1. โครงการจัดท�าฐานข้อมูลเพื่อการศึกษาและพัฒนาความหลากหลายทางชีวภาพ
และภูมิปัญญาท้องถิ่นและส่งเสริมอาชีพชุมชน
พื้นที่กลุ่มป่าภูคา-แม่ยมและกลุ่มป่าศรีลานนา-ขุนตาล
สารานุกรมความหลากหลายทางชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่น
บ้านดงป่าสัก หมู่ที่ ๑๐ ต�าบลฝายแก้ว อ�าเภอภูเพียง จังหวัดน่าน
ยุทธศาสตร์การพัฒนากลุ่มจังหวัดภาคเหนือตอนบน ๒
ส�านักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดน่าน

2. สารานุกรมความหลากหลายทางชีวภาพ
บ้านดงป่าสัก หมู่ที่ ๑๐ ต�าบลฝายแก้ว อ�าเภอภูเพียง จังหวัดน่าน
พิมพ์ครั้งที่ 1 (พ.ศ.2554)
จ�ำนวน 500 เล่ม
ISBN ...........................
พิมพ์เผยแพร่โดย ส�ำนักงำนทรัพยำกรธรรมชำติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดน่ำน
๙2 ถนนมหำวงศ์ ต�ำบลในเวียง อ�ำเภอเมืองน่ำน
จังหวัดน่ำน 55000
โทรศัพท์ 054 ๗101๓๖ โทรสำร 054 ๗101๓๖ ต่อ 21
สงวนลิขสิทธิ์ ส�ำนักงำนปลัดกระทรวงทรัพยำกรธรรมชำติและสิ่งแวดล้อม
ผู้เรียบเรียงและ
ภำพประกอบ
ที่ปรึกษำโครงกำร
ออกแบบพิมพ์ หจก.ไอเดีย กรุ๊ป ปริ้นท์ติ้ง แอนด์ แอดเวอร์ไทซิ่ง
๓00/25๓ หมู่ 10 ต�ำบลแม่เหียะ อ�ำเภอเมืองเชียงใหม่
จังหวัดเชียงใหม่ 50100
โทรศัพท์ 0 5๓80 441๓, 0 5๓80 5111, 08 ๖42๙ 554๓

3. ค�าน�า
จำกพนธกรณท่ภำคอนสญญำวำดวยควำมหลำกหลำยทำงชวภำพ ตองดำเนน
ั ี ี ี ุั ่ ้ ี ้ � ิ
งำนเพื่อกำรอนุรักษ์และด�ำรงรักษำทรัพยำกรอันทรงคุณค่ำไว้ให้คงอยู่ตลอดไป โดย
มีเปำหมำยเพื่อหยุดยั้งกำรสูญเสียควำมหลำกหลำยทำงชีวภำพ กำรอนุรักษ์
ควำมหลำกหลำยทำงชีวภำพ กำรใช้ประโยชน์องค์ประกอบควำมหลำกหลำยทำง
ชีวภำพอย่ำงยั่งยืนและแบ่งปนผลประโยชน์อย่ำงเท่ำเทียมและยุติธรรม
กลุมจังหวัดภำคเหนือตอนบน 2 ซึ่งประกอบด้วย จังหวัดเชียงรำย จังหวัดพะเยำ
่
จังหวัดแพร่ และจังหวัดน่ำน เป็นกลุมจังหวัดหนึ่งที่มพ้นที่เป็นปำต้นน�ำของแม่น้ำสำย
่ ี ื ้ �
ส�ำคัญหลำยสำย กลุ่มปำที่ส�ำคัญในพื้นที่ได้แก่กลุ่มปำภูคำ-แม่ยมและกลุ่มปำ
ศรีลำนนำ-ขุนตำล เพื่อศึกษำสถำนกำรณ์กำรคุกคำมควำมหลำกหลำยทำงชีวภำพ
ซึ่งเป็นพื้นฐำนของกำรส่งเสริมพัฒนำเศรษฐกิจจำฐำนชีวภำพโดยกำรน�ำทรัพยำกร
ควำมหลำกหลำยทำงชีวภำพ จึงมีควำมจ�ำเป็นอย่ำงยิ่งที่ต้องมีกำรส�ำรวจควำมหลำก
หลำยทำงชีวภำพเพื่อเป็นแนวทำงในกำรสงวน อนุรักษ์และใช้ประโยชน์อย่ำงยั่งยืน
ภำยใต้ภูมิปญญำท้องถิ่นมำใช้ประโยชน์เชิงเศรษฐกิจควบคู่ไปกับกำรอนุรักษ์
อย่ำงยั่งยืน อีกทั้งสร้ำงโอกำสให้เกิดกระบวนกำร กำรส่งเสริมอำชีพ กำรสร้ำงงำน
กำรสร้ำงรำยได้ และใช้ฐำนจำกทรัพยำกรควำมหลำกหลำยทำงชีวภำพและภูมปญญำ ิ 
ท้องถิ่นควบคู่กับวิทยำกำรใหม่ๆภำยใต้ปรัชญำเศรษฐกิจพอเพียง
ดังนั้น ส�ำนักงำนทรัพยำกรธรรมชำติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดในกลุ่มจังหวัด
ภำคเหนือตอนบน 2 ในฐำนะหน่วยงำนตัวแทนของกระทรวงทรัพยำกรธรรมชำติ
และสิ่งแวดล้อม มีภำรกิจจ�ำเป็นต้องด�ำเนินกำรอนุรักษ์และพัฒนำทรัพยำกรควำม
หลำกหลำยทำงชีวภำพอย่ำงเร่งด่วนและต่อเนื่อง โดยเน้นกำรบูรณำกำรกำรด�ำเนินงำน
ของหน่วยงำนและกำรมีส่วนร่วมทุกภำคส่วน จึงได้ด�ำเนินกำรจัดท�ำโครงกำรจัดท�ำ
ฐำนข้อมูลเพื่อกำรศึกษำและพัฒนำควำมหลำกหลำยทำงชีวภำพและภูมิปญญำ
ท้องถิ่นและส่งเสริมอำชีพชุมชนพื้นที่กลุมปำภูคำ-แม่ยมและกลุมปำศรีลำนนำ-ขุนตำล
่ ่
ในพื้นที่กลุ่มจังหวัดภำคเหนือตอนบน 2 ขึ้น
ส�านักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดน่าน

4. สารบัญ
รำยกำร หน้ำ
บทที่ 1 ข้อมูลพื้นฐำนบ้ำนดงปำสัก 5
- ประวัติศำสตร์ชุมชน 5
- ที่ตั้ง/อำณำเขต ๖
- กำรเมืองกำรปกครองปกครอง ๖
- ด้ำนเศรษฐกิจ ๖
- วัฒนธรรม ประเพณีในชุมชน ๖
- ด้ำนสำธำรณสุข ๖
- ด้ำนกำรศึกษำ ๗
- ด้ำนทรัพยำกรและสิ่งแวดล้อม ๗
- ผังเครือญำติ 8
- ผังโครงสร้ำงองค์กรชุมชน ๙
- ปฏิทินชุมชน ประเพณีและวัฒนธรรมของชุมชน 10
- จ�ำนวนประชำกรบ้ำนดงปำสัก 12
- ข้อมูล โรงเรียน ศำสนสถำนในหมู่บ้ำน/ศูนย์เด็กเล็ก 1๓
- ข้อมูลร้ำนค้ำ ตลำดสด ข้อมูลร้ำนขำยของช�ำและอื่นๆ 14
- ข้อมูลกลุ่มองค์กร และกองทุนต่ำงๆในหมู่บ้ำน 15
- ท�ำเนียบภูมิปญญำท้องถิ่น 1๗
บทที่ 2 ข้อมูลควำมหลำกหลำยทำงชีวภำพด้ำนพืช 25
- โครงสร้ำงสังคมพืช 28
- พรรณพืชเด่น (ไม้ต้น) ๓1
- ไม้พันธุ์พื้นล่ำง 45
บทที่ ๓ ควำมหลำกหลำยชีวภำพของสิ่งมีชีวิตในแหล่งน�้ำ ๖๓
- วิธีกำรด�ำเนินกำรและสถำนที่ท�ำกำรเก็บตัวอย่ำง ๖๓
- ผลกำรส�ำรวจควำมหลำกหลำยของทรัพยำกรประมงในพื้นที่ ๖๖
บ้ำนดงปำสัก อ�ำเภอภูเพียง จ.น่ำน
- ชนิดปลำที่ส�ำรวจพบในแหล่งน�้ำธรรมชำติบ้ำนดงปำสัก ๖๗
- ชนิดของแพลงก์ตอนที่ส�ำรวจพบในแหล่งน�้ำธรรมชำติบ้ำนดงปำสัก ๗5
- ชนิดของพรรณไม้น�้ำที่ส�ำรวจพบในแหล่งน�้ำธรรมชำติบ้ำนดงปำสัก ๗๖
ภำคผนวก ก 8๓
ภำคผนวก ข 8๗
ด้ชนี ๙๓
เอกสำรอ้ำงอิง ๙5

