kerja yang
memerlukan ketepatan.
 Alat ini biasanya digunakan bersama sama tolok
permukaan

22. Plat permukaan

23. Angkup luar
 Mempunyai sepasang kaki yang tajam melenkung
kedalam
 Terdapat dua jenis :-
1. Angkup luar tanpa pegas
2. Angkup luar berpegas
 Kegunaan :-
1. Untuk mendapatkan ukuran garisan pusat luar
benda kerja yang berbentuk silinder atau rata

24. Angkup luar

25. Angkup dalam
 Mempunyai bentuk yang hampir sama seperti angkup
luar tetapi kakinya melengkung kedalam
 Terdapat dua jenis angkup dalam :-
1. Angkup dalam tanpa pegas
2. Angkup dalam berpegas
 Kegunaan :-
1. Untuk mendapatkan ukuran garis pusat benda kerja
yang berbentuk silinder

26. Angkup dalam

27. Plat sudut
 Diperbuat daripada besi tuang yang dikeraskan
 Berebntuk L dengan sudut tepat 90 darjah dan
mempunyai permukaan yang rata
 Kegunaan :-
1. Menyokong benda kerja semasa membuat kerja
menanda
2. Memastikan benda kerja berada pada kedudukan
tetap dan tepat semasa menanda

28. Plat sudut

29. Angkup vernier
 Salah satu alat pengukuran jitu yang boleh digunakan
untuk mengukur.
 Mempunyai skala iaitu :-
1. Skala utama
2. Skala vernier
 Kegunaan :-
1. Mengukur ketebalan obek
2. Mengukur garis pusat silinder
3. Mengukur kedalaman
 Mempunyai dua senggatan berukuran :-
1. 0.02mm
2. 0.05mm

31. mikrometer
 Satu lagi alat pengukuran yang sangat jitu
 Boleh mengukur dengan tepat sehingga 0.01 atau
0.001mm
 cara bacaan :-
1. Bacaan pada laras
2. Bacaan pada bawah laras
3. Bacaan pada jidal
 Kegunaan :-
1. Mengukur garis pusat silinder
2. Mengukur ketebalan objek

33. Alat memegang
 Dalam proses pembuatan ada ketikanya sesuatu
benda kerja itu perlu dipegang dengan kukuh bagi
memudahkan kerja.sebagai contoh dalam kerja kerja
haba.alat memegang yang biasa digunakan ialah: -

34. andas
 Diperbuat daripada besi berkarbon
 Ada juga andas yang bahagian tapaknya diperbuat
daripada besi tuang dan permukaannya diperbuat
daripada keluli berkarbon tinggi
 Kegunaan :-
1. Untuk menyokong benda kerja semasa kerja
membentuk seperti melipat

35. andas

36. Bongkah v
 Sejenis alat yang digunakan untuk menyokong benda
kerja berbentuk silinder semasa kerja mengerudi dan
menanda
 Alat ini diperbuat daripada besi tuang atau keluli
berkarbon yang dikeraskan

37. Bongkah v

38. ragum
 Digunakan untuk memegang benda kerja dengan
kuat dan teguh semasa membuat kerja seperti
memotong dan mengikir logam.
 Diperbuat daripada besi tuang dan jenis yang selalu
digunakan ialah ragum meja.
 Ragum ini diperbuat daripada besi tuang oleh itu
tidak digalakkan mengetuk atau menghentak atas
andas kerana ia mudah retak atau pecah.
 Ragum yang digunakan pada mesin ialah ragum
gerudi.

39. ragum

41. Langkah langkahkeselamatan semasa mengunakan
ragum
 Skrunya hendaklah tidak terlalu ketat.
 Benda kerja hendaklah diapit dibahagian tengah.
 Elakkan mengetuk atau menukul ragum dengan tukul
yang besar.
 Rapatkan kedua dua pengapit (tutup) sekiranya tidak
digunakan.
 Elakkan mengapit benda kerja yang panas.

42. penyepit
 Alat yang digunakan untuk memegang benda kerja
yang panas.
 Terdapat beberapa jenis penyepit yang selalu
digunakan bergantung pada bentuk objek yang
hendak dipegang. • Untuk memegang benda kerja berbentuk
rata seperti plat.Penyepit rata
• Untuk memegang benda kerja berbentuk
bulat atau silinder.Penyepit bulat
• Untuk memegang benda kerja berbentuk
bersegi.Penyepit bersegi

43. penyepit

44. Alat memacu
 Alat memacu merupakan alat yang digunakan untuk
mengerakkan benda kerja atau alat lain semasa
melakukan kerja seperti mengetatkan benda kerja
atau melonggarkan benda kerja.

45. Pemutar skru
 Terdapat dua jenis pemutar skru yang biasa
digunakan:-
a) Pemutar skru mata rata
b) Pemutar skru mata philip
 Kegunaan :-
1. Dalam proses memasang atau membuka komponen
yang melibatkan skru.

46. Pemutar skru

47. sepana
 Diperbuat daripada keluli campuran krom vanadium
atau krom molibdenum.
 Pada umumnya,sepana terbahagi kepada tiga jenis
iaitu:-
a) Sepana hujung terbuka
b) Sepana bergabung
c) Sepana gelang
 Kegunaan :-
a) Untuk mengetatkan atau melonggarkan bolt atau
nat.
 Terdapat beberapa jenis sepana khas yang digunakan
untuk kegunaan tertentu.