5. บทที่ ๑
ข้อมูลพื้นฐานบ้านดงป่าสัก
๑. ขอมูลพื้นฐานบานดงปาสัก ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน
๑.๑ ประวัติศาสตร์ชุมชน
คือกำรศึกษำถึงเรื่องรำวควำมเป็นมำของชุมชนในด้ำนต่ำงๆ ทั้งทำงเศรษฐกิจ
สังคม วัฒนธรรมและกำรเมือง เพรำะจะช่วยให้เข้ำใจถึงปรำกฏกำรณ์ต่ำงๆ ที่เกิด
ขึ้นในชุมชนรวมถึงกำรลดอคติส่วนตัวที่จะเข้ำไปตัดสินเรื่องรำว หรือปรำกฏกำรณ์
ต่ำงๆ ที่เกิดขึ้นในชุมชน
บ้ำนดงปำสักหมู่ที่ 10 ต�ำบลฝำยแก้ว อ�ำเภอภูเพียง จังหวัดน่ำน มีหลักฐำน
ตั้งเป็นหมู่บ้ำน เมื่อปี พ.ศ. 244๗ ห่ำงจำกที่ว่ำกำรอ�ำเภอภูเพียง 15 กม. และ
อยหำงจำกตวจงหวดนำน ประมำณ 20 กม. สภำพพ้นท่เปนท่ลำดชนภเขำอยลอม
ู่ ่ ั ั ั ่ ื ี ็ ี ั ู ู่ ้
รอบ ภูมิล�ำเนำเดิม รำษฎรบ้ำนฝำยแก้ว หมู่ที่ ๓ ต�ำบลฝำยแก้ว โดยมีแกนน�ำคือ
นำยกำ นำยครื้น นำยแก้ว ได้มำท�ำไร่ ท�ำสวน ปลูกข้ำวที่ห้วยแหด ต่อมำได้ย้ำย
มำปกหลักที่ท�ำกิน บริเวณล�ำห้วยน�้ำเกี๋ยน (ห้วยตำดน้อย) หรือที่ชำวบ้ำนเรียกกัน
ว่ำ ฮ่อง บ้ำนห่ำง(บ้ำนร้ำง) และต่อมำได้ย้ำยลงมำตำมเส้นทำงล�ำน�้ำเกี๋ยนมำปก
หลกทำมำหำกนท่หวยเหลำคำ(บำนดงปำสกปจจบน) เหตผลท่ใหช่อบำนดงปำสก
ั � ิ ี ้ ่ ้  ั  ุ ั ุ ี ้ื ้  ั
เพรำะมีต้นไม้ขนำดใหญ่อยู่เป็นจ�ำนวนมำก ไม้สักที่ถูกตัดหำยไปเกิดจำกกำร
สัมปทำนปำจำกภำครัฐ ซึ่งเดิมเป็นพื้นที่ท่มตนสักทองขนำดใหญ่ ซึ่งสำมำรถสังเกต
ี ี้
จำกร่องรอยที่เหลืออยู่ในปจจุบัน
สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น 5
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

6. ๑.๒ ที่ตั้ง/อาณาเขต
บ้ำนดงปำสัก หมู่ที่ 10 ต�ำบลฝำยแก้ว อ�ำเภอภูเพียง จังหวัดน่ำน ประกอบ
ด้วยบ้ำนดงปำสัก และบ้ำนห้วยกวง โดยที่บำนดงปำสักตั้งบ้ำนเรือนอยูบริเวณไหล่
้ ่
เขำลุ่มน�้ำน�้ำเกี๋ยน มีล�ำน�้ำเกี๋ยนไหลผ่ำนหมู่บ้ำน ส่วนบ้ำนห้วยกวง ซึ่งเป็นบ้ำน
สำขำตั้งบ้ำนเรือนอยู่ในหุบเขำลุ่มน�้ำห้วยกวง ซึ่งเป็นน�้ำสำขำของน�้ำแก่น
ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้ำนห้วยค�ำ ต�ำบลฝำยแก้ว
ทิศใต้ ติดต่อกับ ต�ำบลน�้ำเกี๋ยน อ�ำเภอภูเพียง
ทิศตะวันออก ติดต่อกับ อ�ำเภอแม่จริม
ทิศตะวันตก ติดต่อกับ บ้ำนฝำยแก้ว บ้ำนทุ่งน้อย
๑.๓ การเมืองการปกครองปกครอง
ปจจุบันมีนำยด�ำรง ใจเดช ก�ำนันต�ำบลฝำยแก้ว นำยแสวง วะอินทร์ ผู้ใหญ่บ้ำน
และนำยวุฒิไกร ดวงพิกุล นำยกองค์กำรบริหำรส่วนต�ำบลฝำยแก้ว
๑.๔ ประชากร
ทั้งหมด 5๖๙ คน ชำย 28๓ คน หญิง 28๖ คน 1๓8 หลังคำเรือน 1๖2
ครอบครัว
๑.๕ ด้านเศรษฐกิจ
อำชีพหลักท�ำกำรเกษตร ท�ำไร่ข้ำวโพด ปลูกยำงพำรำ สักทอง อำชีพรอง
ค้ำขำย รับจ้ำง อำชีพเสริม หำของปำ ถักตอกหมวก
๑.๖ วัฒนธรรม ประเพณีในชุมชน
สวนใหญนบถอศำสนำพทธ ประเพณท่สำคญ ไดแก หกเปง(ไหวสำพระบรม
่ ่ ั ื ุ ี ี� ั ้ ่ ็ ้
ธำตุแช่แห้ง) สงกรำนต์ ยี่เป็ง ตำนข้ำวใหม่ เลี้ยงผีปูผีย่ำ และเลี้ยงผีเจ้ำหลวง
๑.๗ ด้านสาธารณสุข
มีสถำนบริกำรสำธำรณสุขชุมชนดงปำสัก ได้รับงบประมำณจำกกระทรวง
สำธำรณสุข ด�ำเนินกำรก่อสร้ำงในปี พ.ศ. 25๓4 โดยได้รบบริจำคที่ดนของโรงเรียน
ั ิ
ปำสัก เปดให้บริกำรประชำชนเมื่อ วันที่ 1๗ พฤศจิกำยน 25๓5 จนถึงปจจุบัน
๖ สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

7. ๑.๘ ด้านการศึกษา
ประชำชนสวนใหญจบช้นประถมศกษำ มโรงเรยนบำนปำสกสงกดพนทกำร
่ ่ ั ึ ี ี ้  ั ั ั ้ื ่ี
ศึกษำเขต( 2 ) 1 โรง ปีกำรศึกษำ 255๓ มีนักเรียน 1๓ คน ครู ๖ คน โดยมี
นำยธวัชชัย แต้กุล เป็นผู้อ�ำนวยกำรโรงเรียน
๑.๙ ด้านทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม
แบ่งออกเป็นพื้นที่ท�ำกินและที่อยู่อำศัยประมำณ 5,000 ไร่ พื้นที่ชุมชน
แปลงที่ 1 เนื้อที่ประมำณ ๓1๗ ไร่ แปลงที่ 2 เนื้อที่ประมำณ 4,000 ไร่ และ
พื้นที่อนุรักษ์ เนื้อที่ประมำณ 5,000 ไร่
๑) ลักษณะภูมิประเทศ
พื้นที่ชุมชนตั้งอยู่ในหุบเขำลุ่มน�้ำทั้งสองแห่ง ได้แก่ ล�ำน�้ำเกี๋ยนและล�ำน�้ำ
ห้วยกวง ประมำณร้อยละ ๙0 ของพื้นที่มีลักษณะเป็นภูเขำคลื่นชันสลับกันไป
๒) ภูมิอากาศ
บ้ำนดงปำสัก มีลักษณะอำกำศแบบฝนร้อนเฉพำะฤดู ซึ่งในครึ่งปีแรกจะได้
รับควำมชื้นจำกอิทธิพลของลมมรสุมตะวันออกเฉียงใต้ โดยมีฝนตกชุกระหว่ำง
กลำงเดือนพฤษภำคม ถึงเดือนตุลำคม ส่วนในครึ่งปีหลัง ระหว่ำงเดือนพฤศจิกำยน
ถึงเดือนกุมภำพันธ์ จะมีอำกำศหนำวเย็นและแห้งแล้ง ซึ่งเป็นผลมำจำกอิทธิพล
ของควำมกดอำกำศสูงจำกประเทศจีน และในช่วงเดือนมีนำคม ถึงเดือนเมษำยน
จะมีอำกำศร้อนมำกและแห้งแล้ง
๓) ทรัพยากรป่าไม้
เดมมควำมอดมสมบรณมำก ตอมำมกำรตดไมเพ่อใชสอยและจำหนำยของ
ิ ี ุ ู ์ ่ ี ั ้ ื ้ � ่
รำษฎรบ้ำนดงปำสักและหมูบำนใกล้เคียงจนเสื่อมโทรมไปมำก ต่อมำมีกำรเพำะปลูก
่ ้
พืชเชิงเดี่ยวที่ส�ำคัญซึ่งได้แก่ ข้ำวโพดเลี้ยงสัตว์ ซึ่งเป็นสำเหตุที่ส�ำคัญที่ท�ำให้ปำไม้
ที่เคยสมบูรณ์มำกในอดีตเสื่อโทรมไปมำก
๔) ทรัพยากรน�้า
บ้ำนดงปำสักมีแหล่งน�้ำที่ส�ำคัญได้แก่ ล�ำน�้ำเกี๋ยน ซึ่งไหลผ่ำนหมู่บ้ำน
บ้ำนดงปำสักและล�ำน�้ำห้วยกวง ซึ่งไหลผ่ำนบ้นห้วยกวง ผลจำกกำรเพิ่มของจ�ำนวน
สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น ๗
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

8. ประชำกรและกำรท�ำไร่ข้ำวโพดในพื้นที่ที่มีควำมลำดชันสูง ท�ำให้ส่งผลต่อควำม
อุดมสมบูรณ์ของทรัพยำกรแหล่งน�้ำลดลง ซึ่งในอดีตเคยมีควำมอุดมสมบูรณ์สงมำก
ู
๕) การใช้ประโยชน์ที่ดิน
เนื่องจำกเป็นพื้นที่ที่ส่วนใหญ่สูงชันมีกำรท�ำกำรเกษตรพืชเชิงเดี่ยวที่ส�ำคัญ
ได้แก่ ข้ำวโพดเลี้ยงสัตว์ ปจจุบันเนื่องจำกรำคำของยำงพำรำมีรำคำสูง เกษตรกร
จึงหันมำปลูกยำงพำรำกันมำกโดยเฉพำะอย่ำงยิ่งพื้นที่ที่มีควำมลำดชันสูง
๑.๑๐ ผังเครือญาติ
ผังเครือญำติ คือกำรถอดควำมสัมพันธ์เชิงเครือญำติหรือเชิงสำยเลือด
ในชมชน ผงเครอญำตมควำมสำคญเพรำะเปนควำมสมพนธท่เปนพ้นฐำนท่สำคญ
ุ ั ื ิ ี � ั ็ ั ั ์ ี ็ ื ี� ั
ที่สุดของชีวิตครอบครัวและจะมีควำมเกี่ยวข้องกันไปตลอดชีวิต โดยเฉพำะปญหำ
สุขภำพของสมำชิกในครอบครัว กำรท�ำผังเครือญำติจึงมีส่วนส�ำคัญในกำรท�ำ
ควำมเข้ำใจระบบควำมสัมพันธ์ในครอบครัวและชุมชน ตลอดจนกำรอนุรักษ์
ทรัพยำกรธรรมชำติและสิ่งแวดล้อม
แผนที่บ้ำนดงปำสัก ต.ฝำยแก้ว อ.ภูเพียง จ.น่ำน
มำตรำส่วน 1 : 15,000
8 สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

9. ภำพถ่ำยบ้ำนดงปำสัก
ต.ฝำยแกว อ.ภเู พยง จ.นำน
้ ี ่
มำตรำส่วน 1 : 15,000
๑.๑๑ ผังโครงสร้างองค์กรชุมชน
โครงสรางองคกรชมชน กำรศกษำโครงสรำงดำนตำง ๆ ในชมชนเปนกำร
  ุ ึ ้ ้ ่ ุ ็
ศึกษำควำมสัมพันธ์ทำงสังคมด้ำน สถำบัน องค์กร และบุคคลทั้งแบบที่เป็นทำงกำร
และไม่เป็นทำงกำร เพรำะจะช่วยให้เรำทรำบบทบำทและหน้ำที่ และควำมสัมพันธ์
เชิงอ�ำนำจระหว่ำงหน่วยงำนต่ำง ๆ ในชุมชนและที่ส�ำคัญเข้ำใจโครงสร้ำงทำง
เศรษฐกิจ สังคมและกำรเมือง
การศึกษาโครงสรางองคกรชุมชน ก็คอกำรท�ำควำมเข้ำใจกับระบบควำม
ื
สมพนธตำง ๆ ท่มอยในชมชน แนวทำงกำรศึกษำโครงสรำงองคกรชมชนอำจแยก
ั ั ์่ ี ี ู่ ุ ้ ์ ุ
ได้สองขั้นตอน คือ กำรท�ำควำมเข้ำใจแบบแผนควำมสัมพันธ์ขององค์กรชุมชน และ
กำรจัดท�ำผังโครงสร้ำงองค์กรชุมชน
สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น ๙
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

10. ๑.๑๒ ปฏิทินชุมชน ประเพณีและวัฒนธรรมของชุมชน
เดือนมกราคม (เดือน 4) ประเพณีตำนเข้ำใหม่
เมื่อเสร็จสิ้นกำรท�ำนำแล้ว ชำวบ้ำนจะน�ำข้ำวใหม่ที่ได้มำท�ำบุญเลี้ยงพระ
เพื่ออุทิศส่วนกุศลไปให้แก่เทวดำ ผีขุนน�ำ ปูย่ำตำยำย เรียกกันว่ำทำนข้ำวใหม่
้
โดยชำวบ้ำนส่วนใหญ่จะนัดหมำยไปท�ำบุญทำนข้ำวใหม่พร้อมกัน คือ ในวันเพ็ญ
เดือน 4 โดยจะน�ำกรวยดอกไม้ ธูป เทียน น�้ำส�ำหรับกรวด หมำกพลู เมี่ยง บุหรี่
ข้ำวเหนียวนึ่ง 1 ถ้วย พร้อมทั้งอำหำร ไปถวำยพระสงฆ์ที่วัด และในวันเดียวกันนี้
ก็จะมีพิธีปดทองครูบำ
เดือนกุมภาพันธ (เดือน 5) ประเพณีมำฆบูชำ
วันมำฆบูชำ เป็นวันที่เกิดสิ่งน่ำอัศจรรย์ 4 ประกำรด้วยกันคือ
1. พระสงฆ์จ�ำนวน 1,250 รูปได้มำเฝำพระองค์โดยมิได้นัดหมำย
2. พระสงฆ์จ�ำนวนนี้ล้วนแต่เป็นพระอรหันต์ขีณำสพ อุปสมบทโดย
เอหิภิกขุอุปสัมปทำ
๓. วันที่พระสงฆ์มำพร้อมกันเป็นวันเพ็ญเดือนมำฆะ
4. พระพุทธองค์ได้ทรงแสดงโอวำทปำฎิโมกข์ อันเป็นหัวใจของพระพุทธ
ศำสนำจึงเรียกสิ่งที่เกิดขึ้น 4 ประกำรนี้ว่ำ “จาตุรงคสันนิบาต” ในตอนเช้ำ
ชำวบ้ำนจะมีกำรท�ำบุญตักบำตรตอนบ่ำยมีกำรฟงเทศน์ และตอนเย็นมีกำร
ไหว้พระสวดมนต์ แล้วเวียนเทียนประทักษิณรอบวิหำรหรือเจดีย์
เดือนเมษายน (เดือน ๗) ประเพณีปีใหม่เมือง
ประเพณีปีใหม่เมืองมีวันที่ส�ำคัญ ๓ วัน คือ
1. วันสังขำนล่องตรงกับวันที่ 1๓ เมษำยน ของทุกปี โดยหลังเที่ยงคืนวันที่
12 จะมีเสี่ยงตีเกรำะเคำะไม้ จุดประทัด ยิงปน เพื่อไล่สังขำน ในวันนี้สมำชิกใน
ครอบครวจะชวยกนทำควำมสะอำดบำนเรอน ในวนน้สวนใหญจะมกำรเผำขยะกนมำก
ั ่ ั � ้ ื ั ี่ ่ ี ั
2. วันเน่ำ ตรงกับวันที่ 14 เมษำยน ของทุกปี วันนี้เป็นวันที่ชำวบ้ำน จัด
เตรียมข้ำวปลำอำหำรทั้งคำวและหวำน เพื่อน�ำไปท�ำบุญที่วัดในวันรุ่งขึ้น เมื่อเสร็จ
จำกกำรเตรียมข้ำวปลำอำหำรแล้วจะขนทรำยเข้ำไปใส่ลำนวัด อีกประกำรหนึ่งวัน
10 สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