48. sepana

49. Sepana khas
Jenis
sepana kegunaan
Sepana
boleh laras
Untuk membuka dan memasang bolt atau nat
pelbagai saiz tanpa menukar sepana yang berlainan
Sepana
paip
Untuk memasan peralatan yang berbentuk silinder
atau paip
Sepana
allen
Untuk memasang bolt yang berkepala allen
Sepana
soket
Untuk mencengkam kepala bolt dengan lebih kemas
supaya tidak mudah tergelincir
Spana L
dan sepana
T
Untuk melindungi bolt yang kerap dipasang dan
dibuka supaya tidak rosak

50. Sepana khas

51. tukul
 Tukul boleh dibahagikan kepada dua kategori iaitu :-
a) Tukul besi
b) Tukul lembut
 Kepala tukul besi diperbuat daripada keluli yang
dikeraskan khususnya pada bahagian muka dan
bongkol
 Saiz tukul bergantung pada berat kepala
 Biasanya tukul besi digunakan contoh untuk memaku
dan mencabut paku.
 Tukul lembut digunakan untuk membentuk dan
memasang benda kerja serta mengelakkan
permukaan benda kerja menjadi rosak

52. Cara pengunaan tukul

53. Alat memotong
 Alat memotong merupakan alat yang digunakan
untuk memotong atau menipiskan benda kerja
semasa proses pembuatan.
 Contoh alat alat pemotong ialah seperti dibawah:-

54. Pahat logam
 Terdapat dua jenis iaitu :-
1. Pahat kerja kayu
2. Pahat kerja logam
 Pahat kerja kayu mempunyai dua jenis:-
I. Pahat pelubang
II. Pahat peraut
 Pahat kerja logam diperbuat daripada keluli bermutu
tinggi yang dikeraskan
 Saiz pahat diambil kira mengikut ukuran lebar mata
dan ia digunakan untuk memotong dan memahat
logam

55. Pahat logam
 Terdapat empat jenis pahat logam yang biasa
digunakan dan kegunaannya :-
Jenis pahat kegunaan
Pahat mata rata Untuk memotong bahagian yang lebar
dab untuk kerja am
Pahat mata melintang Untuk memotong celahan yang tidak
dapat dipotong olah pahat mata rata
Pahat mata bulat Untuk memotong bahagian penjuru
yang berbentuk lengkuk atau bulat
Pahat mata bentuk
intan
Untuk memotong penjuru dalam yang
berbentuk tajam dan bersegi

56. Pahat logam

57. kikir
 Kikir diperbuat daripada keluli bermutu tinggi yang
dikeraskan
 Saiz kikir diambil kira mengikut ukuran panjang
mata iaitu dari bahu hingga ke hujung matanya
 Kegunaan :-
I. Untuk memotong,menipiskan atau melicinkan
permukaan benda kerja

58. kikir

59. Langkah penjagaan kikir
 Kikir akan rosak sekiranya tidak dijaga dengan baik
dan berikut adalah panduan penjagaan kikir:-
I. Kikir perlu dipasang dengan hulu yangg sesuai
II. Gunakan kikir yang sesuai mengikut jenis bahan
kerja
III. Gunakan untuk mengikir sahaja
IV. Jangan biarkan kikir terkena minyak atau air
V. Kerak besi yang melekat pada kikir perlu
dibersihkan dengan mengunakan berus kikir

60.  Kikir boleh dikelaskan kepada beberapa jenis
berdasarkan saiz,bentuk gigi dan gred pemotong.
KIKIR
Gred gigi
pemotong
•Kasar
•Sederhan
a
•Halus
Jenis gigi
pemotong
•Gigi selari
•Gigi bersilang
•Gigi lengkung
•Gigi parut
Bentuk
•Rata tirus
•Rata lurus
•Separuh bulat
•Bulat
•Segiempat
sama
•Segitiga
Saiz
•Berdasarkan
panjang
kikir

61. Jenis gigi pemotong dankegunaannya
Jenis gigi
pemotong kegunaannya
Gigi selari • Untuk kerja kekemasan
Gigi bersilang • Untuk kerja am
• Dapat mengikir dengan cepat
Gigi lengkung • Untuk mengikir logam lembut
seperti aluminium
Gigi parut • Untuk mengikir benda kerja yang
lembut seperti timah dan kayu

62. Bentuk kikir dan kegunaannya
Bentuk kikir kegunaannya
Rata tirus • Untuk kerja am
Rata lurus • Untuk kerja kekemasan
Separuh bulat • Untuk kerja kekemasan
Bulat • Untuk membesarkan lengkung atau
bulatan
Segi empat sama • Untuk membesarkan lubang
berbentuk segiempat
Segitiga • Untuk mengikir da membuat
kekemasan pada sudut dalam yang
tajam

63. Gergaji besi
 Ia digunakan untuk memotong logam atau benda
kerja kepada saiz yang dikehendaki
 Bahagian gergaji terdiri daripada bingkai,hulu,nat
pelaras, dan mata.
 Mata gergaji diperbuat daripada keluli berkarbon
tinggi,keluli aloi tungsten dan keluli aloi molibdenum
 Panjang gergaji adalah diantara 250mm hingga
300mm dan jarak gigi adalah diantara 0.8mm hingga
1.8mm.
 Mata gergaji mesti dipasang menghala ke depan

64. Gergaji besi

65.  Semasa mengunakan gergaji beberapa perkara perlu
diambil perhatian bagi mengelakkan mata gergaji dari
patah :-
I. Pilih mata gergaji yang sesuai dengan benda kerja
II. Mata gergaji dipasang kedepan
III. Ketegangan mata gergaji sesuai mengikut jenis
pemotongan
IV. Benda kerja diapit ragum dengan kemas
V. Kelajuan pemotongan sesuai mengikut jenis logam
VI. Tekanan dikenakan semasa gergaji ditolak ke depan
dan diangkat sedikit semasa gergaji ditarik kebelakang