11. นี้เป็นวันที่ชำวบ้ำนทุกคนจะมีกำรพูดดี ไม่มีกำรด�ำกำรแช่งกัน เพรำะเชื่อว่ำใครที่
ชอบด่ำชอบแช่งกันในวันนี้ ปำกของเขำจะเน่ำจะเหม็นไปตลอดทั้งปี
๓. วันพญำวัน ตรงกับวันที่ 15 เมษำยน ของทุกปี ชำวบ้ำนจะตื่นกันแต่
เช้ำ ท�ำอำหำร เพื่อถวำยแด่พระสงฆ์ท่วด และอุทศแด่บรรพชนที่ลวงลับไปแล้ว เมื่อ
ีั ิ ่
ถึงเวลำก่อนเที่ยง ผู้สูงอำยุ ปูย่ำ ตำยำย จะน�ำ น�้ำส้มปอย และตุงกระดำษ ไปรวม
กันที่วัด และเอำตุงไปปกที่กองทรำยที่ลำน น�ำน�้ำส้มปอยขึ้นไปเทรวมกันสะหลุงที่
ตั้งไว้กลำงวิหำร แล้วอยู่รอฟงธรรม เมื่อฟงธรรมจบ น�้ำน�้ำส้มปอยที่เทรวมกันใน
สะหลุง ส่วนหนึ่งน�ำไปสรงพระพุทธรูป, พระเจดีย์และต้นโพธิ์
เดือนกรกฎาคม (เดือน 10) ประเพณีเข้ำพรรษำ
ประเพณีเข้ำพรรษำแบ่งเป็น 2 วัน คือ
1. วันดำ เป็นวันที่ชำวบ้ำนจัดเตรียมอำหำร ผลไม้ ท�ำขนมต่ำงๆ เช่น ขนมจ็อก
ข้ำวต้มมัด ฯลฯ มีกำรเก็บดอกไม้ มวนบุหรี่ ท�ำหมำก ท�ำเมี่ยงเป็นค�ำๆ เพื่อใส่ในส�ำรับ
2. วนเขำพรรษำ เปนวนท่ชำวบำนจะยกขนขำวท่เตรยมไวถวำยไวถวำยใน
ั ้ ็ ั ี ้ ั ้ ี ี ้ ้
พระภิกษุที่วัดตั้งแต่เช้ำตรู่ แล้วให้พระกรวดน�้ำให้พรอุทิศส่วนกุศลไปให้แก่พ่อแม่
พี่น้องที่ล่วงลับไป
เดือนกันยายน (เดือน 12) ประเพณีกินข้ำวสลำก
เดือนนี้เป็นเดือนที่ข้ำวเปลือกที่เก็บไว้ใกล้จะหมด คนที่ต้องซื้อข้ำวสำร
จะหำซื้อยำกและมีรำคำแพง เมื่อคนอดอยำกก็พำกันคิดว่ำผีที่เป็นญำติพี่น้อง
ก็คงจะอดอยำกเช่นกัน เป็นห่วงคนที่ตำยไปว่ำจะขำดแคลน จึงรวมกันจัดท�ำบุญ
สลำกข้ึน โดยจดหำขำวปลำอำหำรของกนของใชไปถวำยแกพระสงฆ เพ่ืออทศสวน
ั ้ ิ ้ ่ ์ ุ ิ ่
บญใหแกญำตท่ลวงลบไป โดยไมจำเพำะเจำะจงแกภกษหรอสำมเณรรปใดรปหน่ง
ุ ้ ่ ิ ี่ ั ่� ่ ิ ุ ื ู ู ึ
จึงท�ำเป็นฉลำก เขียนชื่อผู้เป็นเจ้ำของเครื่องไทยทำนไปรวมปะปนกันให้พระภิกษุ
สำมเณรจบฉลำก เม่อพระภกษสสำมเณรจบ ไดฉลำกของผใด ผน้นกยก กวยสลำก
ั ื ิ ุ ั ้ ู้ ู้ ั ็ 
ของตนให้แก่พระภิกษุสำมเณรรูปนั้น
เดือนตุลาคม (เดือน 2) ประเพณีออกพรรษำ
ชำวบำนจะเตรยมอำหำร เพอนำไปทำนขนขำวอทศใหญำตท่ลวงลบไป และ
้ ี ่ื � ั ้ ุ ิ ้ ิ ี่ ั
ทุกคนจะต้องเอำข้ำวปลำอำหำรไปท�ำบุญรวมกันที่วัด
สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น 11
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

12. เดือนพฤศจิกายน (เดือน 2) ประเพณียี่เป็ง
วนน้ชำวบำนจะตกแตงกระทงท่ทำจำกตนกลวยบชำคณรวมท้งขอขมำแมน้ำ
ั ี ้ ่ ี � ้ ้ ู ุ ั ่ �
ที่ได้ใช้น�้ำและทิ้งสิงสกปรกลงแม่น�้ำตลอดทั้งปีที่ผ่ำนมำและเพื่อเอำควำมทุกข์
่
ควำมโศกให้ไหลน�้ำไปเสีย
๑.๑๓ จ�านวนประชากรบ้านดงป่าสัก
ประชำกรในเขตรับผิดชอบแยกตำมกลุ่มอำยุและเพศ ปีงบประมำณ 255๓
ประชำกร
กลุ่มอำยุ ชำย หญิง
(ปี) รวม ร้อยละ
จ�ำนวน (คน) ร้อยละ จ�ำนวน (คน) ร้อยละ
แรกเกิด – 4 1๓ 2.28 24 4.21 ๓๗ ๖.50
5 – ๙ 1๙ ๓.๓๓ 20 ๓.51 ๓๙ ๖.85
10 – 14 15 2.๖๖ 22 ๓.8๖ ๓๗ ๖.50
15 – 1๙ 2๙ 5.0๙ 21 ๓.๖๙ 50 8.๗8
20 – 24 22 ๓.8๖ 12 2.10 ๓4 5.๙๗
25 – 2๙ 2๖ 4.5๖ 21 ๓.๖๙ 4๗ 8.2๖
๓0 – ๓4 2๙ 5.0๙ 2๙ 5.0๙ 58 10.1๙
๓5 – ๓๙ 2๖ 4.5๖ ๓๖ ๖.๓2 ๖2 10.8๙
40 – 44 2๗ 4.๗4 24 4.21 51 8.๙๖
45 – 4๙ 1๙ ๓.๓๓ 21 ๓.๖๙ 40 ๗.02
50 – 54 1๗ 2.๙8 20 ๓.51 ๓๗ ๖.50
55 – 5๙ 1๓-1(ตำย) 2.28 10 1.๗5 2๓ 4.4
๖0 - ๖4 10 1.๗5 8 1.40 18 ๓.1๖
๖5 - ๖๙ 8 1.40 ๖ 1.05 14 2.4๖
๗0 - ๗5 ๖ 1.05 5 0.8๗ 11 1.๙๓
๗5 - ๗๙ ๓ 0.52 2-1(ตำย) 0.๓5 5 0.8๗
80+ 1 0.1๗ 5 0.8๗ ๖ 1.05
รวม 28๓ 4๙.๗๓ 28๖ 50.2๖ 5๖๙ 100.00
ข้อมูล Hos_Xp ณ 1 เมษำยน 5๓
12 สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

13. ๑.๑๔ ข้อมูล โรงเรียน ศาสนสถานในหมู่บ้าน/จ�านวนเด็ก ข้อมูล
ศูนย์เด็กเล็กจ�านวน1 แห่ง
โรงเรียนบ้ำนปำสัก ผู้อ�ำนวยกำรนำย ธวัชชัย แต้กุล ประกอบด้วย ครูทั้งหมด ๖ คน
นักกำรภำรโรง 1 คน มีนักเรียนทั้งหมด 1๓ คน แยกเป็นนักเรียนชำย ๗ คน หญิง ๖ คน
ระดับชั้น ชำย หญิง รวม
ชั้นอนุบำล 1 0 0 0
ชั้นอนุบำล 2 0 0 0
ชั้นประถมศึกษำปีที่ 1 0 0 0
ชั้นประถมศึกษำปีที่ 2 0 0 0
ชั้นประถมศึกษำปีที่ ๓ ๓ 0 ๓
ชั้นประถมศึกษำปีที่ 4 ๓ 1 4
ชั้นประถมศึกษำปีที่ 5 1 2 ๓
ชั้นประถมศึกษำปีที่ ๖ 0 ๓ ๓
รวม ๗ ๖ 1๓
ข้อมูลนักเรียน ปการศึกษา ๒๕๕๔
ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก จ�ำนวน 1 แห่ง ชื่อศูนย์เด็กเล็กศูนย์พัฒนำเด็กเล็ก
บ้ำนดงปำสัก มีครูพี่เลี้ยง 1 คน (องค์กำรบริหำรส่วนต�ำบลฝำยแก้วสนับสนุนงบ
ประมำณให้กับครูพี่เลี้ยง) มีเด็กเล็กอำยุ ๓-5 ปีทั้งหมด 24 คน
โรงเรียน จ�ำนวน (คน)
ชำย หญิง รวม
โรงเรียน ๗ ๖ 1๓
ศูนย์เด็กเล็ก 12 12 24
รวม 1๙ 18 ๓๗
สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น 1๓
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

14. ขอมูลศาสนสถาน
ชื่อวัด/ส�ำนักสงฆ์/โบสถ์ จ�ำนวน(รูป)
พระภิกษุ สำมเณร อื่นๆ รวม
วัดบ้ำนดงปำสัก 1 0 0 1
รวม 1 0 0 0
๑.๑๕ ข้อมูลร้านค้า ตลาดสด ข้อมูลร้านขายของช�าและอื่นๆ
ผลกำรตรวจประเมิน
ล�ำดับ ชื่อร้ำน ชื่อ-สกุลเจ้ำของร้ำน ประเภทของที่จ�ำหน่ำย
/ วดป.
1 ๓550100๗41401 นำงค�ำมั่น สำรทอง  ของช�ำทั่วไป 14 มกรำคม 5๓
 ยำสำมัญประจ�ำบ้ำน
 อำหำรสด
 อื่นๆ ไบกอน
2 ๓550100๗4๓510 นำงศิริพรรณ กันธิยำ  ของช�ำทั่วไป 14 มกรำคม 5๓
 ยำสำมัญประจ�ำบ้ำน/ปอก10๙
 อำหำรสด
 อื่นๆ
๓ ๓550100๗44184 นำยสวัสดิ์ ศรรบศึก  ของช�ำทั่วไป 14 มกรำคม 5๓
 ยำบรรจุเสร็จ
 อำหำรสด
 อื่นๆ
4 ๓550100๗41040 นำยสุชำติ ค�ำรินทร์  ของช�ำทั่วไป 14 มกรำคม 5๓
 ยำสำมัญประจ�ำบ้ำน
 อำหำรสด
 อื่นๆ
5 ๓5502001๓284๙ นำงแดง สมบูรณ์  ของช�ำทั่วไป 14 มกรำคม 5๓
 ยำ
 อำหำรสด
 อื่นๆ
๖ ๓550100๗45๙๙๗ นำยสมผล เขื่อนดิน  ของช�ำทั่วไป 14 มกรำคม 5๓
 ยำ
 อำหำรสด
 อื่นๆ
14 สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

15. ๑.๑๖ ข้อมูลกลุ่มองค์กร และกองทุนต่างๆ ในหมู่บ้าน
1) ข้อมูลกลุ่มองค์กรในชุมชน
จํานวน ปพ.ศ.
ลําดับ ชื่อกลุ่ม ชื่อประธานกลุ่ม
สมาชิก ที่ก่อตั้ง
1 กลุ่มเยำวชน นำยกิตติศักดิ์ นำวงค์ ๓5 2540
2 กลุ่มแม่บ้ำน นำงค�ำมอญ พรมดวงดี ๙2 2545
๓ กลุ่มฌำปนกิจสงเครำะห์หมู่บ้ำน นำยมิ่ง ทำอำจ ๗02 25๓5
4 กลุ่มผู้สูงอำยุ นำยถนอม นำโลกำ 40 25๓5
2) ข้อมูลกองทุนในชุมชน
จํานวนเงิน ปพ .ศ .
ลําดับ ชื่อกองทุน ชื่อประธานกองทุน
กองทุน ที่ก่อตั้ง
1 กองทุนเงินล้ำน นำยมำตย์ ทำอำจ 1๗800000 44
2 กองทุนวันละบำท นำยมำตย์ ทำอำจ 82๖2 2552
ขอมูลกลุ่มสรางสุขภาพในชุมชน และ รายชื่อ แกนนําสุขภาพ
๓) กลุ่มสร้ำงสุขภำพในหมู่บ้ำน มีจ�ำนวน ๓ กลุ่ม ได้แก่
ชื่อกลุ่ม จํานวนสมาชิก(คน)
1. กลุ่มท�ำน�้ำยำชีวภำพ 18
2. กลุ่มไม้พอง 15
๓. กลุ่มเปตอง 20
ขอมูลผูนําชุมชน
คณะกรรมการหมู่บาน
ที่ กรรมการ ชื่อ-สุกล ตําแหน่ง
1. ฝำยปกครอง นำยแสวง วะอินทร์ ผู้ใหญ่บ้ำน
2. ฝำยปองกัน นำยพันจักษ์ พรมดวงดี ผู้ช่วย ผรส
สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น 15
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

16. คณะกรรมการหมู่บาน
ที่ กรรมการ ชื่อ-สุกล ตําแหน่ง
๓. ฝำยพัฒนำ นำยมำตย์ ทำอำจ สอ.บต.
4. ฝำยกำรคลัง นำยสะอำด วงค์หลอม กรรมกำรหมู่บ้ำน
5. ฝำยสำธำรณสุข นำยมำตย์ ทำอำจ ประธำนอสม.
๖. ฝำยสวัสดิกำรสังคม นำยธีรพันธ์ ค�ำรินทร์ กรรมกำรหมู่บ้ำน
๗. ฝำยศึกษำและวัฒนธรรม นำยอ�ำนวย นำโลกำ กรรมกำรหมู่บ้ำน
8. ฝำยสตรี นำงค�ำมอญ พรมดวงดี ประธำนแม่บ้ำน
๙. ฝำยเยำวชน นำยกิตติศักดิ์ นำวงค์ ประธำนเยำวชน
10. ฝำยผู้สูงอำยุ นำยถนอม นำโลกำ ประธำนผู้สูงอำยุ
11. ฝำยประชำสัมพันธ์ นำยเกตุ ศรรบศึก สอ.บต.
12. ฝำยปฏิคม นำยเมฆ บุญคง ผู้ช่วยฝำยปกครอง
1๓. เลขำนุกำร
นำยสะอำด วงค์หลอม ผู้ช่วยผู้ฝำยปกครอง
คณะกรรมการที่ปรึกษา
1. ท่ำนพระครูสมำน สุเมธะโส เจ้ำอำวำสวัดดงปำสัก
2. นำยธวัชชัย แต้กุล ผู้อ�ำนวยกำรโรงเรียน
๓. นำยยุทธกำร หิรัญวิทย์ เจ้ำหน้ำที่สำธำรณสุข
4. นำยชัชพงษ์ กุลเทพพรม อดีตผู้ใหญ่บ้ำน
หัวหนาหมวด สมาชิกองคการบริหารส่วนตําบล
1. นำยผดุง ปญญำ 1. นำยเกตุ ศรรบศึก บ้ำนเลขที่ 1
2. นำยสุวิทย์ นำวงค์ 2. นำยมำตร ทำอำจ บ้ำนเลขที่ 42
๓. นำยสง่ำ ศรรบศึก
4. นำยสงบ มำขวำ
5. นำยเจริญ บุญมี
๖. นำยธีรพันธ์ ค�ำรินทร์
1๖ สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

17. ท�าเนียบภูมิปัญญาท้องถิ่น
หมอบายศรีสู่ขวัญ
ชื่อ : นำยถนอม นำโลกำ
ที่อยู่ : 50 หมู่ที่ 10 ต�ำบลฝำยแก้ว อ�ำเภอภูเพียง จังหวัดน่ำน
อายุ : ๗2 ปี
อาชีพ : ท�ำไร่
พิกัด : UTM 4๗ Q 0๖๙8๙04 E 20๗41๗๓ N
วิธีการ : กำรบำยศรีสู่ขวัญ กำรสืบชะตำ เป็นพิธีกรรมที่ชำวล้ำนนำมักจะ
กระท�ำเพื่อกำรสร้ำงขวัญและก�ำลังใจให้กบผูท่เรำต้องกำรที่จะบ�ำรุงขวัญ หรือมีกำร
ั ้ ี
เดินทำง พลัดพรำก มีกำรเตรียมสิ่งของมำกมำยเพื่อด�ำเนินกำร ซึ่งมีท้งอำหำรคำว
ั
หวำน ขนม ผลไม้ กล้วย อ้อย ข้ำวปลำอำหำร หมำกพลู เมี่ยง ผ้ำแดง ผ้ำขำว ข้ำว
เปลือก ข้ำวสำร ดอกไม้ ธูปเทียน ข้ำวต้มมัด ข้ำวของเครื่องใช้ในชีวิตประจ�ำวัน
ส่วนพิธีกรรมนั้น หมอบำยศรีสู่ขวัญจะเป็นผู้ด�ำเนินกำรซึ่งจะมีกำรกล่ำวเป็นภำษำ
พื้นเมืองล้ำนนำ เพื่อเรียกขวัญและก�ำลังใจของผู้ที่ถูกจัดท�ำพิธีให้
ถ่ายทอดจาก : บรรพบุรุษ

18. จักสานจากตอก
ชื่อ : นำงศรีลัย ไชยเลิศ
ที่อยู่ : 85 หมู่ที่ 10 ต�ำบลฝำยแก้ว อ�ำเภอภูเพียง จังหวัดน่ำน
อายุ : ๖1 ปี
อาชีพ : จักสำน
พิกัด : UTM 4๗ Q 0๖๙8๙24 E 20๗4221 N
วิธีการ : เป็นหัตถกรรมที่ใช้ตอกจำกไม้ไผ่ ซึ่งส่วนใหญ่จะใช้ไม้ไผ่บง โดย
กำรน�ำมำจักให้แบนเรียบ ใช้มีดที่มีคมมำกเหลำให้เกลี้ยง ผึ่งให้แห้งพอประมำณ
น�ำมำสำนเพื่อขึ้นรูปของใช้ที่เป็นอุปกรณ์หรือเครื่องใช้ในชีวิตประจ�ำวัน เช่น กระ
ติ๊บข้ำว หมวก เครื่องมือจับสัตว์น�้ำ ฯลฯ สำมำรถพบเห็นได้ในท้องถิ่น ขั้นตอน
กำรเตรียมตอกเริ่มจำกน�ำไม้ไผ่ ที่มีชนิดและควำมแก่อ่อนตำมควำมประสงค์ของอุ
ปกรณ์นั้นๆ น�ำมำฝำนเป็นเส้นบำงๆจำกนั้นน�ำมำแช่น�้ำซำวข้ำวเหนียวเป็นเวลำ
1 คืน แล้วน�ำมำผึ่งแดดให้แห้ง จำกนั้นน�ำมำสำนขึ้นรูป
ถ่ายทอดจาก : บรรพบุรุษ
18 สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

19. จักสานจากตอก
ชื่อ : นำยแสน สิทธิยศ
ที่อยู่ : 52 หมู่ที่ 10 ต�ำบลฝำยแก้ว อ�ำเภอภูเพียง จังหวัดน่ำน
อายุ : ๖๓ ปี
อาชีพ : จักสำน
พิกัด : UTM 4๗ Q 0๖๙8๙๓๓ E 20๗420๖ N
วิธการ : เป็นหัตถกรรมที่ใช้ตอกจำกไม้ไผ่ ซึ่งส่วนใหญ่จะใช้ไม้ไผ่บง
ี
โดยกำรนำมำจกใหแบนเรยบ ใชมดท่มคมมำกเหลำใหเ้ กล้ยง ผ่งใหแหงพอประมำณ
� ั ้ ี ้ ี ี ี ี ึ ้ ้
น�ำมำสำนเพื่อขึ้นรูปของใช้ที่เป็นอุปกรณ์หรือเครื่องใช้ในชีวิตประจ�ำวัน เช่น
กระติ๊บข้ำว หมวก เครื่องมือจับสัตว์น�้ำ ฯลฯ สำมำรถพบเห็นได้ในท้องถิ่น ขั้นตอน
กำรเตรียมตอกเริ่มจำกน�ำไม้ไผ่ ที่มีชนิดและควำมแก่อ่อนตำมควำมประสงค์ของ
อุปกรณ์น้นๆ น�ำมำฝำนเป็นเส้นบำงๆจำกนั้นน�ำมำแช่น้ำซำวข้ำวเหนียวเป็นเวลำ
ั �
1 คืน แล้วน�ำมำผึ่งแดดให้แห้ง จำกนั้นน�ำมำสำนขึ้นรูป
ถ่ายทอดจาก : บรรพบุรุษ
สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น 1๙
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

20. จักสานจากตอก
ชื่อ : นำงอรุณ สิทธิยศ
ที่อยู่ : 52 หมู่ที่ 10 ต�ำบลฝำยแก้ว อ�ำเภอภูเพียง จังหวัดน่ำน
อายุ : ๗๓ ปี
อาชีพ : จักสำน
พิกัด : UTM 4๗ Q 0๖๙8๙๓๓ E 20๗420๖ N
วิธการ : เป็นหัตถกรรมที่ใช้ตอกจำกไม้ไผ่ ซึ่งส่วนใหญ่จะใช้ไม้ไผ่บง
ี
โดยกำรนำมำจกใหแบนเรยบ ใชมดท่มคมมำกเหลำใหเ้ กล้ยง ผ่งใหแหงพอประมำณ
� ั ้ ี ้ ี ี ี ี ึ ้ ้
น�ำมำสำนเพื่อขึ้นรูปของใช้ที่เป็นอุปกรณ์หรือเครื่องใช้ในชีวิตประจ�ำวัน เช่น
กระติ๊บข้ำว หมวก เครื่องมือจับสัตว์น�้ำ ฯลฯ สำมำรถพบเห็นได้ในท้องถิ่น ขั้นตอน
กำรเตรียมตอกเริ่มจำกน�ำไม้ไผ่ ที่มีชนิดและควำมแก่อ่อนตำมควำมประสงค์ของ
อุปกรณ์น้นๆ น�ำมำฝำนเป็นเส้นบำงๆจำกนั้นน�ำมำแช่น้ำซำวข้ำวเหนียวเป็นเวลำ
ั �
1 คืน แล้วน�ำมำผึ่งแดดให้แห้ง จำกนั้นน�ำมำสำนขึ้นรูป
ถ่ายทอดจาก : บรรพบุรุษ
20 สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

21. จักสานจากตอก
ชื่อ : นำยมัน ทำอำจ
ที่อยู่ : 82 หมู่ที่ 10 ต�ำบลฝำยแก้ว อ�ำเภอภูเพียง จังหวัดน่ำน
อายุ : ๖๖ ปี
อาชีพ : จักสำน
พิกัด : UTM 4๗ Q 0๖๙๙12๗ E 20๗4๖81 N
วิธการ : เป็นหัตถกรรมที่ใช้ตอกจำกไม้ไผ่ ซึ่งส่วนใหญ่จะใช้ไม้ไผ่บง
ี
โดยกำรนำมำจกใหแบนเรยบ ใชมดท่มคมมำกเหลำใหเ้ กล้ยง ผ่งใหแหงพอประมำณ
� ั ้ ี ้ ี ี ี ี ึ ้ ้
น�ำมำสำนเพื่อขึ้นรูปของใช้ที่เป็นอุปกรณ์หรือเครื่องใช้ในชีวิตประจ�ำวัน เช่น
กระติ๊บข้ำว หมวก เครื่องมือจับสัตว์น�้ำ ฯลฯ สำมำรถพบเห็นได้ในท้องถิ่น ขั้นตอน
กำรเตรียมตอกเริ่มจำกน�ำไม้ไผ่ ที่มีชนิดและควำมแก่อ่อนตำมควำมประสงค์ของ
อุปกรณ์นั้นๆ น�ำมำฝำนเป็นเส้นบำงๆจำกนั้นน�ำมำแช่น�้ำซำวข้ำวเหนียวเป็นเวลำ
1 คืน แล้วน�ำมำผึ่งแดดให้แห้ง จำกนั้นน�ำมำสำนขึ้นรูป
ถ่ายทอดจาก : บรรพบุรุษ
สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น 21
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

22. จักสานจากตอก
ชื่อ : นำยศรีนวล กันทะสอน
ที่อยู่ : ๓8 หมู่ที่ 10 ต�ำบลฝำยแก้ว อ�ำเภอภูเพียง จังหวัดน่ำน
อายุ : 80 ปี
อาชีพ : จักสำน
พิกัด : UTM 4๗ Q 0๖๙๙128 E 20๗4๗21 N
วิธการ : เป็นหัตถกรรมที่ใช้ตอกจำกไม้ไผ่ ซึ่งส่วนใหญ่จะใช้ไม้ไผ่บง
ี
โดยกำรนำมำจกใหแบนเรยบ ใชมดท่มคมมำกเหลำใหเ้ กล้ยง ผ่งใหแหงพอประมำณ
� ั ้ ี ้ ี ี ี ี ึ ้ ้
น�ำมำสำนเพื่อขึ้นรูปของใช้ที่เป็นอุปกรณ์หรือเครื่องใช้ในชีวิตประจ�ำวัน เช่น
กระติ๊บข้ำว หมวก เครื่องมือจับสัตว์น�้ำ ฯลฯ สำมำรถพบเห็นได้ในท้องถิ่น ขั้นตอน
กำรเตรียมตอกเริ่มจำกน�ำไม้ไผ่ ที่มีชนิดและควำมแก่อ่อนตำมควำมประสงค์ของ
อุปกรณ์น้นๆ น�ำมำฝำนเป็นเส้นบำงๆจำกนั้นน�ำมำแช่น้ำซำวข้ำวเหนียวเป็นเวลำ
ั �
1 คืน แล้วน�ำมำผึ่งแดดให้แห้ง จำกนั้นน�ำมำสำนขึ้นรูป
ถ่ายทอดจาก : บรรพบุรุษ
22 สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

23. จักสานจากตอก
ชื่อ : นำยหมื่น บุญมี
ที่อยู่ : ๓๓ หมู่ที่ 10 ต�ำบลฝำยแก้ว อ�ำเภอภูเพียง จังหวัดน่ำน
อายุ : 80 ปี
อาชีพ : จักสำน
พิกัด : UTM 4๗ Q 0๖๙๙1๓4 E 20๗4๗๓๗ N
วิธการ : เป็นหัตถกรรมที่ใช้ตอกจำกไม้ไผ่ ซึ่งส่วนใหญ่จะใช้ไม้ไผ่บง
ี
โดยกำรนำมำจกใหแบนเรยบ ใชมดท่มคมมำกเหลำใหเ้ กล้ยง ผ่งใหแหงพอประมำณ
� ั ้ ี ้ ี ี ี ี ึ ้ ้
น�ำมำสำนเพื่อขึ้นรูปของใช้ที่เป็นอุปกรณ์หรือเครื่องใช้ในชีวิตประจ�ำวัน เช่น
กระติ๊บข้ำว หมวก เครื่องมือจับสัตว์น�้ำ ฯลฯ สำมำรถพบเห็นได้ในท้องถิ่น ขั้นตอน
กำรเตรียมตอกเริ่มจำกน�ำไม้ไผ่ ที่มีชนิดและควำมแก่อ่อนตำมควำมประสงค์ของ
อุปกรณ์น้นๆ น�ำมำฝำนเป็นเส้นบำงๆ จำกนั้นน�ำมำแช่น้ำซำวข้ำวเหนียวเป็นเวลำ
ั �
1 คืน แล้วน�ำมำผึ่งแดดให้แห้ง จำกนั้นน�ำมำสำนขึ้นรูป
ถ่ายทอดจาก : บรรพบุรุษ
สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น 2๓
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

24. เลี้ยงผี
ชื่อ : นำยศักดิ์ บุญยืน
ที่อยู่ : 58 หมู่ที่ 10 ต�ำบลฝำยแก้ว อ�ำเภอภูเพียง จังหวัดน่ำน
อายุ : 52 ปี
อาชีพ : ท�ำไร่
พิกัด : UTM 4๗ Q 0๖๙๙15๙ E 20๗4๖08 N
วิธีการ : กำรเลี้ยงผี เป็นพิธกรรมควำมเชื่อของชุมชน ที่ชำวล้ำนนำมักมีควำม
ี
เชื่อเรื่องวิญำณ มักจะท�ำเพื่อกำรสร้ำงขวัญและก�ำลังใจหรือกำรสรรหำหรือกำร
บนบำนวำตองกำรส่งใดส่งหน่งแลวเม่อไดตำมควำมตองกำรแลวจะมำทำกำรเล้ยง
่ ้ ิ ิ ึ ้ ื ้ ้ ้ � ี
ผี ซึ่งต้องมีผท่มควำมเป็นผูนำทำงจิตวิญำณ เชื่อว่ำสำมำรถสื่อสำรกับภูตผีได้ ท�ำกำร
ู้ ี ี ้ �
เลี้ยงเพื่อแก้บน เป็นต้น
ถ่ายทอดจาก : บรรพบุรุษ
24 สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

25. บทที่ ๒
ข้อมูลความหลากหลายทางชีวภาพด้านพืช
ควำมหลำกหลำยทำงชวภำพดำนพชของบำนดงปำสก หมท่ 10 ตำบลฝำยแกว
ี ้ ื ้  ั ู่ ี � ้
อ�ำเภอภูเพียง จังหวัดน่ำน ในพื้นที่ปำชุมชนบ้ำนดงปำสัก ได้ศึกษำแปลงตัวอย่ำง
ถำวรจ�ำนวน 1 แปลง ขนำด 20 เมตร x 50 เมตร ตำมมำตรฐำนของกระทรวง
ทรพยำกรธรรมชำตและส่งแวดลอม โดยแบงแปลงยอยขนำด 10 เมตร x 50 เมตร
ั ิ ิ ้ ่ ่
จ�ำนวน 10 แปลง เพื่อศึกษำและส�ำรวจไม้ใหญ่ (พันธุ์ไม้ที่มีขนำดเส้นรอบวง
ณ บริเวณอก หรือสูงจำกพื้น 1๓0 เซนติเมตร ตั้งแต่ ๓0 เซนติเมตรขึ้นไป และมี
ควำมสูงมำกกว่ำ ๓ เมตร) ซึ่งภำยในแปลงย่อยดังกล่ำวยังแบ่งเป็นแปลงขนำด
4 เมตร x 4 เมตร เพื่อศึกษำไม้หนุ่ม (พันธุ์ไม้ที่มีขนำดเส้นรอบวง ณ บริเวณอก
หรือสูงจำกพื้น 1๓0 เซนติเมตร ไม่ถึง ๓0 เซนติเมตร และมีควำมสูงน้อยกว่ำ
๓ เมตร และรวมถึงไม้ไผ่ทุกชนิด) และแปลงขนำด 1 เมตร x 1 เมตร เพื่อศึกษำ
และส�ำรวจกล้ำไม้ พื้นล่ำง (พันธุ์ไม้ที่มีควำมสูงน้อยกว่ำ 1.๓0 เมตร) โดยจำกกำร
ศึกษำและส�ำรวจพบ พันธุ์ไม้ทั้งหมดจ�ำนวน ชนิด เป็นไม้ใหญ่จ�ำนวน 12 ชนิด
ไม้หนุ่มจ�ำนวน 15 ชนิด กล้ำไม้และไม้พื้นล่ำงจ�ำนวน 15 ชนิด
สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น 25
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

26. แปลงตัวอย่ำงเป็นปำชุมชนของหมู่บ้ำน สภำพปำเป็นปำเบญจพรรณ เหลือ
พื้นที่ปำไม้ไม่มำกนักเกิดจำกกำรที่ชุมชนมีกำรปองกันไม่ให้มีกำรบุกรุกเพื่อท�ำไร่
เพรำะรอบๆบริเวณดังกล่ำว ถูกรำษฎรบุกรุกจับจองเพื่อท�ำไร่ข้ำวโพดทั้งๆที่ควำม
ลำดชันสูงมำก แปลงตัวอย่ำงมีไม้รัง (Shorea siamensis Miq.) เป็นไม้เด่นน�ำ มี
พรรณไม้ใหญ่จ�ำนวน 12 ชนิด จ�ำนวน ๙ วงศ์ มีกำรปกคลุมร้อยละ ๖0 ของพื้นที่
ชั้นเรือนยอดแบ่งออกเป็น ๓ ชั้น ชั้นบนสุดสูงประมำณ 15 – 20 เมตร ได้แก่ รัง
(Shorea siamensis Miq.) ประดู่ปำ (Pterocarpus macrocarpus Kurz) ชั้นรอง
ลงไปมีควำมสูงประมำณ 10 –15 เมตร ได้แก่ เต็ง กระท่อมหมู ก่อแพะ ส่วนไม้
ใหญ่ที่มีควำมสูง 5 - 10 เมตร ได้แก่ มะกอกปำ ปอยำบ รักใหญ่ ตำลเหลือง
ตีนนก ตำเสือ
พรรณไม้ที่พบในแปลงตัวอย่ำงมีจ�ำนวน ๙๖ ต้น มีค่ำควำมถี่เท่ำกับ ๓๙0
มีค่ำควำมหนำแน่นเท่ำกับ ๙.๖ ต้น/แปลง มีค่ำดัชนีควำมหลำกชนิดพันธุ์เท่ำกับ
2.๖๖ พบพันธุ์ไม้ใหญ่ที่มีควำมส�ำคัญอันดับแรกได้แก่ รัง (Shorea siamensis
Miq.) มีจ�ำนวน 50 ต้น มีค่ำควำมถี่สัมพัทธ์เท่ำกับ 25.๖4 % มีค่ำควำมอุดม
สมบูรณ์เท่ำกับ 5.00 ต้น/แปลง มีค่ำควำมหนำแน่นสัมพัทธ์เท่ำกับ 52.08 %
มีค่ำดัชนีควำมส�ำคัญทำงนิเวศ (IVI) เท่ำกับ 111.8๙ รองลงมำได้แก่ ประดู่ปำ
(Pterocarpus macrocarpus Kurz) ตำลเหลือง (Ochna integerrima (Lour.)
Merr.) ก่อแพะ (Quercus kerrii var.kerrii) เต็ง (Shorea obtusa)
2๖ สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน

27. ควำมหลำกหลำยทำงชีวภำพด้ำนพืชของบ้ำนดงปำสัก หมู่ที่ 10 ต�ำบลฝำยแก้ว อ�ำเภอภูเพียง จังหวัดน่ำน
2-2
ในพื้นที่ปำชุมชนบ้ำนดงปำสัก
ลําดับ ชื่อ ชื่อพื้นเมือง วงศ์ ชื่อวิทยาศาสตร์
ความถี่
รวม(ต้น)
จํานวนแปลงที่พบ
ความถี่สัมพัทธ์ (%)
ดัชนีความสําคัญทางนิเวศ
ความหนาแน่นสัมพัทธ์ (%)
ความหนาแน่น (ต้น/แปลง)
ค่าดัชนีความหลากชนิดพันธุ์
ความอุดมสมบูรณ์ (ต้น/แปลง)
ความเด่นสัมพัทธ์(พื้นที่หน้าตัด) (%)
1 มะกอกป่า มะกอก Spondias pinnata (L.f) Kurz ANACARDIACEAE 3 2 20 5.13 1.50 0.3 3.13 0.98 9.23 0.16
2 รัง เปา Shorea siamensis Miq. DIPTEROCARPACEAE 50 10 100 25.64 5.00 5 52.08 34.16 111.89 0.48
3 กระพี้จั่น ปี้ Millettia brandisiana Kurz LEGUMINOSAE (Papilionoideae) 3 3 30 7.69 1.00 0.3 3.13 1.30 12.12 0.16
4 เต็ง แงะ Shorea obtusa DIPTEROCARPACEAE 2 2 20 5.13 1.00 0.2 2.08 6.58 13.79 0.12
5 ประดู่ป่า ประดู่ Pterocarpus macrocarpus LEGUMINOSAE(Papilionoideae) 23 9 90 23.08 2.56 2.3 23.96 28.03 75.06 0.50
6 กระท่อมหมู ลองเลาะ Mitragyna rotundifolia ( Roxb.) Kuntze RUBIACEAE 2 2 20 5.13 1.00 0.2 2.08 0.97 8.18 0.12
7 ปอยาบ ยาบ Colana flagocarpa (C.B.Clake)Craib TILTACEAE 1 1 10 2.56 1.00 0.1 1.04 0.26 3.87 0.07
8 รักใหญ่ ฮัก Gluta usitata (Wall.) Dint Hou ANACARDIACEAE 4 3 30 7.69 1.33 0.4 4.17 1.03 12.89 0.20
9 ก่อแพะ ก่อ Quercus kerrii var.kerrii FAGACEAE 4 3 30 7.69 1.33 0.4 4.17 9.75 21.61 0.20
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน
สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น
10 ตาลเหลือง ตาลเหลือง Ochna integerrima (Lour.)Merr. OCHNACEAE 2 2 20 5.13 1.00 0.2 2.08 16.16 23.37 0.12
11 ตีนนก ตีนนก Vitex pinnata Linn VERBENACEAE 1 1 10 2.56 1.00 0.1 1.04 0.62 4.22 0.07
2๗
12 ตาเสือ ตาเสือ Dysoxylum cochinchinense MELIACEAE 1 1 10 2.56 1.00 0.1 1.04 0.66 4.27 0.07
รวม 96 390 100 9.6 9.6 100 100 2.26

28. โครงสร้ำงสังคมพืช
ภำพ 2-1 โครงสร้ำงสังคมพืชตำมแนวดิ่ง
ภำพ 2-2 โครงสร้ำงสังคมพืชตำมแนวรำบ
28 สารานุกรมทรัพยากรชีวภาพและภูมิปญญาทองถิ่น
บานดงปาสัก หมูที่ ๑๐ ตําบลฝายแกว อําเภอภูเพียง จังหวัดนาน